Budowa skóry i jej przydatków

Skóra jest to powłoka chroniąca nasz organizm przed drobnoustrojami, promieniowaniem UV. Chroni nasze ciało i narządy przed urazami, spełnia rolę narządu termoregulacji. Odbiera bodźce z zewnątrz za pośrednictwem receptorów nerwowych. Bierze udział w przemianie materii, w procesach regulacji cieplnej organizmu, oraz w procesach wydzielania i wchłaniania. Grubość skóry nie jest jednakowa na całym ciele. Waha się od 0,5 do , przy czym najgrubsza skóra występuje na stopach i dłoniach. Grubość poszczególnych warstw skóry zależy od wieku, warunków życia, sposobu odżywiania i płci. Uogólniając, jej powierzchnia u dorosłego człowieka mieści się w przedziale 1,5 – 2m².

Składa się z kilku warstw o różnych grubościach i funkcjach. Podstawowe warstwy skóry to:

• Naskórek – epiderma

• Skóra właściwa – derma

• Tkanka podskórna – hipoderma

Naskórek

Zewnętrzna warstwa skóry. Jego grubość wynosi 1mm. Jest tkanką dynamiczną, ponieważ ulega ciągłemu odnawianiu. W naskórku wyróżniamy 5 kolejnych warstw, w kolejności od położonych najgłębiej:

Warstwa podstawna – jest to jeden rząd komórek o kształcie cylindrycznym. Komórki te ulegają podziałom (powstają nowe komórki). W komórkach warstwy podstawnej występują melanocyty, odpowiedzialne za produkcję melaniny. Ponadto komórki Langerhansa odpowiedzialne za funkcje odpornościowe stanowiące swoisty system immunologiczny skóry oraz komórki Merkla będące dodatkowymi receptorami czucia. Są one połączone ze sobą desmosomami.

Warstwa kolczysta – składa się z kilkunastu rzędów komórek o kształcie zbliżonym do cylindrycznego, ale powoli zaczynają ulegać one spłaszczeniu. Występują tu jeszcze powolne procesy podziału lecz tylko u dzieci lub u dorosłych – jeśli dojdzie do skaleczenia. Stąd komórki przechodzą do warstwy ziarnistej, w której rozpoczyna się proces obumierania komórek – keratynizacji.

Zwyczajowo warstwa podstawna wraz z warstwą kolczystą są nazywane warstwa Malpighiego (żywa warstwą naskórka).

Warstwa ziarnista – zbudowana z kilku rzędów komórek spłaszczonych o kształcie wrzecionowatym. W wyniku keratynizacji (rogowacenia) następuje zanikanie funkcji życiowych i ulega zanikowi jądro komórkowe. W komórce pojawia się Keratohialina, której obecność wskazuje na powstawanie białka w wyniku przekształceń jądra komórkowego i blaszki glikolipidów. Białka i blaszki glikolipidów wydostające sie z komórek tworząc barierę Reina – związek białkowo – lipidowy będący granica między żywymi i zrogowaciałymi warstwami (przepuszczalna dla gazów, olejów roślinnych, witamin, liposomów i glukozy, a także wody w postaci pary)

Warstwa jasna – zawiera kilka rzędów płaskich komórek pozbawionych jąder, w których nie występują już żadne procesy życiowe. Występuje na powierzchni skóry, gdzie naskórek jest mocno zrogowaciały, tzn. na stopach i dłoniach.

Warstwa rogowa – Składa się z mocno spłaszczonych, ściśle do siebie przylegających komórek zawierających keratynę, zwanych korneocytami. Komórki te połączone są ze sobą za pomocą tzw. cementu międzykomórkowego składającego się z ceramidów. Odpowiadają one za szczelność warstwy rogowej, decydują o elastyczności skóry i utrzymaniu jej stałej temperatury. Ilość ceramidów zmniejsza się wraz z wiekiem, a skóra osób po 40. roku życia wcale ich nie produkuje.

Skóra właściwa

Jest to warstwa żywa skóry, połączona z naskórkiem granicą skórno naskórkową (błoną podstawną) przebiegającą faliście. Błona podstawna, złożona jest z białek i proteoglikanów wytwarzanych przez komórki naskórka oraz komórki tkanki łącznej skóry właściwej. Wnikające w skórę właściwą części naskórka to sople naskórkowe, a wnikające w naskórek części skóry właściwej to brodawki skórne. Są w niej zawarte naczynia krwionośne, limfatyczne, nerwy oraz gruczoły potowe i łojowe. Osadzone są w niej włosy i paznokcie. Skóra właściwa jest zbudowana z trzech rodzajów włókien:

• Kolagenowe

Są podstawową masą skóry właściwej. Zbudowane z białka kolagenowego o kształcie falistym. Są długie, grube, bardzo elastyczne oraz odporne na urazy mechaniczne. Ich możliwość rozciągania jest ograniczona. Połączone są w pęczki związane za pomocą mukopolisacharydów. Występują w obu warstwach skóry właściwej, jednak w warstwie brodawkowej jest ich mniej.

• Elastynowe

Zbudowane z elastyny. Jest ich mniej niż włókien kolagenowych oraz są od nich cieńsze, krótsze i delikatniejsze. Są odpowiedzialne za sprężystość i elastyczność naszej skóry. Absorbują wodę i zatrzymują ja w tkankach

• Retikulinowe

Występują w miejscach gdzie tkanka łączna graniczy z innymi tkankami np. oplatają naczynia krwionośne, włosy. Są bardzo cienkie i delikatne. W procesach zapalnych zwiększa się ich ilość.
Powyższe 3 rodzaje włókien odpowiadają za elastyczność i prężność skóry oraz spełniają rolę ochronną przed działaniem czynników mechanicznych. W 60 – 70% skóra właściwa składa się z wody, co określa stan jej napięcia. Im więcej wody zawiera skóra właściwa przy prawidłowej przepuszczalności warstwy rogowej tym dłużej skóra jako cały organ zachowuje wygląd zdrowy.

W skórze właściwa wydziela się dwie warstwy:

• Brodawkowatą

Nazwa pochodzi od brodawek skórnych stanowiących granicę skórno naskórkową, w warstwie brodawkowatej występuje niewielka ilość włókien wszystkich rodzajów.

• Siateczkowatą

Wypełniona jest włóknami kolagenowymi i elastynowymi przeplatającymi się wzajemnie i stanowiącymi podporę skóry. Włókna elastynowe pracują antagonistycznie do włókien kolagenowych, skurcz jednego rodzaju włókien powoduje rozciąganie się drugiego rodzaju włókien. Zmiany zwyrodnieniowe najwcześniej dotyczą włókien elastynowych następnie włókna kolagenowe w miarę upływu czasu na skutek ogólnej utraty wody przez organizm zaczynają sztywnieć i pękać. Powstaje wiotczenie skóry i zewnętrzne zmarszczki.

Tkanka podskórna

Jest ona zbudowana z tkanki łącznej oddzielającej płaciki tłuszczowe składające się z komórek tłuszczowych. Grubość tkanki tłuszczowej zależy od okolic ciała, płci, wieku oraz sposobu odżywiania. W wieku starczym tkanka tłuszczowa (czyli podskórna) ma tendencje do zanikania. Tkanka podskórna pełni rolę podporową dla skóry, ochronną przy urazach mechanicznych oraz stanowi warstwę izolacyjną i ocieplającą. Znajdują się w niej naczynia krwionośne i limfatyczne, nerwy oraz niektóre ważne elementy gruczołów łojowych i potowych.

Zakończenia nerwowe w skórze

W brodawkach skóry właściwej znajdują się ciała Meissnera (czuciowe), które odbierają dotyk. W głębszych warstwach skóry właściwej i w tkance podskórnej znajdują się ciała Vatera- Pacciniego rejestrujące ucisk i wibracje. Oprócz tego w skórze właściwej ciałka Krausego, które są receptorami zimna i ciałka Ruffniego, które są receptorami ciepła.

Przydatki skóry i ich budowa

Do przydatków skóry u człowieka zaliczamy:

• Paznokcie

• Włosy

• Gruczoły:

• Potowe

• Łojowe

• Mlekowy / sutkowy

Paznokcie

Paznokcie zbudowane są z keratyny, dzięki której paznokieć jest twardy i mocny. Swoją bladoróżową barwę zawdzięczają znajdującej się pod spodem siatce naczyń włosowatych. Pełnią one kilka funkcji: podtrzymują tkanki palców rąk i nóg, chronią czubki palców przed uszkodzeniem, pomagają w codziennych sytuacjach.

• Macierz paznokcia

Wzrost paznokcia zaczyna się od korzenia, jest on ukryty pod wałem paznokciowym zakończonym obrąbkiem naskórkowym. To tu również powstaje keratyna, tu znajdują się nerwy, naczynia limfatyczne, krwionośne zapewniające dostarczanie substancji odżywczych do paznokcia. Komórki paznokcia dzielą się w macierzy i w miarę nawarstwiania się masy zrogowaciałej przesuwają się po łożysku paznokcia w kierunku końca palca.

• Płytka paznokcia

Jest to widoczna część paznokcia pokrywająca koniec palca, twarda, gładka i lekko wypukła. Przez wielu ludzi błędnie nazywana paznokciem.

• Łożysko

To tkanka położona bezpośrednio pod płytką paznokcia. Łożysko nosi paznokieć i go odżywia ale nie przyczynia się do jego wzrostu. W miarę, gdy w macierzy powstaje keratyna paznokieć wypychany jest w kierunku łożyska gdzie przybiera postać stwardniałej płytki która nie jest już żywą tkanką, nie posiada nerwów ani naczyń znajdujących się w łożysku.

• Obrąbek naskórkowy

Cienka tkanka porastająca paznokieć by osłaniać jego nasadę. Stanowi ważną część paznokcia gdyż ochrania delikatną tkankę macierzy oraz komórki tkanki znajdujące się pod płytką paznokcia, gdzie formuje się warstwa zrogowaciała.

• Hyponychium

Obrąbek naskórkowy znajdujący się pod łożyskiem, w tylnej części przechodzi w macierz paznokcia, a w przedniej części w naskórek opuszki palca. Ma za zadanie chronić macierz przed uszkodzeniem.

• Eponychium

Eponychium to skóra, która leży dokładnie na wierzchu świeżo utworzonego paznokcia. Jest to żywa tkanka, która często omyłkowo brana jest za martwe skórki. Nie powinno być ono obcinane ponieważ rośnie później grubsze i twardsze. Eponychium staje się czymś w rodzaju blizny.

• Wał paznokcia

Warstwa skóry pokrywająca brzeg paznokcia ze wszystkich stron oprócz wolnego brzegu i utrzymująca paznokieć we właściwym położeniu. To właśnie w tym miejscu występują najczęściej infekcje grzybicze.

• Wolny brzeg

Jest to fragment płytki paznokcia, który wystaje poza opuszek palca.

• Obłoczek

Jest to białawy obłoczek znajdujący się u nasady paznokcia, jego zabarwienie wynika z tego gdyż nie przylega on mocno do podłoża i stanowi on pomost między macierzą a płytką paznokcia. Wymiary, kształt, zabarwienie obłoczka są indywidualne, jednak zawsze najwyraźniej przedstawia się on na kciuku.

Włosy

• Łodyga

To część włosa wystająca ponad powierzchnię skóry. Jest zbudowana ze zrogowaciałych martwych komórek, oznacza to, że nie zachodzą w niej żadne procesy życiowe. Składa się z trzech warstw: rdzenia (3), kory (2) i łuski (1).

włos pod mikroskopem

• Zewnętrzna pochewka

Jest przedłużeniem naskórka wpuklającego się do skóry właściwej. Rejon wybrzuszenia w zewnętrznej pochewce włosa jest miejscem przyczepu mięśnia włosa, który z drugiej strony przymocowany jest do naskórka. Innym elementem wywodzącym się z zewnętrznej pochewki włosa jest gruczoł łojowy. Jest on często na kilka płatów połączonych kanałami i ma pojedyncze ujście w kanale włosa. Zewnętrzna pochewka włosa otacza włos i wewnętrzną pochewkę i kończy się zaraz powyżej brodawki włosa .

• Mięsień przywłosowy

Mięsień ten powoduje stroszenie włosa i wywołuje tzw. gęsią skórkę. Powoduje on również wyciśnięcie wydzieliny z gruczołu łojowego.

• Wewnętrzna pochewka

Jest wytworem komórek macierzy znajdujących się na obrzeżach mieszka włosowego. W czasie różnicowania ulega keratynizacji i obumiera tworząc osłonę dla komórek tworzących włos. Wewnętrzna pochewka włosa dzieli się na kilka warstw. Od strony włosa wyróżniamy: powłoczkę pochewki włosa, warstwę Huxley’a oraz warstwę Henle’a. Wewnętrzna pochewka włosa kończy się w miejscu ujścia gruczołu łojowego.

• Opuszka włosa (cebulka)

Jest to zbita dolna część korzenia tkwiąca w skórze. Leży bezpośrednio nad brodawką włosa, która jest częścią skóry właściwej i odpowiada za tworzenie komórek włosowych.

• Brodawka

Zawiera naczynia krwionośne, zaopatrujące włos w składniki odżywcze. Jeżeli dojdzie do jej zniszczenia włos nie powinien odrastać. Im większa brodawka włosa, im więcej ma komórek, tym mieszek włosowy produkuje grubszy włos.

• Macierz

To dolna część cebulki, w której co 23 godziny następuje podział mitotyczny komórek.

Gruczoły

• Gruczoły łojowe

Znajdują się na całej powierzchni skóry z wyjątkiem dłoni i stóp. Największa ich ilość znajduje się na głowie i twarzy, w okolicach mostka, w okolicy między łopatkowej, miejsca te noszą nazwę rynny łojotokowe. Gruczoły łojowe mieszczą się zawsze w okolicach włosów przy korzeniu włosa. Odcinek wydzielniczy ma kształt woreczka leżącego między korzeniem włosa a mięśniem przywłośnym. Na obwodzie tego woreczka znajdują się płaskie komórki ulegające bardzo intensywnym podziałom, natomiast wewnątrz woreczka są komórki wieloboczne, które ulegają degradacji zwanej degeneracją tłuszczową. Na skutek tego procesu polegającego na rozpadaniu się komórek tworzy się wydzielina tłuszczowa. Jest to rodzaj wydzielania holokrynowego, czyli związanego ze zniszczeniem komórek wydzielniczych. Wydzielina gruczołu łojowego jest wyprowadzana do mieszka włosowego i stamtąd na powierzchnię skóry. Wyjątkiem są gruczoły łojowe wyprowadzające swoją wydzielinę bezpośrednio na powierzchnię skóry i występują one w okolicy czerwieni warg i brodawek sutkowych oraz części płciowych.

• Gruczoły potowe - dzielą się na:

• Gruczoły ekrynowe

Znajdują się na całej powierzchni skóry z wyjątkiem warg i części płciowych. Największe ich zagęszczenie jest na dłoniach, stopach i głowie. Część wydzielnicza gruczołu ekrynowego mieści się na granicy skóry właściwej i tkanki podskórnej. Stamtąd wąski odcinek wyprowadzający dociera do warstwy jasnej naskórka gdzie zamienia się w spiralne ujście przebijające warstwę rogową. Gruczoły ekrynowe istnieją od urodzenia i ich głównym zadaniem jest regulacja cieplna organizmu oraz wydalanie zbędnych produktów przemiany materii.

• Gruczoły apokrynowe

Występują w ściśle określonych okolicach ciała tzn. pod pachami, w otoczkach brodawek sutkowych, w okolicach płciowych oraz w okolicy odbytu. Mają podobną budowę do gruczołów ekrynowych, ale są około 10 krotnie większe natomiast przewód wyprowadzający jest zawsze związany z mieszkami włosowymi. Istnieją również od urodzenia, ale zaczynają działać dopiero w okresie pokwitania razem z rozwojem drugorzędnych cech płciowych. Wydzielanie tych gruczołów jest związane z czynnikami emocjonalnymi tj. strach, stres czy podniecenie płciowe. Największa aktywność gruczołów apokrynowych przypada na wiek dojrzały. Stopniowo w wiekiem aktywność gruczołów spada.

Gruczoł mlekowy

Jest największym gruczołem skórnym człowieka, parzystym narządem, rozwijającym się jedynie u kobiet w okresie pokwitania. Gruczoł mlekowy jest nazywany sutkiem. Wydzieliną gruczołu sutkowego jest mleko, które pojawia się po porodzie, a częściowo także bezpośrednio przed nim, w ostatnich miesiącach ciąży. Czynność gruczołów sutkowych nazywamy laktacją. Jest ona regulowana na drodze hormonalnej i nerwowej – wydzielaniem mleka steruje głównie prolaktyna, współdziałając przy opróżnianiu się gruczołu w czasie ssania brodawki z oksytocyną.

Rysunek przedstawiający warstwy skóry, mieszek włosowy oraz gruczoł potowy oraz łojowy

Gruczoł mlekowy człowieka: 1 - Ściana klatki piersiowej; 2 - Mięśnie piersiowe; 3 - Płat ciała sutka; 4 - Brodawka sutkowa; 5 - Otoczka brodawki sutkowej; 6 - Przewód mleczny 7 - Ciało tłuszczowe sutka; 8 – Skóra

Literatura i strony WWW

1. Janina Sokołowska-Pituchowa, Anatomia człowieka, PZWL, Warszawa 2003

2. W.Sylwanowicz, A.Michajlik, W.Ramotowski, Anatomia i fizjologia człowieka, PZWL, Warszawa, 1990

3. Dr n. med. Treyor Weston, Atlas Anatomii w wersji pdf

4. http://www.wydawnictwopzwl.pl/download/104640540.pdf

5. http://www.laboratoriumurody.pl/forum/wlos-jego-budowa-i-cykl-wzrostu,t1061.html

6. http://kosmetyczki.net/pliki/ef/052006.pdf