ŹRÓDŁA  PRAWA KANONICZNEGO

➔      Prawo kanoniczne to prawo stworzone prze kościół( bez względu na to, czego to prawo dotyczyło)

➔      Prawo kościelne to prawo dotyczące Kościoła( bez względu na to, kto to prawo stworzył).

➔      Pierwszym źródłem prawa kanonicznego było Pismo Święte- Stary i Nowy Testament; dużą rolę obok Pisma odgrywała tradycja- ustne podanie przekazane w pismach Ojców Kościoła
(najstarszych pisarzy kościelnych). Stanowiły one źródło poznania prawa boskiego.

➔      Prawo kanoniczne rozwijało się głównie dzięki działalności Kościoła, w ten sposób kształtowało się jako prawo pochodzące od ludzi.

➔      Najważniejszym czynnikiem prawotwórczym były kanony= dawne ustawy uchwalane przez sobory oraz ustawy papieskie zwane dekretałami. Ustawodawstwo papieskie i soborowe, było głównym źródłem prawa powszechnego, obowiązującego w całym świecie chrześcijańskim.

Oprócz tego prawa mogło rozwijać się także partykularne prawo kanoniczne, obowiązujące tylko w pewnej prowincji kościelnej lub w pewnym regionie.

➔      Źródłem prawa partykularnego były statuty synodalne- uchwały synodów prowincjonalnych lub diecezjalnych.

➔      ZBIORY PRAWA KANONICZNEGO:

-Dekret Gracjana-1140-1150r- Gracjan, mnich. Profesor uniwersytetu w Bolonii (Bolonia, kolebką odrodzenia zarówno prawa rzymskiego lecz i kanonicznego).

Celem dzieła było pogodzenie sprzeczności zachodzących w prawie kanonicznym.

Gracjana uznajemy za ojca nauki kanonicznej, bowiem oprócz zebrania materiału źródłowego, dodał swój własny wykład- objaśnienia. (pod względem prawnym był to zbiór prywatny).

            ZBIORY URZĘDOWE:

➔      -Liber extra( Dekretalia Grzegorza IX)-1234r.,podział na 5 ksiąg wg nastepujących zagadnień:

1.iudex(sędzia)- przepisy obejmujące władzę wykonawczą, ustawodawczą i sądową

2.iudicium(sąd)- o sądownictwie

3.clerus(kler)- o duchowieństwie

4.conubium(małżeństwo)- prawo małżeńskie

5.crimen(przestępstwo)- kanoniczne prawo karne

-Liber sextus-Bonifacego XIII z 1298r.

-Clementinae- z 1317r. Stworzone na polecenie Klemensa V, od czasu jej wydania zaprzestano wydawania urzędowych zbiorów.

--Na początku XVIw. Prawnik francuski sporządził prywatny zbiór Extravagantes obejmujący 2 kompilacje: Extravagantes Jana XXII i Extravagantes communes.

➔      Od 1582r., po słynnym soborze trydenckim, utrwaliła się oficjalna nazwa Corpus Iuris Canonci na oznaczenie wymienionych poprzednio zbiorów, była więc to całoś bibliograficzna, nie prawnicza, obejmująca 6 zbiorów, częściowo prywatnych, częściowo urzędowych:

1.Zbiór Gracjana- prywatny

2.Dekret Grzegorza IX- oficjalny

3.Liber Sextus-oficjalny

4.Clementinae-oficjalny

5.Extravagantes Joannis Papae XXII- zbiór prywatny obejmujący dekrety papieskie z pocz.XIVw.

6.Extravagantes communes- zbiór prywatny obejmujący różne alty papieskie z XIV i Xvw

➔      Potrzeba nowej kodyfikacji stała się szczególnie ostra w epoce kapitalizmu(od schyłku XIXw), pod wpływem nowych stosunków społecznych i gospodarczych. W 1904r. Powołano komisję kodyfikacyjną, której kierownikiem i twórcą kodeksu był kardynał Piotr Gasparri. Kodeks obowiązywał od 1918r pod nazwą Kodeks Prawa Kanonicznego- Codex Iuris Cannonci. Kodeks ten wprowadził barzdiej nowoczesną systematykę, kanony zostały podzielone na 5 następujących ksiąg:

1.Normae generales(Postanowienia ogólne)- ogólne zasady obowiązywania kodeksu, o prawie zwyczajowym i przywilejach itp.

2.De personis(O osobach)- postanowienia o duchowieństwie zakonnym i świeckim

3.De rebus (O rzeczach)- m.in. o sakramentach

4.De processibus (O procesach)- prawo procesowe

5.De delicts et poenis (Oprzestępstwach i karach)- kanoniczne prawo karne.

➔      Dopiero w 1983 powstał nowy Codex Iuris Canonci.

➔      ZNACZENIE PRAWA KANONICZNEGO:

-przedmiot naukowych zainteresowań i wykładów uniwersyteckich

            -główny przedmiot prawniczy, wykładany wcześniej od prawa rzymskiego

–                          prawo kanoniczne przenosiło instytucje prawa rzymskiego na nowe pokolenia, jak i wprowadzało te instytucje do praw świeckich

       -normowało strukturę kościoła oraz prawa i obowiązki duchowieństwa

       -oddziaływanie małżeńskiego prawa kanonicznego na świeckie prawo  małżeńskie.

 

KODYFIKACJE W OKRESIE OD XIV DO XVIII W.

➢      Charakter kodyfikacji przedoświeceniowych: reformacje- swoiste kodeksy praw niemieckich, francja- ordonanse królewskie. Nie tworzono prawa od nowa, tylko zbierano i spisywano prawo już istniejące. Panujący spełniali w dziedzinie ustawodawstwa raczej rolę administratora, podczas gdy od oświecenia władca będzie mógł prawo stanowić, by zmienić jego treść.

➢      Od początku XVIw niektórzy władcy terytorialni wydawali lokalne zbiory prawa karnego, przesiąknięte jednak wpływami prawa włoskiego. Najdoskonalszym z partykularnych kodeksów była Constitutio Criminalis Bambergensis (CBB- Bamberska Ustawa karna) z 1507r., opracowana z nakazu biskupa bamberskiego, dla biskupstwa bamberskiego, tworzącego odrębne pod względem politycznym terytorium (władztwo terytorialne), przez Jana von Schwarzenberga( wykorzystał pisma włoskich prawników,statuty włoskie, niemieckie prawo karne- źródła).

W 1516r. Schwarzenberger opracował też kodeks prawa karnego dla Brandenburgii.

➢      Próba usiłowania stworzenia kodeksu prawa karnego dla całych Niemiec zakończyła się sukcesem, w 1532r. przyjęto ostatecznie kodeks nazwany Constitutio Criminalis Carolina, opierał się w dużej mierze na kodeksach wyżej wymienionych, opracowanych przez Schwarzenbergera.

CCC obejmowała głównie przepisy prawa karnego procesowego, jak i również przepisy prawa karnego materialnego, w swej treści łączyła zarówno prawo karne niemieckie jak i włoskie. Postanowienia CCC, choć bardzo niehumanitarne, oznaczały postęp w dziedzinie rozwoju prawa karnego.

➢      Na skutek sprzeciwu władców terytorialnych dodano do Caroliny- klauzulę Salwatoryjną, dającym kodeksowi na terytorium Rzeszy charakter subsydiarny(posiłkowy), taki jaki w zakresie prawa prywatnego miało mieć prawo rzymskie. Miała więc Carolina obowiązywać, wtedy, gdy nie sprzeciwiała się słusznym miejscowym zwyczajom. Z biegiem czasu klauzula poszła w zapomnienie.

➢      Carolinę recypowano w księstwie mediolańskim, niektórych kantonach szwajcarii

w Polsce- sądy miejskie i wiejskie.

➢      Próby kodyfikacji we Francji: Władcy absolutni usiłowali dokonać uporządkowania i oficjalnego zebrania praw( do schyłku feudalizmu dominacja prawa zwyczajowego).  Do dość „wycinkowych” kodyfikacji należą wielkie ordonanse wydane prze Ludwika XIV, stworzone głównie z inicjatywy ministra Colberta. Były to 4 ordonanse:

1.Ordonans o postępowaniu cywilnym z 1667r.

2.Ordonans o postępowniu karnym z 1670r.

3.Ordonans o handlun z 1673r.- ujmował na szerszą skalę dział prawa handlowego, normującego obrót gospodarczy.

4.Ordonans o marynarce z 1681r.- zawierający przepisy prawa morskiego.

         

            Wielkie ordonanse colbertowskie omijały, więc oprócz ordonansu o handlu, zagadnienia             materialnego prawa prywatnego.             

➢      W ramach kodyfikacji prawa prywatnego, kaclerz Daguesseau doprowadził do powstania trzech ustaw, z których dwie: o darowiznach i o testamentach odegrały większa rolę.