Cnoty moralne

• Cnoty moralne jako sprawności moralne pielęgniarek

Naczelną zasadą działań zawodowych pielęgniarek jest „ służba zdrowiu i życiu ludzkiemu”, a to sprawia, że szczególnego znaczenia nabierają cnoty moralne stanowiące wyznaczniki moralnych powinności pielęgniarek.

CNOTA – pochodzi z języka greckiego, w którym areté oznacza męstwo, dzielność, obyczajowość, zaś aretologia – naukę o cnotach (teorię cnót moralnych). W etyce cnota pojmowana jest jako swego rodzaju zdolności usprawniające do czynienia dobra i samodoskonalenia osoby ludzkiej.

• CNOTA – oznacza wszelkie usprawnianie bytu jako podmiotu działania do wykonywania aktów odpowiadających jego naturze.

• CNOTA - to stała skłonność i sprawność woli do spełniania aktów moralnie dobrych.

Szczególnym podmiotem zainteresowania aretologii jako działu etyki normatywnej jest rozpatrywanie sprawności ( moralnych, intelektualnych, technicznych) oraz praktycznej realizacji czynów moralnie dobrych. Tak pojęta nauka o cnotach znajduje swoje uzasadnienie i zastosowanie w etyce normatywnej pielęgniarstwa

ROZTROPNOŚĆ - kierowniczka cnót. Usprawnia rozum i wolę podmiotu do trafnego rozpoznania powinności moralnej w konkretnych sytuacjach oraz do wyboru środków prowadzących do realizacji tej powinności. Roztropność pomaga człowiekowi w podjęciu dobrej w sensie moralnym decyzji. Ma to znaczenie w pracy pielęgniarki , która w wypełnianiu swoich obowiązków zawodowych musi niejednokrotnie dokonywać trudnych wyborów, a podejmowanych przez siebie działaniach winna kierować się dobrem podopiecznego, wybierając zasadę „ mniejszego zła”.

Cnota roztropności obejmuje osiem umiejętności: pamięć, zdolność trafnego ujęcia danej sytuacji, otwartość na opinie innych, domyślność, zdrowy osąd, zdolność przewidywania, ostrożność, zapobiegliwość. Cechy te stanowią cały szereg sprawności, które są pewnego rodzaju drogowskazami, niezbędnymi do podejmowania działań zawodowych przez pielęgniarkę.

Pamięć – sprawność umożliwiająca korzystanie z wiedzy i umiejętności zawodowych wyniesionych ze szkoły, jak i doświadczeń zdobytych w dotychczasowej praktyce. Uświadamia ona pielęgniarce o konieczności doskonalenia swoich kwalifikacji zawodowych.

Zdolność trafnego ujęcia danej sytuacji – chroni nas przed działaniami zbyt pochopnymi i schematycznymi. Powinna towarzyszyć pielęgniarce we wszystkich podejmowanych przez nią czynach, zarówno prostych jak i bardziej złożonych, gdyż celem jej działań jest dobro pacjenta.

Otwartość – podpowiada pielęgniarce , aby w podejmowanych przez siebie działaniach korzystała z opinii innych , bardziej doświadczonych osób , co pozwoli jej uniknąć błędów. Otwartość na opinię innych pozwala na głębsze poznanie prawdy i pomaga przy wyborze dobrej w sensie moralnym decyzji.

Domyślność i zdrowy osąd- to zastosowanie logiki w działaniu praktycznym. Chronią one pielęgniarkę przed zbytnią naiwnością w interpretowaniu faktów oraz działań innych ludzi, a tym samych przed konsekwencjami swoich decyzji. Ma to szczególne znaczenie w relacjach pielęgniarka – pacjent , pielęgniarka – rodzina pacjenta.

Zdolność przewidywania - przestrzega pielęgniarkę przed złymi wyborami , zaś jej podopiecznych przed konsekwencjami tych wyborów.. każda pielęgniarka w wypełnianiu powierzonych jej obowiązków zawodowych powinna kierować się dobrem osób powierzonych jej opiece, wykorzystując przy tym całą swoją wiedzę i umiejętności zawodowe oraz wyobraźnię ujętą w karby logiki. Powinna towarzyszyć pielęgniarce we wszystkich podejmowanych przez nią działaniach od czynności pielęgnacyjno-opiekuńczych poprzez terapeutyczne aż po obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej.

Ostrożność - nakazuje wzięcie poprawki na to, czego przewidzieć się nie da. Ostrożność w podejmowanych czynach, wydawanych opiniach i sądach jest podstawą prawnych pod względem moralnym działań oraz relacji interpersonalnych pielęgniarki z pacjentami i ich rodzinami oraz współpracownikami. Ostrożność wprowadza ład moralny w stosunkach międzyludzkich.

Zapobiegliwość – oznacza przygotowanie się na ewentualne trudności. Oznacza również przygotowanie innego wariantu rozwiązania , jeśli zaplanowany przez nas sposób działania okaże się zawodny. Zapobiegliwość powinna stanowić nieodłączny element w pracy wszystkich pielęgniarek, zarówno tych pracujących bezpośrednio z pacjentem jak i kadry kierowniczej.

SPRAWIEDLIWOŚĆ – kolejna cnota kardynalna. Nakazuje oddanie każdemu tego, co mu się należy, jednocześnie sugeruje pewną relację powinnościową między dwoma podmiotami: między tym, komu się coś należy , a tym kto jest to zobowiązanie uiścić. W ten sposób rozumiana cnota sprawiedliwości stanowi moralną wykładnię pielęgniarstwa. Wskazuje ona na jednakowe traktowanie wszystkich podopiecznych, czy też wszystkich pracowników przez przełożonego, ale przede wszystkim na respektowanie praw pacjenta. Oddaje bowiem drugiemu człowiekowi to, co mu się należy ten , kto respektuje jego prawa: do życia, pomyślnego rozwoju w zdrowiu i bezpieczeństwie, do jakościowo najlepszej opieki pielęgniarskiej. Sprawiedliwość jest cnotą moralną, która nakazując pielęgniarce respektowanie praw pacjenta, wskazuje na jej obowiązki i powinności moralne, z drugiej zaś strony informuje pielęgniarkę o prawach przysługujących jej samej jako osobie ludzkiej.

BEZINTERESOWNOŚĆ – jest ściśle powiązana ze sprawiedliwością. Pielęgniarka, która kieruje się sprawiedliwością, która odczuwa jej potrzebę i uznaje obiektywną jej wielkość, daje już przez to samo dowód swojej bezinteresowności , staje się ponad interesami czy korzyściami, na gruncie tego, co jest obiektywnie słuszne.

MĘSTWO – to cnota moralna , która pomaga człowiekowi osiągnąć tzw. „ dobro trudne” , tzn. dobro , które wymaga od nas poświęcenia , odwagi , wytrwałości itp. Głównymi postaciami męstwa są odwaga i cierpliwość. Cnotę tę w pielęgniarstwie często utożsamia się z heroizmem , jako szczególnym rodzajem odwagi. Dewiza zawodu pielęgniarskiego „ służba życiu i zdrowiu człowieka” sprawia ,że odwaga w podejmowaniu działań zawodowych oraz cierpliwość powinny towarzyszyć każdej pielęgniarce w codziennym wypełnianiu jej obowiązków zawodowych. Pielęgniarka wykazuje męstwo również wtedy, kiedy staje w obronie pokrzywdzonego , narażając się przy tym na przykre konsekwencje.

UMIARKOWANIE - cnotą moralną, która pozwala opanować pragnienia i dążenia do przyjemności, gwarantuje równowagę w konsumpcji dóbr oraz zapewnia dominację woli nad popędami i utrzymuje pragnienia w granicach uczciwości. Cnota umiaru wspomaga człowieka w opanowaniu dwóch podstawowych popędów : popędu do zachowania życia i jego przekazywania. Wprowadza ład moralny w sposób realizacji potrzeb człowieka związanych z zachowaniem życia i jego przekazywaniem. Cnotę umiaru można traktować bardzo szeroko odnosząc ją do całego życia człowieka, na którym może on kształtować swoje człowieczeństwo.

Cnota umiaru wiąże się z uczciwością człowieka i to nie tylko w wymiarze czysto cielesnym. Uczucia te określamy mianem doznań takich jak: przyjemność, pragnienie, miłość, nienawiść, odraza, wstręt itp. Cnota umiarkowania wskazuje na dwie przeciwności nadmiaru i niedoboru. Nadmiar lub niedomiar w realizacji potrzeb biologicznych może w konsekwencji obrócić się przeciwko człowiekowi, godząc w jego życie i zdrowie.

Cnota umiaru odgrywa istotną rolę w życiu pielęgniarki w jej pracy zawodowej, życiu osobistym i społecznym. Odnosi się do wszelkich podejmowanych przez nią działań , zarówno w stosunku do podopiecznego i jego rodziny, jak i współpracowników i przełożonych, a także wobec samej siebie. Cnota umiaru powinna towarzyszyć pielęgniarce w realizacji szeroko pojętych potrzeb pacjenta. Cnota ta również dotyczy prywatnego życia pielęgniarki. Wprowadza ład moralny w stosunki międzyludzkie. Uświadamia pielęgniarce , że nie może kierować się uprzedzeniami, niechęcią, odrazą czy też nienawiścią w stosunku do chorego. Winna otaczać go troską i świadczyć swoje usługi zgodnie z jego potrzebami wynikającymi ze stanu zdrowia i podjętych metod leczenia.

• Kolejny aspekt cnoty umiaru wiąże się z ochroną i przekazywaniem życia, a więc ochrona podstawowych dóbr człowieka. Cnota ta wskazuje na naczelną dyrektywę pielęgniarstwa, jaką jest „ ochrona zdrowia i życia ludzkiego”. Dewiza ta odnosi się zarówno do życia i zdrowia pacjentów jaki i pielęgniarek. Pielęgniarki , które pielęgnują własne życie i zdrowie , będą równie zatroskane o życie i zdrowie podopiecznych.

• Fakt ochrony zdrowia i życia , jak i przekazywanie życia rodzi określone dylematy moralne w pracy pielęgniarki, jak i w jej życiu prywatnym

Kolejny aspekt cnoty umiaru wiąże się z ochroną i przekazywaniem życia, a więc ochrona podstawowych dóbr człowieka. Cnota ta wskazuje na naczelną dyrektywę pielęgniarstwa, jaką jest „ ochrona zdrowia i życia ludzkiego”. Dewiza ta odnosi się zarówno do życia i zdrowia pacjentów jaki i pielęgniarek. Pielęgniarki , które pielęgnują własne życie i zdrowie , będą równie zatroskane o życie i zdrowie podopiecznych.

Fakt ochrony zdrowia i życia , jak i przekazywanie życia rodzi określone dylematy moralne w pracy pielęgniarki, jak i w jej życiu prywatnym.

ZASADY ETYCZNEGO POSTĘPOWANIA PIELĘGNIARKI:

• Zasada autonomii człowieka wynika z niej prawo do samostanowienia, niezależności i wolności , afirmacji godności osobowej. Zasada ta wymaga poszanowania praw pacjenta.

• Zasada nieuszkodzenia polega na unikaniu wszelkich działań szkodliwych dla pacjentów, a także na otaczaniu opieką tych , którzy ze względu na wiek , chorobę oraz stan psychiczny nie są w stanie sami siebie chronić przed czynnikami szkodliwymi.

Zasada dobroci wymaga , aby pielęgniarki czyniły dobro w celu zapewnienia korzyści innym. Oznacza to uwzględnienie podstawowych ludzkich potrzeb przetrwania, bezpieczeństwa, przynależności, uznania przejawiających się w toku procesu pielęgnowania. Oznacza to całościowe spojrzenie na człowieka we wszystkich jego wymiarach osobowości: biologicznym, psychicznym i społecznym.

Zasada sprawiedliwości domaga się, aby pielęgniarki jednakowo traktowały każdego podopiecznego, niezależnie od rasy, płci, stanu cywilnego, pozycji społecznej, ekonomicznej bądź od innych przyczyn. Zasada ta obowiązuje również wszystkich przełożonych względem stosowania tych samych kryteriów oceny wobec podwładnych.

Zasada poufności nakazuje , aby pielęgniarki zachowywały w ścisłej tajemnicy informacje, które uzyskały w wyniku realizowania procesu pielęgnowania Zasada poufności wiąże się z zasadą lojalności i szacunku dla tych, którzy pokładają ufność w swoich opiekunach.

Zasada prawdomówności z niej to wynika obowiązek mówienia prawdy i nie wprowadzania pacjenta w błąd. Ta zasad ma jednak swój wyjątek, w przypadku gdy ujawnienie całej prawdy pacjentowi mogłoby spowodować poważne szkody dla jego stanu fizycznego i psychicznego. W tym wypadku należy uwzględnić zasadę nieuszkodzenia.

Zasada odpowiedzialności jest jedną z najważniejszych zasad w życiu osobistym i zawodowym człowieka. Oznacza ona ponoszenie odpowiedzialności moralnej , a także i prawnej za rezultaty podejmowanych działań wobec pacjentów i wobec zawodu. Odpowiedzialność jako zasad etyczna ma głębsze znaczenie, mówi ona, że jeśli ktoś podjął zobowiązanie realizacji jakiegoś działania , to powinien je wykonać, nawet wtedy jeżeliby było to dla niego trudne bądź niewygodne.

• Zasada odpowiedzialności jest jedną z najważniejszych zasad w życiu osobistym i zawodowym człowieka. Oznacza ona ponoszenie odpowiedzialności moralnej , a także i prawnej za rezultaty podejmowanych działań wobec pacjentów i wobec zawodu. Odpowiedzialność jako zasad etyczna ma głębsze znaczenie, mówi ona, że jeśli ktoś podjął zobowiązanie realizacji jakiegoś działania , to powinien je wykonać, nawet wtedy jeżeliby było to dla niego trudne bądź niewygodne.

DYREKTYWY POWINNOŚCIOWE

• Szanuj godność pacjenta i jego prawa.

• Nie szkodź swym postępowaniem podopiecznemu; chroń go przed krzywdą i szkodą.

• Przyczyniaj się do dobra pacjenta we wszystkich wymiarach jego osoby, tj. fizyczno-biologicznym, psychicznym, społecznym, duchowym.

• Świadcz opiekę pielęgniarską sprawiedliwie wobec każdego pacjenta.

• Uzyskane informacje o stanie zdrowotnym pacjenta i przebiegu leczenia i opieki zachowaj w tajemnicy.

• Bądź odpowiedzialny za podjęte obowiązki i swe zobowiązania.

Aksjologia pielęgniarstwa

Wartości

Wartości etyczne w pracy pielęgniarki

• Aksjologia pielęgniarstwa

• jako nauka filozoficzna zajmuje się wartościowaniem wszystkich kwestii związanych z zawodem pielęgniarskim, z ustalaniem wzorców moralnego postępowania, wzorów osobowych, kryteriami ocen zachowań moralnych, a także określeniem dobra najwyższego.

Podstawową kategorią analityczną w aksjologii jest WARTOŚĆ. Wartość należy do terminów niejednoznacznych. Jest terminem stosunkowo młodym , gdyż wcześnie posługiwano się pojęciem „ dobro” Pojęcie to funkcjonuje w mowie potocznej i w języku naukowym. W znaczeniu potocznym przez „wartość”, rozumie się wszystko , co cenne, co przyciąga uwagę człowieka, jest celem jego dążeń i pragnień. Mogą to być ideały, idee, przekonania a także przedmioty materialne.

W Encyklopedii popularnej WARTOŚĆ wyjaśniana jest następująco: „podstawowa kategoria aksjologii, oznaczająca wszystko to, co cenne i godne pożądania, co stanowi cel dążeń ludzkich. Uznawane wartości stanowią podstawę ocen, norm i wzorów kulturowych

WARTOŚĆ MORALNA - to kategoria oceniająca postępowanie (zachowanie, działanie) ludzkie pod względem jego zgodności( stopnia zgodności lub jej braku) z przyjętą określoną moralnością, społecznymi normami i wzorami postępowania , wyznaczonymi przez wartości uznane za naczelne np. dobro.

WARTOŚĆ – to , do czego się dąży i co się realizuje ze względu na cel. Pojęcie to w filozofii wprowadził R.H. Lotze. Filozoficzna nauka o wartościach (aksjologia) obejmuje badanie istoty( „walor” jako główna cecha wszelkiej wartości; wartość jako idea) i rodzajów wartości (wartość biologiczna, estetyczna, naukowa, etyczna, wartość absolutna i względna), jak również warunków poznania wartości oraz ich urzeczywistnienia. Podstawowe wartości stoją na czele społecznej hierarchii wartości. Uzasadnienie z etyki wartości moralnych nazywa się etyką wartości.( A. Anuszkiewicz „ Słownik filozoficzny” Świat książki , Warszawa , 2004)

W socjologii „WARTOŚCI” pojmuje się jako , to wszystko co wiąże się z pozytywnymi emocjami, co skupia na sobie pragnienia i dążenia człowieka, co uważa się za ważne i istotne w życiu , godne pożądania, a na zdobyciu czego jednostce najbardziej zależy oraz czego się na co dzień w istocie jako rzeczy cennej poszukuje.

Wartości , jako określone kategorie dóbr cennych dla człowieka, występują zawsze w układzie hierarchicznym, w którym jednym nadaje się wyższą rangę , innym niższą. Ta aksjologiczna jakość wartości stanowi jedno z kryteriów ich klasyfikacji.

W klasycznym podziale wartości wyróżnia się:

• Wartości użyteczne ( bonum tiule)

• Wartości przyjemne ( bonum delectabile)

• Wartości godziwe ( bonum honestum)

• Podział wartości wg. M. Schelera

• Wartości osobowe (osób)

• Wartości rzeczowe( rzeczy)

• Wartości indywidualne

• Wartości społeczne

• Wartości własne

• Wartości cudze

• Kolejny podział wartości wg Schellera:

• Wartości hedoniczne – przyjemnościowe, do których należą cielesne wygody i przyjemności, a także tzw. wartości luksusu

• Wartości witalne – życie , zdrowie, sprawność cielesna itp.

• Wartości duchowe typu poznawczego, estetycznego i moralnego- realizacja tych wartości zapewnia prowadzenie życia na poziomie ludzkim, sprzyja rozwojowi człowieka na płaszczyźnie intelektualnej, artystycznej i moralnej, w skali indywidualnej , jak i społecznej. Szczególne miejsce zajmują tu wartości moralne, osadzone na fundamencie prawdy, które człowiek odkrywa poprzez rozum. Należą do nich m.in. prawość, dobroć, sprawiedliwość, szlachetność, odpowiedzialność, życzliwość , ofiarność i tolerancja.

• Wartości religijne – wartości tego co święte

• Hierarchia wartości według M. Schellera

• „ Człowiek jako naczelna wartość pielęgniarstwa”

• Człowiek ze względu na swoją godność osobową oraz rozumną naturę jest określoną wartością dla siebie samego, jak i innych osób. Naczelnym dobrem poza Absolutem – Bogiem jest człowiek. Zasada ta odnosi się zarówno do pacjenta jak i pielęgniarki. Skoro pacjent jest wartością, to musi pojawiać się on zawsze jako cel dążeń pielęgniarki bez względu na to jakie czynności zawodowe będzie ona wypełniała. Pacjent nie może być zredukowany do jednostki chorobowej.

• Jeśli pacjent jest wartością , to ta wartość rodzi określone powinności i obowiązki moralne pielęgniarki wynikające z pełnionych przez nią funkcji zawodowych. Powinności te dotyczą podejmowanych działań , jak i unikania działań szkodliwych dla pacjenta

• Pacjent jako wartość , to szeroka sfera zarówno wartości witalnych, związanych z jego ciałem( zdrowiem i życiem), jak i wartości duchowych ( poznawczych, estetycznych, moralnych), a także religijnych. To nakazuje pielęgniarce troskę o te wartości i wspieranie jej podopiecznych w osiąganiu przez nich wartości osobistych, których realizacja może być zakłócona różnymi czynnikami np. chorobą

• Wartość człowieka ( osoby) , jako naczelne dobro w aksjologii pielęgniarstwa , odnosi się również do samej pielęgniarki, co rodzi określone powinności wobec niej samej , tak w wymiarze zawodowym jaki i pozazawodowym. Obejmują one wartości witalne, warunkujące pełnię jej możliwości w zakresie własnego działania. Przejawem może być zdrowy styl życia

• Drugi aspekt urzeczywistniania wartości osobistych pielęgniarek odnosi się do wartości poznawczych. Dotyczą one wiedzy uzyskanej w drodze kształcenia zawodowego jak i samokształcenia. Całość wiedzy poddawana refleksji kształtuje mądrość życiową pielęgniarki, jako szczególną wartość osobistą

• Istotną rolę w pracy pielęgniarki odgrywają także wartości estetyczne, które kształtują głębię pielęgniarki, a więc jej wrażliwość emocjonalną, otwartość na drugiego człowieka, empatię, także „ porządek” i „harmonię” w relacjach interpersonalnych.

• „ Życie jako podstawowa wartość pielęgniarstwa”

• „ Zdrowie jako wartość w pielęgniarstwie”

• „ Wolność jako wartość pielęgniarstwa”

• „ Wzór osobowy pielęgniarki jako kategoria aksjologii pielęgniarstwa”