Polityka zagraniczna ostatnich Jagiellonów
Aleksander Jagiellończyk, który panował na Litwie od śmierci swego ojca Kazimierza Jagiellończyka (1492), w 1501 r., po śmierci swego brata Jana Olbrachta, objął władzę również w Polsce. Aby kontynuować przedłużającą się wojnę z Moskwą, zdecydował się on odnowić unię polsko-litewską, która od 1492 r. faktycznie nie istniała. W oczekiwaniu na koronację w 1501 r. Aleksander podpisał uzgodniony w Mielniku przez senatorów Królestwa i członków Rady litewskiej dokument (przywilej mielnicki) oddający im rozległą władzę. Te roszczenia senatu stały się obiektem gwałtownego ataku arcybiskupa Jana Łaskiego, który w 1504 r. doprowadził do uchwalenia przez sejm w Piotrkowie konstytucji zakazującej zastawiania dóbr królewskich bez zgody sejmu. Król wycofał się też z ustępstw na rzecz senatu i w 1505 r. przyjął w Radomiu żądania izby poselskiej. Porozumienie to znane jest jako konstytucja nihil novi, która głosiła, że wszelkie zmiany w prawie pospolitym muszą zostać zaakceptowane przez izbę poselską i senat. W 1506 r. wydane zostały natomiast Statuty Łaskiego, będące zbiorem aktów ustawodawczych.
W 1506 r. po śmierci Aleksandra Jagiellończyka tron polski i litewski objął trzeci syn Kazimierza Jagiellończyka, Zygmunt (zwany później Starym), który panował aż do 1548 r. W 1508 r. zakończył on wojnę z Moskwą, zawierając z nią pokój wieczny. Litwa po raz pierwszy od czasów Witolda nie poniosła strat terytorialnych w konfrontacji z agresywnym sąsiadem na wschodzie. W 1514 r. zawarty został jednak układ moskiewsko-habsburski wymierzony w dynastię jagiellońską. Wojska ruskie zajęły Smoleńsk, ale ich klęska pod Orszą skłoniła cesarza Maksymiliana I do normalizacji stosunków z Polską. Na zjeździe wiedeńskim w 1515 r. Jagiellonowie zrezygnowali z korony węgierskiej w przypadku wygaśnięcia tamtejszej linii swej dynastii, cesarz zaś odstąpił od zamiaru popierania Moskwy i zakonu krzyżackiego. Antypolskie przymierze krzyżacko-moskiewskie zawarte w 1517 r. doprowadziło natomiast do wybuchu kolejnej wojny polsko-moskiewskiej zakończonej pięcioletnim rozejmem (Smoleńsk pozostał w granicach Księstwa Moskiewskiego) oraz - w 1519-21 z zakonem krzyżackim. W tym ostatnim konflikcie, wobec braku rozstrzygnięcia militarnego, również zawarto czteroletni rozejm. Po jego upływie w 1525 wielki mistrz Albrecht Hohenzollern złożył w Krakowie hołd lenny Zygmuntowi Staremu. Zsekularyzowane państwo zakonne przekształcone zostało tym samym w świeckie księstwo (Prusy Książęce), pozostające w zależności lennej od Polski. Albrecht Hohenzollern przeszedł zaś na luteranizm.
Zygmunt Stary usiłował przeciwdziałać rosnącym wpływom Habsburgów zawierając w 1524 r. sojusz polsko-francuski, który przekreślić miał układ wiedeński, ale wobec klęski Franciszka I pod Pawią (1525) pozostał martwą literą. Śmiertelny cios polityce dynastycznej Jagiellonów w Europie Środkowej zadała rok później (1526) śmierć króla Czech i Węgier Ludwika Jagiellończyka w bitwie z Turkami pod Mohaczem. W jej rezultacie Czechy i Śląsk zajęli Habsburgowie, zaś na Węgrzech o władzę rozpoczęli walkę Turcy, Habsburgowie i panowie węgierscy z Janem Zapolyą zięciem Zygmunta Starego na czele. Mimo nacisków swej żony, Bony Sforzy, Zygmunt nie zdecydował się jednak na interwencję w ten konflikt i w 1533 r. zawarł wieczysty pokój z Turcją (przedłużony w 1553 r). Walczył jednak o odnowienie wpływów polskich w Mołdawii i odzyskał Pokucie. W 1529 r. Zygmunt Stary dokonał inkorporacji Mazowsza do Korony (po śmierci tamtejszych władców). Polityka wewnętrzna Zygmunta Starego nacechowana była konserwatyzmem. Swe rządy król opierał na rodach możnowładczych, sprzeciwiał się też reformacji. Szczególnie pierwsza z tych cech wywoływała niezadowolenie szlachty i doprowadziła do rozwoju ruchu egzekucyjnego. W latach 1519-20 izba poselska domagała się zwołania "sejmu sprawiedliwości" w celu uzdrowienia skarbu i restytucji bezprawnie zastawianych królewszczyzn. W 1537 r. miała miejsce "wojna kokosza" - zwołana pod Lwowem na pospolite ruszenie szlachta zażądała m.in. restytucji dóbr królewskich, odmawiając w przeciwnym razie dalszej służby wojskowej. W 1538 r. sejm w Piotrkowie uwzględnił część postulatów szlachty, zakazując m.in. nabywania dóbr ziemskich przez mieszczan.
Syn i następca Zygmunta Starego, Zygmunt August (1548-72) rozpoczął swe rządy jeszcze za życia ojca, co zapewniła mu elekcja vivente rege (dosł. za życia króla) w 1530 r. Jeszcze wcześniej, bo w 1522 r., koronowany został na wielkiego księcia litewskiego, a od 1544 r. samodzielnie władał Litwą. W polityce zagranicznej Zygmunt August zacieśnił związki z Habsburgami, z którymi (Ferdynand I) w 1549 r. podpisał układ sojuszniczy. W 1557 r. król zawarł też traktat w Pozwolu z Zakonem Kawalerów Mieczowych, co wywołało najazd moskiewski na Inflanty, o które zabiegali też zresztą Szwedzi i Duńczycy. Podpisany w 1561 r. traktat wileński przewidywał podział Inflant na lenno polskie i dziedziczne księstwo kurlandzkie, które otrzymał - zrzuciwszy habit zakonny - ostatni mistrz zakonu Gotthard Kettler. W trakcie wojny o Inflanty Zygmunt August zdecydował się w 1563 r. na zawarcie w Piotrkowie układu, który - w przypadku wygaśnięcia linii Albrechta Hohenzollerna - przekazywał Prusy Książęce we władanie elektorom brandenburskim. Konflikt z Moskwą o Inflanty doprowadził do wybuchu pierwszej wojny północnej ze Szwecją (1563-70). Po wstąpieniu na tron szwedzki Jana III Wazy, męża Katarzyny Jagiellonki (1568), oba kraje zawarły jednak sojusz. Wojnę zakończył pokój w Szczecinie utrzymujący status quo w Inflantach, a więc przyznających je Polsce. Nie obejmował on jednak Moskwy.
W polityce wewnętrznej Zygmunt August od 1562 r. opowiadał się po stronie ruchu egzekucyjnego. W 1562/63 r. sejm piotrkowski rozpoczął realizację postulatów ruchu egzekucyjnego, przeprowadzając m.in. uzdrowienie skarbu. Miał się on odtąd opierać na ziemskich dobrach Korony, które miały być wydzierżawiane dożywotnio osobom zasłużonym. Zasady podziału dochodów z królewszczyzn ustalono w sposób następujący: 20% dochodu otrzymywał dzierżawca, 20% - (czyli tzw. kwarta) - miało trafiać do skarbu Rzeczypospolitej na utrzymanie wojska broniącego kresów południowo-wschodnich (stąd potocznie nazywano to wojsko kwarcianym), zaś 60% przypadało dla monarchy. W praktyce, poza kwartą, całość dochodów pozostawała jednak w kieszeniach dzierżawców. Restytucja domeny królewskiej wymagała konfiskaty bezprawnych zastawów (dokonanych po 1504 r.). Sejm zgodził się na uchwalanie w uzasadnionych przypadkach podatków nadzwyczajnych. W kwestiach ustrojowych ruch egzekucyjny postulował m.in. silniejszą integrację ziem wchodzących w skład Rzeczypospolitej: W 1569 r. nastąpiło włączenie do Korony Podlasia, Ukrainy i Podola oraz ograniczenie swobód Prus Królewskich. Nową formę nadano też związkowi Korony z Litwą. Unia lubelska zmieniała istniejącą wcześniej unię personalną w unię realną. Poza wspólnym władcą, Korona i Wielkie Księstwo miały odtąd wspólny sejm, monetę i politykę zagraniczną. Zachowano natomiast odrębność wojskową, skarbową oraz administracyjną.

POLITYKAZ ZAGRANICZNA OSTATNICH JAGIELLONÓW
Panowanie Jagiellonów
- Władysław Jagiełło 1386-1434
- Wł. Warneńczyk 1434-1444
- Kazi. Jagiellończyk 1447-1492
+ Elżbieta Rakuszanka
- Jan Olbracht 1492-1501
- Aleksander jagiellończyk 1501-1506
- Zygmunt I Stary 1506-1548
+ Bona
- Zygmunt August 1548-1572

1. STOSUNKI Z HABSBURGAMI
1526 bitwa pod Mochaczem ginie Ludwig Jagiellończyk, 1530 w celu obrony południowej granicy z turcją Zygmunt I Stary zawiera porozumienie z Turcją, przekształcone później w wieczysty pokój.

STOSUNKI Z KRZYZAKIAMI
1226 – przygarnięcie, 1284 zagarniają Inflanty, 1308 – zagarniają Gdańsk, 1331 – bitwa pod Płowicami, 1335 proces w Wyszyhradzie, 1339 – proces w Warszawie, 1343 – pokój w kaliszu, 1409-1411 walki, 1454-1466 – wojna 13letnia, 1519-1521 – ostatnia wojna z zakonem.
papiestwo i cesarstwo nie udzieliło zakonowi wystarczającego poparcia, ponieważ zajęte były reformacją. Zakon wojnę przegrał, był zrujnowany. Wielki mistrz Albreht hohenzoler dokonał sekularyzacji zakonu. Zakon od tego momentu nazywał się Prusy Książece, a Wielki Mistrz zostawał świeckim księciem. Prusy stawały się lennem Rzeczpospolitej, władze sprawować mieli potomkowie A. Hohenzolera.

KWESTIA INFLANT
udział Rzeczpospolitej w wojnie o Inflanty 1551-1571 miedzy Polską, Rosją, Danią i Szwecją. 1561 nowo wybrany mistrz Gotard Kettler sekularyzował zakon i następnie w wyniku traktatu w Wilnie 1561 został on wcielony do Rzeczpospolitej. Podzielono ziemie: Kurlandia-lenno Rzeczpospolitej. Inflanty Właściwe: wspólna prowincja Polski i Litwy. Rosja zagarneła Doprad, Szwecja – Estonia z portem

Revel, wyspy Dago i Ozylia, Dania – wyspy na Bałtyku, Gotlandia.

POLITYKA MORSKA
Podczas wojny o Inflanty Zygmunt Augustpróbuje stworzyć flotę królewską i angażuje tzw. kaprów – kapitanów okrętów, którzy uzyskują pozwolenie na rabunek i niszczenie floty nieprzyjaciela. Miasto Gdańsk posiada własną flotę, koncentruje handel zbożem, prowadzi własną politykę zagran., nie zawsze zgodną z państwem. Zygmunt August chce ograniczyc monopol Gdańska. Powołano w 1568 Komisję Morską

. Na czele komisji był Jan Kostka, zadanie komisji było czuwać nad interesami morskimi Polski. 1570 grupa urzędników królewskich na czele z biskupem płockim Stanisławem ogłasza konstytucję karnkowskiego, określały stosunki Gdańska i Polski. Gdańsk w 1577 za wysokie kontrybucje i uznanie Stafana Batorego królem został zwolniony z tej konstytucji.

PIERWSZ WOLNA ELEKCJIA
Bezpotomna śmierć Zygmunta Augusta – ostatniego Jagiellona w lipcu 1572. W państwie powstał spór między magnaterią, a szlachtą średnią kto będzie decydował o wyborze króla. Ostatecznie zadecydowana, że króla będzie wybierał ogół szlachty podczas elekcji virtitin (powszechnej). Po śmierci króla zastępował go prymas – jakub Uchański, zwany „interrex-em”. W czasie bezkrólewia w celu zabezpieczenia

wewnętrznego szlachta zawiązała konfederacje, to związek zbrojny szlachty w celu utrzymania porządku, obrony państwa, czy króla. Związek zbrojny szlachty przeciw królowi to rokosz. Działają sądy kapturowe, które wydają wyroki natychmist.
...

Jagiellonowie - gałąź dynastii Giedyminowiczów, wywodząca się od wielkiego księcia litewskiego i króla Polski Władysława II Jagiełły. Panowała w Polsce (1386-1572), na Litwie (1377-1572), w Czechach (1471-1526) i na Węgrzech (1440-1444 i 1490-1526). W szczytowym okresie skupiali pod swoim panowaniem obszar ponad 2 000 000 km², co czyniło ją jedną z najpotężniejszych dynastii w Europie. Przez cały czas swojego panowania rywalizowała o wpływy z monarchią Habsburgów. Za kontynuację Jagiellonów można uznać dynastię Wazów poprzez syna króla Szwecji Jana III Wazy i Katarzyny Jagiellonki, córki Zygmunta I Starego - Zygmunta III Wazę.

Ich panowanie w Polsce zostało zapoczątkowane przez ustalone na podstawie unii w Krewie małżeństwo Władysława Jagiełły z dziedziczką tronu polskiego Jadwigą Andegaweńską, koronowaną na króla Polski po śmierci Ludwika Węgierskiego, siostrzeńca Kazimierza III Wielkiego, który nie pozostawił męskich potomków. Okres ten to czas wielkich sukcesów militarnych (bitwa pod Grunwaldem, wojna trzynastoletnia), rozkwitu kulturalnego i gospodarczego kraju.

Linia męska dynastii wymarła w 1572 r. (Zygmunt II August), linia żeńska w 1596 r. (Anna Jagiellonka).

W 1447r., po trwającym 3 lata bezkrólewiu, na tron polski wstąpił dotychczasowy wielki książę litewski Kazimierz. Polska znajdowała się w korzystnej sytuacji międzynarodowej. Czesi i Węgrzy uwikłani byli w spory dynastyczne. Zakon Krzyżacki nie zagrażał Polsce po pokoju brzeskim w 1435r.
W 1448r. Zawarto traktat z Moskwą. Do roku 1454 trwały liczne konflikty wewnętrzne, głównie z kardynałem Oleśnickim.
W 1454r. Kazimierz poślubił Elżbietę Habsburżankę („matkę królów"). Podczas uroczystości zaślubin 10.02.1454r. delegacja miast pruskich pod przewodnictwem Jana Bażyńskiego złożyła petycję do króla polskiego o objęcie zwierzchnictwa nad Prusami. Nota ta została ułożona przez powstały w 1440r. Związek Pruski mający na celu obronę interesów stanów pruskich przed samowolą Krzyżaków. W 1453r. został potępiony przez cesarza Fryderyka III i ekskomunikowany przez papieża Kaliksta III. 06.03.1454r. kancelaria królewska oficjalnie wypowiedziała wojnę Zakonowi, wystawiając dokument potwierdzający inkorporację Prus do Polski. Toruń, Elbląg i Królewiec złożyły królowi polskiemu przysięgę wierności. Pierwsze starcie nastąpiło 18.09.1454r. pod Chojnicami. Polacy posiadający dwukrotną przewagę ponieśli całkowitą klęskę. Król musiał uciekać z pola walki. Ofensywa krzyżacka sięgnęła w głąb Wielkopolski. Powstrzymana została dopiero pod Opokami. Do końca 1455r. Krzyżacy odzyskali większość ziem. Polacy zmuszeni zostali do przyjęcia pośrednictwa elektora brandenburskiego Fryderyka II. Rozmowy w Pieniążkowcach zakończyły się niepowodzeniem. Krzyżacy licząc na pomoc Czech i Danii przystąpili do walki. W 1456r. flota gdańska odniosła zwycięstwo nad połączonymi siłami krzyżackimi i duńskimi koło wyspy Bornholm. Z rąk wojsk najemnych wykupione zostały Malbork, Tczew i Iława. W 1457r. Kazimierz Jagiellończyk wjechał do stolicy państwa zakonnego. Wyczerpane walką strony podpisały rozejm w Prabutach, trwający od X 1458 do VII 1459r. Podjęto również rozmowy w Chełmie, zakończone fiaskiem pomimo nacisków papieża. Po niepowodzeniach w roku 1460 król rozpuścił pospolite ruszenie i zaciągną wojska najemne. Dzięki temu posunięciu Piotr Dunin odniósł zwycięstwo pod Świeciem 17.09.1462r. Na prośbę Krzyżaków pośrednikiem w rozmowach pokojowych został król czeski Jerzy z Podiebradu. Sprzyjał on Polakom. Podczas zjazdu w Głogowie zrzekł się praw do księstw nadgranicznych i zawarł sojusz z Polską. W tej sytuacji Kazimierz zerwał negocjacje z Zakonem. W roku 1463 flota polska odniosła dwa znaczne zwycięstwa koło Elbląga i na Zalewie Wiślanym. W 1464r. Polacy zdobyli Gniew Puck i Działdowo. W 1465r. padły Chojnice i Zakon znalazł się w beznadziejnej sytuacji. W celu zakończenia wojny przybył do Polski wysłannik papieski Rudolf z Rudesheim. Trwającą 13 lat wojnę zakończył pokój w Toruniu, podpisany 19.10.1466r.
W wyniku wojny do Polski zostały przyłączone Prusy Królewskie(ziemia michałowska, Pomorze Gdańskie, Żuławy z Malborkiem, Elbląg, Tolkmicko i Dzierzgoń) oraz biskupstwo warmińskie. Z pozostałych ziem państwa krzyżackiego utworzono lenno polskie ze stolicą w Królewcu. Pierwszy hołd lenny złożył 19.10.1466r. Ludwik von Erlichshausen. Pokój nie określał dokładnie stopnia zależności Zakonu od Polski. Dzięki niemu Polska uzyskała dostęp do Bałtyku, co otworzyło nowe możliwości przed polską gospodarką.

Wojna 13-letnia była okresem szczególnej aktywności polskiej dyplomacji. Wyprawiono wtedy 61 poselstw. Głównym celem tych zabiegów było pozyskanie opinii europejskiej.
W roku 1471 zmarł Jerzy z Podiebradu. Czeski sejm elekcyjny w Kutnej Horze obrał następcą syna Kazimierza Jagiellończyka - Władysława. O koronę czeską ubiegał się również popierany przez katolików i papieża władca Węgier Maciej Korwin. Kazimierz udzielił zbrojnego poparcia synowi. Toczona ze zmiennym powodzeniem wojna zakończyła się w 1479r. , pokojem w Ołomuńcu. Korwin zrzekał się korony czeskiej.
Zaangażowanie Polski w konflikt z Zakonem i Korwinem wykorzystał książę moskiewski Iwan III. Zhołdował Nowogród Wielki(1471) i zawarł sojusz z Mołdawią(1482) wymierzony przeciwko Polsce. Dokonał kilku najazdów na ziemie litewskie. Król polski starał się zorganizować dywersyjny atak Złotej Ordy. Nie przyniosło to jednak efektów. W 1482r. Tatarzy krymscy uderzyli na Kijowszczyznę. Atak Polaków na Moskwę został uniemożliwiony przez sprzymierzenie się Iwana z Korwinem. Pojawiło się również nowe zagrożenie.
W 1484r. Turcy przekroczyli Dunaj i zajęli dwie czarnomorskie twierdze: Białogród i Kilię, odcinając Polskę i Litwę od handlu czarnomorskiego. Sejm piotrkowski uchwalił powszechny pobór i w VI 1485r. król na czele 20 - tysięcznej armii ruszył do Mołdawii. Nie zdobył utraconych portów. Uzależnił ponownie Mołdawię. Próbował utworzyć ligę antyturecką. Wysyłał poselstwa do Wiednia i Wenecji. Nie przyniosło to oczekiwanych rezultatów. W tej sytuacji do Mołdawii ruszyła kolejna ekspedycja pod wodzą Jana Olbrachta. Po drodze rozbiła znaczne siły tatarskie. Zmusiło to Turcję do podpisania dwuletniego rozejmu w 1489r.

W 1490r. zmarł Maciej Korwin. Możnowładcy węgierscy chcieli oddać tron Władysławowi - królowi Czech. Kazimierz wolał elekcję Jana Olbrachta.
W wyniku wojny przeforsowana została decyzja Węgrów. W 1491r. Władysław został królem Węgier.
Ostatni rok życia Kazimierz Jagiellończyk spędził na przygotowaniach do wojny z Moskwą. Umarł 07.06.1492r.
Nowym władcą został Jan Olbracht. Rządy rozpoczął od podpisania układu o przyjaźni z bratem - Władysławem. Za jego panowania Litwa uzyskała znaczną swobodę pod władaniem Aleksandra. Na nią spadł główny ciężar zmagań z Moskwą.
W 1495r. Jan Olbracht wykorzystał śmierć księcia Janusza II i przyłączył do Korony Płock. 21.09.1495r. za 80 tys. zł. węgierskich kupił księstwo oświęcimskie.
Głównym celem polityki Olbrachta było zahamowanie wzrostu potęgi Habsburgów i obrona przed Turcją. W 1487r. ruszyła wielka wyprawa do Mołdawii(50 tys. rycerzy). W wyniku zdrady hospodara Stefana poniosła ona klęskę. Walki z Turcją zakończył rozejm w 1500r.
W 1499r. Władysław odebrał Polsce Głogów i część Śląska. Jan Olbracht zmarł 17.06.1501r.
Następcą został Aleksander. Większą część swoich rządów spędził na Litwie, uwikłanej w spory z Moskwą zakończone rozejmem w 1503r.(Litwa utraciła ¼ ziem ruskich). W 1502r. przedłużył rozejm z Turcją. Nie zdołał zmusić Fryderyka Saskiego(mistrza krzyżackiego) do złożenia hołdu. Powierzenie rządów państwem senatowi doprowadziło Polskę do ruiny finansowej i niemocy militarnej. Wykorzystał to hospodar mołdawski Stefan, zajmując na krótko Pokucie. Aleksander był przeciwny ściślejszemu związkowi Litwy z Polską. Nie dopuścił do zatwierdzenia unii mielnickiej. Za jego panowania utwierdzona została dominująca pozycja szlachty. Stało się to dzięki wydaniu przywileju Nihil novi.

Królowi nie udało się podpisać pokoju z nowym władcą Moskwy Wasylem III. Latem 1506r. czambuły tatarskie pod wodzą synów Mengli - Gireja, Beti i Burasza uderzyły na Kijowszczyznę, Podole, Wołyń i Ruś Czerwoną. Wojska litewskie pod wodzą kniazia Glińskiego rozbiły główne siły tatarskie w bitwie pod Kleckiem 06.08.1506r. Aleksander Jagiellończyk zmarł 20.08.1506r. w Wilnie.

Królem został najmłodszy syn Kazimierza Jagiellończyka - Zygmunt. Nowy władca postanowił wykorzystać zamieszanie w Moskwie wywołane śmiercią Iwana III. Zawarł sojusz z chanem krymskim i kazańskim. Wysłał do Moskwy poselstwo z żądaniem zwrotu zagarniętych ziem. Następca Iwana - Wasyl III odrzucił wszystkie propozycje i w 1507r. rozpoczął działania wojenne. Za sprawą Wasyla na Litwie wybuchł bunt kniazia Glińskiego. Stłumienie rebelii umożliwiło podpisanie w 1508r. „pokoju wieczystego", zachowując dotychczasowy stan posiadania.
Od roku 1506 oddziały mołdawskie grasowały po wschodnich terenach Korony. W 1509r. hospodar mołdawski Bogdan zawarł sojusz z Tatarami krymskimi. Zajął Pokucie i ruszył na Kamieniec Podolski. Polacy pod wodzą hetmana Mikołaja Kamienieckiego zmusili Bogdana do kapitulacji 23.01.1510r. Pokój był dla Polski niekorzystny. Uznana została zwierzchność Węgier nad Mołdawią.
Od roku 1509 papież zabiegał o utworzenie ligi antytureckiej. Zygmunt nie dał się do niej wciągnąć i w 1510r. odnowił rozejm z Turcją. Reakcją Stolicy Apostolskiej było zakazanie Krzyżakom jakichkolwiek ustępstw w stosunku do Polski.
W 1510r. wielkim mistrzem został siostrzeniec króla Zygmunta Albrecht Hohenzolern. Król polski jego wybór zatwierdził dopiero w 1511r. Albrecht prowadził politykę wrogą Polsce. Zawarł porozumienie z Wasylem III i cesarzem Maksymilianem. Polacy szukali sojuszników na Węgrzech(ród Zapolyów) i na Krymie. Tatarzy rozpoczęli najazdy na Moskwę. W odpowiedzi na to Wasyl III wkroczył na Smoleńszczyznę. Nie zdołał zdobyć Smoleńska i rozpoczął rozmowy pokojowe. Działania wojenne wznowiono w 1514r.Po dwóch miesiącach oblężenia upadł Smoleńsk, a po nim Mścisław, Kryczów i Dubrowa. Pomimo wspaniałego zwycięstwa odniesionego pod Orszą(08.09.1514r.), Polacy nie zdołali odzyskać utraconych ziem.
W celu podjęcia rozmów z Habsburgami zorganizowano zjazd w Wiedniu(VII 1515r.).Uczestniczyli w nim Zygmunt, Władysław i cesarz Maksymilian. Król polski zgodził się na podwójne małżeństwo wnuków cesarskich z dziećmi Władysława. W razie bezpotomnej śmierci króla Czech i Węgier przekreślało to dziedzictwo jagiellońskie w tych państwach. Maksymilian zatwierdził pokój toruński, wycofał się z układów z Wasylem III, zrzekł się praw do Gdańska i Elbląga. Zobowiązał się również do pośrednictwa w sporze polsko - krzyżackim. Układy w Wiedniu utrwaliły wpływy Habsburgów w Czechach i na Węgrzech. W roku 1516 zmarł Władysław II. Korona przypadła jego niepełnoletniemu synowi Ludwikowi. Pod wpływem Habsburgów Zygmunt poślubił Bonę Sforza(1518r.).
W marcu 1517r. zawarty został sojusz krzyżacko - moskiewski. Do ataku na Polskę nie doszło z powodu kłopotów finansowych Zakonu. W 1519r. nowy cesarz Karol V poparł agresywną politykę Krzyżaków. Dopiero wtedy wybuchła wojna. Wojska polskie zajęły Kwidzyn i Holąd. W 1521r. podjęto w Toruniu rozmowy pokojowe. Po porozumieniu Wasyla III z Polską Krzyżacy zmuszeni byli do podpisania rozejmu. Nie mogąc znaleźć sojuszników Albrecht zaproponował Zygmuntowi sekularyzację Prus. Ostatecznie 08.04.1525r. podpisano w Krakowie traktat na mocy, którego Albrecht dokonał sekularyzacji państwa pruskiego i otrzymał tytuł księcia w Prusach i lennika Polski. Księstwo pruskie stało się jego dziedziczną własnością. Praw do dziedziczenia pozbawieni zostali elektorzy brandenburscy. 10.04.1525r. na krakowskim rynku Albrecht złożył hołd lenny Zygmuntowi.
W latach 1526 - 1529 do Polski zostało przyłączone Mazowsze. W 1526r. w bitwie pod Mohaczem bezpotomnie zginął Ludwik Jagiellończyk. Dynastia bezpowrotnie utraciła Czechy i Węgry. W roku 1533 zawarto pokój wieczysty z Turcją.
03.12.1533r. zmarł Wasyl III. Wykorzystując to Polacy w 1535r. zdobyli Homel, Starodub i Radohoszcz. W 1537r. zawarto 5 - letni rozejm. Litwa zatrzymała tylko Homel.
W 1548r. władzę objął ostatni z Jagiellonów - Zygmunt August. Najważniejszym celem polityki nowego króla było podporządkowanie Inflant.
Demonstracja siły zmusiła wielkiego mistrza Gotarda Kettlera do zawarcia sojuszu przeciw Moskwie. W 1559r. oddał swoje ziemie pod opiekę Zygmunta, a w 1561r. stał się lennikiem polskim utrzymując we władaniu Kurlandię i Semigalię. Wobec zbliżającej się wojny z Moskwą Zygmunt musiał zgodzić się na przeniesienie praw dziedzicznych w Prusach na brandenburską linię rodu. W 1563r. Polacy utracili Połock na rzecz Moskwy. Zwycięstwa Polaków w 1565r. zmusiły Iwana III do podpisania dwuletniego rozejmu. Działania wojenne zostały wznowione w 1567r. Po stronie Polski walczyła również Szwecja. Armia polska dotarła do Radoszkowic i rozpoczęła debaty nad unią z Litwą. W 1569r. zdobyta została Uła i Izborsk. Zmusiło to Iwana III(koronowanego już na cara)do podpisania trzyletniego rozejmu w 1570r. Kongres w Szczecinie zwołany w 1570r. z udziałem Danii, Szwecji, Polski, Francji i Lubeki zakończył pierwszą wojnę północną. W walce o Dominium Maris Baltici Polska odniosła znaczne korzyści. Uznała jednak zwierzchność cesarza nad Inflantami.
Panowanie Zygmunta Augusta cechowały bardzo dobre stosunki z Turcją. Nie dał się on wciągnąć do koalicji antytureckiej formowanej przez papieża. Zawierał nawet liczne sojusze z Tatarami.
Niewątpliwie największym sukcesem Zygmunta była całkowita integracja Litwy z Polską. Decydującym do niej krokiem było przelanie praw dziedzicznych na Koronę. Najważniejsze ustalenia zapadły jednak podczas sejmu lubelskiego w 1569r. Delegacja litewska złożona głównie z możnowładców, obawiających się utraty dotychczasowej pozycji, nie przyjęła przedstawionego projektu unii i opuściła Lublin. W odpowiedzi Zygmunt August ogłosił wcielenie do Polski Podlasia, Wołynia i Kijowszczyzny. Nowa delegacja litewska złożona głównie ze średniej szlachty zaprzysięgła akt unii 01.07.1569r. Polska i Litwa posiadały odtąd wspólnego monarchę, sejm i senat oraz monetę(wybijaną w oddzielnych mennicach). Odrębne były wszystkie urzędy, wojsko, skarb i sądownictwo. Oba państwa miały prowadzić wspólną politykę zagraniczną. Szlachta litewska otrzymała te same prawa, co polska. Nową stolicą została Warszawa, chociaż Kraków i Wilno zachowały dawne przywileje. Powstałe państwo nosiło nazwę Rzeczpospolita Obojga Narodów.
Zygmunt August zmarł 07.07.1572r., pozostawiając po sobie silne i zjednoczone państwo polsko-litewskie. Jego śmierć położyła kres dwuwiekowemu panowaniu Jagiellonów.
Polityka Jagiellonów uczyniła Polskę mocarstwem na skalę europejską. Niestety unia z Litwą nie przyniosła Polsce samych korzyści. Władcy jagiellońscy koncentrowali się głównie na sprawach wschodnich. Wmieszali Polskę w wojny z Rosją, która zdobywając stopniowo przewagę doprowadziła do upadku Rzeczpospolitej w XVIII w. Jagiellonowie przywiązywali zbyt mało uwagi do zachodnich obszarów, będących niegdyś własnością Piastów. Nie zdołali odzyskać Śląska i zerwali wszelkie kontakty z Pomorzem Zachodnim. Nie udało im się utrzymać na tronie czeskim i węgierskim. Pozwolili na objęcie tych ziem we władanie Habsburgów. Mieszanie się w sprawy Mołdawii i Europy południowej uwikłało Polskę w liczne konflikty z Turcją. Błędem w polityce dwóch ostatnich Jagiellonów było zbyt łagodne traktowanie lenna pruskiego. Umożliwiło to powstanie w przyszłości silnego państwa, stanowiącego zagrożenie dla Polski.
Nie powinniśmy jednak zapominać, że to właśnie na epokę jagiellońską przypada okres największej potęgi Polski, z którą liczyły się wszystkie mocarstwa europejskie, i która była hegemonem w Europie środkowo - wschodniej.

Polityka zagraniczna w okresie Jagiellonów

Dynastia Jagiellonów panowała w Polsce i na Litwie w okresie 1386 - 1572. Spójnym elementem polityki zagranicznej Jagiellonów był problem osadzenia Polski i Litwy nad Bałtykiem i kwestia Zakonu Krzyżackiego, a następnie Prus, kwestia wschodnia - problem nacierania na zachód Wielkiego Księstwa Moskiewskiego, także polityka dynastyczna i rywalizacja z rodem Habsburgów.

Trzy zasadnicze kierunki polityki zagranicznej Jagiellonów dały o sobie poznać już u zarania wstąpienia tej dynastii na tron Polski. Powodem zawarcia w 1386 roku Unii w Krewie i małżeństwa pomiędzy Władysławem Jagiełłą i Jadwigą był sojusz zawarty przeciwko Zakonowi Krzyżackiemu, chęć wzmocnienia obrony wschodnich granic przed naporem ze strony Rusi i Tatarów a także zawarcie bardziej korzystnego układu dynastycznego - Jadwiga była bowiem początkowo zaręczona z przedstawicielem dynastii Habsburgów.

Kwestia krzyżacka i pruska w polityce zagranicznej Jagiellonów

W latach 1401-1404 Jagiellonowie na Litwie i Władysław Jagiełło jako król Polski kontynuował ochronę Polski i Litwy przed Zakonem Krzyżackim. Papieska bulla, owoc starań dyplomatycznych po chrzcie Litwy, zakazywała Zakonowi Krzyżackiemu atakowania Litwy, na Żmudzi wybuchło antykrzyżackie powstanie wparte przez Witolda. Układ w Raciążu zawarty w tym okresie stanowił o odzyskaniu przez Polskę Ziemi Dobrzyńskiej.

Napięcie w stosunkach z Zakonem Krzyżackim osiągnęło apogeum w okresie 1409-1410 - Wielkiej Wojny z Zakonem Krzyżackim, rozstrzygniętej Bitwą Pod Grunwaldem 1410 roku. Wielka Wojna, wygrana przez Władysława Jagiełłę, nie przyniosła jednak wyniku godnego, odpowiadającego poziomowi militarnego zwycięstwa polsko-litewskiego a kwestia krzyżacka pozostała otwarta także po Pierwszym Pokoju Toruńskim. W okresie panowania Władysława Jagiełły sprawa krzyżacka stała się przedmiotem obrad Soboru w Konstancji, miały też miejsce kolejny działania zbrojne (tak zwana wojna głodowa).

Za panowania Kazimierza Jagiellończyka doszło do odnowienia wojny z Zakonem Krzyżackim, tym razem powodem było niezadowolenie rycerstwa i przede wszystkim mieszczaństwa Prus spoglądających na o wiele korzystniejszą sytuację tych stanów u polskiego sąsiada. Wojna toczona z udziałem wojsk zaciężnych zakończyła się Drugim Pokojem Toruńskim zawartym w roku 1466, ustanawiającym Prusy Zakonne ze stolicą w Królewcu i Prusy Królewskie, które wraz z Warmią weszły do Polski. Drugi Pokój Toruński sprawił odzyskanie dla Polski dostępu do Morza Bałtyckiego i stanowił odpowiedź polityczną niezrealizowaną za Władysława Jagiełły. Za panowania Kazimierza Jagiellończyka, w trakcie gdy król zajęty był rywalizacją z Węgrami o koronę czeską, wybuchła wojna popia 1478 - 1479, w sprawie obsady biskupstwa warmińskiego.

Ostateczne rozwiązanie kwestii Zakonu Krzyżackiego miało miejsce w 1525 roku. Po okresie, w którym wielcy mistrzowie odmawiali złożenia hołdu lennego Polsce, wielki mistrz Albrecht von Hohenzollern postanowił wydać Polsce wojnę w sojuszu z Moskwą, korzystając z faktu długotrwałych wojen pomiędzy Polską i Litwą a Moskwą. W obliczu niepowodzenia postanowił doprowadzić do sekularyzacji państwa pod wpływem poglądów Marcina Lutra i przyjąć świecką godność książęcą. Prusy Książęce stały się pierwszym na świecie państwem luterańskim. Hołd Pruski złożony przez Albrechta Hohenzollerna Zygmuntowi Staremu w 1525 roku kończył historię wojen z Zakonem Krzyżackim, otwierał jednak nowy, niespodziewany rozdział stosunków z Prusami i Niemcami.

Kwestia wschodnia w polityce zagranicznej Jagiellonów

Do 1387 roku Jadwiga, a następnie Władysław Jagiełło, prowadzili kontynuację polityki wschodniej przede wszystkim dla ostatecznego pozyskania Rusi Czerwonej. Stabilizacja Wielkiego Księstwa Litewskiego jako potężnego państwa od Morza Bałtyckiego do Morza Czarnego nastąpiła za samodzielnego panowania Kazimierza Jagiellończyka jako Wielkiego Księcia Litwy.

Wątek wschodni obecny był w czasach podziału władzy pomiędzy Aleksandra Jagiellończyka, panującego na Litwie i Jana Olbrachta sprawującego rządy w Polsce. Aleksander Jagiellończyk popierał antytureckie dążenia Jana Olbrachta, ponieważ ukierunkowane były one także na rozbicie Tatarów Krymskich, sojuszników Wielkiego Księstwa Moskiewskiego. Turcja wspierała wyprawy tatarskie na ziemie Litwy w celu osłabienia swego polsko-litewskiego przeciwnika. Wojny Litwy z Moskwą i osłabienie wynikające z trwającego konfliktu z Turcją spowodowały, że za Aleksandra Jagiellończyka do 1503 roku Litwa utraciła na rzecz Moskwy jedną czwartą swego terytorium. W ostatnich latach panowania Aleksandra Jagiellończyka Litwa i Polska padała ofiara łupieżczych wypraw tatarskich.

Następny władca, Zygmunt Stary, z polityki wschodniej uczynił zasadniczy punkt swojej polityki zagranicznej i niemalże przez cały okres swego panowania prowadził wojny z Moskwą. W 1514 roku Litwa utraciła Smoleńsk. W wojny moskiewskie Zygmunta Starego włączył się też Zakon Krzyżacki. Pokój z Moskwą został osiągnięty dopiero w 1537 roku.

Za Zygmunta Augusta polityka wschodnia nabrała nowego wymiaru dzięki wzrostowi znaczenia politycznego Moskwy za panowania Iwana IV Groźnego, twórcy Cesarstwa Rosji. Strefą sporną stały się Inflanty, dawniej zależne od Prus Zakonnych, po sekularyzacji tego państwa nadal we władaniu Zakonu Kawalerów Mieczowych. "Wyścig" pomiędzy Polską i Litwą a Moskwą o opanowanie Inflant zaczął się w 1557 roku, dla Moskwy stawką było zapewnienie dogodnego dostępu do Morza Bałtyckiego. Po sekularyzacji Zakonu Kawalerów Mieczowych oraz włączeniu się do konfliktu Danii (po stronie Zygmunta Augusta) i Szwecji (po stronie Moskwy), doprowadziło do I Wojny Północnej 1563 - 1570, której zasadniczą stawką stała się dominacja na Morzu Bałtyckim. Po odwróceniu sojuszy, wojna zakończyła się utrzymaniem status quo i dominacji Polski i jej lenn w Inflantach.

Jagiellonowie jako dynastia europejska

Pochodzący z Litwy Jagiellonowie zawarli pierwszy akt polityki dynastycznej poprzez sam fakt objęcia korony Polski. Związki dynastyczne pomiędzy Polską a Litwą sięgają czasów Kazimierza Wielkiego, który posiadł za żonę córkę Giedymina (dziadka Jagiełły) Aldonę. Jagiełło, jako pogański książę, zabiegał o rękę Jadwigi Andegaweńskiej, a małżeństwo, oprócz zawarcia sojuszu wojskowego, miało ułatwić mu obejście religijnego ultimatum Zakonu Krzyżackiego (chrzest z rąk Polski, a nie Krzyżaków), Andegawenowie tak samo jak Litwa, zainteresowani byli sprawami wschodnimi. Do zakończenia Wielkiej Wojny z Zakonem Krzyżackim prawa Władysława Jagiełły do trony polskiego nie były uznawane przez sojuszników Krzyżaków - dynastię luksemburską, stosunki z Zygmuntem Luksemburczykiem zostały uregulowane dopiero w 1412 roku. Ju.z w tym samym okresie Władysławowi Jagielle, uznanemu władcy europejskiemu po zwycięstwie grunwaldzkim, oferowano koronę czeską. Kwestia korony czeskiej powróciła za panowania Władysława Warneńczyka, który walczył w 1438 roku na terenie Śląska o czeską koronę dla swego brata Kazimierza Jagiellończyka. W obliczu wojen z rosnącą potęgą Turcji Władysław Warneńczyk został obrany także na króla Węgier po śmierci Albrechta II Habsburga, choć przyszło mu rywalizować o koronę z synem zmarłego króla Władysławem Pogrobowcem. W ten sposób zawarta została unia personalna pomiędzy Królestwem Polski i Królestwem Węgier - w tym okresie unia polsko-litewska była faktycznie zerwana po burzliwych wydarzeniach na Litwie i samowolnym obwołaniem przez bojarów Kazimierza Jagiellończyka, brata Władysława Warneńczyka, Wielkim Księciem Litwy. Interwencja przeciwko Turcji miała miejsce w warunkach kryzysu władzy papiestwa i nabrała rangi krucjaty, co było zgodne ze skalą zagrożenia. Klęska wojsk Władysława Warneńczyka pod Warną 1444 umożliwiła Turcji budowę imperium w oparciu o Bałkany, położyła tez kres unii polsko-węgierskiej.

Politykę dynastyczną kontynuował Kazimierz Jagiellończyk i prowadził ją drogą dyplomatyczną. W wyniku negocjacji z Jerzym z Podiebradu, husyckim królem Czech, objętym anatemą papieską Kazimierz Jagiellończyk, pomimo sprzeciwu Węgier, uzyskał prawo Jagiellonów do ustanowienia dynastii w Czechach. W 1471 roku syn Kazimierza Jagiellończyka Władysław Jagiellończyk, został królem Czech. W 1490 roku został też wybrany królem Węgier. Popadł jednak w konflikt ze swoim bratem, Janem Olbrachtem, królem Polski, konflikt rozegrany na polu bitwy pod Koszycami. Jan Olbracht zaś za główny punkt swojej polityki zagranicznej postawił kwestię zahamowania dążeń dynastycznych Habsburgowi powstrzymanie Turcji, zajmującej coraz to nowe ziemie, w tym wasalizującej Wołoszczyznę. Władca podjął działania wojenne w 1497 roku, wyprawa na Wołoszczyznę przyniosła jednak sromotną klęskę w bitwie w lasach bukowińskich (polskie pospolite ruszenie zostało rozgromione), nie nadeszła też spodziewana pomoc Władysława Jagiellończyka. Zagrożenie tureckie zostało zażegnane dopiero w 1540 roku za Zygmunta Starego, co otworzyło ponad stuletni okres spokoju na granicy południowej.

Załamanie polityki dynastycznej Jagiellonów nastąpiło w 1515 roku podczas zjazdu w Wiedniu 1515 roku z udziałem Habsburgów i Jagiellonów. Celem Zygmunta Starego było odsunięcie Maksymiliana Habsburga od sojuszu z Moskwą i zapewnienie poparcia dla rozwiązania kwestii krzyżackiej - Prusy Zakonne konsekwentnie odmawiały złożenia hołdu lennego i przestały respektować postanowienia Drugiego Pokoju Toruńskiego. By uzyskać Maksymiliana Habsburga, Cesarz Austrii otrzymał zapewnienie, że na wypadek wygaśnięcia męskiej linii Jagiellonów w Czechach i na Węgrzech to Habsburgowie obejmą panowanie w tych dwóch państwach. Po śmierci Władysława Jagiellończyka i jego syna dynastia Jagiellonów na Węgrzech i w Czechach wygasła rok później - w 1516 roku. Nieoczekiwanie zwyciężyły interesy dynastyczne Habsburgów.

Polityka ostatnich JagielonówJednym z największych wyzwań, stojących przedostatnimi Jagiellonami, było przeprowadzenie reform

Polityka ostatnich Jagiellonów. Pierwsze bezkrólewia.

Unia lubelska i Rzeczpospolita Obojga Narodów

Zygmunt August na sejmie w Lublinie w 1569 r. wystąpił z propozycją zmiany charakteru unii z Litwą. 1 lipca 1569 r. doszło do podpisania aktu unii realnej, która zatwierdzała powstanie Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Pomiędzy Polską i Litwą zostało zachowane różne wojsko, sądownictwo, urzędy i skarb. Wspólna była moneta, polityka zagraniczna i wewnętrzna oraz sejm. Unia lubelska regulowała sytuację prawną i ustrojową obu państw.

POLITYKA ZAGRANICZNA OSTATNICH JAGIELLONÓW

Na przeł. XV i XVI przedstawiciele dynastii Jagiellonów zasiadali na 4 tronach
Europy : Kraków, Wilno, Praga, Buda (węg.później Budapeszt)

W tym czasie władcą Polski i Litwy był Aleksander Jagiellończyk(1501 - 1506),
natomiast władcą Czech i Węgier był Wł.Jagiellończyk.

W tym czasie możemy mówić o bloku państw jagiellońskich w Europie środ.wsch. Z
tym, że każde z tych państw miało własne problemy i własne możliwości
rozwiązania ich :

1) Wł.Jagiellończyk :

- był zagrożony roszczeniami Habsburgów,

- musiał się zmagać z opozycją wewn.,

- był zagrożony przez politykę Turcji .

2) Król Polski i książę litewski:

- był zagrożony ekspansywną polityką Rosji,

- na płn. Zakon Krzyżacki usiłował zrzucić warunki II pokoju toruńskiego, a
nawet miasta pruskie były powoływane przez cesarza na sejm Rzeszy . Cesarzem
rzymskim narodu niemieckiego był wtedy Maksymilian I Habsburg (1486 - 1519)

Te wszystkie problemy odziedziczył najmłodszy z synów Kazimierza Jagiellończyka
- Zygmunt zwany później Starym (1506 - 1548 )

Maksymilian usiłował stworzyć antypolską koalicję kusząc cara moskiewskiego
obietnicą poparcia starań o koronę cesarską oraz podsycając nastroje
niezadowolenia u mistrzów Zakonu Krzyżackiego.

Rzeczywiście księstwo moskiewskie rozpoczęło wojnę z Polską. Polacy odnieśli
nawet zwycięstwo w 1514 w bitwie pod Orszą, ale wcześniej utracili
Smoleńsk.Wojna trwała w latach 1512-1522.

Aby rozerwać to zagrożenie w 1515 Zygmunt Stary spotkał się z Wł.
Jagiellończykiem i Maksymilianem w Wiedniu, gdzie zawarto układ mocą którego :

- w razie wygaśnięcia dynastii. jagiellonów tron czeski i węgierski miał
przypaść Habsburgom,

- dzieci Wł.Jagiellończyka zawrą związki małżeńskie z wnukami Maksymiliana,

- w zamian za to Maksymilian wycofał się z popierania Moskwy i Zakonu
krzyzackiego.

Ale w dalszym ciągu istniało przymierze między mistrzem Zak. Krzyż. -
Albrechtem Hohenzollernem, a Rosją przeciw Polsce. Car przekazał nawet znaczne
subsydia na uzbrojenie i wyposażenie wojska - armii krzyżackiej. Doszło do
wojny 1519-21, w której Zakon poniósł klęskę. Po pewnym czasie państwo zakonne
uległo sekularyzacji ( zeświecczenie - zniesienie zwierzchnictwa kościelnego )
- w pań. zakonnym przeżyła się doktryna luterańska, ostatni z mistrzów zakonu
zrzucił habit, poddał się królowi polsk., ożenił się i z Prus Krzyżackich
powstało świeckie księstwo luterańskie jako lenno królów polskich. W 1525.10.IV
wielki mistrz zakonu Albrecht H. złożył hołd lenny królowi polskiemu - słynny
hołd pruski (Kraków).Księstwo Pruskie było lennem Polski. Księcia zobowiązano
do udzielenia Polsce w razie wojny pomocy wojskowej i finansowej. Przewidywano
też że w razie sporów między księciem a poddanymi (Albrecht został władcą
Księstwa Pruskiego ) będą mieli oni prawo do odwoływania się do sądownictwa
królewskiego w Polsce. Traktat krakowski przyniósł dalsze wzmocnienie pozycji
Polski nad Bałtykiem. Tymczasem skomplikowała się sytuacja na płd.-wsch.
kresach RP. W 1526 Turcy najechali na Węgry, w bitwie pod Mohaczem zginął
Ludwik Jagiellończyk - syn Władysława. Korona węgierska dostała się w ręce
Habsburgów, podobnie jak korona czeska. Natomiast same Węgry w wyniku dalszych
najazdów tureckich uległy podziałowi na

- zach. część, gdzie władali Habsburgowie,

- środ. gdzie władali Turcy,

- wsch. gdzie powstało księstwo Siedmiogrodu jako lenno tureckie.

Stosunki pols. - tureckie uregulował traktat z 1530, gdzie oba państwa zawarły
porozumienie o nienaruszaniu własnych granic.

POLITYKA ZAGRANICZNA OSTATNICH JAGIELLONÓW1506 – 1548 Zygmunt Stary1548 – 1572 Zygmunt August
Za czasów panowania ostatnich Jagiellonów, zakończony został problem
krzyżacki. Jak wiadomo Jagiellonowie prowadzili z zakonem zaciekłe
walki już w XV wieku, gdzie trwała wielka wojna z zakonem krzyżacki,
konflikty po I pokoju toruńskim i w końcu wojna trzynastoletnia, która
przyczyniła się do utraty suwerenności przez zakon. Za panowania
Zygmunta Starego, przedostatniego przedstawiciela Jagiellońskiego rodu
w latach 1519 – 1521 również miały miejsce walki z Zakonem jednak nie
odniosły one wymiernych korzyści politycznych. W wyniku Traktatu
Krakowskiego, zawartego w 1525 roku, postanowiono o sekularyzacji
zakonu i powstaniu luterańskiego księstwa pruskiego, będącego lennem
Polski, czyli ziemiami uznającymi zwierzchność polskiego władcy. Tak
powstały Prusy Książęce, które miały udzielać Rzeczpospolitej pomocy
wojskowej i finansowej, a jego poddani mogli odwoływać się do
sądownictwa królewskiego. W 1525 roku, miało miejsce niezwykle
ważne w historii Polski wydarzenie, uwiecznione na obrazie wybitnego
malarza Jana Matejki. Hołd Pruski został złożony królowi Zygmuntowi
Staremu przez księcia pruskiego Albrechta Hohenzollera, na krakowskim
rynku, co miało znaczenie dosyć duże, ponieważ przez następne lata,
nowo powstałe Księstwo Pruskie było mocno związane z Polską. Z początku
wydawało się, że traktat krakowski stanowił istotny krok, ku umocnieniu
polskich wpływów nad Bałtykiem, jednak w przeciągu stu następnych lat
okazało się, że w sąsiedztwie Rzeczypospolitej powstało państwo równie
niebezpieczne, jak niegdyś państwo krzyżackie. Już za panowania
Zygmunta Augusta, który w wyniku elekcji vivente rege objął panowanie
po swoim ojcu miała miejsce rywalizacja o inflanty. Na podstawie
traktatu w Wilnie w 1561 roku, sekularyzowano państwo zakonu Kawalerów
Mieczowych i uznano zwierzchnictwo państwa polsko – litewskiego nad
Kurlandią, dziedzicznym państwem wielkiego mistrza Gotarda Kettlera.
Lennem oprócz Kurlandii, stały się również Inflanty, które stały się
swego rodzaju prowincją państwa polsko – litewskiego. W wyniku
ogromnego zainteresowania podziałem państwa Kettlera wybuchła wojna
północna o Inflanty, między stronami rosyjską, duńską i szwedzką a
państwem polsko – litewskim. W wyniku owej wojny Rosjanie zajęli Połock
nad Dźwiną w roku 1563. W walkach tych działała również flota
kaperska, która występowała przeciwko organizowanej przez Rosjan
żegludze narewskiej, do portu Narew. W zamian za udzieloną Polsce pomoc
w wojnie północnej, w Prusach dopuszczono do tronu Hohenzollerów,
którzy wywodzili się z Brandenburgii. W wyniku prowadzonych walk,
zawarty został pokój w Szczecinie, w którym podzielono dawno państwo
inflanckie. W wyniku tych podziałów Szwecja otrzymała Estonię, Dania
wyspy Dago i Ozylię, natomiast Rosja wschodnią część Inflant z
Dorpatem. Państwo polsko – litewskie uzyskało Kurlandię i znaczną część
Inflant. Omawiając politykę zagraniczną Jagiellonów, zacząłem od
hołdu pruskiego i wojny północnej, ponieważ stwierdziłem iż te
wydarzenia miały największe znaczenie dla historii. Uważam jednak, że
warto wrócić jeszcze do Zygmunta starego i wspomnieć o jego stosunkach
z Habsburgami i Turcją. W 1515 roku miał miejsce zjazd monarchów
w Wiedniu, w którym udział wzięli Zygmunt Stary, władca Czech i Węgier
Władysław Jagiellończyk oraz Maksymilinan I Habsburg. Podczas tego
spotkania Habsburgowie obiecali zerwanie stosunków moskiewsko –
austriackich, w zamian za sukcesję na tronie Czech i Węgier, gdzie po
wygaśnięciu dynastii Jagiellonów, władzę mieli objąć właśnie
Habsburgowie. Już jedenaście lat po tym zjeździe ziściły się
postanowienia zawarte w traktacie, ponieważ w bitwie pod Mohaczem w
1526 roku nie pozostawiwszy po sobie potomka, zmarł Ludwik Węgierski, w
związku z czym tron Węgierski i Czeski objęli Habsburgowie. Warto
również wspomnieć o wieczystym pokoju z Turcją wroku 1533, gdzie
unikanie portów z Turcją stało się jednym z podstawowych zasad polskiej
polityki zagranicznej XVI wieku. W 1568 roku, miał miejsce zatarg
króla Zygmunta Augusta z Gdańskiem, gdzie po powołaniu Komisji
Morskiej, gdańszczanie dopuścili się mordu na królewskich marynarzach,
za co Zygmunt August odpowiedział twardą postawą w stosunku do
niepokornego miasta. Dwa lata później nałożono na Gdańsk tzw.
Konstytucje karnkowskie, które regulowały zwierzchnictwo Polski nad
Gdańskiem. Konstytucja ta zniesiona została siedem lat później
zniesiona w wyniku uznania przez Gdańsk elekcji Stefana Batorego. W 1572 roku zmarł Zygmunt August, a śmierć tego władcy zakończyła panowanie dynastii Jagiellonów w Polsce i Europie.