OPERATORY MODALNE
wiem, że (p) lub nie wiem, że (p)
nadawca może, przy pomocy operatorów modalnych, zaproponować najbardziej wiarygodny stopień prawdopodobieństwa zaistnienia (p)
Cel: rozpoczęcie negocjacji modalnej z interlokutorem/interlokutorami, która zakłada przyjęcie najbardziej wiarygodnego z punktu widzenia mówiących stopnia prawdopodobieństwa
warunkiem skuteczności użytego operatora modalnego jest wymaganie, aby propozycja wyrażała stan rzeczy do niego dopasowany (czyli nie mogą wystąpić konstrukcje, które są nieakceptowane semantycznie: Gwóźdź zaśpiewał „Marsyliankę”)
Operatory pewności i wykluczenia.
wyrażają wysoki stopień prawdopodobieństwa zaistnienia/nie zaistnienia stanu rzeczy wyrażonego w propozycji
są niestopniowalne – mają charakter absolutny
najczęściej wyrażone *)przy użyciu czasu przyszłego w odniesieniu do osoby trzeciej
poza tym o. pewności i wykluczenia mogą być:
a) zależne składniowo
b) autonomiczne
c) reaktywne
Pewność: Nadawca tu i teraz wyraża wobec odbiorcy pewność co do zaistnienia lub istnienia (p) |
Wykluczenie: Nadawca tu i teraz wyraża wobec odbiorcy wykluczenie co do zaistnienia lub istnienia (p) |
|---|---|
| *) On jutro zrobi zakupy. | *) On jutro zapomni o zakupach. |
| b) Jestem przekonana/jestem pewna/daję głowę/mam pewność, że ktoś wyda jego wiersze. | b) Wykluczam, żeby ktoś wydał jego wiersze. Jestem przekonana/mam pewność, że nikt nie wyda jego wierszy. |
| c) Nie ma cudów/z pewnością/bez wątpienia wygrał ten konkurs. | c) Niewątpliwie/na sto procent/ z pewnością nie wygrał tego konkursu. |
| d) Myślisz, że on rzuci pracę? | |
| z pewnością/ jestem pewna/ nie ulega wątpliwości | wykluczone/a gdzie tam/a skądże |
Operatory przypuszczenia.
wyrażają słabszy niż pewność stopień prawdopodobieństwa zaistnienia/nie zaistnienia stanu rzeczy wyrażonego w propozycji
mogą ulegać stopniowaniu
o. przypuszczenia również mogą być:
a) zależne składniowo
b) autonomiczne
c) reaktywne
Przypuszczenie: Nadawca tu i teraz wyraża wobec odbiorcy przypuszczenie, że (p) istniało, istnieje lub może zaistnieć.
*mocne przypuszczenie: jestem prawie pewna/myślę, że (p); bardzo prawdopodobne; prawdopodobnie
*średnie przypuszczenie: przypuszczam/myślę/zakładam/możliwe, że (p); pewnie
*słabe przypuszczenie: nie jestem pewna/kto wie czy (p); możliwe, że (p), chyba
Bardzo prawdopodobne, że ktoś wyda jego wiersze.
On pewnie wygrał ten konkurs.
Myślisz, że on rzuci pracę? myślę, że tak/pewnie tak/możliwe, że tak
Operatory wątpliwości.
wyrażają słabszy niż wykluczenie stopień prawdopodobieństwa nie zaistnienia stanu rzeczy wyrażonego w propozycji
mogą ulegać stopniowaniu
o. wątpliwości również mogą być:
a) zależne składniowo
b) autonomiczne
c) reaktywne
Wątpliwość: Nadawca tu i teraz wyraża wobec odbiorcy niewiarę w istnienie/zaistnienie (p).
*mocna wątpliwość: mocno wątpię, czy…, nie liczę na to, że…, mało prawdopodobne, że…
*średnia wątpliwość: wątpię, czy…, nie sądzę, żeby…, nie wierzę, że…
*słaba wątpliwość: nie przypuszczam, że…, chyba nie…, nie myślę, że…
Mało prawdopodobne, że ktos wyda jego wiersze.
Nie sądzę, żeby wygrał ten konkurs.
Myślisz, że on rzuci pracę? chyba nie…, wątpliwe, nie sądzę, nie przypuszczałabym
Operatory modalno-syntagmatyczne.
każdy z operatorów modalnych może wywołać reakcję odbiorcy, ale tylko w przypadku o. modalno-syntagmatycznych taka reakcja jest obligatoryjna
najbardziej typowe wprowadzenie: poprzez jednostki pytające (ale nie pytania szczegółowe – one tylko uzupełniają informację)
Cel: uzyskanie od odbiorcy określenia stopnia prawdopodobieństwa zaistnienia stanu rzeczy wyrażonego w propozycji lub potwierdzenie/zaprzeczenie wyrażonej opinii
Pytanie: Nadawca tu i teraz prosi odbiorcę o odpowiedź czy istnienie/zaistnienie (p) było, jest lub będzie zdaniem odbiorcy możliwe lub czy sformułowana w pytaniu opinia jest stosowna.
Możliwe reakcje:
[pytania: potwierdzenie/zaprzeczenie; asercje i sądy modalne: akceptacja/przeczenie]
Potwierdzenie
Nadawca, reagując na pytanie odnośnie (p), tu i teraz potwierdza możliwość lub zakłada określony stopień prawdopodobieństwa zaistnienia (p).
Czy Ania wyprowadziła psa na spacer? tak, naturalnie, chyba, jasne…
Akceptacja
Nadawca, reagując na asercję lub sąd modalny akceptuje tu i teraz daną asercję jako możliwą, a sąd modalny jako odpowiadający wyrażonemu w nim stopniowi prawdopodobieństwa.
Ania wyprowadziła psa na spacer. no tak, zgadza się, właśnie, a jakże…
Zaprzeczenie
Nadawca, reagując na pytanie odnośnie (p), tu i teraz zaprzecza zaistnienia (p).
Czy Ania wyprowadziła psa na spacer? nie, a skąd, a gdzie tam, akurat, eee tam…
Przeczenie
Nadawca, reagując na asercję lub sąd modalny odnośnie (p), tu i teraz przeczy możliwości zaistnienia (p)
Ania wyprowadziła psa na spacer. nieprawda, wykluczone, mylisz się…
Unikanie sądu modalnego
Nadawca tu i teraz wyraża wobec odbiorcy odmowę wyrażenia asercji lub sądu modalnego co do zaistnienia/istnienia (p)
najczęściej – używanie formuł informujących o niewiedzy
Czy Ania wyprowadziła psa na spacer?
a skąd mam wiedzieć?, nie wiem, trudno powiedzieć, nie mam pojęcia
OPERATORY EMOTYWNO-OCENIAJĄCE
stosunek aksjologiczny do istniejącego obiektu x
akt emotywny zawsze jest aktem oceny (odwrotnie niekoniecznie)
Akt emotywny: Nadawca zabezpiecza przyjęcie przez odbiorcę oceny, towarzyszącej wyrażonej emocji.
Jak określamy operatory emotywno-oceniające?
| Jak się cieszę, że zdałeś egzamin! |
|---|
|
|
|
|
|
|
OPERATORY DZIAŁANIA
służą do wprowadzenia aktów mowy zmieniających rzeczywistość społeczną
zawierają czynnik modalny, który określa możliwość zaistnienia przedstawionego w części propozycjonalnej stanu rzeczy w wyniku domniemanego działania nadawcy lub odbiorcy warunek możliwości
występuje w nich czynnik oceniający celowy stan rzeczy jako korzystny dla nadawcy/odbiorcy/wszystkich uczestników interakcji
w wyniku ich zastosowania nadawca jest w stanie nakłonić odbiorcę do działania, sformułować określone zobowiązania oraz ustalić najlepsze sposoby podejmowania przyszłych działań
Operatory nakłaniające do działania.
Cel: nakłonić odbiorcę do wykonania korzystnego dla siebie (nadawcy) działania (p)
Stopniowalność: …proponowanie… …prośba… …żądanie…
Proponowanie:
Nadawca ma na celu nakłonić odbiorcę do wykonania (p), korzystnego (zdaniem nadawcy) dla odbiorcy lub nadawcy i odbiorcy. Nadawca pozostawia przy tym odbiorcy wolną wolę wyboru wykonania/niewykonania (p).
- Proponuję Ci piwko. (brzmi sztucznie i zbyt oficjalnie) – typowanie na wykonawcę TY lub MY
- Chcesz piwko? – typowanie na wykonawcę JA
- Będziesz pić piwko? – typowanie na wykonawcę TY
- Może napijemy się piwka? – typowanie na wykonawcę MY
- Chodź napijemy się piwka. – typowanie na wykonawcę MY
Prośba:
Nadawca ma na celu nakłonić odbiorcę do wykonania (p), które jest dla niego (nadawcy) korzystne i w przypadku odmowy wykonania (p) przez odbiorcę nadawca ma prawo zastosowania wobec niego sankcji moralnych.
- proszę/mam do Ciebie prośbę.. + tryb rozkazujący = Proszę, nagraj mi tę płytę! (bo się pogniewam..)
- pytanie o możliwość = Czy mógłbyś mi nagrać tę płytę? /i inne..
Żądanie:
Nadawca ma na celu nakłonienie odbiorcy do wykonania (p), które jest dla niego (nadawcy) korzystne i w przypadku odmowy wykonania (p) przez odbiorcę nadawca ma prawo do zastosowania wobec niego sankcji praktycznych.
- forma trybu rozkazującego = Posprzątaj w garażu!
- proszę + inf./ proszę, żebyś.. = Proszę zamknąć drzwi! / Proszę, aby Pan nie opuszczał miasta!
- masz/macie (państwo) + inf. = Masz w tej chwili posprzątać w garażu! / Macie państwo czytać teksty!
- czas przyszły + 2 os. = Jutro zrobisz zakupy!
Operatory zobowiązania.
Cel: zamanifestowanie gotowości podjęcia określonej akcji w przyszłości
Dwa typy: ze względu na to czy korzyść jaką przyniesie podjęte w przyszłości działanie leży po stronie nadawcy czy odbiorcy
Gotowość:
Nadawca ma na celu zadeklarowanie wobec odbiorcy gotowości do wykonania (p), które jest dla niego (nadawcy) korzystne. (nadawca typuje samego siebie, a odbiorca pełni rolę kontrolującego wykonanie (p))
- 1 os. + informacyjny czas przyszły = Jutro pójdę na ten casting!
- muszę/mam/wypada + inf. = Muszę iść na ten casting!
- frazemy typu: Raz kozie śmierć!; Niech będzie co ma być!; Jak mus, to mus!
Rezygnacja (akt mowy przeciwstawny do gotowości)
Obietnica:
Nadawca ma na celu zadeklarowanie zobowiązania do wykonania korzystnego dla odbiorcy (p) (którego sam odbiorca nie jest w stanie wykonać) w określonym terminie i niezależnie od niesprzyjających temu warunków lub niewykonania niekorzystnego dla odbiorcy (p).
mogą być mocniejsze: przyrzeczenia – obiecuję/zapewniam
lub słabsze: nie obiecuję, ale się postaram.., przyjdę jeśli coś tam coś tam..
- 1 os. + cz.przyszły + wskazanie beneficjenta = Przyniosę ci jutro bilety na mecz.
Pogróżka:
Nadawca ma na celu zmuszenie odbiorcy do wykonania (p) korzystnego dla niego (nadawcy) lub do zaniechania przez odbiorcę wykonania (p) niekorzystnego dla nadawcy, eksponując w stosunku do odbiorcy możliwe sankcje praktyczne w przypadku, gdy odbiorca nie podporządkuje się tym poleceniom.
akcent przeniesiony na obietnicę nadawcy, dotyczącą wykonania sankcji
- Nie siądziesz do komputera, póki nie odrobisz pracy domowej!
Operatory aktów ustalania sposobu działania.
Rada:
Nadawca ma na celu zaproponowanie odbiorcy korzystnego dla odbiorcy działania lub zaniechania niekorzystnego dla odbiorcy działania w warunkach, kiedy odbiorca nie jest w stanie wybrać samodzielnie takiego postępowania i/lub nie jest w stanie przewidzieć jego wyników.
Radzę ci.., Mam dla państwa radę.., Ja na twoim miejscu.., Lepiej byś.. (coś tam zrobił)
Ostrzeżenie (odmiana rady):
Nadawca proponuje odbiorcy podjęcie korzystnego dla odbiorcy działania lub zaniechanie działania niekorzystnego dla odbiorcy, podkreślając możliwość powstania niekorzystnych dla odbiorcy warunków w przypadku niewykonania zaproponowanych przez niego działań.
Ostrzegam cię, lepiej tego nie rób.
Radzę ci, zacznij odkładać kasę teraz, bo w wakacje znów nigdzie nie pojedziesz.
Zezwolenie/zakaz:
Nadawca ma na celu umożliwienie lub uniemożliwienie odbiorcy działania dla odbiorcy korzystnego, kiedy to działanie nie może się odbyć bez nadawcy.
- pozwalam, udzielam zezwolenia / zabraniam, nie pozwalam
- możesz wziąć.., macie do dyspozycji.. / nie możesz...
- nie waż się!, spróbuj tylko! (zakazy zbliżone do pogróżki)
- konwencjonalne formuły: Nie deptać trawników!, Palenie zabronione!
Niezdecydowanie:
Nadawca ma na celu powiadomienie odbiorcy, że nie może samodzielnie podjąć decyzji w sprawie wyboru najkorzystniejszego dla odbiorcy działania.
pytanie o radę
I co ja mam teraz zrobić?
Nie wiem jak mu tym powiedzieć.
METAOPERATORY PERSWAZYJNE
akty perswazyjne zaliczamy do poziomu interakcyjnego, ponieważ, nawet kiedy tylko wzmacniają treść propozycjonalną, są zawsze skierowane do konkretnego odbiorcy i mają określony cel pragmatyczny – usiłują zmienić jego postawę w stosunku do przekazanej informacji lub w sposób zamierzony koncentrują jego uwagę na najważniejszych fragmentach przekazywanej treści, zwiększając tym samym skuteczność odbioru tej treści w sposób zaplanowany przez nadawcę
Operatory blokowania weryfikacji.
Blokowanie weryfikacji prawdziwości (p) lub trafności (q):
Nadawca tu i teraz blokuje możliwość weryfikacji przez odbiorcę prawdziwości (p = asercji) lub trafności (q = dokonanej oceny).
On przecież jest znakomitym aktorem. odbiorca ma tu problem z odrzuceniem komunikatu tak po prostu i musi przejść na meta poziom dyskursu, np. zadając pytanie „Dlaczego tak uważasz?”
Operatory metatekstowe.
nie należą do merytorycznego tekstu
ale odnoszą się do sytuacji komunikacyjnej Tu i Teraz i są skierowane do konkretnego interlokutora
odnoszą się do stanu wiedzy oraz warunków szczerości interlokutorów
mogą mieć charakter pozytywny (przechwałki, komplementy, odwołanie się do autorytetu)
lub negatywny (obniżenie własnej wartości JA, krytyka braków pamięci TY, podkreślenie wyjątkowości przedstawionego faktu)
operatory odnoszące się do wiedzy ogólnej oraz wiedzy interlokutora
Wszyscy wiedzą, że (p), (q) / Dobrze wiesz, że (p), (q)
operatory odwołujące się do informacji przekazanej przez inne osoby lub zweryfikowanej przez samego nadawcę
Mówię, że (p), (q) / Jak się okazało (p), (q)
operatory wprowadzające daną informację jako rutynową, powtarzającą się, a przez to – wiarygodną
Jak zawsze (p), (q) / Zazwyczaj (p), (q)
operatory wprowadzające daną informację jako unikalną, naruszającą zwykly porządek i dlatego prawdziwą
Nie uwierzysz, ze (p), (q) / Wydaje się niemożliwe, ale (p), (q)
operatory odwołujące się do szczerości nadawcy, przedstawiają informację jako ukrywana tajemnicę lub niewypowiedzianą prawdę
Prawdę mówiąc (p), (q) / A tak naprawdę, to (p) (q)
Wzmacnianie funkcji modalnych i modalno-syntagmatycznych.
ze względu na stopniowalność aktów mowy można mówić o ich własnej sile perswazyjnej = siła illokucyjna
oto jak można ową siłę wzmacniać:
pewność / wykluczenie (nie są stopniowalne, ale..)
Jestem absolutnie pewien, że (p)/nie (p)…
Jestem pewien, że (p), na sto procent.
wątpliwość i przypuszczenie
Widocznie (p); Jak się wydaje (p); Należy przyjąć, że (p)
wątpliwość, pewność, wykluczenie – wzmacniane przez uzewnętrznienie towarzyszącej im emocji = solidarność uczuć
Kaktus mi tu wyrośnie jak…/ Znowu, cholera, się wymiga!
wzmocnieniu wskutek emotywizacji ulegają też akty mowy o współtworzące struktury modalno-syntagmatyczne:
pytania
Dlaczego k…, jej to powiedziałeś?!
potwierdzenia i akceptacji
To oczywiste! / Jeszcze by nie! / A jak myślisz!
przeczenia i zaprzeczenia
No co ty! / Puknij się w łeb! / Pic na wodę fotomontaż!
uchylania się od sądu modalnego
Nie jestem duchem świętym! / Cholera wie! / Nic ci do tego!
Wzmacnianie funkcji działania.
(tego już zwyczajnie nie chciało mi się pisać.. na tej samej zasadzie co poprzednie, tyle że chodzi o zwroty, które mogłyby wzmocnić siłę perswazyjną operatorów działania)
„Skrótówka”
OPERATORY MODALNE (ustalenie stopnia prawdopodobieństwa (p) – mogą być: zależne składniowo, autonomiczne, reaktywne)
Operatory pewności i wykluczenia. (niestopniowalne)
Operatory przypuszczenia. (stopniowalne; słabsze niż pewność)
Operatory wątpliwości. (stopniowalne; słabsze niż wykluczenie)
Operatory modalno-syntagmatyczne
potwierdzenie reakcja na pytanie
zaprzeczenie
akceptacja reakcja na asercję lub sąd modalny
przeczenie
unikanie sądu modalnego
OPERATORY EMOTYWNO-OCENIAJĄCE
1) ocena sytuacji W+/W-
2) sprawca sytuacji
3) beneficjent
4) jakość wyrażonej emocji
5) kierunek wyrażonej emocji
6) wartość zaistniałego stanu rzeczy
- dla beneficjenta
- dla obserwatora
OPERATORY DZIAŁANIA
Operatory nakłaniające do działania.
proponowanie (dobrowolna decyzja)
prośba (sankcje moralne)
żądanie (sankcje praktyczne)
Operatory zobowiązania.
gotowość
rezygnacja
obietnica
pogróżka
Operatory aktów ustalania sposobu działania.
rada
ostrzeżenie
zezwolenie/nakaz
niezdecydowanie
METAOPERATORY PERSWAZYJNE
Operatory blokowania weryfikacji.
Operatory metatekstowe.
Wzmacnianie funkcji modalnych i modalno-syntagmatycznych.
Wzmacnianie funkcji działania.