C. G. Jung: Archetypy i symbole. Pisma wybrane. Czytelnik, Warszawa 1993. (2; mam 1)
uprawianie sztuki to czynność psychiczna, można je więc poddać analizie psychologicznej;
przedmiotem psychologii może być ta część sztuki, która przejawia się w procesie twórczości artystycznej;
psychologia może mówić tylko o procesie czynności artystycznych, nigdy o istocie sztuki;
s. 377 jeśli jakieś dzieło sztuki wyjaśniamy dokładnie tak samo, jak jakąś nerwicę, to albo dzieło sztuki jest nerwicą, albo też nerwica jest dziełem sztuki;
s. 378 – powstanie dzieła sztuki poprzedzają podobne warunki psychologiczne, co powstanie nerwicy;
psychologia medyczna – Freud zapoczątkował nowy kierunek, pozwalający wiązać własności dzieła sztuki z osobistymi przeżyciami poety;
psychoanaliza dzieła sztuki – jak analiza literacko-psychologiczna, ale różni się stopniem niedyskrecji;
psychoanaliza dzieła sztuki wyprzedza dzieło sztuki, prowadzi w sferę psychologii;
redukcyjna metoda Freuda – z szaty dzieła sztuki wyłuskuje się nagą codzienność homo sapiens. Polega na dotarciu do nieświadomości człowieka. Opiera się na założeniu, że człowiek nerwowo chory tłumi pewne treści psychiczne i usuwa ze świadomości. Te treści – infantylno-seksualne czy kryminalne. Nieświadomość daje początek produktom fantazji, zakłóca procesy świadome. Źródło poznania treści stłumionych – sny. Metoda redukcyjna zbiera przejawy nieświadomości i przez ich analizę i interpretację rekonstruuje nieświadome procesy popędowe. Według Freuda – treści pozwalające przeczuwać nieświadome tło psychiki – to symbole. Tak naprawdę to znaki lub symptomy;
psychologia analityczna musi zrezygnować z podejścia „medycznego” do dzieła, bo dzieło nie jest chorobą. Lekarz pyta o przyczynę choroby. Psycholog szuka znaczenia dzieła;
sens i specyfika dzieła sztuki tkwią w nim samym, nie w warunkach zewnętrznych;
są dzieła, powstające jako rezultat zamiaru autora, poeta – jest twórczym działaniem. Ale są też dzieła powstające jako skończone i gotowe, bez procesu tworzenia – tu przemawia jaźń poety. Poeta nie identyfikuje się z procesem twórczym.
Są 2 możliwości powstania dzieła:
postawa introwertyczna (Schiller: sentymentalna) – akcentuje znaczenie podmiotu, jego świadome cele;
postawa ekstrawertyczna (Schiller: naiwność) – podporządkowanie podmiotu żądaniom przedmiotu.
Może się zdarzyć, że poeta tworzy pozornie świadomie:
dowody bezpośrednie – poeta mówi więcej, niż chce powiedzieć,
dowody pośrednie – za dobrowolnością tworzenia kryje się wyższa „konieczność”.
Proces twórczy – żywa istota z siedzibą w duszy człowieka (w psychologii analitycznej to autonomiczny kompleks – może zakłócać procesy świadomości, albo podporządkować sobie człowieka);
na podstawie dzieła można wnioskować o sposobie jego powstania (1) twórczość zamierzona, 2) proces ze źródłem w nieświadomej naturze człowieka). Ale trzeba też zbadać osobisty stosunek poety do dzieła;
dzieło symboliczne – chce powiedzieć więcej niż mówi nie pozwala na osiągnięcie pełni estetycznej rozkoszy. Niesymboliczne – daje harmonijną wizję doskonałości,
psychologia analityczna nie da wiedzy absolutnej;
sztuka jest pięknem. Jej znaczenie = interpretacja. Nie potrzebuje sensu. Sensy pojawiają się przy stosunku psychologii do dzieła sztuki;
wyjście poza proces twórczy pozwala mówić o sensie.
Kompleks autonomiczny:
dzieło sztuki – to kompleks autonomiczny – wszystkie formy psychiczne, które rozwijają się początkowo nieświadomie;
może zostać postrzeżony, nie może być poddany świadomej kontroli;
jest autonomiczny – bo niezależny od decyzji świadomości;
każda postawa i popęd ma cechy kompleksu autonomicznego;
powstaje, gdy aktywizacji ulega dotychczas nieświadomy rejon psychiki.
Nieświadomość zbiorowa – to sfera nieświadomej mitologii, której praobrazy są wspólnym dobrem ludzkości.
Podświadomość osobowa – całość procesów i treści psychicznych, które mogłyby zostać uświadomione, ale na skutek niemożności pogodzenia ich ze świadomością ulegają stłumieniu.
Z nieświadomości zbiorowej powstają dzieła sztuki symboliczne. Z podświadomości osobowej – symptomatyczne.
Nieświadomość zbiorowa:
nie jest stłumiona, nie jest zapomniana,
nie istnieje, jest dziedziczona jako możliwość (nie ma wrodzonych wyobrażeń, są wrodzone ich możliwości).
Pierwotny zarys praobrazu można zrekonstruować na podstawie ukończonego dzieła sztuki.
Praobraz – archetyp – postać, która powraca w toku dziejów tam, gdzie pojawia się twórcza fantazja. Przede wszystkim postać mitologiczna. Rezultat doświadczeń przodków. Obraz życia psychicznego,
s. 397 w każdym z tych obrazów zawarty jest fragment ludzkiej psychologii i ludzkiego losu, fragment cierpienia i rozkoszy, które nieskończoną ilość razy przeżywali nasi przodkowie,
najsilniej działają ideały, które są wariantami archetypu (np. ojczyzna jako matka),
s. 398 ten, kto mówi praobrazami, mówi jakby tysiącem głosów, przejmuje i porywa, a zarazem to, co opisuje, przenosi z dziedziny jednorazowości i przemijalności w sferę wiecznego bytu, los osobisty podnosi do rangi losu ludzkości,
proces twórczy to nieświadome ożywienie archetypu.