Polityka dynastycznych Jagiellonów

Jagiellonowie była to dynastia w państwie polskim, która rządziła od czasów Władysława Jagiełły aż do Zygmunta II

Augusta. Były to lata 1386 - 1572. Okres ten w państwie polskim uważany jest przez wielu historyków za jeden z

najciekawszych okresów w dziejach historii Polski, jak również w dziejach historii Europy. Niewątpliwie należy

przyznać, że Rzeczpospolita Obojga narodów była swoistego rodzaju fenomenem, z jakim spotykamy się w czasie

całych rządów dynastii Jagiellonów.

Spróbujmy zastanowić się, czym jest polityka dynastyczna i na czym ona polega. Otóż polityka dynastyczna jest to

świadoma i celowa polityka, w którą angażuje się całą własną rodzinę, każdy władca stara się

zapewnić tron swojemu synowi, bądź też własnemu rodzeństwu (krewnym). Często obsadzano także trony sąsiednie.

Takie zachowanie istniało od najdawniejszych czasów. Miało ono oczywiście na celu zapewnienie

przychylności, sympatii, zwierzchności wśród sąsiednich krajów. Bowiem, trudno prowadzić wojnę z państwem,

którego władca jest bratem czy szwagrem.

Polityka dynastyczna Jagiellonów nastawiona była, głownie na opanowanie tronów sąsiednich, czyli tronu królestwa

Czech, Węgier, Litwy. Podejmowano także próby opanowania tronu w Mołdawii. Z tego względu państwa, w których

rządzili Jagiellonowie, miały ogromne obszary, dzięki czemu liczono się z nimi na arenie międzynarodowej.

Każdy przedstawiciel dynastii starał się prowadzić politykę na własną rękę. Spróbujmy nieco przybliżyć jak te próby

prowadzonej polityki wyglądały.

- Władysław Jagiełło dążył do zapewnienia tronu swoim synom z drugiego małżeństwa (z Zofią Holszańską), za cenę

nadania szlachcie przywilejów: warckiego w 1423 roku, oraz jedleńsko - krakowskiego w 1433 roku. W ramach tych

przywilejów Władysław Warneńczyk został koronowany na króla Węgier, natomiast Kazimierz Jagiellończyk został

królem Czech i Węgier.

- 1440 - dzięki koronacji W. Warneńczyka - dochodzi do unii personalnej pomiędzy Polską, a Węgrami.

- Po śmierci w 1457 r. króla Czech i Węgier - Władysława Habsburga Pogrobowca, w obu państwach zostali wybrani

królowie narodowi: w Czechach, król husycki Jerzy z Podiebradu, na Węgrzech Maciej Korwin.

Król polski - Kazimierz Jagiellończyk, żonaty z siostrą Władysława Pogrobowca, Elżbietą Rakuszanką, powołując się na

prawo dynastyczne Habsburgów, zgłosił pretensje do tronów. Wobec trwającej wojny z Krzyżakami i trudności w

polityce wewnętrznej, król polski poszedł na kompromis z królem czeskim. W zamian za poparcie atakowanego

Jerzego z Podiebradu, w 1468 r. król czeski uznał syna Kazimierza Jagiellończyka, Władysława, swoim następcą w

Czechach – potwierdziła to następnie elekcja szlachty czeskiej po śmierci Jerzego z Podiebradu (1471). Jagiellonowie

rozszerzyli swoje władztwo na Czechy. Z pretensjami do tronu czeskiego wystąpił król Węgier, Maciej Korwin.

Wojna zakończyła się w 1479 r. pokojem w Ołomuńcu - Morawy, Śląsk i Łużyce przypadły dożywotnio Maciejowi

Korwinowi.

- Rywalizacja o ton węgierski - 1490 rok, pomiędzy Władysławem i Janem Olbrachtem, którego ojciec wyznaczył na

tron węgierski. Spór ten zakończył się zwycięstwem Władysława (popartego przez możnowładztwo

węgierskie).

- Próba przywrócenia wpływów polskich w Mołdawii przez Jana Olbrachta w 1497 roku, niestety zakończona porażką

króla polskiego.

Znaczenie polityki dynastycznej Jagiellonów

Na przełomie XV i XVI w. dynastia jagiellońska obejmowała następujące państwa: Koronę (Polskę), Litwę, Czechy,

Węgry. Jej terytorium rozciągało się na północy od Morza Bałtyckiego, na wschodzie od ziem ruskich, na południu do

Morza Czarnego i Adriatyckiego, na zachodzie do rzek Odry, Nysy Łużyckiej i środkowego biegu Dunaju, po granice z

Italią. Tym całym, ogromnym obszarem zarządzała dynastia Jagiellonów.

Polityka dynastyczna, charakterystyczna nie tylko dla dynastii jagiellońskiej, zmierzała do opanowania poprzez układy

dynastyczne, umowy międzypaństwowe, państw i terenów sąsiadujących.

Mistrzami w tej trudnej i skomplikowanej grze politycznej byli Habsburgowie - drogą mariaży zajęli wiele tronów

europejskich, wygrywając rywalizację o wpływy w Europie Środkowej z Jagiellonami.

W 1515 r. w Wiedniu w czasie zjazdu, doszło do podpisania jagiellońsko-habsburskich układów dynastycznych -

Ludwik Jagiellończyk (syn króla Węgier i Czech - Władysława) pojął za żonę Marię Habsburg, a jego siostra Anna

wyszła za mąż za Ferdynanda Habsburga syna cesarza Maksymiliana. Ustalono, że w przypadku wygaśnięcia linii

Jagiellonów władze w Czechach i na Węgrzech mieli przejąć Habsburgowie. Niestety długo nie trzeba było czekać,

aby doszło do realizacji zasad podpisanych w Wiedniu, bowiem już w 1526 roku, w bitwie z Turkami pod Mohaczem

zginął bezpotomnie Ludwik Jagiellończyk, król Czech i Węgier. Ferdynand Habsburg zajął opuszczone trony.

Słabości polityki dynastycznej Jagiellonów:

- brak spójności wewnętrznej, odmienna kultura, gospodarka i interesy możnowładztwa poszczególnych państw.

- brak jednolitej polityki zagranicznej,

- ciągłe spory pomiędzy braćmi,

- silna pozycja Habsburgów i Turcji w Europie,

- ogromny obszar, który zajmowały państwa Jagiellonów,

- nieporozumienia, spory, konflikty.

Ekspansja turecka

Otóż Turcy Osmańscy pojawili się na terenie Azji Mniejszej pod koniec XIII wieku. Była to nowa agresywna wspólnota

polityczna. Jej głównym budowniczym był Osman, który wykorzystał rozpad państwa Turków Seldżuckich do

wzmocnienia swej pozycji.

Następne dziesięciolecia wykorzystali Turcy na ekspansję kosztem Bizancjum. Po zdobyciu szeregu posiadłości w Azji

Mniejszej Osmanowie przeszli na kontynent europejski zajmując w 1365 roku Adrianopol, który został stolicą

państwa tureckiego. Konstantynopol znalazł się w morderczym uścisku posiadłości tureckich, otoczony od strony Azji

i Europy. Stolica Bizancjum przetrwała jeszcze prawie sto lat, ponieważ Turcy zostawili Konstantynopol na boku,

kierując się na Bałkany, gdzie w roku 1389 pokonali Serbów w bitwie na Kosowym Polu. Pod koniec XV

wieku prawie całe Bałkany i Grecja znalazły się pod panowaniem tureckim. Wobec tureckiego zagrożenia zaczął się

odradzać ruch krucjatowy. Papieże ogłaszali apele o podjęcie wyprawy przeciwko zagrażającym chrześcijańskiej

Europie muzułmanom, podejmowali wysiłki, by zebrać na nią środki. Turcy jednak w roku 1396 pod Nikopolis

rozgromili wyprawę krzyżową rycerstwa europejskiego na czele z królem węgierskim, Zygmuntem

Luksemburczykiem. Na początku XV wieku na państwo tureckie uderzył Timur Chromy (Tamerlan), który rozbił

Turków bitwie pod Ankarą (1402) i spowodował dziesięcioletni okres upadku Turcji.

Nie udało się zorganizować dalszych działań obronnych przed Turkami, którzy w powrócili do polityki podbojów w

latach 20 XV wieku. W 1444 roku pod Warną wojska dowodzone przez króla Węgier i Polski nie

zdołały zatrzymać postępów tureckich, król Władysław Jagiellończyk, zwany później Warneńczykiem, poniósł śmierć.

Konstantynopola nie ocaliła także unia zawarta z Kościołem katolickim w 1439 roku we Florencji. W roku 1453

Konstantynopol został zajęty przez wojska sułtana Mahmeda II Zdobywcy. Konstantynopol, jako Istambuł, stał się

stolicą Turków. Ekspansja turecka stała się w XV wieku jednym z ważniejszych czynników sytuacji politycznej w

Europie, a szczególnie w Europie Środkowej. Zdobycie Konstantynopola i upadek Bizancjum były dla Europy głębokim

wstrząsem. Doprowadził on do zakończenia długotrwałych konfliktów zbrojnych (jak pomiędzy państwami włoskimi).

Jednak niestety w obliczu ekspansji tureckiej ówczesne potęgi europejskie nie potrafiły współdziałać militarnie i

politycznie. Upadek Konstantynopola pod turecką siłą przyczynił się do zadania ostatecznego ciosu muzułmanom na

Półwyspie Iberyjskim i likwidacji mauretańskiego królestwa w Grenadzie (1492).

Gospodarka średniowiecznej Europy

Otóż w gospodarce wczesnego średniowiecza zaznacza się, w porównaniu do sytuacji z czasów antycznych, ogromny

regres. Wielkie ośrodki miejskie popadły w ruinę wraz z upadkiem Cesarstwa Rzymskiego, wskutek

czego życie przeniosło się na wieś. Wyludnione miasta pełniły funkcję siedzib monarszych, książęcych, czy biskupich.

Ich produkcja rzemieślnicza bardzo spadła - ograniczała się do wytwórczości na rzecz dworów. Zamarła wielka,

dalekosiężna wymiana handlowa w basenie Morza Śródziemnego. Dominującym typem gospodarowania była

gospodarka naturalna oparta na rolnictwie, hodowli i drobnej działalności rzemieślniczej oraz handlu wymiennym.

Będzie miała ona bardzo istotny wpływ na wytworzenie się feudalizmu. Obrót pieniądzem praktycznie zanikł. Po

podbojach arabskich w Afryce osłabł handel bizantyjski. Kupiectwem trudnią się we wczesnośredniowiecznej Europie

Arabowie i Żydzi.

Życie w Europie ma charakter wiejski. Na wsi dominują dwa typy gospodarstw - wielkie majątki, czyli królewskie,

możnowładcze i klasztorne latyfundia. Składały się z one z ziem należących do domeny pańskiej oraz gruntów

dzierżawionych przez chłopów. Oprócz wielkich latyfundiów, istniały również drobne gospodarstwa wolnych

chłopów.

FEUDALIZM

Był to ustrój społeczny, gospodarczy i polityczny oparty na zależności pomiędzy ludźmi - lennej i feudalnej. W

społeczeństwie feudalnym dominowali wielcy właściciele ziemscy, zarówno świeccy i duchowni. Kolejne szczeble

drabiny społecznej zajmowali wasale - od potężnych hrabiów po szeregowych rycerzy posiadających pojedyncze

włości (w zamian za nadanie ziemi zobowiązany był służyć swojemu seniorowi pomocą wojskową). Najniższą

warstwą tego społeczeństwa byli poddani feudalni - chłopi - zwolnieni od powinności wojskowych, ale zmuszeni

do pracy na rzecz pana (w zamian za ochronę chłopi musieli przekazywać panu świadczenia w postaci renty feudalnej

- np. pańszczyzna)

Po okresie wielkich wędrówek, najazdów i zniszczeń, Europa weszła wraz z przełomem X i XI wieku w etap względnej

stabilizacji i spokoju. To w okresie pełnego średniowiecza przypada wyraźny postęp technologiczny,

wzrost produkcji rolniczej oraz rzemieślniczej, rozwój wsi i rozkwit życia miejskiego. Przekształcenia o charakterze

gospodarczym miały znaczący wpływ na społeczeństwo i kulturę Europy pełnego średniowiecza.

Klimat stał się łagodniejszy, co przyniosło poprawę warunków życiowych, spadek śmiertelności. Zjawiska te

doprowadziły następnie do przyspieszenia wzrostu demograficznego (do 70mln ludzi na początku XIV

wieku). Zwiększenie liczby ludności (przede wszystkim w ośrodkach miejskich) zwiększyło z kolei popyt na żywność.

Inwestowanie w rolnictwo, w techniczne ulepszenie produkcji rolnej stało się opłacalne. Wprowadzono szereg

usprawnień w rolnictwie. Przede wszystkim dążono do zwiększania plonów poprzez poszerzanie areału

ziemi uprawnej poprzez wyrąb lasów, osuszanie bagien. Wprowadzono także nowy system uprawy roli - trójpolówkę.

Trójpolówka był to system uprawy ziemi polegający na podziale roli na

trzy pola:

- zboże jare (siew na wiosnę)

- zboże ozime (siew zimą)

- ugór (pastwisko).

Najważniejszym elementem trójpolówki była przemienność upraw (ozime na jare, jare na ugór, ugór na ozime itd.),

który to system znacząco zwiększył wydajność upraw.

Upowszechniły się także żelazne pługi oraz inne narzędzie rolnicze, chomąto, młyny i wiatraki. Postęp techniczny

dokonał się nie tylko w rolnictwie. Gęstniała sieć dróg, zaczęto budować wsparte na łukach, kamienne mosty.

Następstwem tych zjawisk był wzrost produkcji rolnej, który z kolei przyczynił się do rozwoju gospodarki towarowo-

pieniężnej oraz rozwoju rzemiosła.

Rozwój rzemiosła wyrażał się w zwiększaniu liczby wykwalifikowanych, wyspecjalizowanych rzemieślników, którzy

mogli poświęcić się tylko produkcji rzemieślniczej. Rozwój rzemiosła był spowodowany wzrostem produkcji rolnej

(pojawiły się nadwyżki produkcji rolnej) oraz wzrostem dochodów chłopów. Wraz ze zwiększeniem się możliwości

produkcyjnych wsi europejskiej, ludność rolnicza była w stanie utrzymać większą liczbę osób, które nie były

zaangażowane w produkcje żywności. Tak, więc obok istniejącego wcześniej rycerstwa i duchowieństwa pojawiła się

coraz liczniejsza warstwa rzemieślników, wytwarzających i zamieszkujących miasta. Społeczeństwo wczesnego

średniowiecza, które dotychczas składało się z tych, którzy się modlą (kapłani), walczą (rycerze) i orzą (chłopi) zostało

wzbogacone o stan mieszczański. Jeszcze jedną przyczyną rozwoju rzemiosła był charakterystyczny dla czasów

pełnego średniowiecza, społeczny podział pracy.

Wspomniane już nadwyżki rolne, które pojawiły się w XI wieku umożliwiły chłopom zaprzestanie wytwarzania

artykułów rzemieślniczych na własne potrzeby, ponieważ posiadali one od tego momentu pieniądze,

aby je zakupić. Rzemieślnicy mogli zrezygnować z tracenia czasu na uprawę ziemi i zająć się wyrobem / produkcją

rzemieślniczą, ponieważ na wsi wzrastał popyt na ich wyroby. Zróżnicowaniu zajęć na wiejskie-rolnicze i miejskie-

nierolnicze towarzyszył wzrost i specjalizacja produkcji rzemieślniczej i rolnej. Społeczny podział pracy przyspieszał

zastąpienie dawnej gospodarki wiejskiej, opartej na samowystarczalnych włościach, gospodarką towarowo -

pieniężną wiążącą silniej rozwijające się miasta i wieś.

W rozwijających się szybko miastach zwiększało się zapotrzebowanie na zboże, wełnę, zwierzęta i inne produkty

gospodarki wiejskiej. Mieszczanie, przede wszystkimi kupcy inwestowali z zyskiem w rozwój rolnictwa (młyny, nowe

uprawy), a chłopi w coraz większym stopniu bogacili się. Sprzedawali oni nadwyżkę plonów na rynku miejskim,

kupowali ziemię, dzierżawili, a także udzielali pożyczek.

Na rozwój rzemiosła i jego postępującą specjalizację zawodową wpłynęło także powstanie cechów. Cech była to

organizacja rzemieślników miejskich jednej profesji, np. cech kontrolował jakość produkcji, ustalał ceny towarów,

dostarczał surowce, przeprowadzał awans zawodowy rzemieślników, roztaczał opiekę nad sierotami po członkach

cechu. Elitą cechu byli mistrzowie cechowi, czyli właściciele warsztatów produkcyjnych (tylko oni posiadali prawo do

założenia warsztatu na terenie miasta). W czasie wojny członkowie cechu bronili wyznaczonego

odcinka murów, posiadali własną kaplicę w kościele miejskim, organizowali uroczystości dla swojej wspólnoty.

Najbardziej rozwiniętym rzemiosłem średniowiecza było sukiennictwo. W XIV wiecznej Florencji 1/4 mieszkańców

stutysięcznego miasta utrzymywała się z produkcji sukna wełnianego, które wyrabiano z importowanej z Anglii

wełny.

Poprzez handel nadwyżkami plonów średniowieczna wieś bogaciła się, a to wpłynęło na rozwój gospodarki

towarowo-pieniężnej, która zaczęła zastępować w coraz większym stopniu gospodarkę naturalną (proces ten

zapoczątkowany został w Europie Zachodniej). Renta feudalna przyjęła postać czynszu płaconego w pieniądzu.

Zjawisko polegające na zmianie struktury ciężarów chłopskich - zastąpienie robocizn czynszem w

naturze i pieniądzu - to komutacja. W warunkach gospodarki towarowo-pieniężnej feudałom potrzebującym

pieniądza bardziej opłacało się zmienić pańszczyznę na czynsz oraz zmieszać obszar gospodarstwa pańskiego na rzecz

działek dzierżawionych przez chłopów czynszowych. Feudałowie często przenosili swoje posiadłości do miast,

przekazując swoje ziemie wsi. Aby zachęcić ludzi do osiedlania się w ich dobrach, feudał zapewniał osadnikom

wolność, dziedziczne prawo do ziemi, zwolnienie od czynszu przez jakiś czas. Pańszczyzna odrobkowa zanikła

na rzecz renty czynszowej.