I KOLOKWIUM:

Actor sequitur forum rei- powód idzie za miejscem sądu pozwanego. Reguła ustanowiona przy rozpatrzeniu właściwości miejscowej sądu, polegająca na tym, że powód (actor) musiał pozwać przeciwnika (reus) przed sąd (lub magistraturę) tego miejsca gdzie ów przeciwnik (reus) stale mieszkał.

Actori incumbit probatio- na powodzie leży ciężar dowodzenia. Stosowano zasadę, że ciężar dowodu (onus probandi) spoczywał na stronie, która występowała z twierdzeniem (Paulus) w konsekwencji ciężar dowodu(onus probandi) spoczywał przede wszystkim na powodzie (actor) w odniesieniu do tych faktów, na których opierał on swą skargę (actio).

Adoptio naturam imitatur- przysposobienie naśladuje naturę. Zasada w oparciu, o którą kształtowano przesłanki adopcji, zgodnie z którą przysposobienie powinno naśladować naturalny stosunek pomiędzy ojcem a dzieckiem. Adopcja w ścisłym znaczeniu (adoptio) następowała drogą czynności prawnej między adoptującym a ojcem naturalnym adoptowanego dziecka oddawanego w przysposobienie, mocą której dostawało się ono pod władzę ojcowską (patria potestas) adoptującego, wychodząc równocześnie spod takiej władzy swego dotychczasowego ojca.

Audiatur et altera pars- należy wysłuchać także drugiej strony. Zasada obowiązująca w stadium postępowania przed sądem (apud iudicem), które było ustne i pozbawione formalności. Jego ważną częścią było postępowanie dowodowe, prowadzone bezpośrednio przed sędzią przez strony. Obowiązkowe było wysłuchanie obu stron (actor, reus).

Bis de eadem re ne sit actio- aby nie było postępowania po raz drugi w tej samej sprawie. W pewnych przypadkach w postępowaniu formułkowym , z chwilą stwierdzenia sporu (litis contestatio) następowała z mocy samego prawa tzw. konsumpcja skargi tzn., że dotychczasowy stosunek prawny między stronami wygasał. Gasło więc prawo powoda (actor), roszczenie materialne, równocześnie jednak powstawało dla niego uprawnienie do uzyskaniu wyroku opartego na treści formułki , dla pozwanego zaś – obowiązek poddania się temu wyrokowi. W konsekwencji powód (actor) nie mógł już w tej samej sprawie w przyszłości ponownie wnieść skargi (actio), ponieważ jego prawo, na którym opierała się skarga (actio), przez litis contestatio, wygasło.

Confessus pro iudicatio est- ten, to uznał powództwo, uważany jest za zasądzonego (Paulus). W postepowaniu formułkowym pozwany (reus) mógł uznać żądanie powoda (actor) za całkowicie słuszne . Było to tzw. sądowe uznanie powództwa (confessio in iure). Uznający powództwo traktowany był zatem jak zasądzony.

Ei incumbit probatio qui dicit, non qui negat- ciężar przeprowadzenie dowodu spoczywa na tym, kto twierdzi, a nie na tym kto zaprzecza. (Paulus) Stosowano zasadę, że ciężar dowodu (onus probandi) spoczywał na stronie, która występowała z twierdzeniem w konsekwencji ciężar dowodu(onus probandi) spoczywał przede wszystkim na powodzie (actor) w odniesieniu do tych faktów, na których opierał on swą skargę (actio).

Falsa causa non nocet- fałszywa pobudka nie szkodzi. Wola zawarcia czynności prawnej bywa powzięta pod wpływem różnych pobudek (causa), których treść, zgodnie z tą zasadą, jest dla istnienia i ważności tej czynności prawnej zazwyczaj obojętna. Bowiem błędna pobudka (falsa causa) nie szkodzi ważności czynności prawnej.

Ignorantia iuris nocet- nieznajomość prawa szkodzi. (Paulus) Nieznajomość prawa z zasady nie wpływał na ważność i skuteczność czynności prawnych. Nie można usprawiedliwiać się nieznajomością prawa.

In conventionibus contrahentium voluntatem potius quam verba spectari placuit- przyjęto, że przy umowach uwzględnia się bardziej wole stron niż słowa.(Papinianus) Przyjęto, że przy umowach uwzględnia się bardziej wolę stron niż ich słowa (verba). Z czasem juryści zaczęli uwzględniać w większym stopniu rzeczywistą wolę (voluntas) i zgodny zamiar stron aniżeli dosłowne brzmienie oświadczenia.

Libera matrimonia esse antiquitus placuit- od dawna przyjmowano, że małżeństwa są wolne. Małżeństwo rzymskie opierało się na wolnej woli osób, zarówno co do jego zawarcia jak i rozwiązania. W konsekwencji małżeństw powstawało poprzez złożenie zgodnych oświadczeń woli o jego zawarciu (konsens małżeński), przy zachowaniu pozostałych przesłanek (dojrzałość fizyczna, conumbium). Oświadczenia te były składane nieformalnie i prywatnie.

Mater semper certa est- matka zawsze jest pewna.(Paulus) Dowód, że dziecko urodziła kobieta był zawsze pewny do przeprowadzenia.

Nasciturus pro iam nato habetur, quotiens de commodis eius agitur- mający się urodzić uważany jest za już urodzonego ilekroć chodzi o jego korzyść. (Paulus) Dziecko poczęte, a nieurodzone (nasciturus) nie miało i nie mogło mieć, jako płód w łonie matki, samodzielnej zdolności prawnej. Jednakże jeśli dziecko urodziło się żywe, to początek jego tak powstałej zdolności prawnej można było cofnąć w drodze fikcji prawnej do wcześniejszego momentu jego życia płodowego, na ile było to potrzebne dla korzyści dziecka.

Nemo plus iuris ad alim transferre potest, quam ipse habet- nikt nie może przenieść na drugiego więcej prawa niż sam ma. (Ulpian) Skutkiem czynności prawnej może być nabycia prawa. Dwoma podstawowymi rodzajami nabycia prawa było: pierwotne i pochodne. Nabycie pochodne (successio) zachodziło wtedy, gdy nabywający jako następca prawny, nabywał prawo od innej osoby, poprzednika. Jednak nabycie pochodne opierało się na zasadzie, że nikt nie mógł przenieść na drugiego więcej, niż sam posiadał.

Nuptias non concubitus, sed consensus facit- małżeństwo powstaje nie przez faktyczne pożycie, lecz przez zgodne oświadczenia woli. (Ulpianus) Konsens małżeński, czyli zgodne oświadczenie woli zawarcia małżeństwa był niezbędny do zawarcia małżeństwa. Konsens małżeński był jedną z trzech, obok dojrzałości fizycznej i conumbium, przesłanek niezbędnych do zawarcia małżeństwa, które było uznawane przez prawo cywilne i nosiło nazwę iustum matrimonium.

Pater is est, quem nuptiae demonstrant- ojcem jest ten, na którego wskazuje małżeństwo. (Paulus) Najczęściej władza ojcowska (patria potestas) nad dzieckiem urodzonym w ważnym małżeństwie(iustum matrimonium), przy czym obojętne było, czy chodziło o małżeństwo cum manu, czy sine manu, powstawała zgodnie z tą zasad. W prawie rzymskim zachodziło domniemanie ojcostwa, że dziecko zrodzone w małżeństwie pochodzi od męża matki.

Quod ab intio vitiosum est, non potest tractu temporis convalescere- to, co jest wadliwe od początku, nie może zostać z czasem uzdrowione.(Paulus) Czynności bezwzględnie nieważnej nie można było, co do zasady, uzdrowić. Bezwzględną nieważność czynności prawnej powodował bark jednej z przesłanek, których zaistnienie konieczne było do uznania czynności prawnej za ważną, była to nieważność z mocy samego prawa, od początku dokonania czynności i w stosunku do stron oraz wszystkich innych zainteresowanych osób.

Quod generationes, tot gradus- ile urodzeń tyle stopni. Zasada dotycząca obliczania stopnia, bliskości pokrewieństwa. Oblicza się przy tym liczbę urodzeń niezbędną do powstania pokrewieństwa, nie wliczając urodzenia wspólnego przodka.

Res iudicata pro veritate occipitur- prawomocny wyrok przyjmuje się za prawdę. Prawomocny wyrok, czyli taki który nie mógł być zaskarżony do sądu wyższej instancji zwyczajnym środkiem odwoławczym, ustalał ostatecznie stan prawny między stronami (ius facit inter partes), który był uznawany za zgodny z rzeczywistym. W konsekwencji dany spór nie mógł być ponownie przedmiotem procesu pomiędzy tymi samymi stronami(res iudicatia- powaga sprawy osądzonej). Ponadto wygrywający powód (actor) mógł wymusić na pozwanym (reus) wykonanie treści wyroku za pomocą egzekucji.

Reus excipiendo fit actor- pozwany przez zarzut procesowy staje się powodem. (Ulpianus) Jeżeli pozwany (reus) zgłaszał zarzut procesowy (exceptio), to wówczas musiał on udowodnić fakty, będące podstawą ekscepcji. Należy go w kwestii ciężaru dowodu traktować tak, jakby był powodem (actor), patrz: actori incumbit probatio.

Si quid universitati debetur, singulis non debetur, nec quod debet universitas, singuli debent- jeśli jest się coś dłużnym stowarzyszeniu, to nie pojedynczym osobom (członkom), a dług stowarzyszenia nie jest długiem pojedynczych osób (członków). (Ulpianus) Stowarzyszenie posiadało osobowość prawną, musiało również posiadać majątek i osobę (syndyka) reprezentującą je na zewnątrz. Majątek osoby prawnej był odrębny od majątku jej członków i stanowił własność osoby prawnej, a niej jej członków. Wierzytelności i długi członków, nie były wierzytelnościami i długami korporacji – i odwrotnie wierzyciele i dłużnicy stowarzyszenia nie byli wierzycielami i dłużnikami jego członków.

Tres faciunt collegium- do powołanie stowarzyszenia potrzeba trzech osób. Prawo rzymskie stworzyło pojęcie osoby prawnej jako podmiotu prawa odrębnego od osób fizycznych wchodzących w jej skład z rozróżnieniem na osoby typu korporacyjnego (stowarzyszenia) i typu zakładowego (fundacje). Do powstanie stowarzyszenia jako osoby prawnej potrzeba było co najmniej trzech osób, potem dla dalszego jej istnienia było już obojętne, czy pozostają ci sami członkowie, czy tez część lub wszyscy się zmieniają.

Vim vi repellere licet- siłę wolno odeprzeć siłą.(Ulpian) Najwcześniejszą formą dochodzenia swych praw była pomoc własna realizowana albo w drodze samopomocy albo obrony koniecznej. Obrona konieczna polegała na odparciu własnymi siłami bezprawnego zamachu na chronione prawnie dobro. Funkcjonowała zasada użycia siły niezwłocznie i proporcjonalnej do ataku.

II KOLOKWIUM:

Accesio cedit principali- rzecz przyłączona przypada rzeczy głównej.(Ulpian) Akcesja, czyli nabycie własności przez połączenie rzeczy, polegała na tym, że pewna rzecz dotychczas samodzielna została jako rzecz uboczna przyłączona do drugiej rzeczy głównej w ten sposób, że została jej częścią składową i własnością właściciela rzeczy głównej.

Diei adiectio pro reo est, non pro stipulatore- dzień wykonania zobowiązania jest w interesie dłużnika, a nie wierzyciela. Jeśli termin został wyznaczony w umowie to wierzyciel przed jego upływem nie mógł domagać się spełnienia świadczenia, dłużnik mógł je jednak wykonać.

Dies interpellat pro homine- termin wzywa zamiast osoby. Jeżeli termin świadczenia nie był oznaczony, wierzyciel musiał wezwać dłużnika do świadczenia (interpellatio). Interpellatio była niepotrzebna, jeżeli wyraźnie, kalendarzowo oznaczono termin płatności długu.

Dolus semper praestatur- za winę zawsze się odpowiada. Odpowiedzialność za dolus charakteryzuje się tym, że nie można było jej umownie usunąć. Za dolus zawsze odpowiadał dłużnik.

Genus perire non censetur- uważa się, że gatunek nie ginie. Rzecz oznaczona gatunkowo prawnie nie może „zginąć”, gdyż egzemplarz rzeczy, który zaginął, zawsze mógł być zstąpiony innym egzemplarzem tej samej rzeczy, tj. tego samego gatunku, ilości, wagi, miary.

Impossibilium nulla obligatio-nie może powstać zobowiązanie do świadczenia niemożliwego. (Celsus) Zobowiązanie do świadczenia obiektywnie niemożliwego do wykonania, tj. gdy nikt nie mógł go wykonać, nie było ważne, nie mogło powstać. Zasada ta nie dotyczyło zobowiązań do świadczenia subiektywnie niemożliwego dla konkretnego dłużnika, ponieważ było ono ważne.

Magna culpa dolus est- wielka wina równa się podstępowi. Wprawie justyniańskim zrównano ostatecznie z dolus odpowiedzialność za culpa lata, czyli grube niedbalstwo.

Mala fides supervenies non nocet- zła wiara później przychodząca nie szkodzi. Jeżeli zasiadujący później, już po nabyciu w dobrej wierze posiadania, dowiedział się, że nabył rzecz od nie właściciela, nie przeszkadzało to jego zasiedzeniu.

Nam hoc natura aequum est neminem cum alterius detrimento fieri lucupletiorem- albowiem z samej natury jest słuszne, aby nikt nie wzbogacał się ze szkodą drugiego. (Pmponius) Wprawie rzymskim przyjmowano ogólną zasadę, że o ile jedna osoba wzbogaci się kosztem innej bez wystarczającej ku temu podstawy prawnej, to powstaje stąd dla osoby wzbogaconej zobowiązanie do zwrotu owego wzbogacenia.