Ekspansja Imperium Tureckiego w XVI i XVII wieku - XVI wiek - Historia - Liceum, Szkoła średnia. ... Podział Węgier utrzymał się przez przeszło półtora wieku. ... W 1533 roku Polska i Turcja zawarły pokój wieczysty, a wojska Piotra Raresza .... Agresywna polityka ekspansji państwa tureckiego została zatrzymana. ...

Europa stała się już w I połowie XVI wieku terenem ekspansji tureckiej. W 1453 roku Turcy zajęli Konstantynopol. Już na początku ówczesnego stulecia pod ich panowaniem znajdowała się część Azji Mniejszej, kraje Półwyspu Bałkańskiego, Mołdawia, Wołoszczyzna i północne wybrzeża Morza Czarnego. Większość z podbitych krajów były prowincjami imperium tureckiego, tylko Wołoszczyzna i Mołdawia były lennami. Od 1474 roku wasalem Turcji był również chanat krymski. Po śmierci zdobywcy Konstantynopola sułtana Mehmeda II doszło do walki o władzę, z której zwycięsko wyszedł Selim I, wnuk Mehmeda. Zaraz po objęciu tronu przystąpił do wewnętrznego uspokojenia państwa. Dzięki czemu mógł przystąpił do kontynuowania polityki zagranicznej Mehmeda II, i tak w roku 1514 pokonał Persów w bitwie pod Czałdyranem i w konsekwencji zagarnął większość Kurdystanu i część dzisiejszej Armenii. Obiektem ekspansji tureckiej stało się też państwo Mameluków, pobite przez Selima I w bitwach pod Mardż Dabik w 1516 roku oraz pod Ar-Randanijją w 1517 roku, co umożliwiło mu przyłączenie imperium Syrii, Palestyny, Jordanii i Egiptu. Dzieło poszerzania terytorium Imperium Tureckiego kontynuował Sulejman II Wspaniały , za jego panowania państwo przeżywało apogeum swej potęgi. W wojnach z Persją zdobył Azerbejdżan, w 1534 roku Bagdad, stolicę Mezopotamii. Na Półwyspie Arabskim dotarł aż do Zatoki Perskiej oraz Jemenu. Sulejman II chciał bowiem odnowić lewantyńskie drogi handlowe, wiedział iż od tego zależy rozwój Egiptu i Syrii. Doprowadziło to do konfliktu z Portugalczykami.

Kolejnym obiektem agresji tureckiej zostały Węgry. Mimo klęski zadanej im przez Hunyadego, Turcy niż zrezygnowali z planów podboju tego państwa. Kiedy w 1521 roku zajął Belgrad, ważną twierdzę spełniającą funkcją obronną Węgier, w 1522 roku skierował się na Rodos, po jej zajęciu Turcy ponownie skierowali się przeciw Węgrom. Od 1490 r. władzę na Węgrzech sprawował Ludwik II Jagiellończyk, będący synem Władysława Jagiellończyka. W obliczu zagrożenia tureckiego król musiał sam stawić czoła potędze tureckiej ani Jagiellonowie rządzący w Rzeczpospolitej a ni Habsburgowie nie udzielili mu pomocy, ze względu na dobre stosunki jakie ich łączyły z Portą. Armia węgierska stała na przegranej pozycji, nie mogła się równać z armia turecką pod względem liczebnym jak i jakościowym. Żadna z węgierskich formacji nie mogła dorównać tureckim janczarom. Sulejman I zażądał do Jagiellończyka trybutu, na co Węgrzy nie mogli się zgodzić, w wyniku czego sułtan na czele armii liczącej 60 tysięcy ludzi (w tym 35 tysięcy jazdy i tysięcy janczarów) przekroczył granicę z Węgrami. Węgrzy wystawili 20 tysięcy ludzi (w tym 4000 jazdy). Do decydującego starcia doszło 29 sierpnia 1526 roku pod Mohaczem. Węgrzy chcieli zająć pozycję obronną poprzez zbudowanie taboru ale pod naciskiem jazdy węgierskiej, złożonej głównie ze szlachty, zdecydowano się na atak. Jazda ciężkozbrojna przebiła się przez oddziały Turków, główne uderzenie skierowano na tabor, broniony przez Janczarów. Atak zakończył się pogromem Węgrów, zginął król Ludwik II, mimo tego że próbował nawet ratować się ucieczką. Zwycięstwo tureckie spowodowało wkroczenie Turków do Budy i Pesztu. Jest to moment przełomowy w historii państwa węgierskiego, które utraciło swą niezależność i suwerenność. Ziemie Czech i Węgier dostały się pod panowanie Habsburgów( na mocy jagiellońsko – habsburskiego układu w Wiedniu z 1515 roku). Czesi na wiadomość o porażce Ludwika II pod Mohaczem szybko wybrali nowego władcę, Ferdynanda Habsburga, na Węgrzech część szlachty przekazała koronę Janowi Zapolyi, wojewodzie Siedmiogrodu, który w 1526 roku został koronowany. Niemal równocześnie w Bratysławie sejm wybrał królem Ferdynanda Habsburga. W wyniku walki między kandydatami do trony Zapolya musiał opuścić Węgry, przybył do Polski. Pomocy szukał również u Sulejmana, do którego wysłał posła Hieronima Łaskiego. Tym samym uznał się tureckim lennikiem. Pozyskawszy pomoc turecką, Zapolya odzyskał koronę węgierską w 1529 roku, co zapoczątkowało otwarty konflikt między Habsburgami a Portą. Armia turecka stanęła w 1529 roku pod murami Wiednia. Austria ocalała dzięki postawie Karola V, który zdecydował się wysłać pod Wiedeń znaczne kontyngenty wojska. W 1532 roku Sulejmna wycofał się na terytorium węgierskie. Na mocy układu w Wielkim Waradynie zawartym w 1538 roku, Ferdynand uzyskał prawo dziedziczne do korony węgierskiej a Zapolya tylko osobiste, dożywotnie, wiec po jego śmierci prawo do korony i terytorium przechodziło w ręce Habsburgów. Po śmierci Zapolyi w 1540 roku, jego zwolennicy obwołali królem syna Zapolyi Jana Zygmunta, co oznaczało złamanie układu z 1538 roku. W odpowiedzi, na to wydarzenie wojska habsburskie wkroczyły na Węgry i obległy Budę. Kontrofensywa podjęta przez Sulejmana przyniosła klęskę Ferdynandowi. Ostatecznie w 1541 roku zapadły kolejne decyzje co do losów państwa węgierskiego, i tak Węgry zostały podzielone na 3 części: Środkowa część z Budą i Pesztem zyskała status prowincji tureckiej. Na wschodzie utworzono półautonomiczne księstwo pod władza Turcji, a zachodnią i północną część otrzymał Ferdynand. Tak więc trwająca piętnaście lat wojna o Węgry przyniosła zwycięstwo Turcji, której panowanie zostało tutaj ugruntowane. Habsburgowie natomiast zagarnęli tylko niewielką cześć kraju. Podział Węgier utrzymał się przez przeszło półtora wieku.

Papiestwo, Wenecja i Hiszpania

W 1566 roku, po Sulejmanie II nowym władcą został Selim II, który chciał kontynuować politykę Sulejmana, nie był jednak tak zdolnym wodzem i politykiem co jego poprzednik We wschodniej części Morza Śródziemnego znajdowały się posiadłości weneckie, z których największe znaczenie strategiczne posiadał Cypr. Ludność zamieszkująca wyspę niechętnie odnosiła się do rządów weneckich. W 1570 roku sułtan wysłał na wyspę swą flotę, ta po krótkiej walce zajęła port Famagustę, a krótko po tym także i cały Cypr. To zwycięstwo tureckie zmusiło Papiestwo, Wenecję oraz Hiszpanię do podjęcia działań kontrofensywnych, i tak papież Pius V doprowadził do powstania tzw. ligi świętej. Liga olbrzymim nakładem finansowym wystawiła potężną flotę, jej dowództwo powierzono Don Juanowi d’ Austria, który był nieślubnym synem Karola V. Zwierzchnictwo nad wojskami tureckimi miał Ali Pasza. Niewielka przewaga liczebna była po stronie ligi. Do decydującej bitwy doszło pod Lepanto 7 października 1571 roku. W czasie bitwy okręty ligi znacznie szybsze od tureckich, zajęły pozycję boczną względem przeciwnika i zaczęły strzelać z dział, co spowodowało klęskę turecką. Wenecja zawarła z Turcją pokój w 1573 roku, oddała Turkom Cypr i wybrzeża Albanii oraz w zamian za koncesje handlowe zwróciła cześć kosztów wojennych jakie ponieśli Turcy. Hiszpania zawarła rozejm z sułtanem dopiero w 1579 roku. Generalnie bitwa pod Lepanto nie przyniosła żadnych większych korzyści Lidze ani Turcji.

Mołdawia, Wołoszczyzna i kraje bałkańskie

Kraje te znajdujące się pod panowaniem tureckim od 1478 roku zamieszkiwała ludność wyznania prawosławnego, po przyjęciu zwierzchnictwa Turcji ich hospodarowie pozostali niezależni w sprawach wewnętrznych, ale w stosunku do sułtana mieli obowiązek udzielać pomocy wojskowej i płacić świadczenia pieniężne. Od końca XV wieku Mołdawia i Wołoszczyzna stały się terenami, gdzie doszło skrzyżowania wpływów polskich i tureckich, a także i moskiewskich. W 1530 roku Piotr Raresz, hospodar Mołdawii, rozpoczął wojnę z Rzeczpospolitą, ale poniósł klęskę pod Obertynem w 1531 roku. W 1533 roku Polska i Turcja zawarły pokój wieczysty, a wojska Piotra Raresza zostały pokonane przez Turków, co zapoczątkowało okres schyłkowy jego władzy.

Położenie państw bałkańskich, wcielonych do Turcji nie było jednakowe. Jedne podlegały większemu uciskowi religijnemu i narodowemu, jak np. Bułgaria a inne jak Albania cieszyły się dużą swobodą. Czarnogóra natomiast mimo, że została wcielona do Imperium Tureckiego była krajem całkowicie niezależnym. Bułgaria była krajem bardzo surowo potraktowanym przez Turków, co wyrażało się w polityce likwidacji warstwy szlacheckiej, której dobra zostały rozdane wojskowym i urzędnikom pochodzenia tureckiego. Ponadto Bułgaria została w znacznym stopniu skolonizowana przez Turków. W nieco lepszej sytuacji znalazła się Serbia, ciesząca się większą swobodą, ze względu na fakt, iż nie uległa tak silnej jak Bułgaria kolonizacji tureckiej. Poza tym Kościół bułgarski podporządkowany patriarsze w Konstantynopolu, lojalnemu wobec Imperium, nie odegrał roli ośrodka ruchu narodowościowego czy centrum kulturalnego. W Sofii natomiast Turcy założyli stolicę prowincji Rumelii.

W roku 1557 został powołany patriarchat w Peczu, co pozwoliło Serbom uniezależnić się i stworzyć wewnątrz Kościoła ośrodek antytureckiego ruchu wyzwoleńczego. W ciężkim położeniu znalazła się ludność Grecji, głownie na skutek prowadzonych między Turcją a Wenecją wojen, ucisku tureckiego . Jedynie ludność albańska swobodnie odrzuciła swą wiarę (katolicyzm i prawosławie) na rzecz islamu.

I siedemnastowieczna Rzeczpospolita ma zapisaną swoją kartę w historii Imperium Osmańskiego. Konflikt polsko – turecki zaczął się już w XVI wieku, Polacy bowiem często organizowali na terytorium księstw naddunajskich wyprawy łupieżcze. Były one lennami Turcji, która na mocy układów z Rzeczpospolitą, zawartych za panowania Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta miała osadzać na tronach księstw hospodarów sprzyjających Polsce. Co prowadziło tylko do mieszania się polskich magnatów w sprawy wewnętrzne Mołdawii i Wołoszczyzny. I tak na przykład w wyniku wyprawy hetmana Zamoyskiego w 1595-1600 z tronu został usunięty hospodar Michał Waleczny, próbował on zjednoczyć księstwa naddunajskie uniezależnić się, również od Rzeczpospolitej. Dlatego Zamoyski osadził na tronie własnych kandydatów, tj. książąt z rodu Mohyłów. Aby nie stracić kontroli nad tymi obszarami córki hospodarów wydawano za mąż za polskich magnatów, jak np. Potockiego, Wiśniowieckiego. Sytuację pogarszały wyprawy Kozaków na tureckie tereny przygraniczne oraz najazdy tatarskie na wschodnie obszary Polski. Do 1619 roku sułtan ograniczał się jedynie do pisemnych protestów na Kozaków, domagając się od polskiego władcy ukarania winnych. Stosunki między obydwoma państwami pogorszyły się w 1619 roku, wojska pod wodzą księcia siedmiogrodzkiego Bethlena Gabora, rozpoczęły oblężenie Wiednia. Na mocy porozumienia z Habsburgami Zygmunt III Waza zdecydował się wysłać na odsiecz oblężonym oddziały lisowczyków, których szybka akcja zakończyła się odepchnięciem wojsk siedmiogrodzkich spod Wiednia. Doprowadziło to wzmocnienia polskich wpływów na arenie międzynarodowej, a przede wszystkim wywołała niepokój Turcji.

Ta tzw. pierwsza odsiecz wiedeńska była bezpośrednią przyczyną wypowiedzenia przez sułtana wojny Rzeczpospolitej. Polacy pod dowództwem hetmanów Żółkiewskiego i Koniecpolskiego chcąc wyprzedzić atak turecki, na terytorium Mołdawii rozpoczęły bitwę, pod Cecorą w 1620 roku, która jednak nie przyniosła stronie polskiej oczekiwanego zwycięstwa. Hetman Żółkiewski poległ w czasie wycofywania się oddziałów polskich. Na wieść o klęsce sejm uchwalił nowe podatki na wojsko. Wojska polsko-litewskie pod dowództwem hetmana Jana Karola Chodkiewicza i oddziały kozackie atamana Konaszewicza Sahajdacznego stawiły opór Turkom pod Chocimiem. W wyniku bohaterskiej obrony polskiej zawarto pokój, dość korzystny dla strony polskiej. Została ona zmuszona do rezygnacji z ekspansywnej polityki, jaką prowadziła w księstwach naddunajskich, za to jednak sułtan zobowiązał się osadzać w Mołdawii hospodarów przyjaznych Polsce. Granicą pozostał Dniestr, a obydwa państwa zobowiązały się powstrzymywać najazdy Tatarów na ziemie polskie i Kozaków na tereny Turcji.

Konflikt polsko – turecki odżył w II połowie XVII wieku, w wyniku ekspansywnej polityki Mehmeda IV. W 1667 roku hetman Jan Sobieski zatrzymał atak Turków pod Podhajcami. Konsekwencją było utrzymanie terytorium Ukrainy, które wówczas uniknęło losów Mołdawii i Wołoszczyzny. W roku 1672 armia turecka zajęła Kamieniec Podolski, a następnie województwa: kijowskie i bracławskie. Nieudolność Michała Korybuta Wiśniowieckiego i słabość państw polskiego doprowadziły do tego, iż Polska została zmuszona do zawarcia niekorzystnego pokoju w Buczaczu w 1672 roku, zgodnie z którym zobowiązana została do przekazania Turcji Ukrainy razem z Podolem i ziemią bracławską a także południowej części województwa kijowskiego. Ponadto została zmuszona do corocznego płacenia haraczu, który został ustalony na sumę 22 tysięcy złotych dukatów. Postanowienia pokojowe nie zostały zatwierdzone przez sejm, zebrana na nim szlachta uchwaliła nowe podatki na wojsko, na czele którego stanął sam Jan Sobieski. W roku 1673 odniósł on zwycięstwo pod Chocimie, którego jednak nie udało się wykorzystać, ze względu na śmierć Michała Korybuta Wiśniowieckiego, którego następcą wybrano właśnie Sobieskiego w roku 1674. lecz wojna trwała nadal. Dzięki zwycięstwu w 1676 roku pod Żórawnem obydwie strony zawarły rozejm, na mocy którego Rzeczpospolita została zwolniona z płacenia haraczu, ale terenów zagarniętych przez Turcję w 1672 roku nie udało się odzyskać. Kolejny etap walk polsko – turecki przypada na lata 1683- 1696. Jeszcze podczas wojny z Turcją w roku 1675 Sobieski zawarł w Jaworowie układ z Francją. Przewidywał on wystąpienie Polski wraz ze Szwecją przeciw Brandenburgii, a potem także Habsburgom. Wojna z Brandenburgią miała Polsce przynieść nabytki terytorialne w postaci Prus Książęcych (które utraciła w 1657 roku na mocy traktatów welawsko – bydgoskich ) Układ nie wszedł w życie, na skutek ostrych sprzeciwów szlachty polskiej. Sejmiki bowiem chciały kontynuować wojnę z Turcją celem odzyskania Podola i Ukrainy. Sobieski więc wrócił do wcześniej planowanego sojuszu z Austrią o antytureckim obliczu. Przymierze z Habsburgami zawarto w marcu 1683 roku, w momencie gdy armia turecka pod wodzą wezyra Kary Mustafy przystąpiła do oblężenia Wiednia. Sobieski ruszył pod Wiedeń na odsiecz Habsburgom. Decydująca bitwa rozpoczęła się 12 września. Kara Mustafa pewny zwycięstwa, nie przygotował dobrze obrony, nie wzmocnił w ogóle obozu. Niemcy i Austriacy toczyli zacięte walki na stokach wzgórz, między i Kahlenbergiem a Leopoldsbergiem, a Polacy przedzierali się z Lasu Wiedeńskiego w stronę obozu tureckiego spodziewali się ataku. Po szybkim rozpoznaniu terenu przez oddział Zygmunta Zbierzchowskiego, Polacy przystąpili do ataku. Zamieszanie i panika w szeregach jazdy tureckiej, wykorzystał Sobieski wydając znak do generalnego szturmu. Tym samym, dzięki zwycięstwu Wiedeń został ocalony, nie oznaczało to jednak zakończenia działań zbrojnych. W roku 1684 została powołano antyturecką koalicję czyli tzw. Świętą Ligę, którą tworzyły następujące państwa: papiestwo, Austria, Polska i Wenecja, a od 1687 roku również Rosja. W 1686 roku Polska wobec postępującej wojny z Turcją, zawarła z Rosją pokój (tzw. pokój Grzymułtowskiego), który potwierdzał rozejmu z Andruszowa, gwarantował swobodę wyznania w Rzeczypospolitej, przy czym Rosja uzyskała prawo interwencji w razie prześladowania ludności prawosławnej w Polsce. Ponadto obydwa państwa zobowiązały się do dalszego prowadzenia wojny z państwem tureckim. W wyniku wypraw antytureckich na terytorium Mołdawii w latach 1684, 1686 i 1691 prowadzonych przez Sobieskiego w 1696 roku, w Karłowicach został zawarty pokój, który zakończył wojny Świętej Ligi z Turcją. Najwięcej korzyści wojna przyniosła Habsburgom, którzy dostali Węgry (bez Banatu) i Siedmiogród. Rzeczpospolita natomiast odzyskała ziemie utracone w 1672 roku czyli Podole z Kamieńcem oraz województwo bracławskie i kijowskie. Pokój z 1699 roku dawał Wenecji Moreę i Dalmację (bez Dubrownika), Rosji natomiast Azow. Karłowice były potwierdzeniem kęski Turków pod Wiedniem. Agresywna polityka ekspansji państwa tureckiego została zatrzymana.

http://www.bryk.pl/teksty/liceum/historia/xvi_wiek/7909-ekspansja_imperium_tureckiego_w_xvi_i_xvii_wieku.html