Koszt kapitału przedsiębiorstwa

Koszt kapitału przedsiębiorstwa

Analiza kosztów kapitału

Kategoria kosztów kapitału znajduje bezpośrednie zastosowanie w rachunku opłacalności przedsięwzięć rozwojowych. Koszty te stanowią bowiem najważniejszy element uwzględniany przy wyborze stopy procentowej, będącej podstawowym parametrem rachunku ekonomicznego. Stąd konieczne jest określenie, możliwie zobiektywizowanej ich wielkości.

Koszt kapitału firmy można rozpatrywać w kategoriach:

kosztu średniego,
kosztu krańcowego

Średni koszt kapitału

firmy oblicza się jako średnią kosztów pozyskania poszczególnych jego składników, ważoną ich udziałem w całości kapitału

Koszt poszczególnych elementów kapitału jest ściśle związany ze źródłem ich pochodzenia.

Koszt kapitału akcyjnego uprzywilejowanego ustalimy n podstawie równania (1):

gdzie:
K_u - koszt kapitału akcyjnego uprzywilejowanego,
D_u - wartość rocznej dywidendy wypłacanej na akcję uprzywilejowaną.
P_u - rynkowa cena akcji uprzywilejowanej.

W przypadku emisji akcji uprzywilejowanych, koszt uzyskanego tą drogą kapitału obliczymy według równania (2):

gdzie:
P_su - cena sprzedaży akcji uprzywilejowanej,
F_su - koszty emisji i sprzedaży przypadające na akcję uprzywilejowaną

O ile w przypadku akcji uprzywilejowanych wartość rocznej dywidendy jest w zasadzie niezmienna o tyle wysokość dywidendy wypłacanej właścicielom akcji zwykłych jest każdorazowo ustalana przez walne zgromadzenie wspólników.. Wartość rocznej dywidendy podlega zatem wahaniom. Znajduje to odzwierciedlenie w formule obliczeniowej kosztu kapitału akcyjnego zwykłego, która przyjmuje postać (3):

gdzie:
K_z - kosz kapitału akcyjnego zwykłego,
D_z - wartość rocznej dywidendy wypłaconej w ostatnim okresie na akcję zwykłą,
P_z - rynkowa cena akcji zwykłej,
g - oczekiwana stała stopa wzrostu dywidendy, określona na podstawie lat ubiegłych

Nowa emisja akcji zwykłych zmieni koszt kapitału aukcyjnego zwykłego. Przedsiębiorstwo poniesie bowiem koszty emisji i sprzedaży akcji. Stąd koszt kapitału akcyjnego zwykłego z nowej emisji wyniesie (4):

gdzie:
P_sz - cena sprzedaży akcji zwykłej
F_sz - koszty emisji i sprzedaży przypadające na akcję zwykłą

Koszt kapitału akcyjnego zwykłego można również oszacować na podstawie wymaganej przez inwestora (nabywcę akcji) stopy zwrotu, nazywanej też dochodowością akcji. Wykorzystamy w tym celu tzw. model oceny aktywów kapitałowych (CAPM). Model ten opiera się na zastosowaniu współczynnika β, który wyraża korelację zmian cen akcji danej firmy ze zmianami indeksu giełdowego cen akcji. Współczynnik β ustala się na podstawie danych historycznych. Poziom współczynnika β > 1 oznacza, że ceny akcji danej spółki wzrastają szybciej, w stosunku do przeciętnego wzrostu cen ogółu akcji na rynku. Natomiast β < 1 informuje że wzrost cen danych akcji nie nadąża za wzrostem cen rynkowych.

Formuła CAPM (Capital Asset Pricing Model) – modelu wyceny aktywów finansowych:

r_i = r_f + β_i (r_m – r_f)

gdzie:

r_i r_i – stopa zwrotu i-tego instrumentu finansowego (akcji),

r_f – stopa zwrotu instrumentów finansowych pozbawionych ryzyka,

r_m – stopa zwrotu oferowana przez rynek (np. indeks WIG)

β_i – ryzyko i-tego instrumentu finansowego w stosunku do ryzyka rynku,

(r_m – r_f) – tzw. premia za ryzyko – przeciętna stopa zwrotu oferowana przez rynek (indeks giełdowy) pomniejszona o stopę zwrotu oferowaną przez instrumenty wolne od ryzyka.

Aby powyższy wzór stał się lepiej zrozumiały, należy szerzej omówić niektóre jego elementy:

Stopą zwrotu instrumentów finansowych pozbawionych ryzyka będzie, przykładowo, oprocentowanie papierów wartościowych gwarantowanych przez państwo, znane inwestorowi już w momencie nabycia – bonów skarbowych, obligacji; aktualna wartość nie jest trudna do uzyskania.
β_i – jest to (jak już zostało powiedziane) ryzyko względne instrumentu finansowego. Tak jak odchylenie standardowe S jest ryzykiem bezwzględnym, tak β_i szacuje ryzyko danego instrumentu w stosunku do ryzyka całego rynku.

Wyraża się ono wzorem:

(przy teoretycznym założeniu, że zmiany stopy zwrotu danej akcji są w całości wyjaśnione zmianami stopy zwrotu portfela rynkowego),

S_i – ryzyko danego instrumentu finansowego,

S_m – ryzyko całego rynku (portfela rynkowego).

Interpretacja β jest następująca:

jeżeli β > 1, to znaczy, że stopa zwrotu instrumentu finansowego wzrasta (spada)w stopniu większym, niż stopa zwrotu rynku (indeksu): akcja ta charakteryzuje się silną reakcją na zmiany zachodzące na rynku; jest to akcja agresywna, bardziej ryzykowna.
Jeżeli β < 1, to stopa zwrotu akcji wzrasta (obniża się) w mniejszym stopniu wzrasta (obniża się) w mniejszym stopniu niż wzrasta (obniża się) stopa zwrotu wskaźnika rynku; jest to akcja defensywna.
Formuła CAPM podaje, ile powinna wynosić stopa zwrotu r_i danej akcji (instrumentu finansowego) w warunkach równowagi rynkowej, jak powinno być wyceniane ryzyko towarzyszące danej inwestycji (zwróćmy uwagę, że jedyną zmienną zależną od konkretnego instrumentu finansowego jest określający ryzyko współczynnik β).

Wymaganą przez inwestora dochodowość akcji ustalamy na podstawie równania:

K_dz = R_w + β x (R_a – R_w) (5)

gdzie:
K_dz - wymagana dochodowość akcji,
R_w - dochodowość aktywów wolnych od ryzyka (np. bonów skarbowych) wyrażona w procentach,
R_a - średnia dochodowość wszystkich aktywów rynkowych, wyrażona w procentach,
β - współczynnik beta dla akcji danej firmy.

Jeżeli firma nie zagwarantuje inwestorom wymaganej przez nich dochodowości akcji, to zainteresowanie ich zakupem spadnie. Pociągnie to za sobą spadek ich ceny, co podniesie koszt kapitału akcyjnego ustalonego na podstawie aktualnych warunków rynkowych. Prawidłowość ta uzasadnia wykorzystanie modelu oceny aktywów kapitałowych do określenia kosztu zwykłego kapitału akcyjnego firmy.

Kolejnym elementem kapitału firmy może być kapitał obcy. Obliczenie kosztu kapitału obcego wymaga uwzględnienia tzw. tarczy podatkowej. Odsetki płacone od tego kapitału stanowią bowiem wydatek przedsiębiorstwa, przez co zmniejszają podstawę wymiaru podatku dochodowego. Część procentów zapłaconych pożyczkodawcom zostanie przez to niejako odzyskana, poprzez odprowadzenie niższego podatku do budżetu państwa.

Uwzględniając powyższe zjawisko, koszt kapitału pochodzącego z kredytu bankowego obliczymy według równania:

K_k = i_k x (1 – T) (6)

gdzie:
K_k - koszt kapitału z kredytu bankowego,
i_k - roczna stopa oprocentowania kredytu bankowego (w procentach)
T - stopa podatku dochodowego (wyrażona ułamkiem)

Kapitał obcy przedsiębiorstwa może również pochodzić ze sprzedaży obligacji. Odsetki od obligacji płacone są przez przedsiębiorstwo zazwyczaj raz do roku. Stąd aktualna cena rynkowa obligacji wyraża nie tylko jej wartość, lecz obejmuje również wartość oprocentowania należnego za czas, jaki upłynął od ostatniej wypłaty odsetek.

Skłania to do odpowiedniego skorygowania ceny rynkowej o należny procent i obliczenia skorygowanej wartości rynkowej obligacji według równania:

Na podstawie obliczonej wielkości, ustalamy koszt kapitału ze sprzedaży obligacji:

gdzie:
K_o - koszt kapitału ze sprzedaży obligacji,
O - wartość rocznych odsetek z obligacji.

Ustalenie kosztów poszczególnych elementów kapitału oraz zbadanie struktury kapitału przedsiębiorstwa stanowi podstawę obliczenia średniego kosztu kapitału firmy. Wykorzystamy w tym celu następującą formułę:

K_s = K_u x U_u + K_z x U_z + K_k x U_k + K_o x U_o (9)

gdzie:
K_s - średni ważony koszt kapitału,
K_u, K_z, K_k, K_o - koszt poszczególnych składników kapitału,
U_u, U_z, U_k, U_o - udział poszczególnych składników kapitału w ogólnej jego wartości (wyrażony ułamkiem)

Średni koszt kapitału bazuje na aktualnych warunkach rynkowych i jest wypadkową, wymaganej w danym okresie przez właścicieli i inwestorów zewnętrznych, stopy zwrotu kapitału. wyraża on więc obecny koszt, jaki firma musi ponosić, a by dysponować kapitałem o określonej wartości i strukturze.

Przykład:

Spółka akcyjna dysponuje kapitałem, na który składa się:

- 1000 tysięcy akcji uprzywilejowanych o wartości nominalnej 100 zł / akcja; dywidenda wynosi 8% wartości nominalnej w skali roku; akcje uprzywilejowane spółki nie są przedmiotem obrotu giełdowego, były one sprzedawane według wartości nominalnej.
- 1 milion 800 tysięcy akcji zwykłych o wartości nominalnej 60 zł/akcja; akcje spółki są notowane na giełdzie, ich cena wynosi obecnie 145 zł/akcję.
- 80 tysięcy obligacji o wartości nominalnej 1 tys. zł/obligacja, oprocentowanych 12% w skali roku; aktualna cena rynkowa obligacji wynosi 1050 zł,
- długoterminowy kredyt bankowy w wysokości 60800 tys. zł, stopa oprocentowania kredytu wynosi 10% w skali roku.

Spółka charakteryzuje się dobrą kondycją finansową. Dywidenda wypłacona w poprzednim roku właścicielom akcji zwykłych wyniosła 29 zł/akcję. Na podstawie ubiegłych la ustalono, że wzrasta ona przeciętnie o 2,6% rocznie. Ostatnia wypłata odsetek dla posiadaczy obligacji nastąpiła przed 2 miesiącami. Spółka płaci podatek dochodowy według 27% stopy podatkowej.

Koszt poszczególnych składników kapitału spółki obliczymy na podstawie równań (1), (3), (6), (7), (8). Koszt ten jest następujący:

Koszt kapitału akcyjnego uprzywilejowanego:

koszt kapitału akcyjnego zwykłego:

koszt kapitału z emisji obligacji:

Koszt kapitału z kredytu bankowego

K_K = 10 * (1 - 0,27) = 7,3%

Kapitał akcyjny uprzywilejowany:

100 tys. akcji * 100 zł / akcja = 10 000 tys. zł

Kapitał akcyjny zwykły:

1 800 tys. akcji * 145 zł/akcja = 261 000 tys. zł

Kapitał z emisji obligacji:

80 tys. obligacji * 1029 zł/obligacja = 82 320 tys. zł

Kapitał z kredytu bankowego:

60 800 tys. zł

Średni koszt kapitału spółki:

Średni koszt kapitału spółki wynosi więc 17,20%.

Konieczne jest ukształtowanie optymalnej struktury kapitału firmy. Struktura ta wyrażać będzie takie proporcje kapitału własnego i obcego, przy których średni koszt kapitału jest najniższy.

Nasuwa się pytanie: Jeżeli umiejętne korzystanie z kapitałów obcych ma tak dobroczynny wpływ na rentowność kapitałów własnych, czy nie byłoby sensowne dążenie do maksymalnego udziału kapitałów obcych w pasywach?

Jak się okazuje zwiększanie udziału kapitałów obcych w pasywach ma sens i jest możliwe jedynie do pewnego poziomu. Dalej bowiem może się okazać, że:

mogą pojawiać się coraz większe kłopoty z korzystnym zagospodarowaniem środków,
z powodu coraz wyższego ryzyka finansowego coraz wyższy jest koszt dodatkowych kapitałów obcych.

Model Modiglianiego-Millera

W przypadku doskonałego systemu gospodarczego i kapitałowego struktura pasywów (jak również polityka dywidendy) nie ma żadnego znaczenia dla rynkowej wartości firmy. Model MM, choć kontrowersyjny, pozwala na zrozumienie pewnych mechanizmów i zależności między kosztem poszczególnych składników kapitału, stopą podatku dochodowego i rynkową wartością firmy oraz wynikami finansowymi.

Najważniejsze założenia modelu MM są następujące:

Brak kosztów pośrednich typu prowizje od kredytu bankowego czy koszty emisji papierów dłużnych.
Brak podatków osobistych.
Brak podatku dochodowego płaconego przez spółki.
Inwestorzy mogą pożyczać po takiej samej stopie procentowej jak firmy.

Najważniejsze założenia modelu MM są następujące (c.d.):

Inwestorzy mają takie same informacje jak zarząd firmy o jej możliwościach rozwoju (pełna symetria informacji).
Całe zadłużenie firmy nie jest obciążone ryzykiem niezależnie od udziału długu w pasywach.
Poziom zadłużenia firmy nie wpływa na zysk przed odsetkami o podatkami (EBIT).
Poziom zysku przed odsetkami o podatkami (EBIT) jest i będzie stały z roku na rok.

Prawie żadne z tych założeń nie jest na ogół spełnione w praktyce (YES!), jednak ich przyjęcie pozwala wprowadzić pewne wnioski, które następnie można modyfikować w miarę rezygnacji z kolejnych uproszczeń.

Modigliani i Miller ze swojego uproszczonego modelu wyprowadzili dwa podstawowe wnioski nazwane przez nich „propozycjami” i kilka konkluzji wynikających z owych propozycji.

Średniego ważonego kosztu kapitału firmy działającej w gospodarce bez podatku dochodowego nie da się obniżyć poprzez zwykłe wprowadzenie do pasywów kapitałów obcych, które charakteryzują się niższym kosztem niż koszt kapitałów własnych.

Całkowity koszt kapitału (WACC) w zależności od struktury pasywów (D/S) bez istnieniu podatku dochodowego.

W przeciwieństwie do sytuacji bez podatku dochodowego, w gospodarce z podatkiem dochodowym istnieje możliwość obniżania całkowitego kosztu kapitału przez wprowadzenie kapitałów obcych (zwiększenie współczynnika D/S), co jednocześnie prowadzi do zwiększania wartości kapitałów własnych dzięki wykorzystywaniu tarczy podatkowej.

Całkowity koszt kapitału (WACC) w zależności od struktury pasywów (D/S) przy istnieniu podatku dochodowego.

W warunkach podatku dochodowego wartość firmy jest wyższa od wartości identycznej firmy finansowanej jedynie kapitałami własnymi dzięki tarczy podatkowej.

W przypadku ciągłego zwiększania udziału długu od pewnego momentu pojawi się ryzyko bankructwa firmy. Koszty tego bankructwa (i jego prawdopodobieństwo) są coraz wyższe w miarę wzrostu udziału długu, co od pewnego momentu powoduje spadek wartości firmy.

Wartość firmy w zależności od struktury pasywów

Ryzyko bankructwa powoduje również, że od pewnego momentu koszt kapitału obcego będzie coraz wyższy, gdyż kredytodawcy będą żądali coraz wyższej premii za coraz wyższe ryzyko. W rzeczywistości zależność całkowitego kosztu kapitału od struktury pasywów może zatem kształtować się w sposób przedstawiony na wykresie. Istnieje pewien obszar w strukturze pasywów, w którym całkowity koszt kapitału jest najniższy, przy czym dla każdej firmy obszar ten może być oczywiście inny.

Całkowity koszt kapitału (WACC) w zależności od struktury pasywów (D/S) z uwzględnieniem ryzyka bankructwa

Kategoria krańcowego kosztu kapitału pozostaje w ścisłym związku z decyzjami rozwojowymi firmy. Relacja przedsięwzięć rozwojowych uwarunkowana jest bowiem koniecznością pozyskania nowych kapitałów, pozwalających na sfinansowanie zamierzeń inwestycyjnych. Stąd punktem wyjścia analizy krańcowych kosztów kapitału jest określenie, w jakim stopniu dodatkowe zapotrzebowanie na kapitał zgłoszone przez firmę wpłynie na jego koszty.

Zmiany krańcowego kosztu kapitału wiążą się również z przesunięciami w jego strukturze. Wpływa ona bowiem w istotny sposób zarówno na ryzyko związane z firmą, jak też w znacznym stopni określa jej rentowność. Czynniki te stanowią natomiast podstawę decyzji pożyczkodawców o warunkach udzielenia kredytów.

Kształtowanie struktury kapitału

Struktura kapitału jest jednym z czynników wpływających zarówno na bieżące wyniki ekonomiczne przedsiębiorstwa, jak też na opłacalność realizowanych prze nie przedsięwzięć rozwojowych. Stąd powinna być ona przedmiotem szczególnego zainteresowania przedsiębiorstwa i w sposób celowy wykorzystywana w procesie zarządzania.

Efekt dźwigni finansowej

między strukturą kapitału a poziomem rentowności kapitału własnego zachodzi silny związek. Zobrazuje to następujący przykład.

Przykład 2

Porównajmy dwa warianty finansowania przedsiębiorstwa:
wariant A - całość kapitału przedsiębiorstwa stanowi kapitał własny o wartości 500 tys. zł,
wariant B - przedsiębiorstwo dysponuje 200 tys. zł kapitału własnego, oraz 300 tys. zł kredytu bankowego oprocentowanego 10% w skali roku.
Rentowność kapitału własnego przy sprzedaży rocznej równej 600 tys. zł i kosztach całkowitych (bez ostek od kredytu) w wysokości 440 tys. zł w zależności od przyjętego wariantu finansowania:

Wariant B zapewnia uzyskanie znacznie wyższej rentowności kapitału własnego przedsiębiorstwa niż wariant A.

Zjawisko zaprezentowane w przykładzie określane jest mianem tzw. efektem dźwigni finansowej (financial leverage efect). Zastosowanie obcych źródeł finansowania pozwoliło przedsiębiorstwu podnieść efektywność wykorzystania kapitału własnego. Znalazło to wyraz we wzroście wskaźnika jego rentowności.

Uzyskanie dodatniego efektu dźwigni finansowej, wyrażającego się podniesieniem rentowności kapitału własnego przedsiębiorstwa, uzależnione jest od spełnienia dwóch podstawowych warunków:

dodatni efekt wystąpi jedynie wówczas, gdy rentowność całego kapitału przedsiębiorstwa (obliczona jako relacja zysku przed spłatą odsetek i opodatkowaniem do kapitału ogółem) będzie wyższa od stopy oprocentowania kapitału obcego

((EBIT / kapitał ogółem ) * 100%) > i_k

W przeciwnym razie zysk wypracowany przez obcą część kapitału będzie niższy od należnych odsetek, które pochłoną dodatkowo część zysku wypracowanego przez kapitał własny, obniżając jego rentowność.

Zachowanie właściwej struktury kapitału. Zbyt wysoki udział kapitału obcego w kapitale firmy może bowiem spowodować wzrost kosztów tego kapitału.

Działanie dźwigni finansowej można również przedstawić graficznie.

Rysunek ten zawiera szereg istotnych informacji. Pozwala on m.in. określić tzw. punkt graniczny dźwigni finansowej (X). Jest to taki poziom zysku przed spłatą odsetek i opodatkowaniem (EBITx), który gwarantuje osiągnięcie identycznej rentowności kapitału własnego (rx), bez względu na zastosowany warianty finansowania (z udziałem lub bez kapitału obcego).

Wielkości te można obliczyć na podstawie następujących równań:

gdzie:
EBIT_x - graniczny poziom zysku przed spłatą odsetek i opodatkowaniem,
r_x - graniczny poziom rentowności kapitału własnego,
K_og - kapitał ogółem,
K_w - kapitał własny,
i_k - stopa oprocentowania kapitału obcego,
Od - odsetki od kapitału obcego,
T - stopa podatkowa (wyrażona ułamkiem)

Możliwe jest również ustalenie, jaki przyrost rentowności kapitału własnego (&delta& r) osiągnie przedsiębiorstwo dzięki wykorzystaniu efektu dźwigni finansowej. Przyrost ten (przy danej strukturze i kosztach kapitału) będzie uzależniony od wielkości zrealizowanego zysku.
Można go obliczyć na podstawie równania:

gdzie:

Δr – przyrost rentowności kapitału własnego, wyrażający efekt dźwigni finansowej,

K_ob – kapitał obcy,

EBIT – zysk przed spłatą odsetek i opodatkowaniem

Stopień dźwigni finansowej

W dotychczasowych rozważaniach ocenialiśmy mechanizm dźwigni finansowej w ujęciu statycznym, zakładając, że przedsiębiorstwo osiągnie z góry ustalony poziom zysku przed spłatą odsetek i opodatkowaniem. Dynamiczne ujęcie efektu dźwigni finansowej pozwala natomiast ocenić, jaką zmianę rentowności kapitału własnego wywoła zwiększenie zysku (EBIT) o określony procent. Jest to tzw. stopień dźwigni finansowej.

Obliczamy go wykorzystując równanie:

Lub

gdzie:

DFL – stopień dźwigni finansowej

%Δr – procentowy przyrost rentowności kapitału własnego (tempo)

%ΔEBIT – procentowy przyrost zysku przed spłatą odsetek i opodatkowaniem (tempo)

EBIT₀ – poziom zysku przed spłatą odsetek i opodatkowaniem według stanu bazowego

Od - odsetki od kapitału obcego

Stopień dźwigni finansowej uzależniony jest od struktury kapitału, stopy oprocentowania kapitału obcego oraz wielkości zysku przed spłatą odsetek i opodatkowaniem. Zakładając, że w badanym okresie pierwsze dwa czynniki przyjmujemy jako stałe, stopień ten będzie tym niższy, im wyższy poziom zysku (EBIT) przyjmiemy jako podstawię obliczeń.

Stopień dźwigni finansowej w zależności od zmian wielkości zysku przed spłatą odsetek i opodatkowaniem.

Przy zysku przed spłatą odsetek i opodatkowaniem równym odsetkom (EBIT = Od) stopień dźwigni finansowej nie jest możliwy do obliczenia.

Z kolei przy Od < EBIT < EBIT_x – stopień dźwigni finansowej DFL > (Kog/Kw)

(pomimo, iż przy takim zysku efekt dźwigni finansowej jest ujemny Δr < 0 ).

Kolejnym punktem charakterystycznym wykresu jest stopień dźwigni finansowej odpowiadający zyskowi EBIT_x. DFL odpowiada wówczas relacji między kapitałem ogółem a kapitałem własnym

DFL =(Kog/Kw)

Przy czym Δr =0

Jeżeli natomiast EBIT > EBIT_x, to (Kog/Kw) > DFL > 1,0, a efekt dźwigni finansowej jest wówczas dodatni (Δr >0).

Przykład 4

Na podstawie danych z wariantu 1 zbadamy, jak zmieni się rentowność kapitału własnego, jeżeli zysk przed spłatą odsetek i opodatkowaniem wzrośnie o 10%.

Stopień dźwigni finansowej liczony dwoma sposobami wynosi:

DFL = 14,7 / 10,0 = 1,47

lub

DFL = 60000 / (60000 – 19200) = 1,47

Przyrost zysku z poziomu 60 000 tys. Zł o 1% spowoduje zatem przyrost rentowności kapitału własnego o 1% x 1,47, to jest o 1,47%. Analogicznie w badanym przykładzie, przyrost EBIT o 10% umożliwi zwiększenie rentowności kapitału własnego o 14,7%.

Dźwignia połączona

Dźwignia finansowa rozpatrywana jest często w połączeniu z dźwignią operacyjną. Iloczyn stopnia dźwigni finansowej i operacyjnej stanowi przy tym tzw. stopień dźwigni połączonej.

Do jej obliczenia wykorzystać można następujące równania:
DTL = DOL x DFL
a więc:

Lub

gdzie:

DTL – stopień dźwigni połączonej

DOL – stopień dźwigni operacyjnej

DFL – stopień dźwigni finansowej

EBIT₀ – zysk przed spłatą odsetek i opodatkowaniem według stanu bazowego

S₀ - sprzedaż netto według stanu bazowego

K_z0 – koszty zmienne według stanu bazowego

Od – odsetki od kapitału obcego

%Δr – procent przyrostu rentowności kapitału własnego

%ΔS – procent przyrostu sprzedaży netto

%ΔEBIT – procent przyrostu zysku przed spłatą odsetek i opodatkowaniem

Stopień dźwigni operacyjnej informuje, jak wzrośnie rentowność kapitał własnego dzięki uzyskanemu wzrostowi sprzedaży netto. Przykładowo, jeżeli sprzedaż wzrośnie o 15%, to uzyskany przyrost rentowności kapitału własnego będzie równy 15% x DTL.

Przykład

Przedsiębiorstwo przewiduje uzyskanie 10% przyrostu sprzedaży, dzięki zmianie form promocji swoich wyrobów. Na kapitał firmy składa się 240 mln zł kapitału własnego oraz 160 tys. Kapitału obcego (oprocentowanego 25% w skali roku). Wyniki ekonomiczne badanego przedsiębiorstwa przed i po wzroście sprzedaży zaprezentowano w poniższej tablicy:

Stopień dźwigni połączonej osiągnięty przez przedsiębiorstwo obliczymy na podstawie równania:

DTL = 21/10 x 31,5/21 = 2,10 x 1,5 = 3,15

lub

DTL =

Zwiększenie wartości sprzedaży o 10% (z 675 000 tys. zł na 742 500 tys. zł) przyniosło wzrost zysku przed spłatą odsetek i opodatkowaniem o 21% (10% x 21) oraz podniosło rentowność kapitału własnego przedsiębiorstwa o 31,5% (10% x 3,15).

Wynik finansowy przedsiębiorstwa i analiza czynników go kształtujących

Podstawowym miernikiem oceny działalności przedsiębiorstwa jest wynik finansowy. Wynik finansowy dodatni jest zyskiem, natomiast wynik ujemny stratą przedsiębiorstwa.

Rola zysku wynika z funkcji, jakie może on pełnić w przedsiębiorstwie, pod warunkiem jednak odpowiedniej organizacji danego podmiotu gospodarczego.

Funkcje te można określić jako zbiór podstawowych reguł:

zysk jest najbardziej ogólnym wszechstronnym miernikiem oceny pracy przedsiębiorstwa,
zysk może motywować właścicieli kapitału i załogę do jego pomnażania,
zysk stanowi źródło samofinansowania rozwoju.

Kierunki rozdysponowania zysku netto:

zysk zatrzymany ( kapitał zapasowy, kapitały rezerwowe, zyski nie podzielone, podwyższenie kapitału zakładowego )
wypłata dywidendy
umorzenie akcji
nagrody i tantiemy
cele socjalne
darowizny

Kategorie wyniku finansowego
1/ Przychody ze sprzedaży – koszty działalności operacyjnej = wynik finansowy ze sprzedaży ( +/ - )
2/ Pozostałe przychody operacyjne – pozostałe koszty operacyjne = wynik finansowy z działalności operacyjnej ( +/- )
3/ Przychody finansowe – koszty finansowe = wynik finansowy z działalności gospodarczej

Wynik finansowy z działalności gospodarczej ( +/- )

4/ Zyski nadzwyczajne – straty nadzwyczajne = wynik finansowy brutto ( - )

5/ obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego = wynik finansowy netto

Warianty rachunku zysków i strat

Wariant kalkulacyjny
Wariant porównawczy

Do podstawowych czynników wpływających na wynik finansowy zalicza się:

przychody ze sprzedaży wyrobów i usług,
koszty własne sprzedaży,
straty i zyski nadzwyczajne.

Sprzedaż może być traktowana dwojako:

jako sprzedaż memoriałowa – w tym ujęciu sprzedaż polega na udostępnianiu produktu, wykonaniu usługi, jej zafakturowaniu i ewentualnym przyjęciu wykonanej pracy przez zleceniobiorcę,
sprzedaż w ujęciu kasowym – w tym ujęciu jest to zarówno wpływ środków pieniężnych w formie gotówkowej i bezgotówkowej, a także przekazanie produktu lub usługi.

Sprzedaż w ujęciu memoriałowym nie jest elementem finansów, ale również jest wykorzystywana przez prawo finansowe do obciążeń podatkowych.

Sprzedaż w ujęciu kasowym, czyli utarg, jest zjawiskiem finansowym. Ów utarg stanowi podstawowe źródło finansowania ponawianych cykli działalności przedsiębiorstwa.

Czynniki kształtujące wielkość przychodów ze sprzedaży

Liczba sprzedanych produktów w poszczególnych asortymentach
Cena sprzedaży

Liczba sprzedanych produktów uzależniona jest od:
- rozszerzenia rynku
- wprowadzenia na rynek produktów o
lepszej jakości
- wzbogacenia struktury
asortymentowej
- aktywności działań marketingowych

Analizując rozmiary sprzedaży i zmiany w jej wielkości, należy wskazać na najważniejsze sposoby wzrostu sprzedaży.

Przedsiębiorstwo podejmuje decyzje cenowe w zasadzie w czterech sytuacjach:

gdy ustala ceny po raz pierwszy, np. w przypadku wprowadzania na rynek nowych wyrobów, bądź przy wyborze nowej drogi zbytu dla produktu,
gdy zmienia ceny wyrobów sprzedawanych tradycyjnie na rynku pod wpływem zmiany popytu, zmiany kosztów produkcji i kosztów sprzedaży,
gdy zmienia ceny pod wpływem zachowań konkurentów na rynku (konkurencja inicjuje zmianę ceny),
w przypadku konieczności korekty cen wyrobów pod wpływem zmian struktury wewnątrzresortowej (substytucyjność wyrobów tej samej grupy asortymentowej narzuca potrzebę zachowania właściwych proporcji cenowych między wyrobami).

Koszty przedsiębiorstwa

Wyróżnia się koszty:

W układzie rodzajowym
W układzie kalkulacyjnym
Koszty stałe i zmienne
Koszty całkowite, przeciętne i krańcowe

Rodzajowy układ kosztów obejmuje:
- amortyzację
- zużycie materiałów i energii
- usługi obce
- podatki i opłaty
- wynagrodzenia
- świadczenia na rzecz pracowników
- pozostałe koszty

Analiza poziomu kosztów w przedsiębiorstwie wymaga, aby z całości kosztów wydzielić pewne ich grupy:

koszty rzeczowe,
osobowe,
finansowe,
pozostałe ( ogólne )
Koszty rzeczowe:
- koszty zużycia surowców,materiałów i energii, potrzebnych w procesie produkcyjnym
- amortyzacja
- koszty usług obcych

Koszty pracy:

Wynagrodzenie za bezpośrednio wykonywaną pracę,
Wynagrodzenia za nie przepracowane godziny,
Premie, gratyfikacje, nagrody,
Świadczenia w naturze
Świadczenia ubezpieczenie społecznego,
Koszty działalności szkoleniowej,
Inne wydatki pracodawcy.

Koszty finansowe

Odsetki i prowizje płacone od kredytów,
Dyskonto pobierane przez bank
Straty ze sprzedaży papierów wartościowych
Kalkulacyjny układ kosztów

stosują zwykle te z przedsiębiorstw, które wytwarzają produkcję o zróżnicowanej strukturze asortymentowej i dla prawidłowego skalkulowania cen poszczególnych jej asortymentów muszą znać koszt własny każdego rodzaju produktu.

Wyróżnia się również koszty stałe i zmienne.

Koszty stałymi nazywamy te grupy kosztów, które przedsiębiorstwo musi ponosić niezależnie od tego, czy i ile wytwarza. Zaliczyć tu np. można koszty ogólnego zarządu przedsiębiorstwa, koszty amortyzacji, część płac, niezależnych od ilości wytwarzanej produkcji. Nawet jeżeli przedsiębiorstwo w ogóle nie wytwarzałoby żadnej produkcji, musiałoby tego rodzaju koszty ponosić.

Drugą grupą kosztów są koszty zmienne. Są to koszty, które zmieniają się wraz ze zmianą ilości produkcji wytworzonej przez przedsiębiorstwo. Im większa produkcja, tym oczywiście większa kwota tych kosztów, jednak koszt zmienny wytworzenia jednostki produkcji jest wielkością stałą. Po to bowiem, aby taka jednostka powstała, jest zawsze potrzebna taka sama ilość surowców i energii, taka sama ilość pracy itd.

Podział kosztów na stałe i zmienne jest dla przedsiębiorstwa istotny, ponieważ udział kosztów stałych w kosztach ogółem wpływa m.in. na to, czy przedsiębiorstwo będzie przynosiło zysk, czy też ponosiło stratę.