ANTROPOLOGIA KULTURY Wykład z dnia 24.02.2013

Poznawanie antropologii, źródła antropologii kulturowej

Antropologia jako nauka 1.Każda dyscyplina nauki wyróżnia się trzema cechami: pytaniami, perspektywą i metodą

2. Nazwa wywodzi się z greckich korzeni anthropos (mężczyzna /człowiek ) i logos nauka.

3. Antropologia jest badaniem różnorodności ludzkich ciał i zachowań w przeszłości i teraźniejszości .

„Czwórpolowy” charakter antropologii

• Antropologia fizyczna ( biologiczna)

• Archeologia

• Antropolingwistyka

• Antropologia kultury

Nowe subdyscypliny antropologii kulturowej:

• antropologia miasta

• antropologia medycyny

• antropologia kryminalna

• antropologia wizualna

• etnomuzykologia

• entobotanika

• antropologia rozwoju

• antropologia feministyczna

Perspektywa antropologiczna – co to jest ?

Specyficzny „kąt” czy punkt widzenia typowy dla antropologii, obejmujący badania między kulturowe (porównawcze), holizm i relatywizm kulturowy

Badanie międzykulturowe

• Badania ukierunkowane na dokonywanie porównań i analizowanie problemów kulturowych na podstawie badań prowadzonych w różnych społeczeństwach co pozwala na :

  • Odkrywanie cech wspólnych czyli uniwersaliów

  • Odkrywanie całego spektrum różnic między kulturami

Holizm

• Polega na analizowaniu każdego elementu danej kultury w powiązaniu z jej wszystkimi innymi częściami składowanymi oraz w zestawieniu z tą kulturą jaką pewną całością.

• Perspektywa holistyczna przyczyniła się do ukierunkowania antropologii kulturowej na podejście znane jako „studium przypadku”

Relatywizm kulturowy

• Reakcja w sytuacji zetknięcia się z różnicami kulturowymi, polegająca na próbie zrozumienia i ocenienia zachowań typowych dla tej innej kultury w kategoriach właściwości jej standardów dobra, normalności, moralności , legalności itp., zamiast zgodnie ze standardami typowymi dla naszej kultury.

• Z pojęciem relatywizmu wiążą się dla antropologa dwa inne pojęcia :

  • 1.szok kulturowy- zaskoczenie, zmieszanie i cierpienie odczuwane w sytuacji zetknięcia się ze sposobem życia, który jest nam obcy

  • 2.etnocentyzm – przekonanie lub postawa, zgodnie z którą nasza własna kultura jest najlepsza bądź wręcz jedyna.

Możliwości i potrzeby uprawnienia antropologii

• Pierwsze reakcje na obcego:

  • Obojętność wobec innego

  • Lęk i wrogość wobec innego

  • Ocena i potępienie innego

  • Chęć lub próba wyeliminowania innego przez podbój lub konwersję

  • Odrzucenie innego jako kogoś gorszego lub nie w pełni człowieka

Co umożliwia spotkanie z innym

• Wyprawy odkrywców i początki kolonizacji

• Renesans

• Protestancka reformacja

• Rewolucja naukowa

XVII wieczne koncepcje J.J. Rousseau i T. Hobbesa

„zwyrodniały dzikus” vs. :szlachetny dzikus” koncepcja kojarzona z J.J Rousseau zgodnie z którą ludzie nie zachodni czyli „prymitywni” Są właściwie szczęśliwsi i pełniejsi cnót niż ludzie zachodu, bo życie w tanie natury jest lepsze.

XIX wieczne teorie :

• Dyfuzjonalizm : wczesne stanowisko w etnologii lub antropologii i zgodnie z którym kultura lub konkretne praktyki kulturowe, przedmioty bądź instytucje pojawiły się tylko raz lub najwyżej parę razy i rozeszły się z oryginalnego centrum

XX wiek i powstanie nowoczesnej antropologii

• Franz Boas

• Bronisław Malinowski

• Ewolucjonizm kulturowy – teoria zgodnie z która kultura powstała w pewnym momencie w przeszłości i podlega ewolucji od swoich :prymitywnych” początków aż do osiągnięcia swej „wyższej” czyli nowoczesnej formy

Kryzys w połowie XX w i stan po kryzysie

• Neoewolucjonizm

• Struktura

• Etnonauka

• Antropologia symboliczna/ interpretatywna

• Antropologia marksistowska/ krytyczna

• Materializm kulturowy

• Antropologia feministyczna

Kluczowe pojęcia antropologii

• Zaliczamy do nich : społeczeństwo, obyczaj, struktura, funkcja i najważniejsze KULTURA

• Nie ma żadnej autorytatywnej i powszechnej akceptowanej definicji kultury

• Najpowszechniej cytowaną i wpływowa jest definicja Edwarda Taylora w 1871r książce pt „ Primitive Culture”

Definicja kultury Taylora :

Kultura, względnie cywilizacja, ujęta w najszerszym sensie etnograficznym, jest złożoną całością zawierającą wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawo, obyczaje, wszystkie inne zdolności i przyzwyczajenia nabyte przez człowieka jako członka społeczeństwa

Klasyczne atrybuty kultury w różnych definicjach:

1.Uczę się 2. Uwspólnianie 3. Symboliczny charakter 4. Integralność 5. Adaptacyjność

Kultury uczymy się

• Enkulturacja – proces za pośrednictwem którego jednostka uczy się kultury lub ją nabywa, zwykle będąc dzieckiem, znamy ją również pod nazwą socjalizacji.

• Ponowne wynalezienie kultury zgodnie ze wskazówkami

- proces w trakcie którego jednostki zazwyczaj jako dzieci „nabywają” idei pojęcia i umiejętności obserwując zachowanie innych wypreparowując znaczenia i reguły oraz testując je w sytuacjach społecznych. W pełni kompetentni członkowie służą jako „przewodnicy” podczas tej nauki dostarczając modelowych zachowań i poprawiając niewłaściwe zachowania

Kultura jest zasobem wspólnym

• Społeczeństwo – grupa ludzi żyjących we względnej bliskości , wykazując tendencje do zawierania związków małżeńskich między sobą częściej niż z ludźmi spoza tej grupy, posiadających pewien wspólny zbiór przekonań i zachowań.

• Kulturowy nie znaczy wspólny danemu społeczeństwu w 100 %

Wzory dystrybucji kultury według Ralpha Lintona

Uniwersalia alternatywy specjalność warianty

• Subkultura – grupa lub podzbiór w obrębie społeczeństwa wyróżniając się pewnymi unikalnymi aspektami zachowania, stylem ubioru, formami językowymi, przekonaniami czy wartościami

• Kontrkultura- grupa lub podzbiór w obrębie społeczeństwa który mniej czy bardziej intencjonalnie przyjmuje zachowania i przekonania lub praktyki niepasujące do głównego nurtu społeczeństwa bądź w stosunku do niego opozycyjne.

Kultura ma symboliczny charakter

• Symbol – przedmiot, gest, dźwięk lub obraz, który „zastępuje” jakąś ideę czy pojęcie, albo przedmiot. Coś co ma „znaczenie” zwłaszcza w przypadku gdy to znaczenie jest arbitralnie i konwencjonalnie, a zatem zależne od kultury

• Kultura stanowi wielki system znaczeń według Clifforda Geertza jest „siecią znaczeń”

Kultura ma integralny charakter

• Kultury nie SA chaotycznymi konglomeratami luźno powiązanych części

• Antropologia kulturowa analizuje system kultury pod kątem czterech obszarów funkcjonalności : ekonomiki, systemów pokrewieństwa, polityki i religi

Kultura ma adaptacyjny charakter

• Większość żywych organizmów jest w wysokim stopniu wyspecjalizowana do życia w konkretnym środowisku przyrodniczym

• Ludzie są najmniej wyspecjalizowani, najbardziej „ogólni” spośród istot żywych

• Podczas gry większość żywych stworzeń przystosowuje się do zamieszkałego środowiska cieleśnie, ludzie przystosowują się behawioralnie

Biokulturowe podstawy ludzkich zachowań

• Biokulturowość – wzajemne Interakcje między czynnikami fizycznymi/biologicznymi i behawioralnymi/ kulturowymi polegające na tym, że cechy fizyczne umożliwiają pewne zachowania, a te zachowania na zasadzie sprzężenia zwrotnego wpływają na cechy fizyczne.

Cechy fizyczne kategorii naczelne (prymaty)

• Pięciopalczaste dłonie, paznokcie zamiast szponów, koniuszki palców wrażliwe na dotyk, niezwykle elastyczne kończyny zakończone dłońmi i stopami

• Uzębienie wielofunkcyjne i wyspecjalizowane służce zarówno do :cięcia” jak i „ścierania”

• Duże mózgi w stosunku do wagi ciała ze szczególnie dobrze rozwiniętym obszarem czołowym i ciemieniowym

• Tendencja do pionizacji z głową raczej na „czubku” ni z przed kręgosłupem. To umożliwia wyprostowaną postawę i skłonność do dwunożności

• Stosunkowo długa żywotność z długim okresem niedojrzałości i „dzieciństwa”

Dominacja jako szczególne zachowanie naczelnych

• Dominacja stosunek społeczny w ramach którego pewne jednostki mają większy prestiż lub władzę w grupie, co pozwala im cieszyć się dostępem do większości ilości zasobów o lepszej jakości, jak również „poważaniem” ze strony osobników niższej rangi

Zachowania naczelnych niezbędnych ludźmi i przypominające ludzkie zachowania

• agresja i terytorialność

• komunikowanie się i interakcje społeczne

• jedzenie mięs i polowanie

• używanie narzędzi i ich wytwarzanie

Ewolucja współczesnego człowieka

• Homo habilis (2,5 mln temu)

• Homo erectus (1,8 mln temu)

• Archaiczny Homo sapiens ( 600 tyś. lat temu )

• Współczesny Homo sapiens (ok. 200 tyś. lat temu)

Badanie kultury

• Badania terenowe – udać się do społeczności, którą chcemy zbadać i zamieszkać w jej obrębie przez dłuższy czas w celu zebrania danych z „pierwszej ręki”

• Obserwacja uczestnicząca – nie tylko zamieszkać, ale uczestniczyć w badanej kulturze ile to tylko możliwe

• Wywiad swobodny i kwestionariuszowy

• Genealogia – informacje dotyczące systemów pokrewieństwa bądź więzów krwi i małżeństwa w danym społeczeństwie

ETYKA W BADANIACH ANTROPOLOGA