TYPOLOGIA OPISU:
Opis to orzekanie o właściwościach rzeczy, postaci i zjawisk; najbardziej kontrowersyjna z technik literackich.
- przedmiot opisu zostaje rozłożony na elementy, które czytelnik musi scalić
- opis jest trudny w odbiorze, bo ma naturę anarchiczną
- podstawową techniką opisu jest wyliczenie
Pięć typów opisów ze względu na pozycję wyliczenia i sposoby strukturalizacji elementów:
Opis anarchiczny = oparty na nieposkromionym wyliczeniu cech postaci, rzeczy i zjawisk, wymaga dodatkowych uzasadnień, np. sytuacyjnych (opis dokonany z punktu widzenia bohatera, czymś motywowany); może być szczególnie wyeksponowane poprzez retoryczne ukształtowanie tekstu lub stanowić autorski wybieg;
Opis z ramą uspójniającą = sposób poskramiania anarchii wyliczenia, sygnalizacja początku opisu i jego końca; rama uspójniająca polega na powtórzeniu na początku i na końcu tej samej formuły językowej, która na wstępie podaje temat opisu, a w zakończeniu ma charakter podsumowania, uogólnienia czy wniosku;
ma charakter pierścienia lub bywa niepełna – tylko na wstępie sygnalizuje temat opisu, jest wyrazista i nie potrzebuje zamknięcia;
Opis z dominantą semantyczną = nie rezygnuje z wyliczenia, ale podporządkowuje je określonej dominancie semantycznej, zastępującej ramę uspójniającą; jest to najczęściej metafora lub rozbudowane porównanie; odbiorca musi bezbłędnie odczytać dominantę i scalić opis; opisy tego typu mają charakter rozbudowanego porównania lub metafory
Opis kinetyczny = ukazuje przedmiot w ruchu, aktywizuje go; charakteryzuje postać przez jej ruch i gesty – jest jednym ze sposobów charakterystyki pośredniej; dotyczy także przedmiotów martwych, podstawowym sposobem ożywiania jest personifikacja i animizacja lub ukazanie tych przedmiotów w trakcje powstawania (czytelnik obserwuje proces, a nie katalog elementów); dodatkowym środkiem są zwroty do odbiorcy, np. popatrz, spójrz
Opis deformujący przestrzeń = aktywizuje całą przestrzeń, która zmienia się wokół obserwatora i ulega szczególnym deformacjom; deformacja przestrzeni spowodowana jest punktem widzenia obserwatora, stanowiskiem, jakie zajmuje wobec opisywanego obiektu, np. widzenie z góry i oddalenia decyduje o pomniejszeniu przedmiotów i ludzi, oraz sposobem percepcji świata; opis staje się podwójnie zdynamizowany: przez ruch opisywanych przedmiotów i poprzez ruch obserwatora; uświadamia strukturalną wspólnotę sztuk, wspólne reguły i zasady twórczości artystycznej