Rozdział 1

Prawo to zbiór norm postępowania ustanowionych (uznanych) przez kompetentne (upoważnione) organy.

Wypowiedzi opisowe – stwierdzają stan rzeczy faktycznie istniejącej (tak jest, a tak nie jest), „Kasia jest blondynką”

Wypowiedzi pozaopisowe dzielą się na:

• Wypowiedzi dyrektywalne – wpływają na zachowanie innych, funkcja sugestywna „zatrzymaj się”, „otwórz okno”

• Dyrektywa celowościowa – mówi co czynić, aby osiągnąć zamierzony rezultat, „Jeżeli chcesz zgasić światło, to naciśnij na wyłącznik”

• Czynność konwencjonalna – czynność, której reguły sensu każą przypisywać określony sens kulturowy. Reguły sensu – wskazują kto i w jaki sposób może dokonać ważnej czynności konwencjonalnej; reguły mogą być zwyczajowe albo ustanowione

Normy postępowania – wypowiedź, która określonym podmiotom (adresatom) nakazuje albo zakazuje, aby w określonych okolicznościach postąpiły w określony sposób.

Norma indywidualna – wskazuje adresata nazwą indywidualną „Asia, Kowalki”

Norma generalna – wskazuje adresata nazwą rodzajową „pełnoletni, kierowca, przedsiębiorca”

Norma konkretna – wyznacza do spełnienia określony czyn, niepowtarzalny

Norma abstrakcyjna – wyznacza zachowanie określonego rodzaju, powtarzalne

Normodawca – osoba (grupa osób), która ustanawia normę

Normy autonomiczne – normodawca stanowi je sam dla siebie

Normy heteronomiczne – normodawca stanowi je dla innych podmiotów

Norma znajduje zastosowanie – wtedy, gdy powstanie zespół okoliczności wskazanych w normie, w których adresat norma ma postąpić w sposób w tej normie wyznaczony

Zakres zastosowania normy – klasa możliwych przyszłych sytuacji, w których norma znajduje zastosowanie

Zakres normowania – klasa przyszłych zachowań adresata normy, które norma ta wyznacza mu do spełnienia

Postać normy – może być:

• Rozkazująca – najczęściej bezpośrednio do adresatów, „Naprzód!”, „Zatrzymaj się!”

• Hipotetyczna – jeżeli A mający cechy B, znajdzie się w sytuacji C, to czyni D,

• Kategoryczna – Każdy A, który ma cechy B, w okolicznościach C, powinien czynić D

Uzasadnienie obowiązywania norm postępowania:

• Uzasadnienie tetyczne – ustanowił ją ktoś, kto ma szczególną pozycję społeczną (autorytet – moralny lub tradycje kulturowe, moc – aparat przymusu, upoważnienie - instytucja)

• Uzasadnienia aksjologiczne – czyny przez normę nakazane są dobre, a zakazane są złe, uznaje się normę za słuszną

• Obowiązywanie w sensie behawioralnym – norma skuteczna, spotyka się z posłuchem

Norma prawna – norma postępowania ustanowiona (uznana) przez upoważniony organ państwa (są generalne i abstrakcyjne)

Trójczłonowa koncepcja normy:

• Hipoteza – określa adresata oraz okoliczności

• Dyspozycja – wyznacza nakaz albo zakaz postępowania

• Sankcja – wskazuje, jakie konsekwencje nastąpią, gdy adresat nie zachowa się tak, jak mówi dyspozycja; konsekwencje to sankcja za niezrealizowanie normy

Norma sankcjonowana – wyznacza adresata, okoliczności i zachowanie; jest sprzężona z normą sankcjonującą

Norma sankcjonująca – określony adresatom nakazuje wymierzyć sankcje za niezrealizowanie nakazów wyznaczonych w normie sankcjonowanej; pełni rolę służebną wobec sankcjonowanej

Lex imperfecta – norma niedoskonała, prawodawca nie przewiduje sankcji (ale hipoteza i dyspozycja są)

Norma merytoryczna – norma nakazująca lub zakazująca zachowania psychofizycznego (udzielenie pierwszej pomocy) lub zachowania konwencjonalnego (podpisanie ustawy)

Norma kompetencyjna – udzielają podmiotowi kompetencji (upoważnienia) do czynności konwencjonalnych; wskazują dwa podmioty: ten, którego upoważniają do czynności konwencjonalnej i tego, który w konsekwencji ma się odpowiednio zachować

ROZDZIAŁ 2

Powstawanie prawa – złożony proces społeczny, w rezultacie którego kształtują się normy prawne o określonej treści, obowiązujące w określonej grupie społecznej. (charakter spontaniczny – się kształtuje i zorganizowany – jest kształtowane)

Fakty prawotwórcze : stanowienie, umowa, prawo zwyczajowe, precedens.

Źródła prawa – fakty tworzące prawo i rezultaty tych faktów; każdy dokument, z których czerpiemy informację o prawie (źródła poznania prawa)

Prawo zwyczajowe – powszechna akceptacja, zwyczaj postępowania w określony sposób , przekonanie o normie zwyczajowej;

Akt uznania normy zwyczajowej – czynność podjęcia przez organ decyzji na podstawie normy zwyczajowej (usankcjonowanie zwyczaju)

Zwyczaje – nawyki społeczeństwa, coś innego niż norma zwyczajowa.

Kompetencja prawotwórcza – upoważnienie organów lub instytucji do stanowienia prawa. , przyznawane przez akty normatywne wyższej rangi

Stanowienie prawa – czynność konwencjonalna kompetentnego organu, w którym organ żąda, aby normy przez niego ustanowione były realizowane. ; akt kreujący normy prawne;
Współstanowienie – akt stanowienia dokonywany przez co najmniej dwa podmioty

Umowa – fakt prawotwórczy co najmniej dwustronny, poprzez którą strony ustalają wiążące je normy generalne i abstrakcyjne; podstawowe źródło prawa w prawie międzynarodowym publicznym; dwustronne i wielostronne;

Precedens prawotwórczy – organ rozstrzyga sprawę, mimo że w systemie prawnym nie ma podstaw do jej rozstrzygnięcia; formułuje normę generalną (ratio decidendi); odtąd jest podstawą do rozstrzygania spraw podobnych; tworzone przez sądy najwyższej instancji;

Opinie uczonych prawników – wywierają wpływ na prawo i jego interpelację, ale nie są uznawane za oficjalne źródło prawa.

Pisane źródło prawa – stanowienie i umowa

Niepisane źródła prawa – zwyczaj, precedens (norma zwyczajowa i precedensowa – rezultat)

Normy prawne określają :

1. kto jest upoważniony tworzyć prawo

2. zakres spraw, które może regulować

3. formy, w jakich prawo może być tworzone

4. przebieg procesu prawodawczego

5. ogłaszanie ustanowionych aktów

Zamknięty system źródeł prawa – gdy prawo może być tworzone jedynie w formach i przez podmioty wskazanych w konstytucji

Fazy stanowienia:

1. faza przygotowawcza – charakter sekwencyjny, uczestniczą w nim różne instytucje

2. konwencjonalny akt stanowienia

Prawodawca faktyczny – osoby uczestniczące w procesie przygotowywania i stanowienia mający rzeczywisty wpływ na ukształtowanie treści.

Prawodawca formalny – podmiot wyposażony w kompetencje prawodawcze, dokonujący konwencjonalnego aktu stanowienia

Prawo inicjatywy ustawodawczej – kompetencje pewnych podmiotów do dokonania czynności polegającej na przedłożeniu kompetentnemu organowi państwa projektu ustawy ze skutkiem zobowiązania rozpatrzenia go i podjęcia decyzji w sprawie jego ustanowienia lub odrzucenia

Czytania – sejmowe debaty nad projektem, toczą się na forum całej izby albo we właściwych komisjach

ROZDZIAŁ 3

Akt normatywny – zbiór przepisów prawnych odpowiednio uporządkowanych, wydanych przez upoważniony organ, wyraża normy generalne i abstrakcyjne i opatrzony nazwą.

Akt prawny – akt, który zawiera normy generalne i indywidualne; albo akt, który zawiera zarówno normy generalne i indywidualne, jak i normy konkretne i abstrakcyjne

Budowa aktu normatywnego: przepisy zamieszczane są w wyznaczonej kolejności, akt opatrzony tytułem , podpisem twórcy aktu

Przepisy uchylające, przejściowe, dostosowujące – ustala się jakie dawne przepisy uchylić, ażeby uniknąć niezgodności oraz jakie normy należy stosować do zdarzeń, które powstały wcześniej, ale trwają w chwili gdy następuje zmiana.

Przepisy o wygaśnięciu mocy obowiązującej – rzadko, albo rok, albo wydarzenie

Elementy aktu normatywnego:

1. tytuł aktu – zawiera: rodzaj aktu, twórca, data, treść (jakie sprawy reguluje);

2. preambuła – uroczysty wstęp, motywy wydania aktu i wartości, które chroni, poprzedzone invocatio Dei – inwokacją do Boga

3. podstawa prawna – w aktach wykonawczych do ustawy, jest to przepis upoważniające do unormowania dziedziny prawa aktem wykonawczym; funkcje: legitymizuje akt wykonawczy oraz wskazuje, z jaką ustawą jest powiązany tematycznie i funkcjonalnie

4. przepisy merytoryczne; dzielą się na:

• przepisy ogólne – wskazuje się jakie sprawy są regulowane, które spod regulacji wyjęte, do jakich podmiotów się odnoszą, a do jakich nie, postępowanie wspólne do innych przepisów, objaśnienia skrótów, określeń

• przepisy merytorycznie szczegółowe – wyznacz się komuś określone zachowanie; opis funkcjonowania, tworzenia, organizację, rozwiązywanie, przekształcanie różnych elementów

1. przepisy o zmianie przepisów obowiązujących (nowelizujące)- zmiana to zmiana nie tylko treści lub brzmienia przepisów, ale dodanie i uchylenie przepisu.; przepisy zmieniające są swoistym poleceniem

2. przepisy przejściowe i dostosowujące – zawierają odpowiedź na pytanie, które dawne przepisy uchylić, ażeby uniknąć niezgodności oraz jakie normy należy stosować do zdarzeń, które powstały wcześniej, ale trwają w chwili gdy następuje zmiana.

3. przepisy końcowe; dzielą się na:

• uchylające – poprzez nie dokonuje się wyeliminowania jakichś przepisów z systemu prawnego

• o wejściu w życie aktu normatywnego – kogo on dotyczy i od kiedy normy obowiązują

• o wygaśnięciu mocy aktu normatywnego – umieszcza się je wtedy, gdy prawodawca w chwili ustanowienia decyduje, do kiedy przepisy obowiązują

Część artykułowana – zawarte są w niej przepisy prawne

Cześć nieartykułowana – tytuł aktu, preambuła, podstawa prawna, podpis

Grupy tematyczne – przepisy łączy się w rozdziały, działy, tytuły; jeżeli akt obszerny to wyróżnia się księgi i części złożone z ksiąg; z reguły każdej jednostce nadaje się nazwę

ROZDZIAŁ 4

Konstytucja – akt normatywny o najwyższej mocy prawnej i szczególnym zakresie regulacji, uchwalany i zmieniany w specjalnej procedurze, noszący specjalną nazwę – np. konstytucja, ustawa zasadnicza, karta konstytucyjna, ustawa rządowa

Najwyższa moc prawna – w systemie nie ma aktów, które zawierają normy o mocy wyższej od konstytucji, wszystkie pozostałe akty muszą być z konstytucją zgodne. Dwa aspekty zgodności aktów z konstytucją:

1. proceduralny – akt musi być wydany przez upoważniony organ i w wyznaczonej przez konstytucję procedurę

2. inne akty nie mogą być niezgodne z treścią konstytucji

Konstytucja stwarza:

1. Podstawy kompetencyjne– udziela kompetencji do stanowienia prawa

2. Podstawy aksjologiczne - ustala wartości na których porządek prawny ma się opierać

Przedmiot regulacji konstytucji: ustrój polityczny państwa, elementy ustroju ekonomicznego, pozycja jednostki w państwie, procedura zmiany konstytucji

Konstytuanta – organ powoływany w celu uchwalenia w specjalny sposób konstytucji

Ustawa konstytucyjna – ustawa mająca moc prawną konstytucji, obowiązuje obok konstytucji i normuje tylko niektóre sprawy

Ustawa – akt uchwalany przez parlament w specjalnej procedurze (trybie ustawodawczym), jej elementy określa konstytucja, musi być z nią zgodna, zajmuje pozycję bezpośrednio po konstytucji i ma nieograniczony przedmiotowo zakres normowania

Materia ustawowa – zakres spraw, które mogą być normowane jedynie ustawą np. prawa, wolności, obowiązki obywateli, kompetencje organów państwa, podatki

Ustawy w sensie formalnym – akty wydane w procedurze ustawy, określane i ogłoszone jako ustawa, jednak nie zawierają norm postępowania, ale przez nie się coś zmienia, tworzy, ustala
Ustawy organiczne – wyższa moc niż zwykła, specjalnie zmieniana, dotyczy ważnych spraw

Zasada wyłączności parlamentu – zasada uchwalania ustaw przez parlament jako organ reprezentujący suwerena (naród)

Akt normatywny o mocy ustawy – akt wydawany przez władzę wykonawczą, regulujący sprawy, które zazwyczaj normuje ustawa. Jest to ustawodawstwo delegowane; przykłady – dekrety i rozporządzenia z mocą ustawy

Akty wykonawcze – akty normatywne wydawane przez organy władzy wykonawczej na podstawie upoważnienia udzielonego przez ustawę oraz w celu jej wykonanie

Akt wykonawczy związany jest z ustawą więziami:

1. Kompetencyjną – wydawany, gdy ustawa upoważni do tego

2. Funkcjonalną – służy do wykonania ustawy

3. Treściowy – f

Układy zbiorowe pracy, porozumienia, umowy taryfowe – akty, które powstają na drodze porozumienia stron

Statuty – akty, które normują organizację i sposób działania instytucji

Podział aktów normatywnych ze względu na charakter wiążący:

1. Teren całego państwa

2. Określone terytorium, na obszarze działania organów, które je wydały,

w Polsce nazywane „prawo miejscowe”

Kryterium potencjalnych adresatów:

Akty normatywne powszechnie obowiązujące – normy mogą być adresowane do każdego podmiotu i mogą kształtować ich sytuacje prawne; są nimi: konstytucja, ustawy, rozporządzenia z mocą ustawy, rozporządzenia, akty prawa miejscowego, układy zbiorowe pracy i inne porozumienia jako „umowne źródła prawa”, umowy międzynarodowe

Akty normatywne o charakterze wewnętrznym – adresatami są jednostki organizacyjne podporządkowane podmiotowi wydającemu dany akt; są nimi: uchwały, zarządzenia;

Ogłoszenie – nie jest aktem normatywnym powszechnie obowiązującym – WAŻNE !

Akty normatywne Unii Europejskiej (cecha: poprzedzone preambułami):

1. Rozporządzenia (ustawy europejskie) – adresowane do podmiotów unii, wiąże wszystkie państwa UE, nie wymaga ustawy do powstania, jak reguluje coś, co jest uregulowane ustawą państwową, to ma pierwszeństwo, nie potrzeba do nich wydawać aktów prawa krajowego, wydawane przez Radę Unii Europejskiej, ogłaszane w „Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej, część L (legislatio)

2. Dyrektywy (europejskie ustawy ramowe)– adresowane do państw (wszystkich lub kilku), zawiera obowiązek osiągnięcia rezultatu w terminie, wybór formy i środków – dowolny dla kraju; wymagają implementacji – wdrożenia w prawie krajowym

3. Decyzje (decyzje europejskie)– akty stosowania prawa wspólnotowego, w stosunku do jednego podmiotu, wydawane przez Radę Unii Europejskiej, Europejski Bank Centralny

4. (rozporządzenia europejskie) – akty wydawane w celu wykonania rozporządzeń lub dyrektyw, nie miały odpowiedników wcześniej

5. (zalecenia i opinie bez mocy wiążącej)

ROZDZIAŁ 5

Początek obowiązywania normy:

1. Uznanie (norma zwyczajowa)

2. Dokonanie ostatniej z wielu czynności konwencjonalnych składających się na akt stanowienia prawa (norma stanowiona)

Wejście w życie normy – od tego momentu normy mają być realizowane lub stosowane; termin ten wyznacza twórca normy:

1. Na dzień ogłoszenia tego aktu lub ustanowienia (stany nadzwyczajne)

2. Na dzień późniejszy niż ogłoszenie lub ustanowienie

Vacatio legis – okres od momentu ustanowienia/ogłoszenia do momentu wejścia w życie, minimalna długość – 14 dni, obszerne ustawy – dłuższy okres

Obowiązywanie = wejście w życie, a zastosowanie: norma może wejść w życie (zacząć obowiązywać), ale nie znaleźć zastosowania, bo nikt jej jeszcze nie zrealizował

Eliminowanie normy z systemu:

1. Derogacja (uchylenie) – upoważniony podmiot uchyla w wyznaczonej procedurze, wyeliminowanie z systemu; uprawnienie ma ten podmiot, który wydał akt; deroguje się tą samą formą w jakiej go ustanowiono (ustawą, rozporządzenie itd.);

- ustawa (w sposób wyraźny) może udzielić kompetencji derogacji innemu podmiotowi niż twórcy; uchylenie może mieć charakter całkowity i częściowy, można przepisy zastąpić lub nie;

1. Abrogacja – odmiana derogacji polegająca na uchyleniu całego aktu bez ustanowienia nowego (w takim rozumieniu derogacja to częściowe uchylenie i zastąpienie)

2. Utrata mocy obowiązującej rozporządzenia w następstwie utraty mocy przez ustawę (lub uchylenie/zmiana przepisu ustawy upoważniającego do wydania rozporządzenia)

3. Orzeczenie o niezgodności z Konstytucją RP lub ustawą o wyższej mocy prawnej; orzeczenie specjalnego sądu konstytucyjnego (lub wyższego),

4. Desuetudo – norma jest nieefektywna + powszechne przekonanie o tym, że nie jest już wiążącą

Obowiązywanie normy – weszła do systemu prawa; realizowanie/stosowanie – używanie

Norma retroaktywna – norma wyznacza zachowanie możliwe do zrealizowania, ale to zachowanie związane jest ze zdarzeniami, zachowaniami czy stanami rzeczy, które zaistniały wcześniej, przed jej wejściem w życie, nie mamy na te zachowania już wpływu. Jest to ograniczenie wolności, narusza poczucie bezpieczeństwa prawnego; przyjmuje się lex retro non agit

Terytorialny aspekt obowiązywania prawa – normy są wiążące albo na całym terytorium RP (uchwały, rozporządzenia), albo na terenie działalności organów które je ustanowił (prawo miejscowe)

1. Terytorium w aspekcie prawnym – obszar podlegający zwierzchnictwu państwa jako przedmiot władzy państwowej, można tym przedmiotem dysponować

2. Terytorium w aspekcie geograficznym – wydzielona granicami państwa przestrzeń w granicach których państwo wykonuje władzę w sposób wyłączny i pełny; składa się: powierzchnia, wnętrze ziemi, przestrzeń nad ziemią, wody śródlądowe i morze terytorialne, statki morskie, powietrzne, kosmiczne (banderola, znak państwa)

Podmiotowy aspekt obowiązywania prawa – dotyczy wszystkich wskazanych oprócz:

1. Przedstawicieli państw obcych, akredytowanych (mają immunitet dyplomatyczny)

2. Członkowie obcych sił zbrojnych

ROZDZIAŁ 6

Język prawa – język, w którym jest formułowane prawo

Język prawniczy – język, w którym formułuje się wypowiedzi o prawie, normach i przepisach

Zdania deontyczne – zdania stwierdzające, że ze względu na treść określonej normy jakieś zachowanie odpowiedniego podmiotu w odpowiedniej sytuacji jest nakazane, zakazane itd.

Teksty prawne – charakterystyczne słownictwo, inne znaczenie zwrotów złożonych, quasi-idiomatyczność – znaczenie wyrażenia jest powiązaniem znaczenia słów, reguł powiązania tych słów i znaczenie całościowe, składają się z poszczególnych zdań oddzielonych od siebie

Przepis prawny – jednostka redakcyjna tekstu prawnego, będąca zdaniem w sensie gramatycznym, wyróżniona graficznie

Kondensacja tekstu – metoda pisania tekstu prawnego tak, że w jednym przepisie kilka norm postępowania, albo elementy wspólne wielu normom są w jednym przepisie w części ogólnej

Technika rozczłonkowania – norma nie jest wyrażona w jednym przepisie, poszczególne elementy normy są w różnych przepisach (najczęściej gdzieś w bliskim sąsiedztwie)

Cechy języka tekstów prawnych:

1. Adekwatność – wiernie wyraża zamysł prawodawcy, osiąga się ją przez precyzję albo elastyczność

2. Komunikatywność – w zrozumienie trzeba włożyć stosunkowo mało wysiłku

3. Zwięzłość – wtedy, gdy nie zawiera wypowiedzi zbędnych

Środki służące osiąganiu adekwatności

1. Precyzja; definiowanie wtedy, gdy:

• Wskazywanie o które znaczenie z języka etnicznego chodzi

• Słowo używane przez prawodawcę mało znane powszechnie

• Zapożyczanie pojęcia z języka wyspecjalizowanego

• Definiowanie zwrotów nieostrych – eliminowanie bądź zmniejszanie nieostrości

• Definicje legalne – definicje formułowane przez prawodawcę (definicje ustawowe, bo najczęściej spotyka się je w ustawach); dzielą się na:

1. Definicje równościowe klasyczne:

• definiendum,

• zwrot łączący,

• definiens (genus i różnica gatunkowa)

1. definicje równościowe nieklasyczne

• definiendum

• zwrot łączący

• definiens -> wskazuje się zakresy nazw, które w sumie dają zakres nazwy definiowanej (wyliczenie co przez to rozumiemy)

1. definicje cząstkowe – podaje się jedynie warunek wystarczający do bycia podmiotem należącym do zakresu definiowanej nazwy

„Słowniczki” – wydzielone części tekstu prawnego nazywane „wyjaśnienie wyrażeń ustawowych”, w których zgromadzono definicje legalne

Inne formy precyzowania:

Dokonanie wyczerpującego podziału

Wskazanie dokładnej wartości

Wykorzystywanie spójników

Używanie wyspecjalizowanego języka

1. Elastyczność:

1. używanie nieostrych zwrotów językowych – powstanie zakresu swobody

2. klauzule generalne – zwrot odsyłający do systemu ocen, norm innego niż system norm prawnych, uzasadniony aksjologicznie; Klauzula zobowiązuje organ stosujący prawo:

• przy wszechstronnej oceny danego przypadku (w różnych aspektach)

• w oparciu o pozaprawne zasad postępowania – zasady dobra, współżycia społecznego, dobre obyczaje,

1. nieprzekraczalne granice swobody rozstrzygnięcia– określenie przez prawodawcę górnej lub dolnej granicy swobody

Środki służące osiąganiu komunikatywności:

1. tytuły adekwatne do treści

2. podział aktu na mniejsze części (działy, rozdziały)

3. konsekwentna konstrukcja aktu (kolejność przepisów)

4. staranne formułowanie przepisów uchylających

5. proste zdania, powszechne słownictwo.

Środki służące osiąganiu zwięzłości:

1. odesłania – jakiś przepis wskazuje na postanowienie zawarte w innym przepisie

- odesłania wewnątrzsystemowe – w ramach systemu prawa

• wewnętrzne – odsyłają do innego przepisu tego samego aktu

• zewnętrzne – odsyłają do przepisu innego aktu normatywnego

- odesłania pozasystemowe – odwołanie do norm i zasad spoza systemu prawa

1. spójniki do budowania wyrażeń złożonych

• alternatywne

- albo – alternatywa rozłączna, czyli nie mogą dwa zadania być oba prawdziwe lub oba fałszywe – tylko jedno z dwóch jest prawdziwe

- lub - alternatywa nierozłączna, czyli nie mogą być oba fałszywe, ale mogą być oba prawdziwe

• koniunkcyjne

- i, oraz, a także, jak również, jak i – jednoczesna prawdziwość wszystkich zdań

Rodzaje przepisów prawnych:

1. nakazujące – musi, jest obowiązany, wyda, określi, ma obowiązek, powinien

2. zakazujące – nie może, nie wolno, jest zabronione, jest zakazane

3. zezwalające – może, ma prawo, może żądać, przysługuje roszczenie, ma wolność

przepisy blankietowe – wskazują w jaki sposób mogą albo muszą zostać uregulowane określone sprawy

Podział ze względu na okoliczności:

1. przepis bezwzględnie wiążący (ius cogens) – zastosowanie nie może zostać wyłączone ani ograniczone decyzją stron

2. przepis względnie obowiązujący (ius dispositivum) – znajduje zastosowanie wtedy, gdy strony nie uregulowały sprawy inaczej niż to uczyniono w przepisie. Strony mogą swobodnie regulować konsekwencje prawne, ale jak tego nie zrobią to stosuje się ten przepis

3. przepisy semiimperatywne – wyznaczenie minimalnego zakresu ochrony interesów jednej ze stron; mogą się dogadywać, ale tylko na korzystniejszych warunkach niż w ustawie

ROZDZIAŁ 7

Wykładnia/ interpretacja tekstu prawnego – zespół czynności intelektualnych zmierzających do odtworzenia norm prawnych z przepisów; dwojakie rozumienie:

1. proces – przedmiotem wykładni są przepisy, z których za pomocą dyrektyw interpretacyjnych otrzymujemy normę prawną, czyli rezultat wykładni; proces rozumienia tekstu prawnego

2. rezultat – nie proces, ale rezultat tego procesu

Rodzaje wykładni (ze względu na zadania):

1. subiektywna – ustalenie, jaki znaczenie nadawał interpretowanemu tekstowi prawnemu jego twórca

2. obiektywna – tekst prawny odrywa się od twórcy i ma znaczenie obiektywne, które nadają mu reguły językowe, niezależnie od woli prawodawcy

3. koncepcja statyczna – tekst prawny ma tylko jedno znaczenie

4. koncepcja dynamiczna – tekst prawny może zmieniać swoje znaczenie

Rodzaje wykładni (ze względu na reguły):

1. merytoryczna – dokonana zgodnie z regułami (każdy kto zna język, reguły wykładni i ich zastosowanie)

2. doktrynalna – wykładnia wykonywana przez autorytety naukowe (bo skomplikowany proces); źródło – komentarze, opracowania naukowe, glosy

3. formalna (oficjalna, legalna) – dokonywana przez określone, upoważnione do tego podmioty, charakter prawnie wiążący; dzieli się na:

• wykładnia autentyczna – dokonywana przez podmiot, który wydał te przepisy

• wykładnia delegowana – dokonywana przez podmiot, który nie jest twórcą przepisów, ale udzielono mu kompetencji do interpretowania przepisów

-charakter ogólny – wykładnia delegowana wiąże każdego (nie ma)

-charakter wiążący ograniczenie – akty wykładni wiążą jedynie organy państwa określonego pionu np. wszystkie sądy (ma ją Sąd Najwyższy)

Inny charakter wykładni:

1. abstrakcyjny – dokonywana w oderwaniu od rozstrzygania jakiejś sprawy

2. operatywny – dokonywana w toku rozstrzygania konkretnej sprawy

Fazy wykładni:

1. wstępna faza wykładni – czynności porządkujące, ustalenie, które przepisy prawne poddać interpretacji, które obowiązują (a które wyeliminowane)

2. faza właściwa wykładni – ma doprowadzić do odtworzenia z przepisów prawnych jednoznacznej normy postępowania; dwa zadania cząstkowe:

1. wypowiedź normokształtna – uzyskuje się poprzez odnalezienie adresata, okoliczności i zachowania wyznaczonego adresatowi – wypowiedź normo kształtna to wypowiedź, która zawiera niezbędne elementy normy (normą nie jest)

2. doprecyzowanie wypowiedzi normokształtnej – należy to zrobić tak, aby uzyskać jednoznaczne określenie adresata, okoliczności oraz wyznaczonego mu postępowania

1. faza końcowa – uzupełnienie/zmiana wg przepisów modyfikujących, dokładne ustalenie sensu wszystkich słów lub zwrotów złożonych; interpretacja kończy się po uzyskaniu jednoznacznej normy postępowania

Dyrektywy wykładni (dyrektywy interpretacyjne, reguły wykładni) – wypowiedzi wskazujące, w jaki sposób interpretator ma odtwarzać normy postępowania z przepisów prawnych

1. Dyrektywy językowe – nakazują odwołać się do reguł składniowych i znaczeniowych języka, określają, w jaki sposób ustalać znaczenia wyrażeń

1. jak ktoś coś czyni (wydaje, określa) to nakazuje mu się

2. jak ktoś coś czyni, a jest to czynność konwencjonalna to przepis upoważnia do jej dokonania

3. jeżeli występuje w tekście definicja legalna, to należy znaczenie wyrażone w definicji zawsze nadawać

4. jak nie ma definicji legalnej, to wyraz ma znaczenie takie jak w języku powszechnym

5. żeby znaleźć znaczenie słowa stosuje się słownik języka polskiego

6. jeżeli w słowniku ma kilka znaczeń to stosuje się znaczenie pierwsze

7. itd. – str 84 i 85 - przykłady

Wykładnia dokonywana według reguł językowych nazywana jest wykładnią językową

1. Dyrektywy funkcjonalne – nakazują tak interpretować, aby normy miały silne uzasadnienie aksjologiczne w ocenach, dyrektywy wykładni funkcjonalnej odwołują się do wartości przypisywanych prawodawcy; wykładnia językowa daje kilka znaczeń, a funkcjonalna pozwala z tych kilku wybrać najwłaściwsze.

Wykładnia dokonywana według reguł funkcjonalnych nazywana jest wykładnią funkcjonalną. Używa się jej w przypadku gdy powstaje niejasność odnośnie przepisów i nic nie daje zastosowanie wykładni językowej; Żeby usunąć takie niejasności stosuje się wykładnię z analogii (analogia legis):

1. Argumentum a simili – rozumowanie z podobieństwa; uznajemy, że w świetle ocen prawodawcy, jakieś nie wymienione wyraźnie w przepisie podmioty, okoliczności lub czyny są istotnie podobne do tych, które prawodawca w przepisie wyraźnie wymienił; jest to wykładnia funkcjonalna

2. Argumentum a contrario – rozumowanie z przeciwieństwa; uznajemy, że na gruncie wartości prawodawcy nie ma podstaw, by przyjąć, że istnieje podobieństwo podmiotów, okoliczności lub czynów o tych, które są wymieniowe w przepisie

Jeżeli przepisy językowo są jasne, ale dają normy, które rażąco naruszają system wartości przypisywanych prawodawcy; uważamy, że wyraził się jasno, ale wypowiedź nie jest adekwatna dla jego zamysłu i musimy zastosować wykładnię funkcjonalną:

1. Wykładnia rozszerzająca – przyjmujemy, że przepis wyraża normę, która ma szerszy zakres zastosowania niż ten z wykładni językowej

2. Wykładnia zawężająca – interpretowany przepis wyraża normę, która ma węższy zakres zastosowania lub normowania niż ten, jak ustaliliśmy, dokonując wykładni językowej

Podsumowanie funkcji wykładni funkcjonalnej:

1. Wybór między dopuszczalnymi rezultatami wykładni językowej

2. Niezbędne uzupełnienie wykładni językowej (analogia legis)

3. Korygowanie rezultatu wykładni językowej (rozszerzająca, zawężająca)

4. Potwierdzenie wyników wykładni językowej

Inne reguły wykładni (oprócz językowej i funkcjonalnej):

1. Jak wyjątek to nie wolno rozszerzać, trzeba interpretować dosłownie

2. Jak przepisy dają kompetencje prawodawczą to nie można rozszerzać, tylko dosłownie

3. Nie wolno używać funkcjonalnej w celu skorygowania językowej na niekorzyść obywatela

4. W karnym nie można stosować a simili

Wykładnia systemowa – interpretacja, aby normy nie były ze sobą niezgodne, system musi być spójny; wykładnia ta nawiązuje do:

1. Uporządkowania aktów normatywnych określanego jako hierarchicznie

2. Zasad prawa jako norm pełniących w systemie prawa szczególnie doniosłą rolę

Treść norm zależy od przepisów, ale i od tego, jakiej wykładni użyjemy.

Racjonalny prawodawca – Językowe reguły interpretacyjne oparte są na założeniu, że prawodawca doskonale zna język, w którym formułuje przepisy prawa (racjonalność językowa), a funkcjonalne reguły wykładni opierają się na założeniu, że prawodawca kieruje się określonym systemem wartości (racjonalność aksjologiczna)

Tekst jednolity – sporządzony przez upoważniony organ i urzędowo ogłoszony tekst aktu normatywnego ze wszystkimi zmianami, które prawodawca wprowadził od momentu ogłoszenia albo innego (wskazuje organ ogłaszający tekst jednolity)

Tekst ujednolicony – tekst, w którym naniesiono zmiany danego aktu normatywnego, ale sporządziły to podmioty, które nie są do tego upoważnione, nie są autentyczne, nie mają charakteru urzędowego

ROZDZIAŁ 8

Reguły wnioskowania = reguły inferencyjne

Normy przesłanki poddajemy regułom inferencyjnym i otrzymujemy normy konsekwencje

Wnioskowania prawnicze to wnioskowania z norm o normach.

Wnioskowanie to proces myślowy, który polega na tym, że ktoś przyjmując pewne zdania za prawdziwe (przesłanki), wyrabia sobie na tej podstawie przeświadczenie o prawdziwości innych zdań (wnioski).

Rodzaje wnioskowań prawniczych:

1. Wnioskowania oparte na wynikaniu normy z normy – nie można zrealizować normy N1, jeżeli nie zrealizuje się normy N2

• Wnioskowanie oparte na logicznym wynikaniu normy z normy – norma N2 wynika logicznie z normy N1, gdy zakres zastosowania lub normowania normy N1 obejmuje zakres zastosowania lub normowania normy N2, przy tożsamym albo węższym zakresie normowania normy N2.

• Wnioskowanie oparte na instrumentalnym wnioskowaniu normy z normy – miedzy zachowaniem adresata normy a wyznaczonym przez normę stanem rzeczy, który on ma zrealizować, występują związki przyczynowe

  • Dyrektywa instrumentalnego nakazu – jeżeli obowiązuje norma nakazująca robić A (norma przesłanka), to istnieje norma B nakazująca zrobić to, co jest konieczne do zrealizowania normy A (norma konsekwencja); jeżeli norma A zakazuje zrealizowania stanu C, to istnieje norma B która nakazuje zrobić wszystko, żeby stan rzeczy C się nie zrealizował

  • Dyrektywa instrumentalnego zakazu – skoro obowiązuje norma nakazująca zrobić stan C, to obowiązuje też norma zakazująca czynić cokolwiek, co jest wystarczającym dla niezrealizowania stanu C; jeżeli norma A zakazuje stanu C, to norma B zakazuje robić cokolwiek, co jest warunkiem wystarczającym do zrealizowania się stanu rzeczy C.

1. Wnioskowanie oparte na założeniu konsekwentności ocen prawodawcy – odwołanie do aksjologicznego uzasadnienia norm prawnych ???

• Analogia iuris – jeżeli istnieje jakaś norma, która znajduje uzasadnienie aksjologiczne w ocenie O (założenie, że prawodawca jest aksjologicznie konsekwentny) to obowiązuje inne norma-konsekwencja, która nie jest ustanowiona, ale znajduje uzasadnienie aksjologiczne w tej samej ocenie O. Normę konsekwencję przyjmuje się za obowiązującą ze względu na jej wspólne z normami-przesłankami uzasadnienie aksjologiczne

• Argumenta a fortiori

- argumentum a minori ad maius – skoro obowiązuje norma zakazująca naruszać coś w stopniu mniejszym, to uznajemy za obowiązującą normę, która zakazuje naruszać to dobro w stopniu większym (założenie, że prawodawca jest aksjologicznie konsekwentny)

- argumentum a maiori ad minus – skoro obowiązuje norma nakazująca czynić więcej, to obowiązuje norma nakazująca czynić mniej, aby zrealizować jakiś stan rzeczy

ROZDZIAŁ 9

System prawa – zbiór norm postępowania, uporządkowany, elementy są powiązane i wskazują cechy wspólne

Civil law – stanowienie jako podstawowy akt prawotwórczy, podstawowym źródłem prawa jest ustawa uchwalana przez parlament (władza ustawodawcza); rozdział procesów tworzenia i stosowania prawa, bo stosują je sądy (sądy stosują, ale nie mogą tworzyć); system ten wyrasta z tradycji prawa rzymskiego

Common law – faktem prawotwórczym jest precedens (tworzone przez sądy), czyli sądy stosują prawo, ale i mogą je tworzyć; wywodzi się z prawa zwyczajowego

Prawo krajowe (wewnętrzne) – normy tworzone przez prawodawcę krajowego lub kształtujące się w ramach społeczności państwowej (obowiązują jedynie na terenie danego państwa)

Prawo międzynarodowe (narodów) – normy tworzone przez wiele państw lub podmioty prawa międzynarodowego lub kształtują się w społeczności międzynarodowej\

Prawo Unii Europejskiej (europejskie, unijne):

1. prawo pierwotne – traktaty założycielskie, umowy międzynarodowe zawarte przez państwa

2. prawo wtórne – prawo stanowione przez instytucje UE

acquis communautaire – cały dorobek wspólnotowy – dotychczasowe prawo wraz ze sposobami rozumienia i stosowania, orzecznictwo sądowe, normy zwyczajowe, wartości

System prawa musi być:

1. Zupełny– system, w którym nie występują luki:

• luka aksjologiczna – zachowanie nie jest uregulowane w systemie, ale ktoś kierując się swoim systemem wartości uważa, że zachowanie powinno być przez normy nakazane/zakazane (luka pozorna)

• Luka konstrukcyjna (tetyczna) – normy przewidują dokonanie jakiejś czynności konwencjonalnej, ale brak w systemie reguł, które wskazują jak to robić, albo są one mało precyzyjne

1. Spójny – to taki, w którym:

• Nie występują normy ze sobą niezgodne (niezgodności = sprzeczności);

- normy sprzeczne – jedna nakazuje coś czynić, a druga zakazuje, realizując jedną normę przekracza się drugą

- normy przeciwne – mają częściowo albo całkowicie wspólny zakres zastosowania ; nakazują takie czyny, których nie da się zarazem spełnić

- normy niezgodne prakseologiczne – nie można wszystkich zrealizować, ale zrealizowanie jednej niweczy częściowo albo całkowicie skutki zrealizowania innej (charakter dwustronne – syzyfowe oraz jednostronny)

• Normy są powiązane ze sobą rozmaitymi więziami:

- więzi kompetencyjne – jedne normy powstają na podstawie norm, które jakiemuś podmiotowi udzieliły kompetencji do ich ustanowienia; te łączące normy systemu nazywamy dynamicznymi

- więzi o charakterze treściowym – normy systemu prawa znajdują uzasadnienie aksjologiczne w systemie wartości

Delegacja ustawodawcza – delegowanie przez parlament kompetencji do stanowienia ustaw na inne podmioty

Subdelegacja – przekazywanie kompetencji prawodawczej przez organ, który z mocy ustawy uzyskał upoważnienie do wydania aktu wykonawczego (niedopuszczalne)

Recepcja prawa – przejęcie norm prawnych z jednego systemu prawa do innego

Rewolucyjna zmiana prawa – tworzy się zespół norm, które nie mają ani kompetencyjnego, ani treściowego oparcia w Konstytucji, przejaw faktycznej władzy jakiejś grupy, członkowie społeczeństwa są gotowi dać tym normo posłuch

Zasady prawa – normy, które są elementami systemu, ale które zajmują nadrzędną pozycję względem innych norm, mają szczególną rolę w systemie; funkcje:

1. wyznaczają kierunki tworzenia prawa (jakie wartości chronić)

2. wskazują kierunki interpretacji przepisów prawnych

3. wyznaczają, jak wykorzystać zakres swobody w decydowaniu dany sądom

Uporządkowanie pionowe – uporządkowanie hierarchiczne wg więzi kompetencyjnych

Uporządkowanie poziome – uporządkowanie wg kryteriów treściowych

Wyróżnianie podzbiorów w prawie – niejednoznaczne i sprzeczne (związane z kryteriami treściowymi)

Podział Ulpiana (prawo rzymskie):

1. prawo publiczne – odnosi się do państwa rzymskiego i chroni jego interesu

2. prawo prywatne – chroni interesy jednostki

Inny podział prawa:

1. prawo materialne – w pierwotny sposób wyznaczają sytuację prawną różnych podmiotów, wyznaczają obowiązki, zakazy, nakazy

2. prawo formalne (procesowe) – normy kształtowane przez instytucje, kształtują sposób ich funkcjonowania, zasady powoływania, sposób postępowania; ma charakter instrumentalny (służebny) w stosunku do materialnego

Gałęzie prawa – podzbiory w systemie prawa, dzieli się na podstawie:

1. przedmiotu unormowania (dziedzina spraw poddana normowania)

2. metoda unormowania przyjęta przez prawodawcę

3. podmioty, adresaci norm

Metody unormowania (regulacji prawnej):

1. metoda cywilistyczna – kształtując sytuacje prawne wychodzi się z założenia, że podmioty są równorzędne, nie ma stosunku podległości/nadrzędności, autonomia woli podmiotów prawa, działanie dobrowolne, spory rozstrzygane z własnej inicjatywy przed niezależnym arbitrem – sądem

2. metoda administracyjna – podmioty są nierówno rzędne, jeden narzuca decyzję o charakterze władczym, może kształtować sytuację prawną drugiego, stosunek podporządkowania

3. metoda karna (karnistyczna) – prawodawca posługuje się nakazami/zakazami i grozi sankcją. Wpływa na zachowanie ludzi poprzez wyznaczanie im obowiązków oraz określanie form, w jakich ma być egzekwowane ich naruszenie ; inicjatywa należy do państwa

Podstawowe gałęzie prawa:

1. prawo konstytucyjne – reguluje ustrój polityczny i podstawy ekonomicznego; władza, organy, struktura, status jednostki (wolności, prawa, obowiązki), wybory, akt – Konstytucja RP

2. prawo administracyjne – reguluje władcze działania organów państwa w stosunku do obywateli i innych podmiotów; oświata, zdrowie, bezpieczeństwo, socjal itd.; najbardziej rozbudowane bo wzrost funkcji państwa; materialne nie skodyfikowane (różne ustawy), a procesowe w Kodeksie postępowania administracyjnego

3. prawo cywilne – normy regulujące stosunki między podmiotami prawa (osoby fizyczne i prawne); własność, najem, dzierżawa, dobra o charakterze niemajątkowym (zdrowie, cześć, twórczość); części:

• prawo rzeczowe – reguluje własności i inne prawa rzeczowe

• prawo zobowiązań – stosunki powstałe na podstawie umów między stronami i odpowiedzialność za czyny niedozwolone

• prawo spadkowe – reguluje dziedziczenie testamentowe i ustawowe

• prawo rodzinne – zawarcie i ustanie małżeństwa, prawa i obowiązki członków rodziny, władza rodzicielska, opieka – Kodeks rodzinny i opiekuńczy

• prawo handlowe – stosunki prawne osób prowadzących przedsiębiorstwa zarobkowe, tworzenie, organizacja, rozwiązywanie i funkcjonowanie spółek – Kodeks spółek handlowych z 2000 r.

• prawo pracy –reguluje sferę pracy; stosunki między pracownikiem a prawodawcą, obowiązki, uprawnienia, świadczenia - Kodeks pracy

• prawo finansowe - reguluje publiczną działalność finansową (gromadzenie i rozdzielanie zasobów pieniężnych)

Kompleksowe gałęzie prawa – wyróżnia się je na podstawie przedmiotu regulacji różnymi metodami

Instytucje prawne – zespół norm powiązanych funkcjonalnie, a regulują powstanie, trwanie i ustanie stosunku prawnego (instytucja małżeństwa, własności itd.)

Kodyfikacja – działanie prawodawcy zmierzające do tego, aby w formie jednej ustawy ująć wszystkie normy związane z daną gałęzią prawa.

Kodeks – ustawa, która w sposób wyczerpujący, oparty na spójnym podziale zasad, normuje jakąś rozległą, wyodrębnioną dziedzinę stosunków społecznych

Inkorporacja – poprzedza skodyfikowanie, jest to ułożenie i opublikowanie usystematyzowanego zbioru obowiązujących przepisów prawnych (zbiór urzędowy lub prywatny) np. Zbiór Łaskiego

Unifikacja prawa – ujednolicenie obowiązującego prawa, w miejsce odrębnych przepisów w poszczególnych częściach wprowadza się przepisy jednolite dla całego terytorium

ROZDZIAŁ 10

Realizowanie normy – adekwatne do normy zachowanie się adresata w okolicznościach

Przekraczanie/ naruszanie normy – adresat nie spełnia obowiązków przez normę wyznaczonych

Przestrzeganie normy – świadome jej realizowanie (a przynajmniej adresat wie, że obowiązuje lub pod jej wpływem modyfikuje swoje zachowanie); „dostosowanie prędkości”

Motywacja interesowna – obawa przed sankcją

Motywacja bezinteresowna – brak obawy, uważanie normy za słuszną

Aprobata norm prawnych – oceny moralne, religijne, refleksja, że prawo daje ład społeczny

Dezaprobata norm prawnych – jak wbrew moralności, religii, stanu wiedzy, nieskuteczna

Sytuacja przymusowa – ktoś musi wybrać jedno z dwóch złych zachowań (wybiera mniejsze zło); stworzenie sytuacji przymusowej polega na grożeniu użyciem przemocy; przemoc – użycie siły fizycznej w celu zmuszenia kogoś do określonego postępowania; przymus fizyczny, psychiczny, prawny, pozaprawny, ekonomiczny

Sankcja skupiona – wymierzona w sposób zorganizowany, przez instytucję

Sankcja rozsiana – dezaprobata społeczeństwa, bojkot towarzyski, potępienie (agresja)

Katalog sankcji –

• sankcje karne (represyjne) – zło wyrządzone przez państwo przestępcy; polega na pozbawieniu (umniejszaniu) dóbr osobistych lub majątkowych; rodzaje i granice kar określa tylko ustawa (nulla poena sine lege);

rodzaje kar:

a) kary – dożywotnie pozbawienie wolności, 25 lat, pozbawienie wolności, ograniczenie wolności, grzywna

b) środki prawne – pozbawienie praw publicznych, zakaz zajmowania stanowiska, wykonywania zawodu, prowadzenia działalności, pojazdów, przepadek przedmiotów, podanie wyroku do wiadomości publicznej

Do sankcji karnej należy także sankcje wymierzane w postępowaniu:

dyscyplinarnym (upomnienie, nagana, wydalenie, zwolnienie z pracy, zakaz przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie na okres 3 lat) i administracyjnym

• sankcje egzekucji – adresat nie spełnia dobrowolnie obowiązku i organy wykonują ten obowiązek (czynią to w imieniu i na koszt zobowiązanego). Organy te nazywa się organami egzekucyjnymi. Egzekucji podlegają:

1. należności o charakterze pieniężnym - nieruchomości, ruchomości, wynagrodzenie za prace, rachunki bankowe, wkłady oszczędnościowe

2. obowiązki o charakterze niepieniężnym – wykonanie zastępcze, odebranie rzeczy ruchomej, lokalu

• sankcje nieważności – wiąże się z nieprzestrzeganiem reguł dokonywania czynności konwencjonalnych – jeżeli źle wykonana, to będzie nieważna, a w konsekwencji nie wywoła prawnych skutków, wywoła tylko częściowo, albo wywoła inne skutki.

Sankcja karna i egzekucji – charakteryzują się tym, że ich wykonanie może łączyć się z użyciem przemocy ze strony organów państwa; sankcja nieważności – nie używają siły

Warunki efektywności sankcji:

• Musi być odpowiednio dolegliwa (tym bardziej im uciążliwsze jest przestrzeganie normy i silniejsze motywy adresata do naruszenia jej)

• Duże prawdopodobieństwo jej zrealizowania, poprzez praworządnie i sprawnie działające organy państwa (nieuchronna dolegliwość za przekroczenie normy)

• Społeczne okoliczności – dezaprobata (sankcja rozsiana)

Postawy wobec prawa:

• Konformizm – postępowania tak jak grupa, z którą się identyfikujemy, „postępuj tak, jak postępują inni”, więc może przestrzegać prawa albo nie – zależy to od grupy

• Oportunizm – podporządkowanie się normom ze względu na sankcje lub nagrodę; „postępuj tak, aby ci się to opłacało”; przestrzega normy (albo nie) bo uważa to za opłacalne

• Legalizm – przestrzega norm, bo są normami prawnymi, „prawu należy się posłuch”

• Legalizm krytyczny – dawanie posłuchu prawa z zastrzeżeniem, że są instytucje pozwalające legalnie zmieniać normy

RODZIAŁ 11

Po co tworzyć akt normatywny?

• Ze względu na skuteczność porozumiewania się twórcy z adresatami

• Ze względu na etykę – ktoś wymaga, a nie przekazuje do wiadomości, robi to niemoralnie

Publikacja aktu normatywnego – podanie go do wiadomości ogółu adresatów i innych podmiotów zainteresowanych, bez względu jaki podmiot w jakiej formie to czyni.

Ogłoszenie aktu normatywnego – urzędowe podanie treści aktu normatywnego do wiadomości publicznej, dokonane przez upoważniony do tego podmiot i w formie przewidzianej w przepisach. Jest to złożona czynność konwencjonalna o szczególnej doniosłości społecznej.

Norma nie może stać się elementem systemu, jeżeli nie zostanie ogłoszona.

Sprostowanie błędu – dokonywane przez upoważnione podmioty i w formie przewidzianej przez ustawę. Przysługuje mu przymiot autentyczności (wszelkie informacje uzyskane z innego źródła muszą być (w razie wątpliwości) porównane z tekstem ogłoszonego aktu normatywnego.

Promulgacja – ogłoszenie ustawy przez głowę państwa, połączone z jego kompetencją do potwierdzenia zgodności ustawy z konstytucją i poleceniem jej stosowania.

Publikacja aktów normatywnych:

1. Urzędowa (oficjalna) zwana ogłoszeniem

• W dzienniku urzędowym

• W formie obwieszczenia oraz nadto w sposób zwyczajowo przyjęty na danym terenie

• W formie obwieszczenia i nadto w środkach masowego przekazu

1. Nieurzędowa (nieoficjalna) w formie dowolnej (np. wydawnictwa papiernicze, zamieszczenie tekstu w gazecie, wydanie go w formie broszury, komunikatów radiowych)

Dzienniki urzędowe: - zamieszcza się w nich akty normatywne i akty prawne (wybory, stany wyjątkowe, skracanie kadencji, nadawanie tytułów naukowych itd.); na każdym jest dzień jego wydania, czyli dzień ogłoszenia aktów w nim zawartych; podział:

1. Dziennik Ustaw Rzeczpospolitej Polskiej, „Dziennik Ustaw”; ogłasza się m.in. konstytucje, ustawy, rozporządzenia z mocą ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia;

2. Dziennik Urzędowy Rzeczpospolitej Polskiej „Monitor Polski”; ogłasza się akty normatywne o charakterze wewnętrznym np. zarządzenie Prezydenta, uchwały Rady Ministrów, zarządzenia Prezesa Rady Ministrów

3. Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, dawniej zwany Dziennikiem Urzędowym Wspólnot Europejskich

4. Dzienniki urzędowy ministrów oraz dzienniki urzędowe urzędów centralnych; ogłasza się akty normatywne o charakterze wewnętrznym stanowione przez organ wydający dziennik np. zarządzenie ministra

5. Wojewódzkie dzienniki urzędowe; ogłasza się akty prawa miejscowego wydane przez terenowe organy administracji rządowej oraz organy samorządu terytorialnego (wojewoda, sejmik województwa, organy powiatu, gminy)

We wszystkich, oprócz Monitora Polskiego B – można ogłaszać akty normatywne; w Monitorze Polskim B publikuje się ważne akty prawne tj. sprawozdania, ogłoszenia, obwieszczenia

Dziennik ustaw – ogłaszane w nim akty powszechnie obowiązujące wydane przez centralne organy państwa

Wojewódzkie organy urzędowy – wydawane w nich akty normatywne, które wiążą na terenie działania organów, które je ustanowiły

Monitor polski i dzienniki urzędowa – ogłaszane w nich akty normatywne o charakterze wewnętrznym

Załącznik – integralna część aktu, musi być ogłoszony w dzienniku urzędowym, zamieszcza się tabele, schematy, wzory, wykazy.

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej – ogłaszane w nim są przepisy UE; dwie serie:

1. Seria L (legislatio) – akty normatywne

2. Seria C (communicatio) – akty prawne np. komunikaty

Warunki znajomości prawa:

1. Dzienniki urzędowe muszą być odstępne (odpowiedni nakład, tanie, dobrze rozpowszechniane), tworzenie zbiorów, nieodpłatne udostępnianie

2. Odpowiednio długa vacatio legis

3. Odpowiednio przejrzysta konstrukcja systemu aktów i komunikatywne formułowanie tekstów

Trzy rodzaje informacji niezbędnych do funkcjonowania dla obywatela:

1. Podstawowe, niezbędne, czyli np. o przysługujących mu podstawowych prawach i wolnościach, obowiązkach, o procedurach dochodzenia swoich praw, instytucjach państwowych

2. Informacje o prawie związane z pełnioną przez jednostkę rolą społeczną (lekarz, nadzór budowlany, księgowy, kierowca)

3. Informacje potrzebne zależnie od spraw, z którymi mają do czynienia (ogarniane na bieżąco)

Ignorantia iuris nocet – nieznajomość prawa szkodzi; zasada z konieczności socjotechnicznej; zasada ta nie nakazuje znać wszystkich norm systemu, ale ten kto ich nie zna znajduje się w gorszej sytuacji od tego, kto je zna. Ponosi konsekwencje nieznajomości

ROZDZIAŁ 12

Stosowanie prawa – czynność konwencjonalna organu państwa przez która organ ten rozstrzyga jakąś sprawę indywidualną i konkretną, czyniąc to na podstawie obowiązującej normy; należy legitymować się kompetencją do dokonywania aktów tego rodzaju

Organ państwa – osoba albo zorganizowany zespół osób, która wg obowiązującego prawa podejmuje działania władcze uważane za działanie państwa

Akt stanowienia – wyjątkowa czynność konwencjonalna, ponieważ do jej wykonywania potrzeba kompetencji szczególnego rodzaju – prawotwórczej; rezultatem aktu stanowienia prawa jest norma generalna i abstrakcyjna -> konsekwencją stosowania prawa jest wydanie normy indywidualnej i konkretnej; bez tej czynności konwencjonalnej nie można by było dokonywać innych czynności konwencjonalnych

Etapy stosowania prawa – wszystkie razem składają się na proces stosowania prawa:

1. Ustalenie podstawy prawnej rozstrzygnięcia - wskazanie normy prawnej, którą należy zastosować do rozstrzygnięcia danego przypadku (wymaga dokonania wykładni)

2. Ustalenie stanu faktycznego (ustalanie faktów) – określenie, czy nastąpiło pewne zdarzenie, jaki był jego przebieg, jakie osoby są w nie uwikłane

3. Dokonanie subsumcji – „podciągnięcie” ustalonego stanu pod określoną normę; organ stwierdza, że ustalony przez niego stan faktyczny jest przypadkiem, który należy do zakresu zastosowania normy; dany przypadek jest jednym z tych, do którego odnosi się określona norma prawna

4. Wydanie decyzji finalnej i jej uzasadnienie – jest to akt stosowania prawa, decyzja indywidualna i konkretna;

Uzasadnienie- obowiązek uzasadnienia przewidują normy prawne i odnoszą się do rozstrzygnięć; usprawiedliwia podjętą decyzję, ukazuje jej poprawność, bo każdy organ ma jakąś swobodę;

Wyroki wydawane przez sądy i decyzje administracyjne są szczególnie doniosłymi aktami stosowania prawa; treść rozstrzygnięć organu zawarta jest w sentencji wyroku czy decyzji;

Zakres swobody podejmowania decyzji:

Sylogistyczny model stosowania prawa – stosowanie prawa przebiega tak jak wnioskowanie; z przyjętych przesłanek beznamiętny sędzia wysnuwa logiczny wniosek

Luz decyzyjny – zakres swobody podejmowania decyzji w procesie stosowania prawa, dwa rodzaje:

1. Luz jawny – prawodawca rozmyślnie pozostawia podmiotom stosującym prawo pewną swobodę, co do treści decyzji, jaką ma podjąć; przebierają formy:

• wyznaczenia granic (pozbawienie do 3 lat)

• klauzul generalnych (zasady prawidłowej gospodarki, współżycia społecznego)

• zwrotów niedookreślonych (stosowne wynagrodzenie)

1. Luz utajony – język i wykładnia nie są jednoznaczne, więc zawsze pozostaje pewien zakres swobody co do przyjęcia danych faktów

Typy stosowania prawa:

1. Stosowanie prawa typu sądowego:

• Decyzja finalna związana jest z normami prawa

• Sądy są niezawisłe, czyli podlegają jedynie konstytucji i ustawie; żaden inny organ (nie sądowniczy) nie może zmienić jego rozstrzygnięcia; jest niezależny

• Nie jest zainteresowany treścią decyzji finalnej, jest bezstronny

1. Stosowanie prawa typu kierowniczego:

• Decyzja finalna wyznaczona jest przez normy prawa, ale kieruje się innymi kryteriami (celowość, ekonomiczność)

• Podmiotem jest organ administracyjny; jest zależny i podporządkowany organowi hierarchicznie wyższemu

• Podmiot stosujący prawo jest zainteresowany treścią podejmowanej decyzji

ROZDZIAŁ 13

Postępowanie dowodowe – ustalanie faktów w procesie stosowania prawa, zespół czynności

Dowód –informacja

Ciężar dowodu – wykazywanie, że pewne fakty miały miejsce

Ustalanie faktów – uznanie za prawdziwe zdań, które głoszą, że tak a tak jest, było;

Cechy poznania (ustalania faktów) w procesie sądowym:

1. Wymaga posiadania wiedzy i umiejętności; jest to akt o charakterze oficjalnym. Stwierdzany autorytatywnie

2. Oficjalne ustalanie faktów wymaga posiadania upoważnienia w prawie

3. Ustala się nie wszystkie fakty, ale te, które są potrzebne do rozstrzygnięcia rozważanej sprawy

4. Proces ten odbywa się w sposób wyznaczony przez przepisy procedury

5. Rozstrzyga się ostatecznie, stanowczo, nie daje się hipotez, alternatyw

6. Decyzja finalna jest prawomocna formalnie i materialnie

Prawomocność formalna – decyzje finalne są niepodważalne nawet, jeżeli okazałoby się, że opierają się na błędnym ustaleniu stanu faktycznego

Prawomocność materialna – orzeczenie prawomocne korzysta z powagi rzeczy osądzonej i nie jest dopuszczalne, aby w tej samej sprawie toczyło się po raz drugi postępowanie

Zasada prawdy materialnej – zasada, że rozstrzygnięcie podejmowane w procesie stosowania prawa powinno być oparte na ustaleniach faktycznych, zgodnych z rzeczywistością

Prawo odmowy zeznań – przysługuje najbliższym oskarżonemu, w celu ochrony zaufania rodzinnego

Zakazy dowodowe – ochrona zaufania do określonych zawodów; zasada ta zakazuje prowadzić zeznań obrońcy co do faktów, o których dowiedział się prowadząc sprawę (porada prawna), albo zeznań duchownego co do faktów, których dowiedział się podczas spowiedzi

Fakty notoryjne – fakty powszechnie znane, które nie wymagają dowodu

Rozkład ciężaru dowodu – przepisy regulujące proces ustalania faktów, wskazują kto to robi, kto ponosi ujemne skutki tego, że faktów nie wykazano; występuje w dwóch znaczeniach:

1. W znaczeniu formalnym – wskazuje się na podmioty, które mają ustalać fakty, w zasadzie chodzi tu o strony biorące udział w postępowaniu, także organ stosujący prawo

2. W znaczeniu materialnoprawnym – wskazuje kto ponosi ujemne skutki nie wykazania ważnych dla postępowania faktów; ponosi je ten, kto oskarża, to on musi udowodnić winę oskarżonego; bo sąd zawsze rozstrzyga na korzyść oskarżonego; oskarżony/pozwany nie ma obowiązku wykazywać swojej niewinności

Domniemanie prawne – reguła dotycząca wiążącego ustalania faktów sformułowana w przepisie prawnym, adresowana do organu stosującego prawo i nakazująca mu:

1. Domniemanie formalne – uznawanie za istniejący faktyczny stan dopóki nie zostanie wykazane, że miał miejsce stan przeciwny (niewinność oskarżonego, żywe urodzenie dziecka)

2. Domniemanie materialne – uznawanie za udowodniony jakiś fakt B, gdy w postępowaniu należycie został udowodniony stan A (domniemanie ojcostwa dziecka pozamałżeńskiego, śmierci osób podczas grożącego im wspólnie niebezpieczeństwa)

Podział domniemań prawnych:

1. Obalane – domniemania dopuszczające dowód przeciw domniemaniu

2. Nieobalane – domniemania nie dopuszczające dowodu przeciw domniemaniu

Domniemanie faktyczne – wnioskowanie, w którym na tej podstawie, że ustalono jakieś fakty, wnioskuje się, że miały miejsce jakieś inne fakty

Źródła ustaleń faktów niezbędnych do rozstrzygnięcia sprawy:

1. Zeznania świadków – świadek to osoba, która ma jakąś wiadomość o faktach istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy (własne obserwacje, opowiadania);

2. Przesłuchanie stron

3. Opinie biegłych – biegły to informator posiadający specjalne wiadomości w danej dziedzinie i potrafi wysnuć wnioski

4. Dokumenty

5. Oględziny – zbadanie miejsca (wizja lokalna), osoby (obdukcja) czy przedmiotu przez organ stosujący prawo; często poprzedzone są przeszukaniem (rewizją) określonego miejsca czy osoby, przeprowadzanym w celu uzyskania określonych dowodów

Dowód osobowy – źródłem informacji jest osoba / dowód rzeczowy – źródłem informacji jest rzecz

Wiarygodność informatora zależy od tego, czy ma należycie uzasadnioną wiedzę o faktach i czy chce mówić rzetelnie

Zasady oceny dowodów:

1. Zasada legalnej oceny dowodów – dowody mają taką wartość, jaką wyznacza im prawo; prawo określa jakie warunki muszą być spełnione, aby fakt można było uznać za ustalony (udowodniony)

2. Zasada swobodnej oceny dowodów – organy stosujące prawo rozważając wartość dowodów kierują się swoim przekonaniem, nieskrępowanym ustawowymi regułami

W procesie biorą udział sąd i strony; stronami w karnym jest – oskarżyciel i oskarżony, a w cywilnym – powód i pozwany; strony to podmioty, które mają przeciwne interesy

Formy postępowania procesowego:

1. Proces kontradyktoryjny – proces toczy się w formie spory przed bezstronnym sądem, obie strony mają prawo walczyć o korzystne dla siebie rozstrzygnięcie

2. Proces inkwizycyjny – postępowanie prowadzone z urzędu, przez sąd, on bada sprawę, a strony przekazują mu informacje, które on uznaje za niezbędne do rozstrzygnięcia sprawy

ROZDZIAŁ 14

Podmiot prawa – osoba lub odpowiednio zorganizowana grupa osób, która może być nosicielem praw i obowiązków

Zdolność prawna – zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków, możliwość ich posiadania

Zdolność do czynności prawnych – zdolność do dokonywania szczególnego rodzaju czynności konwencjonalnej, przez które można nabyć lub utracić określone prawa i obowiązki; rodzaje:

1. Pełna zdolność do czynności prawnych – 18 lat, nie ubezwłasnowolnione,

2. Ograniczona zdolność do czynności prawnych – od 13 do 18 lat, osoby częściowo ubezwłasnowolnione; mogą działać częściowo sami, częściowo za pośrednictwem opiekunów, a niektórych rzeczy nie mogą robić w ogóle

3. Brak zdolności do czynności prawnych – poniżej 13 lat, całkowicie ubezwłasnowolnieni (mogą zawierać umowy w drobnych sprawach życia codziennego

Osoby prawne – jednostki organizacyjne konstruowane przez normy prawne na wzór osób fizycznych i wyposażone przez te normy w zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych ;

Rodzaje: założone do celów społecznych lub do celów gospodarczych; inny podział:

1. Osoby prawne typu korporacyjnego – powstają w wyniku zorganizowania się ludzi dla jakiegoś celu

2. Osoby prawne typu fundacyjnego – zakładane przez założyciela i to on daje majątek, określa cele, strukturę, sposób działania; są to zakłady i fundacje

Państwowe osoby prawne – osoby prawne szczególnie powiązane majątkowo i strukturalnie z państwem

Komunalne osoby prawne – gminy i przedsiębiorstwa komunalne powiązane z gminą organizacyjnie i majątkowo

Typy powstawania osób prawnych:

1. Erekcyjny – powoływane aktem władzy państwowej

2. Koncesyjny – powstaje z inicjatywy założycieli i musi uzyskać zezwolenie organu państwa

3. Rejestracyjny – wpisuje się do rejestru osób prawnych prowadzonego przez organ państwa; nie musi uzyskać zgody, tylko spełnić określone warunki

Sposoby ustania osobowości prawnej: następstwo decyzji kompetentnej osoby prawnej, decyzji kompetentnego organu państwa, ogłoszenie upadłości

ROZDZIAŁ 15

Podstawowa sytuacja prawna jakiegoś podmiotu – sytuacja polegająca na tym, że jakieś zachowanie jest mu nakazane, zakazane, dozwolone, fakultatywne albo indyferentne.

Obowiązek – to zachowanie jakiemuś podmiotowi nakazane lub zakazane; podział

1. Obowiązek formalny – jego spełnienie polega na zrealizowaniu czynu wskazanego w normie

2. Obowiązek materialny – jego spełnienie polega na doprowadzeniu do powstania lub utrzymania wyznaczonego w normie stanu rzeczy

Obowiązek warunkowy – adresat normy ma ją zrealizować, gdy wystąpi jakieś zdarzenie przyszłe, ale on sam musi rozstrzygnąć, czy to zdarzenie nastąpiło

Czyn dozwolony – czyn, który nie jest danemu podmiotowi przez normę zakazany; wolność jednostronna, bo może być nakazany albo indyferentny; każdy czyn nakazany jest dozwolony, ale nie każdy dozwolony jest nakazany

Czyn fakultatywny – czyn, który nie jest danemu podmiotowi przez normę nakazany

Czyn indyferentny – czyn, który jest zarazem dozwolony i fakultatywny dla danego podmiotu; wolność zrealizowania i powstrzymywania się od danego czynu; wolność dwustronna; może być

1. czynem obojętnym (normy nie wiążą z nim prawnych konsekwencji) np. pisanie zielonym kolorem, sadzenie tulipanów w ogródku

2. czynem, z którym normy wiążą konsekwencje – zawieranie umów, sporządzanie testamentu

Pochodna sytuacja prawna – powstają dla jakiegoś podmiotu ze względu na obowiązki adresata normy zachowania się skierowanego właśnie ku sprawom tego podmiotu. Podział:

1. Uprawnienie - sytuacja prawna podmiotu B, które polega na tym, że jakiś podmiot A musi wykonać „na rzecz” podmiotu B jakieś świadczenie; świadczenie – polega na działaniu lub zaniechaniu działania ;

- wolność prawnie chroniona podmiotu B – szczególny przypadek uprawnienia, który polega na tym, że podmiotom nie-B zakazane jest wykonywanie działań ingerujących w sferę zachować podmiotu B (gdy można palić, to mogę palić w kawiarni, ale nie muszę, ale jak palę, to obsługa nie ingeruje)

1. Kompetencja (upoważnienie) – sytuacja prawna polegająca na tym, że jeżeli podmiot B dokona danej czynności konwencjonalnej, to inne podmioty mają obowiązek na tą kompetencję zareagować; poprzez tą czynność dla innych podmiotów powstaje (aktualizuje się) obowiązek określonego zachowania. Podmiot uzyskujący kompetencję to upoważniony, a ten, który zobowiązany jest w dany sposób zareagować – podmiot podległy kompetencji; trzeba posiadać uzyskaną kompetencję, nie wystarczy brak zakazu czy nakazu do jej dokonywania

Recypienci zachowania adresata normy – osoby, do których odnosi się zachowanie adresata normy;

Złożone sytuacje prawne – powstają z połączenia sytuacji lub kilku sytuacji pochodnych i prostych

Prawo w sensie przedmiotowym – prawo ujmowane jako zbiór norm postępowania

Prawo w sensie podmiotowym - prawo jakiejś osoby, „czyjeś prawo”, jest to sytuacja prawna jakiegoś podmiotu

Przywilej - normy nakazują na rzecz uprzywilejowanego świadczyć więcej niż na rzecz innych lub zwalniają go od pewnych obowiązków/świadczeń, gdy inni z takich zwolnień nie korzystają

Immunitet – sytuacja, w której podmiot B jest zwolniony od podlegania kompetencji podmiotu A, podczas gdy inne podmioty tej kompetencji podlegają

Roszczenie – uprawnienie, które jest już wymagane albo gdy podmiot B ma uprawnienie, ale obowiązany do świadczenia na jego rzecz podmiot A świadczenia tego dobrowolnie nie spełnia i wtedy dla B aktualizuje się kompetencja (upoważnienie), aby domagać się od organów państwa działań interwencyjnych wobec A (domagać swoich praw)

Doktryna praw człowieka – poglądy na treść praw człowieka, na to co jest ich źródłem i jakie są/powinny być metody ich zagwarantowania. Dziś przyjmuje się że źródłem PC jest jego przyrodzona i niezbywalna godność; ma charakter wartości podstawowej i uniwersalnej, należne każdemu bez względu na wszystko. Władza musi zagwarantować PC i chronić je przed zagrożeniami i naruszeniami. Trzy grupy PC:

1. Prawa wolnościowe – pierwszej generacji

2. Prawa polityczne – pierwszej generacji

3. Prawa socjalne, ekonomiczne i kulturalne – drugiej generacji

Równość wobec prawa – wszystkie jednostki znajdujące się w takiej samej sytuacji mają być traktowane tak samo

Równość praw – nie możliwe żeby wszyscy mieli równe prawa i obowiązki (kobiety, starsi, dzieci), więc istnieje postulat, żeby jednostka miała nie mniejsze prawa i nie większe obowiązki niż inni członkowie społeczności, którzy wykazują takie same cechy i znajdują się w takiej samej sytuacji społecznej

ROZDZIAŁ 16

Stosunek społeczny – relacja (dostatecznie trwała lub doniosła) zachodząca między co najmniej dwiema osobami albo odpowiednio zorganizowanymi zespołami osób

Stosunek faktyczny – wtedy, gdy jedna osoba w sposób dostatecznie trwały lub doniosły oddziałuje na drugą osobę lub jej sprawy

Stosunek tetyczny – oddziaływanie jednej osoby na inną opiera się na wyznaczonym przez jakąś normę obowiązku określonego zachowania się jednej z nich w stosunku do drugiej

Stosunek prawny – stosunek tetyczny, który opiera się na obowiązywaniu normy prawnej; wyznaczane są przez:

1. Normy nakazujące jednemu podmiotowi wykonać świadczenie na rzecz drugiego podmiotu – stosunki zobowiązaniowe

2. Normy kompetencyjne – stosunki podległości kompetencyjnej

Charakterystyka stosunku prawnego:

1. Strony stosunku prawnego – podmioty prawa, osoby lub odpowiednio zorganizowane grupy osób

2. Przedmiot stosunku prawnego – zachowania podmiotów prawa, które podmioty te są zobowiązane zrealizować względem siebie

3. Treść stosunku prawnego – uprawnienia i obowiązki podmiotów prawa w ten stosunek uwikłanych

Fakt prawny – zdarzenie czy zachowanie podmiotu, z którym normy prawne wiążą określone konsekwencje; Podział faktów prawnych:

1. Zdarzenia – fakty występujące w świecie niezależnie od woli i zachować ludzi, z którymi normy prawne wiążą określone konsekwencje np. śmierć człowieka

2. Zachowania – fakty prawne zależne od woli podmiotów prawa; dzielą się na: działanie – zachowanie aktywne i zaniechanie – powstrzymanie się od działania, gdy działanie było oczekiwane/nakazane;

Zachowania dzielą się na:

1. Czynności konwencjonalne

2. Czyny (inne czynności) – dzielą się na te zgodne z prawem i niezgodne z prawem

Wadliwa/nieważna czynność konwencjonalna (podział ze względu na konsekwencje):

1. Nie wywołują żadnych skutków prawnych, które normy prawne wiążą z „ważnym” dokonaniem danej czynności konwencjonalnej

2. Wywołują jedynie niektóre skutki prawne

PODZIAŁ – wykres str. 181

1. Wywołują inne skutki niż te, które normy prawne wiążą z „ważnym” dokonaniem danej czynności konwencjonalnej

Podział nieważnych czynności konwencjonalnych ze względu na to, jak traktuje je prawodawca:

1. Czynności uważane za niebyłe, bezwzględnie nieważne lub nieistniejące

2. Czynności unieważnialne (obalane), czynności nieważne względnie; są uważane za ważne tak długo, dopóki upoważniony podmiot w określonej procedurze nie ustali, że zostały dokonane z naruszeniem reguł ich dokonywania i nie wykaże ich nieważności; dzieli się je na:

• Czynności unieważnialne ze skutkami od samego początku

• Czynności unieważnialne ze skutkiem od momentu, kiedy je uznano za nieważne

Decyzje o nieważności czynności konwencjonalnych mogą mieć charakter:

1. Deklaratoryjny – poprzez decyzje następuje jedynie autorytatywne potwierdzenie stanu prawnego

2. Konstytutywny – poprzez decyzje następuje nowy stosunek prawny, zmiana istniejącego lub wygaśnięcie stosunku