Magdalena Simkieicz

Drama i jej walory w pracy z dziećmi

Drama to metoda coraz powszechniej stosowana w nauczaniu wielu krajów na całym świecie. Jest jedną z metod pracy pedagogicznej sprzyjającej rozwojowi aktywności intelektualnej, a także emocjonalnej.

Termin "drama" pochodzi od greckiego drao (działam, usiłuję) i od słowa drąma (czynność, akcja). Nazwa ta ma dwa znaczenia: starsze, określające rodzaj utworu scenicznego z przełomu XVIII i XIX i nowsze, ujmujące ją jako metode pedagogiczną wykorzystującą techniki teatralne, polegającą na stworzeniu fikcyjnej sytuacji oraz umożliwiająca intelektualne i emocjonalne zaangażowanie się w nią, wejście w role, to znaczy wczucie się w postać, bycie nią i działanie jak ona. 

Drama, mimo iż wykorzystuje środki teatralne, nie może być utożsamiana z teatrem. Podstawowe różnice między teatrem a dramą to:

• w dramie nie występuje reżyser, nie ma też podziału na aktorów oraz widzów;

• w dramie brak jest widowisk, przedstawień w sensie klasycznym prezentowanych przed publicznością, uczestnicy dramy mogą przedstawiać swoje scenki przed grupą;

• w dramie wszyscy uczestniczą w tworzeniu improwizacji, jej przygotowaniach

i prezentacji, bez konieczności nauki tekstu na pamięć;

• drama nastawiona jest na rozwój osobowości człowieka;

Odpowiednio dobrana metoda dramy sprawdza się w pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym, aby wprowadzać ją na zajęciach należy pamiętać na jakim poziomie rozwoju są nasze dzieci. Świadomość ograniczeń oraz potrzeb charakterystycznych dla danego wieku pomaga w zaplanowaniu aktywności, pozwala uniknąć nieporozumień i niepowodzeń. Należy pamiętać o rozwoju:

• fizycznym;

• emocjonalnym;

• poznawczym;

• psychospołecznym;

Dzieci w młodszym wieku przedszkolnym, a zwłaszcza te, które adaptują się w warunkach grupowych potrzebują rytuałów. Czynności, które występują w stałym porządku dają dzieciom poczucie bezpieczeństwa. Powtarzalność można osiągnąć zachowując porządek kolejnych aktywności np.: rozpoczynając zajęcia od powitania piosenką, w następnej kolejności można wprowadzić ćwiczenia ruchowe, zaproponować pracę plastyczną lub techniczną, zajęcia można zakończyć piosenką na pożegnanie. Wskazanie jest także stosowanie jednego lub dwóch ćwiczeń, które dzieci najbardziej lubią. Z czasem aktywność, którą grupa potrafi wykonywać poprzez naśladowanie nauczyciela może przekształcić się w spontaniczne wchodzenie w role. Na zajęciach z młodszymi dziećmi sprawdza się praca z pacynką lub jakimś rekwizytem, dzięki któremu będziemy mogli zabrać dzieci w świat fantazji. Pracując z dziećmi trzyletnimi należy pamiętać, aby starały się wypowiadać na określony temat, ponieważ często dużo mówią lecz nie na temat. W trakcie ćwiczeń można pytać dzieci o różne cechy odgrywanych ról oraz zachęcać je do wymyślania dalszego ciągu inscenizacji. Dobrze jest jednak pokazać dzieciom przykładową interpretację danego ćwiczenia bądź wykonywać je wspólnie z nimi.

Dzieci czteroletnie lepiej radzą sobie z wymyślaniem dalszego ciągu inscenizacji. Dzieje się tak, gdyż dzieci starsze posiadają już większy zasób słownictwa i maja większe doświadczenie w różnych aktywnościach. Posiadają także silniej rozwiniętą wyobraźnię i łatwo przenoszą się w świat fantazji.

Dzieci pięcioletnie oraz starsze dobrze rozumieją polecenia nauczyciela, dlatego mogą inscenizację wykonywać bez współudziału osoby prowadzącej.

Drama daje dużo możliwości, aby zaspokoić jedną z najważniejszych potrzeb dziecka jaką jest ruch. Należy jednak pamiętać o stosowaniu odpoczynku to znaczy przeplatanie zabaw męczących ze spokojnymi, a także o przerwach. Dzieci bardzo szybko wchodzą w role lub w wymyślone sytuacje. Należy pamiętać, że często mylą świat fantazji z rzeczywistym. Ważne jest zatem, aby tworzyć rytuały wychodzenia z roli. Można to zrobić na zasadzie „zdejmowania” kombinezonu lub zmywania jej „prysznicem”. Po każdym dłuższym odgrywaniu jakiejś sytuacji dobre jest słowne zakończenie zabawy np.: „Zakończyliśmy zabawę w zwierzątka, stajemy się znowu dziećmi” lub „Wracamy z wycieczki do krainy wróżek z powrotem jesteśmy w Sali przedszkolnej”.

Dla dzieci przedszkolnych zabawy we wchodzenie w role są czymś naturalnym, podczas zabaw dowolnych często bawią się w „dom”, sklep itd. Dając im trochę swobody oraz natchnienia pomagamy w rozwijaniu ich naturalnych predyspozycji.

Techniki dramy można podzielić na 4 grupy:
1. Role typowe - dialogi, rozmowy, wywiady.
2. Konwencje rzeźby obrazu i filmu (istotą rzeźby i pozy jest bezruch).
3. Techniki plastyczne i manualne - rysunki, plakaty, colage, kostiumy, modele.
4. Ćwiczenia głosowe i pisemne - wiersze, skecze, piosenki, kawały, list, pamiętnik, dziennik.

Wśród technik dramowych popularność zdobyły:

- Stop-klatka - za pomocą pantomimy, wykorzystując mimikę, pozę i gest, uczniowie przedstawiają określoną postać, wydarzenie lub zjawisko, zatrzymując się w bezruchu. Mogą w niej brać udział całe grupy lub pojedyncze osoby. Kontynuacją "stop-klatki" jest film (akcja może przebiegać w zwolnionym lub przyspieszonym tempie).
- Wejście w rolę - na podstawie posiadanych wiadomości i doświadczeń dziecko odgrywa wybraną postać. Najprostszą formą bycia w roli jest rozmowa.
- Inscenizacja improwizowana - uczniowie przedstawiają postacie lub sytuacje zarysowane ogólnie przez nauczyciela, bez wcześniejszego przydziału ról i tekstów.
- Wywiad - opiera się na wypowiedziach uczniów. Są oni podzieleni na zadających pytania i odpowiadających. 

Realizacji dramy najczęściej przebiega następująco:
1. Nauczyciel wprowadza problem, podaje cele i temat dramy dostosowany do możliwości dzieci.
2. Wybór technik dramowych i "rozpisanie" ról, które mają odegrać podczas zajęć dzieci oraz nauczyciel. W dramie powinny brać udział wszystkie dzieci i nauczyciel. Jeśli z określonych powodów nie jest to możliwe i występują tylko wybrane osoby, reszta dzieci może wówczas stanowić widownię. Nauczyciel przekazuje dzieciom instrukcje dotyczące sposobu wykonania zadań, pomaga w przygotowaniu odpowiednich rekwizytów i strojów. Następnie wyznacza termin i czas trwania przedstawienia.
3. Dzieci wraz z nauczycielem przygotowują się i odgrywają wyznaczone role.
4. Następnie dzielą się wrażeniami, dyskutują, oceniają przedstawienie i wyciągają wnioski.

Ogółem praca w dramie opiera się najczęściej na trzech rodzajach aktywności:

• na ruchu,

• mowie;

• jednoczesnym ruchu i mowie, które prowadzą do wspólnego celu, jakim jest improwizowana gra;

Cele DRAMY:

1. Cel wychowawczy:
- rozwija percepcję intelektualną, emocjonalną i duchową,
- rozbudza wrażliwość moralną i estetyczną,
- rozwija wewnętrzną dyscyplinę i postawy humanistyczne,
- uczy tolerancji i rozumienia empatycznego,
- przygotowuje dziecko do pełnienia przyszłych ról społecznych,
- pomaga zrozumieć pewne mechanizmy zachowań i motywację działań,
- kształtuje określone pozytywne zachowania społeczne,
- eliminuje złe nawyki dziecka,
- uczy analizy własnego postępowania,
- umożliwia zmianę zachowania i myślenia. 

2. Cel terapeutyczny:
- umożliwia rozładowanie napięć wewnętrznych,
- likwiduje negatywne emocje-głównie lęk, kompleksy, nieśmiałość,
- ośmiela i wyzwala wiarę we własne siły,
- pozwala osiągać osobistą satysfakcję i zadowolenie,
- poprawia jakość kontaktów z rówieśnikami,
- poprawia atrakcyjność i popularność w grupie,
- ułatwia osiągnięcie dojrzałości emocjonalnej, wewnętrznego spokoju i poczucia wartości i bezpieczeństwa.

3. Cel kreatywny:
- rozwija pamięć, myślenie refleksyjne i wyobraźnię,
- rozwija uzdolnienia i zainteresowania,
- kształtuje wrażliwość dziecka,
- rozwija twórczą aktywność.

4. Cel inspirujący:
- wyzwala możliwości twórcze,
- przygotowuje dziecko do odbioru i korzystania z dóbr kultury (muzyka, taniec, teatr), 
- dostarcza naukowych doświadczeń i uczy sposobów zdobywania wiedzy,
- umożliwia rozumienie tekstów kultury,
- umożliwia ekspresję ruchową.

5. Cel komunikacyjny:
- rozwija umiejętność komunikowania werbalnego i pozawerbalnego,
- rozwija słownictwo, frazeologię i zakres pojęć dziecka,
- umożliwia swobodne i spontaniczne wyrażanie swoich myśli i uczuć,
- uczy słuchania, zadawania pytań i twórczego rozwiązywania problemów,
- uczy modulacji głosu.

6. Cel integrujący:
- wpływa na uspołecznienie dziecka,
- wyrabia umiejętność współdziałania w grupie,
- rozwija społeczne zrozumienie i współczucie,
- uczy interpretacji wewnętrznych stanów uczuciowych, wyrażania stanów psychicznych i uzewnętrzniania uczuć,
- rozwija umiejętność interpretowania wyglądu, mowy i czynów.

6. Cel indywidualizujący:
- umożliwia kreację,
- wyzwala samodzielność i inicjatywę,
- daje okazję do własnego przygotowania roli, nadania jej wewnętrznego wyrazu i charakterystyki.

W dramie dziecko realizuje się poprzez umiejętność bycia kimś innym
niż jest w rzeczywistości. Punktem wyjścia pracy metodami dramowymi jest zawsze określona sytuacja. Jest w niej zawarte jakieś napięcie, jakiś problem. Może być to sytuacja wzięta z życia, przed którą stanęli wcześniej inni ludzie. Istotnym elementem działania w tej umownej przestrzeni jest ekspresyjne pokazanie swojego sposobu przeżywania danej sytuacji poprzez ciało, mimikę, gest, głos. Uczestnik, który wchodzi w rolę staje przed problemem i poprzez grę próbuje ten problem rozwiązać. Próba rozwiązania umownego problemu nie jest rzeczywistym działaniem ale stanowi mimo to jakąś formę doświadczenia, jest czymś w rodzaju próby generalnej przed działaniem w rzeczywistej sytuacji. Jest to uczenie poprzez działanie. Nie chodzi tu o pokazywanie innych ludzi, ale jak ja bym rozwiązał dany problem.

Moim zdaniem drama, jako metoda wszechstronnego rozwoju osobowości powinna zajmować szczególne miejsce w wychowaniu dzieci i młodzieży. Może być wykorzystana do swoistego "wyciszenia" wewnętrznego dzieci i skupienia uwagi na treściach opracowanych w procesie edukacji. Drama sprzyja bardziej świadomemu obserwowaniu dzieci przez nauczyciela i wyciąganiu wniosków pod kątem ich specyficznych trudności. Daje dużo radości, satysfakcji i pożytku zarówno dzieciom jak i nauczycielowi.

Bibliografia:
1. "Drama" - Poradnik dla nauczycieli i wychowawców. Zeszyty 1-12, Warszawa 1992-1994, Wydawnidawnictwo "Animator" 
2. Dziedzic A.: "Drama w kształceniu i wychowaniu młodzieży", Warszawa 1988, COMUK
3. Just M.: "Terapia dramą", "Życie Szkoły" 2/2004
4. Lewandowska-Kidoń T.: "Drama w kształceniu pedagogicznym", Lublin 2001, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
5. Machulska H.: "Drama - zabawa, nauka i wychowanie" w "Warsztaty edukacji twórczej", E. Olimkiewicz (red.), Wrocław 2001, Wydawnictwo EUROPA
6. Pankowska K.: "Edukacja przez dramę", Warszawa 1997, WSiP

7. Rainka A., Taranko K., „Spotkanie z dramą” , Gdańsk 2011, wydawnictwo Harmonia.

8. Konieczna E. J. „Arteterapia w teorii i praktyce”, Kraków 2007, Wydawnictwo Impuls.