Koszty w problemowych rachunkach decyzyjno kontrolnych

Proces podejmowania decyzji

Podejmowanie decyzji stanowi proceduralno-technologiczną cechę procesu zarządzania o wielorakich uwarunkowaniach ekonomicznych i psychosocjologicznych. Podejmowanie decyzji można rozpatrywać w dwóch znaczeniach:

• W szerokim znaczeniu jest to złożony proces, na który składają się: rejestracja i ocena informacji, identyfikacja problemu decyzyjnego i zastosowanie przyjętego kryterium wyboru, określenie i wydanie decyzji (zadania decyzyjnego) oraz rejestracja informacji o jej wykonaniu.

• W drugim – wąskim znaczeniu – podejmowanie decyzji jest tylko jednym z etapów procesu decyzyjnego i oznacza świadomy akt woli decydenta dokonującego nielosowego wyboru jednego, ze zbioru możliwych wariantów rozwiązania problemu decyzyjnego (warianty te oczywiście muszą być wcześniej zidentyfikowane lub zaprojektowane).

Koszty jako element procesu decyzyjnego

Koszty należą do podstawowych kryteriów wyboru decyzji.

Ranga kosztów jako elementu decyzyjnego wynika stąd, że wprawdzie nie można uniknąć ponoszenia kosztów w związku z podejmowaną działalnością, lecz można i należy je minimalizować.

Zgodnie z zasadą racjonalnego gospodarowania minimalizacja kosztów może być realizowana poprzez:

• osiąganie założonego celu przy jak najmniejszych kosztach,

• maksymalizację efektu przy założonych do poniesienia kosztach.

• zasada racjonalnego gospodarowania (oprócz minimalizacji kosztów) zakłada także konieczność kształtowania odpowiedniej relacji kosztów do przychodów:

• przychody ze sprzedaży są wyższe od kosztów

Istota decyzyjnych rachunków kosztów

Decyzyjne rachunki kosztów- obejmują wszelkiego rodzaju rachunki związane z wykorzystaniem informacji kosztowych przy podejmowaniu decyzji ekonomicznych.

W rachunkach decyzyjnych kosztów informacje o kosztach mogą występować w roli:

• Parametrów opisujących sytuacje decyzyjne

• Kryteriów wyboru optymalnej decyzji

Sytuacje wymagające wykorzystania informacji o kosztach:

• ustalenie progu rentowności

• decyzje cenowe,

• wybór struktury asortymentowej produkcji.

Krótkookresowy rachunek decyzyjny

Optymalizacja rozmiarów produkcji

Planowanie produkcji jednostki gospodarczej jest podstawowym i koniecznym elementem prawidłowego sterowania nią

Rozwiązanie produkcyjnych problemów decyzyjnych sprowadza się do poszukiwania odpowiedzi na następujące pytania:

• Które produkty i w jaki sposób powinny być produkowane?

• Na jaką skalę i w jakich ilościach powinna być realizowana produkcja?

• Jakie zasoby powinny być w dyspozycji systemu produkcyjnego?

• Jakie zasoby powinny być przydzielone poszczególnym zadaniom produkcyjnym?

Przy opracowaniu optymalnego programu produkcji uwzględnia się szereg parametrów związanych z warunkami gospodarowania danego przedsiębiorstwa. Do podstawowych uwarunkowań należy zaliczyć:

• uwarunkowania zewnętrzne

• uwarunkowania wewnętrzne

W celu znalezienia optymalnego rozwiązania można posłużyć się różnymi metodami. Do podstawowych metod zalicza się:

• Metoda graficzna

• Metoda kolejnych przybliżeń

• Metoda simpleks

Wybór asortymentu

Właściwa struktura asortymentowa wytwarzanych i sprzedawanych wyrobów może przyczyniać się do zwiększenia wyniku finansowego. Wyborze asortymentu istotną rolę odgrywa podział kosztów na zmienne i stałe.

Wybór technologii

Rachunki decyzyjne związane z wyborem wariantów realizacji zadań produkcyjnych pozwalają odpowiedzieć na pytanie, za pomocą jakich maszyn (technologii) powinny być one realizowane. Kryterium wyboru może być zysk albo koszt. Metoda wyboru optymalnej technologii zależy od liczby wariantów

Minimalizacja zapasów

Cykl produkcji i sprzedaży produktów składa się z czasu zaopatrzenia materiałowego, czasu produkcji(wytwarzania produktu),czasu kontroli, czasu magazynowania, czasu zbytu produktów .Z wymienionych etapów tylko czas produkcji (przetwarzania)rzeczywiście wpływa na wartość produktu.

Filozofia „Just In Time”

Zarządzanie „dokładnie na czas” wykorzystuje się głównie w zarządzaniu zapasami. Podstawowe zasady filozofii Just In Time są następujące:

• Zakup materiałów lub towarów powinien następować w takim czasie ,w którym będą one bezpośrednio wykorzystane(minimalizacja ,a nawet rezygnacja z zapasów magazynowych)

• Zapasy dostarczonych materiałów lub towarów powinny być wysokiej jakości, skontrolowane przez dostawców(minimalizacja kontroli dostawy)

• Wyroby gotowe powinny być wytwarzane w takich ilościach ,aby redukować wielkość produkcji w toku i zapasu wyrobów gotowych.

„WYTWORZYĆ CZY KUPIĆ?”

Jednostka gospodarcza nie powinna wytwarzać tych produktów ,które inne firmy mogą produkować lepiej i taniej .W rachunku decyzyjnym „wytworzyć czy kupować” należy rozważyć ,czy określone produkty(półprodukty)powinny być wytwarzane we własnym zakresie ,czy tez sprowadzane z zewnątrz.

Własna produkcja:

• Ryzyko inwestycyjne

• Bezpieczeństwo miejsc pracy

• Wykorzystanie siły roboczej

• Jakość produktów

• Niezależność

Zakup produktów:

• Terminowość dostaw

• Konkurencja

• Stabilność rynku

• Zmiany cen

Koszty rzeczywiste jako ceny transferowe

• Warunki stosowania: dla rozliczeń świadczeń centrów kosztów.

• Skutki: przerzucenie niegospodarności usługodawcy na odbiorcę wewnętrznego, ograniczenie możliwości kontroli kosztów

Koszty planowane jako cena transferowa

• Warunki stosowania: dla rozliczeń świadczeń centrów kosztów

• Skutki: powstaje bariera do przerzucania niegospodarności między ośrodkami odpowiedzialności, możliwość kontroli kosztów.

Specjalne zamówienia

Rachunki decyzyjne dotyczące specjalnych(dodatkowych)zamówień są przeprowadzane w sytuacji, gdy przedsiębiorstwo posiada wolne moce produkcyjne lub wypadku zamiany dotychczasowej struktury produkcji. Zakłada się przy tym ,że realizowany program produkcyjny zapewni rentowność. Oznacza to ,że osiągane przychody pokryją koszty zmienne i stałe.

Długookresowe rachunki decyzyjne

OCENA OPŁACALNOŚCI PROJEKTÓW INWESTYCYJNYCH

Rozwój przedsiębiorstwa dokonuje się zasadniczo poprzez realizację określonych przedsięwzięć inwestycyjnych .Mogą one dotyczyć zarówno zamian wielkości produkcji ,jej jakości i struktury asortymentowej, obniżki kosztów ,zamiany źródeł zaopatrzenia, kierunków zbytu, jak i powiązań z innymi firmami ,a także wspólnych inwestycji, lokowania nadwyżek kapitału.

DETERMINANTY DOBORU METOD SZACOWANIA OPŁACALNOŚCI PROJEKTÓW INWESTYCYJNYCH

Opłacalność projektów inwestycyjnych pociąga za sobą konieczność uwzględniania problemów, które nie występują w czasie pomiaru dokonań minionych. Działalność miniona-będąca przedmiotem zainteresowania rachunkowości-może być mierzona z wykorzystaniem wielu różnych wskaźników np. rentowność aktywów, rentowność zaangażowanego kapitał itp.

Kryterium to nie uwzględnia w dostatecznym stopniu takich czynników jak ryzyko czy czas. Czynniki te tymczasem mają istotne znaczenie ,zwłaszcza działaniach długookresowych ,jakimi z natury są przedsięwzięcia inwestycyjne.

Czynnik ryzyka - jest nieodłącznie związany z działalnością gospodarczą. O ile jednak ryzyko towarzyszące decyzjom krótkookresowym jest stosunkowo niewielkie, o tyle decyzje długookresowe są zawsze podejmowane w warunkach dużej niepewności co do przyszłych warunków funkcjonowania

Czynnik czasu - wiąże się z rozłożeniem w kolejnych latach (okresach)nakładów ponoszonych na realizację określonych przedsięwzięć i osiąganych dzięki nim efektów.

METODY OCENY OPŁACALNOŚCI PROJEKTÓW INWESTYCYJNYCH

Proste metody oceny finansowej

• okres zwrotu początkowych nakładów inwestycyjnych

• prostą stopę zwrotu

• przeciętną księgową stopę zwrotu

• test pierwszego roku

• analizę progu rentowności wraz z analizą wrażliwości

Dyskontowe metody oceny inwestycji

• wartość zaktualizowana netto(NPV)

• wewnętrzna stopa zwrotu(IRR)

RACHUNEK WARTOŚCI PRZEDSIĘBIORSTWA

• Wartość przedsiębiorstwa może być kalkulowana metodami:

• opartymi na majątku przedsiębiorstwa

• dochodowymi

• mieszanymi

Metody kalkulacji, zasady doboru kluczy podziałowych kosztów pośrednich

Kalkulacja – definicja, przedmiot

Poniesione przez jednostkę gospodarczą koszty okresu sprawozdawczego podlegają podziałowi na produkcję gotową i produkcję nie zakończoną, a także na poszczególne produkty. Wymaga to przeprowadzenia odpowiednich czynności obliczeniowych, nazywanych kalkulacją.

Kalkulacja jest to czynność obliczeniowa, zmierzająca do ustalenia kwoty kosztów przypadających na przedmiot kalkulacji.

Przedmiot - a przedmiot kalkulacji przyjmuje się jednostkę produktu lub jej wielokrotność.

Kalkulacja – cel. Kalkulacja kosztów obejmuje całokształt rachunków mających na celu ustalenie wysokości jednostkowego kosztu własnego wyrobu lub usługi wraz z ukazaniem jego struktury w kalkulacyjnym układzie kosztów

Zadaniem kalkulacji jest uzyskanie danych, na podstawie których można ocenić ekonomiczną efektywność - rzeczywistą lub zamierzoną- wytworzenia określonych produktów. Kalkulacja kosztu wytworzenia powinna wykazać nie tylko łączny koszt każdego wyrobu, roboty lub usługi, lecz również poszczególne składniki (pozycje) kosztu wytworzenia, czyli pozycje kalkulacyjne. Zadaniem kalkulacji jest także ustalenie struktury kosztu jednostkowego.

Zadaniem kalkulacji jest zatem dostarczenie danych do:

• określenia poziomu kosztów

• kontroli kosztów

• ustalenia cen

W zależności od czasu sporządzania kalkulacji wyróżnia się:

• kalkulację wstępną

• kalkulację wynikową

Porównanie tych kalkulacji stwarza możliwość obliczenia różnic między kosztami przewidywanymi i kosztami rzeczywistymi.

Różnice te powinny być analizowane, powinno się określić przyczyny ich powstawania, a także powinno się brać te różnice pod uwagę przy podejmowaniu decyzji gospodarczych.

Cechy kalkulacji wstępnej i kalkulacji wynikowej

Cechy kalkulacji	Kalkulacja wstępna	Kalkulacja wynikowa
Czas sporządzania	Kalkulację sporządza się przed rozpoczęciem produkcji lub przed przyjęciem zamówienia	Kalkulację sporządza się po rozliczeniu kosztów okresu sprawozdawczego, najczęściej na koniec każdego miesiąca
Podstawa ustalania kosztów wytworzenia	Za podstawę ustalania kosztów przyjmuje się standardy (normy) ilościowego zużycia czynników produkcji, istniejące lub przewidywane ceny (stawki) oraz planowany narzut kosztów pośrednich	Za podstawę ustalania kosztów przyjmuje się rzeczywistą wysokość i strukturę kosztów przedmiotu kalkulacji za dany okres obrachunkowy, wynikający z ksiąg rachunkowych
Stosowane nazwy	Kalkulacja planowa lub ofertowa. Pozycje kosztów zawarte w tej kalkulacji można zwiększyć o przewidywany zysk i podatek dochodowy	Kalkulacja kosztu rzeczywistego. Przyjmuje się także inne określenia: kalkulacja końcowa, kalkulacja sprawozdawcza

Kalkulacja podziałowa prosta

Jest najprostszą i najstarszą metodą kalkulacji. Stosowana w przypadku produkcji prostej, gdy wyroby są wytwarzane na ogół w jednym nieprzerwanym cyklu produkcyjnym. Produkcja prosta dotyczy jedynie produkcji masowej, np. produkcji drutu, gwoździ, siatek drucianych, opakowań, cukru, piwa itp.

Kalkulacja podziałowa prosta ma zastosowanie w jednostkach lub wydziałach produkcyjnych, które wytwarzają jeden rodzaj nieskomplikowanych wyrobów lub usług. Może ona mieć też zastosowanie w kalkulacji niektórych wydziałów produkcji pomocniczej oraz w kalkulacji produkcji podstawowej w takich jednostkach produkcyjnych, jak kopalnie, elektrownie, cementownie, jednostki świadczące usługi transportu osobowego i towarowego, cegielnie wytwarzające jeden rodzaj cegły, wytwórnie kwasu siarkowego itp. Ponieważ jednostek wytwarzających jeden rodzaj wyrobów jest niewiele, metoda kalkulacji podziałowej prostej ma ograniczone zastosowanie.

Koszty produkcji

Koszty bezpośrednie produkcji to takie koszty, które za pomocą dokumentu źródłowego można przypisać do danego wyrobu gotowego.

• Wynagrodzenia bezpośrednie

• Zużycie materiałów bezpośrednich

• Inne koszty bezpośrednie

Koszty pośrednie produkcji (koszty wydziałowe) to koszty wspólne dla wszystkich produkowanych wyrobów gotowych

• Zużycie energii świetlnej w hali produkcyjnej

• Koszty utrzymania czystości w hali produkcyjnej

• Amortyzacja hali produkcyjnej

Koszty bezpośrednie produkcji

• materiały bezpośrednie

• płace bezpośrednie

• inne koszty bezpośrednie

Koszty pośrednie produkcji (wydziałowe)

TECHNICZNY KOSZT WYTWORZENIA(TKW)

Koszty pośrednie pozaprodukcyjne

• koszty ogólnego zarządu

• koszty sprzedaży

KOSZT WŁASNY SPRZEDAŻY (KWS)

Kalkulacja kosztu jednostkowego wyrobu gotowego

Gdy nie występuje produkcja niezakończona na początek okresu oraz na koniec okresu

Gdzie:

K_j - jednostkowy koszt wytworzenia

K - całkowite koszty produkcji

P - ilość wyrobów gotowych

Kalkulacja kosztu jednostkowego wyrobu gotowego

Gdy na koniec okresu występuje produkcja niezakończona, to przelicza się ją na umowne jednostki kalkulacyjne (wyroby gotowe). Podstawą do przeliczenia produkcji niezakończonej jest wskazanie w procentach stopnia zaangażowania wykonanych prac przy danych produktach. Koszty ogółem należy rozliczyć na wyroby gotowe i produkcją niezakończoną.

Gdzie:

K_j - jednostkowy koszt wytworzenia

K - całkowite koszty produkcji

P - ilość wyrobów gotowych

Ppn – ilość produkcji niezakończonej na koniec okresu

Materiały wydane w momencie produkcji

Jeżeli materiały są wydawane w momencie rozpoczęcia produkcji, to koszty zużycia materiałów bezpośrednich dotyczące zarówno produktów gotowych, jak i produkcji niezakończonej są takie same.

Różnica występuje jedynie w odniesieniu do pozostałych pozycji kosztów (kosztów przerobu), których udział w koszcie wytworzenia jest uzależniony od stopnia zaawansowania procesu technologicznego.

Liczba jednostek kalkulacyjnych będzie inna dla rozliczenia kosztów zużytych materiałów i inna dla rozliczenia kosztów przerobu.

Koszt jednostkowy zużycia materiałów i koszt przerobu

Gdzie:

K_jmb = jednostkowy koszt materiałów bezpośrednich,

K_mb = koszt materiałów bezpośrednich,

K_jp = jednostkowy koszt przerobu,

K_p = koszt przerobu.

Kalkulacja podziałowa współczynnikowa

Jest stosowana w przypadku produkcji masowej różnych wyrobów produkowanych z tego samego surowca, za pomocą takich samych zabiegów produkcyjnych i przechodzących przez te same urządzenia produkcyjne, ale w wyniku otrzymuje się produkty różniące się między sobą właściwościami, jakością i parametrami użytkowymi.

Ten rodzaj kalkulacji występuje np. w produkcji chemii gospodarczej, nawozów sztucznych, ceramiki budowlanej, skór, różnych wyrobów szklanych, z mas plastycznych, spirytusowych, kosmetycznych itp.

Istota kalkulacji podziałowej ze współczynnikami polega na sprowadzeniu kosztów różnych wyrobów do wspólnego mianownika dzięki przeliczeniu ich za pomocą współczynników na jednorodne (umowne) przedmioty kalkulacji. Koszty okresu muszą być zatem rozdzielone według odpowiednio dobranych współczynników, a następnie przypisane do produkcji nie zakończonej i zakończonej. Przy kalkulacji podziałowej ze współczynnikami bardzo ważnym zagadnieniem jest ustalenie właściwych współczynników, pozwalających na możliwie prawidłowy podział kosztów pomiędzy poszczególne przedmioty kalkulacji.

Współczynnik powinien być tak dobrany, żeby uwzględniał technologię produkcji, a więc żeby umożliwiał dokonanie względnie prawidłowego podziału kosztów na poszczególne wyroby. Wielkościami tymi mogą być: ciężar poszczególnych wyrobów, pojemność, grubość, czas obróbki, ceny itp.

Kalkulacja doliczeniowa i jej odmiany

W przedsiębiorstwach wytwarzających szeroki asortyment wyrobów, zróżnicowany pod względem rozmiarów produkcji, konstrukcji oraz technologii procesu wytwórczego, produkujących jednostkowo lub seryjnie wyroby charakteryzujące się znaczną odmiennością stosuje się procedury kalkulacji doliczeniowej.

Podstawową zasadą tej metody jest grupowanie kosztów rodzajowych według możliwości udokumentowania ich związku z wyróżnionymi jednostkami kalkulacyjnymi (przedmiotem kalkulacji).

W rezultacie tworzy się następującą strukturę kosztów:

• Koszty bezpośrednie - związane z wytwarzaniem wyróżnionych jednostek kalkulacyjnych; odnosi się je wprost na właściwe przedmioty kalkulacji,

• Koszty pośrednie - wspólne dla wielu lub wszystkich produktów, które podlegają doliczeniu do kosztów bezpośrednich za pomocą odpowiednich kluczy rozliczeniowych. Ważne jest, aby kluczami tymi były wielkości określające umowny związek między podstawą rozliczania a kosztami, które będą przedmiotem rozliczania.

Jednostkami kalkulacyjnymi, dla których są prowadzone karty kosztów, mogą być zlecenia produkcyjne, wyrób jednostkowy, seria produkcyjna.

W zależności od tego czy przedmiotem kalkulacji jest zlecenie produkcyjne, czy też asortyment produkowanych wyrobów, stosuje się kalkulację doliczeniową zleceniową lub kalkulację doliczeniową asortymentową.

Kalkulacja doliczeniowa zleceniowa

Ma zastosowanie w przypadku produkcji jednostkowej i małoseryjnej, która nie jest powtarzana w długich odstępach czasu. Polega ona na odrębnym kalkulowaniu kosztów wytworzenia kosztów wytworzenia przedmiotu kalkulacji objętego oddzielnym zleceniem produkcyjnym. Przedmiotem kalkulacji może być seria, partia, sztuka wyrobu, roboty, usługi lub zespół części składowych wyrobu gotowego.

Koszty bezpośrednie ponoszone na realizację zlecenia grupuje się w przekroju pozycji kalkulacyjnych na podstawie dokumentów źródłowych wprost na kartach kalkulacyjnych (kartach poszczególnych zleceń). W celu otrzymania kosztów wytworzenia produktów do kosztów bezpośrednich dolicza się koszty pośrednie, których wysokość jest obliczana za pomocą przyjętych kluczy rozliczeniowych.

Kalkulacja doliczeniowa asortymentowa

Ma zastosowanie w przypadku produkcji średnio- i wielkoseryjej. Wówczas karty kalkulacyjne zakłada się dla danego asortymentu lub nawet grupy asortymentów.

Kalkulacja asortymentowa umożliwia ustalenie jednostkowego kosztu produktów wytworzonych w danym okresie bez względu na liczbę otwartych zleceń produkcyjnych. W związku z tym na koniec każdego okresu podlegają kalkulacji zarówno koszty zleceń zakończonych, jak i tych, które są w toku realizacji.

Czynności kalkulacyjne przebiegają podobnie jak w przypadku kalkulacji zleceniowej. Koszty bezpośrednie ujmuje się wprost na kartach kalkulacyjnych, a koszty pośrednie są rozliczane z zastosowaniem umownych kluczy doliczeniowych. Jednostkowy koszt wytworzenia ustala się, stosując metodę kalkulacji podziałowej prostej.

Stosowanie kalkulacji asortymentowej wymaga spełnienia kilku warunków, a w szczególności dokonywania okresowej inwentaryzacji produkcji niezakończonej oraz stosowania jednolitych zasad jej wyceny.

Kalkulacja fazowa (procesowa)

Ma zastosowanie w produkcji masowej i wielkoseryjnej, przechodzącej przez kilka następujących po sobie faz produkcyjnych. Przykładami mogą być: produkcja artykułów spożywczych, cukierniczych, włókienniczych, odzieżowych, materiałów budowlanych.

Kalkulacja ta charakteryzuje się ustalaniem kosztów dla każdej fazy produkcji, która jest odrębnym etapem kalkulacji.

Obliczenia kalkulacyjne są dokonywane równolegle do przebiegu procesu technologicznego.

Można ustalić koszt półfabrykatów po każdej fazie, koszt produkcji niezakończonej na koniec okresu w każdej fazie oraz koszt wyrobu gotowego i całej produkcji zakończonej w okresie sprawozdawczym.

Kalkulacja odjemna (sprzężona)

Ma zastosowanie przy produkcji łącznej w przypadku przedsiębiorstw produkujących z jednego wsadu materiałów podstawowych kilka wyrobów charakteryzujących się odmiennymi właściwościami użytkowymi. Najczęściej wykorzystuje się ją w przemyśle chemicznym i rafineryjnym.

W przypadku produkcji łącznej nie jest możliwe wyprodukowanie jednego wyrobu, gdyż zastosowany proces technologiczny powoduje uzyskanie także innych produktów. Uzyskuje się wówczas od jednego do kilku wyrobów podstawowych, a także produkty uboczne i odpady produkcyjne. Jeżeli produkty uboczne są zużywane w danej jednostce gospodarczej, to do ich wyceny bierze się pod uwagę ceny zakupu lub ceny nabycia podobnych materiałów.

Wycena produktów bocznych może być także dokonana według faktycznej lub możliwej do osiągnięcia ceny sprzedaży, pomniejszonej o przeciętny narzut kosztów ogólnego zarządu i kosztów sprzedaży oraz ewentualnie przeciętny zysk.

Koszt wytworzenia produktów głównych ustala się, pomniejszając koszty całkowite procesu produkcji łącznej o wartość produktów ubocznych i powiększając o ewentualne koszty likwidacji odpadów.

Podsumowanie

Rachunek kosztów sporządzany w przedsiębiorstwach zgodnie z ustawą o rachunkowości nakazuje odnosić koszty pośrednie wprost na wynik finansowy, bez przypisywania ich poszczególnym produktom. Uniemożliwia to uzyskanie pełnej informacji o koszcie wytworzenia danego produktu, a w konsekwencji może prowadzić do podejmowania błędnych decyzji, które w prostej linii mogą doprowadzić do pogorszenia się sytuacji finansowej firmy.

Dlatego zmodyfikowanie rachunku kosztów tak, aby do wyrobu gotowego przypisać wszystkie koszty zarówno te bezpośrednie jak i pośrednie ma tak wielkie znaczenie dla przedsiębiorstwa.

Rachunek kosztów postulowanych

Realizacja kontrolnej funkcji rachunku kosztów wymaga zastosowania w miarę obiektywnej postawy odniesienia kosztów rzeczywiście poniesionych. Taką możliwość stwarza rachunek kosztów postulowanych, który jest pewnym rodzajem rozdzielczego rachunku kosztów. W rachunku kosztów postulowanych wykorzystuje się w systemie ewidencyjnym i przy kalkulacji kosztów rzeczywiście poniesionych pojęcie kosztów postulowanych.

Koszty postulowane są kosztami ustalonymi a priori, określającymi wzorcową i niezbędną do poniesienia wysokość kosztów przy założeniu racjonalnego wykorzystania zasobów przedsiębiorstwa w danych warunkach działalności. Koszty te charakteryzują się planowością, dyrektywnością i stymulatywnością.

koszty postulowane są ustalane, najczęściej na początku roku obrotowego, jako wielkości indywidualnie niezbędne. Koszty te określają, na jakim poziomie powinny się ukształtować koszty dotyczące jednostki produkcji. Do kosztów postulowanych są odnoszone rzeczywiste koszty wykonania jednostki produkcji w celu ustalenia, czy działalność przedsiębiorstwa była prowadzona zgodnie z wzorcami, które wyznaczają postulaty końcowe.

W rachunku kosztów postulowanych zwraca się uwagę na różnice (odchylenia) między kosztami faktycznie poniesionymi a kosztami postulowanymi. Szczegółowej analizie poddaje się te odchylenia, które przekraczają określone granice tolerancji. Pozwal to menedżerom skupić się na obszarach wymagających poprawy. Takie podejście jest nazywane zarządzeniem przez wyjątki.

Wariant dyspozycyjny rachunku kosztów postulowanych jest taką odmianą rachunku kosztów postulowanych, w której odchylenia kosztów rzeczywistych od kosztów postulowanych są ustalane i ujmowane na bieżąco w źródłowej dokumentacji kosztowej.

Wariant rozliczeniowy rachunku kosztów postulowanych jest odmianą rachunku kosztów postulowanych, w której odchylenia kosztów faktycznie poniesionych od kosztów postulowanych są ustalane okresowo.

Koszty postulowane mogą być ustalane na podstawie postulatów kosztowych o różnym charakterze. Najczęściej postulaty te mają postać wielkości planowanych lub standardów określających zużycie czynników produkcji. Uwzględniając takie zróżnicowanie postulatów kosztowych, można wyróżnić dwie podstawowe odmiany rachunku kosztów postulowanych:

• Rachunek kosztów planowanych,

• Rachunek kosztów standardowych.

Rachunek kosztów standardowych

Koszty produktu obejmują wstępnie wyłącznie koszty standardowe dla wszystkich grup kosztów produktu (koszty bezpośrednie, koszty pośrednie) według formuły:

Standardowa cena zasobu x standardowe zużycie.

Następnie ustala się koszty rzeczywiste i odchylenia. Standaryzacja dotyczy zwykle okresu budżetowego.
Może występować w odmianie rachunku kosztów zmiennych lub pełnych. Zastosowany w warunkach produkcji masowej lub seryjnej.

Koszty standardowe

Koszty standardowe są odmianą kosztów postulowanych ustalanych dla określonych obiektów standaryzacji kosztów. Kosztami standardowymi są koszty postulowane, dla których podstawą są wyprowadzane analitycznie oraz uzasadnione techniczne i technologicznie normy zużycia czynników produkcji. Koszty standardowe wyznaczają uznany za prawidłowy, racjonalny poziom kosztów, niezbędny do wykonania określonego zadania produkcyjnego w danych warunkach.

Podstawowym celem stosowania kosztów standardowych jest stworzenie właściwej postawy odniesienia dla kosztów faktycznie poniesionych. Standardy kosztowe oparte na normach zużycia czynników produkcji są uważane za najbardziej racjonalne postulaty kosztowe. Dlatego koszty standardowe uważa się za najbardziej właściwe podstawy odniesienia kosztów rzeczywiście poniesionych.

Ważnym zagadnieniem związanym z ustalaniem kosztów standardowych jest prawidłowa specyfikacja obiektów standaryzacji kosztów, które są przedmiotami odniesienia kosztów standardowych. Obiekty te powinny być określone pod względem zakresu przedmiotowego oraz jednostek miary.
Można wyróżnić dwa podstawowe kryteria wyodrębniania obiektów standaryzacji kosztów: produktowe i procesowe.

Przy kryterium produktowym obiektami standaryzacji kosztów są wytworzone produkty: zarówno produkty gotowe, jak i półprodukty.

Z kolei przy podejściu procesowym obiektem standaryzacji kosztów jest proces technologiczny, jako całość lub poszczególne elementy procesu technologicznego, takie jak operacje technologiczne czy też czynności.

Poprawność ustalenia kosztów standardowych zależy także od szczegółowości norm zużycia czynników produkcji. Ponadto należy zadbać o to, aby normy te były ściśle określone. Ustalając normy, należy przyjąć efektywną organizację procesu produkcyjnego.

Standardy kosztów mogą być klasyfikowane ze względu na różne kryteria:

• Ze względu na stopień napięcia standardów

• Ze względu na podstawę ustalania kosztów standardowych

• Ze względu na rodzaj czynników kosztotwórczych

Najważniejszym kryterium klasyfikacji jest tzw. stopień napięcia standardów, który oznacza możliwość osiągnięcia standardów. Stosując to kryterium wyróżnia się trzy rodzaje standardów:

1. Standardy bazowe

2. Standardy bieżące

3. Standardy idealne

Standardy te są uporządkowane według rosnącego stopnia ich napięcia.

Funkcje rachunku kosztów standardowych

1. Rachunek kosztów standardowych stwarza większe możliwości oddziaływania na poziom kosztów zużycia czynników produkcji niż tradycyjny system rachunku kosztów.
   Koszty standardowe stanowią bowiem wzorzec, do którego są odnoszone koszty rzeczywiste, poniesione na realizację danego zakresu działalności. Porównanie kosztów rzeczywistych z kosztami standardowymi stwarza podstawę do oceny racjonalności wykorzystania czynników produkcji.

2. Rachunek kosztów standardowych jest powiązany z rozdzielczym sposobem prezentacji kosztów faktycznie poniesionych. Dzięki takiemu podejściu uzyskujemy bardziej szczegółowe informacje o kształtowaniu się kosztów, niż to występuje przy tradycyjnym rachunku kosztów, który zakłada zbiorczy sposób prezentacji kosztów rzeczywiście poniesionych.

3. Rachunek kosztów standardowych sprzyja lepszej realizacji funkcji przypisywanych systemowi rachunku kosztów przedsiębiorstwa.

Poniżej zwrócono szczególną uwagę na te funkcje, które rachunek kosztów standardowych spełnia w szerszym zakresie niż tradycyjny system rachunku kosztów.

Funkcja kontrolna

Najważniejszą funkcją rachunku kosztów standardowych jest niewątpliwie funkcja kontrolna.

Można wyróżnić trzy rodzaje tej kontroli:

• Kontrolę wstępną,

• Kontrolę bieżącą,

• Kontrolę wynikową.