Rozkwit filozofii egzystencjalnej spowodowany jest aktualnymi problemami epoki, jednak jej źródeł możemy upatrywać w czasach starożytnych u myślicieli związanych z tradycją chrześcijańską, takich jak św. Augustyn, Pascal, czy Newman (Sawicki, 2010).
Pojęcie egzystencjalizmu jest niezwykle szerokie i używa się go do określania wielu teorii, niejednokrotnie pozostających ze sobą w sprzeczności. Sam termin egzystencjalizm został zaczerpnięty z twórczości Jean-Paul'a Sartre'a, jednak jako nurt nie może być utożsamiany tylko z ruchem filozoficzny, ale znacznie szerzej rozumianym nurtem kulturalnym, znajdującym swe odzwierciedlenie w literaturze, sztuce, filmie, pedagogice (SEP).
Do nabardziej znanych egzystencjalistów należą między innymi: Albert Camus, Soren Kirkegaard, Friedrich Nietzsche, Fiodor Dostojewski, Franz Kafka, Janusz Tarnowski, Ingmar Bergman (SEP).
Nurt ten przedmiotem swoich badań uczynił losy jednostki wolnej, ale odpowiedzialnej, dla jednych przedstawicieli jest to jedyna droga ku rozwojowi człowieka, dla innych powód do wiecznego niepokoju i zmartwień. Tak też wyłoniły się dwie główne tendencje w egzystencjonaliźmie, tendencja ateistyczno-agnostyczna i tendencja teistyczna, które zostaną omówione w dlaszej części lekcji.
Głównymi przedstawicielami tej tendencji są Martin Heidegger, Jean Paul Sartre oraz Albert Camus. Każdy z nich przedstawiał własną koncepcję człowieka oraz jego istnienia wobec Boga i świata.
Martin Heidegger żył w latach 1889-1976, życie według nie to nie tylko egzystowanie w czasie od urodzenia do śmierci, ale zapisanie się na stronach historii, żyłem zatem jeżeli pozostawiłem po sobie ślad (SEP). W jego koncepcji człowiek pojawia się znikąd, dąży ku przyszłości, która kończy się upadkiem, czyli ugrzęźnięciem w codzienności życia (Tarnowski, 2004). Istnienie człowieka jest bezpośrednio zespolone ze światem, z innymi ludźmi. Grupa jest jednak zagrożeniem dla jednostki, ponieważ tłum zagrzebuje jej indywidualność, narzucająć bezosobowe, konwencjonalne zachowania. Paradoksalnie w obliczu zagrożenia utratą własnego ja, człowiek chroni się w tłumie (Hiedegger, 1962).
Na jednostkę czychają trzy niebezpieczeństwa ze strony społeczeństwa: gadatliwość, ciekawość, dwuznaczność. Gadatliwość bowiem, moze zaciemniać obraz rzeczywistości, zbyt wiele słów sprawia, że coraz bardziej odchodzimy od prawdy. Ciekawość w jego opinii, nie sprzyja dogłebnemu poznawaniu rzeczywistości, ale prowadzi do zaspokajania swoich podniet. Dwuznaczność, czyli zachowywanie pozorów, którymi przykrywa się prawdę. Jedynym lekarstwem może być sumienie, które jest integralną częścią człowieka i ma na celu jego dobro (Tarnowski, 2004).
W swojej koncepcji, nie poświęca zbyt wiele czasu Bogu, nie neguje jednak jego istnienia, stąd też tę koncepcję uważa się za agnostyczną, a nie ateistyczną.
Kolejna postać Jean Paul Sartre (1905-1980), zaliczana jest do ateistycznej tendencji egzystencjalizmu. W myśl przekonań Sartre'a, gdyby istniał Bóg, człowiek nie mógłby być wolny, gdyż zależny byłby od swego stwórcy. Egzystencja jest pierwsza, nie poprzedzana przez żadną esencję nadaną przez Boga, dzięki temu człowiek cieszy się absolutną wolnością. Jak podaje Sartre "skazani jesteśmy na wolność, choć jest ona tylko nieustającą absurdalnością" (Tarnowski, 2004:251). Wolność bowiem w opinii Sartre'a, sprawia że nie możemy szukać wymówek dla naszych działań, nie możemy unikać odpowiedzialności. To kim jesteśmy, kim się stajemy, jaką ścieżką pójdziemy, jaką historię stworzymy jest całkowicie zależne od człowieka. Wybór staje się nie możliwością, ale obowiązkiem, w związku z tym dokonując wyboru tworzymy określoną historię i planujemy określoną przyszłość. Nie możemy winić stwórcy za to co się dzieje, to człowiek stworzył taką rzeczywistość (na podstawie filmu BBC Human, All Too Human).
Sartre zakłada, iż niemożliwa jest harmonia człowieka z otaczającym światem, ponieważ otaczająca przyroda jest nieciekawa, a nawet złowroga. Drugi człowiek jest moim zaprzeczeniem, patrząc na niego staję się przedmiotem, narzędziem. Tak więc inny człowiek odziera mnie z wolności, a co za tym idzie z istnienia ludzkiego (SEP).
Kolejna postać jest doskonale wszystkim znana chociażby jako autor lektury szkolnej "Dżuma" Albert Camus. Camus urodził się w 1913 roku w Algierii w ubogiej rodzinie, wykształcenie zdobył dzięki staraniom swojego wychowawcy, który uzyskał dla niego stypendium. Zarówno doświadczenia z wczesnego dzieciństwa jak i doświadczenia wojenne wpłynęły na jego filozofię oraz twórczość literacką (Sobolewska, 2010).
Zgodnie z filozofią Camus człowiek żyje i funkcjonuje według określonych reguł, aż do momentu w ktróym jakieś zdarzenie losowe, uświadamia mu że światem rządzi absurd, a wszystko co go otacza jest tak naprawdę obce. W konsekwencji coraz trudniej podporządkować się regułom, które wydają się obce, bezsensowne, niewoadomo przez kogo ustalone i rodzi się bunt. Tak też bunt i absurd są podstawowymi kategoriami w relacjach człowieka ze światem (Śliwerski, 2004).
Camus w swoich rozważaniach na temat Boga waha się, uważa bowiem że kwestią dyskusyjną nie jest poczucie wolności w kontekście istnienia stwórcy, ale raczej pojęcie zła. Pojawia się zatem pytanie stawiane sobie przez wielu ludzi, jeśli Bog istnieje, dlaczego pozwala na tyle zła, które obserwowane jest na codzień (SEP).
Przedstawicielami tendencji teistycznej są Karl Jaspers, Martin Buber i Gabriel Marcel.
Według Karla Jaspera filozofia egzystnecjalna ma być nauką użyteczną, powinna pomagać w stawaniu się sobą. Nie jest istotne zatem pytanie o byt, ale egzystencję. Nie wszytsko może być uzasadnione dzięki rozumowi, światopogląd człowieka nie opiera się przecież tylko na znanych faktach, ale głównie na wierze w okreśłony porządek rzeczy. Każdy wierzy w określąną egzystencjalną prawdę. Egzystencja ludzka jest czymś nieuchwytnym i może być w pełni realizowana dzięki komunikacji międzyludzkiej. Istotnym aspektem jest tarnscendencja, która zastępuje Boga, człowiek zaś rozdarty jest między rzeczywistością istnienia tu i teraz a transcendencją, czyli istnieniem w wymiarze wyższym. "JA" istnieje przez wieczność, śmierć nie jest końcem życia, jest końcem tylko doczesnego fizycznego bytu na Ziemii, za dlasza droga rozwijania "Ja" ciągle istnieje (Tarnowski, 2004).
Martin Buber urodził się w 1878 roku w Wiedniu, a zmarł w 1965 w Jerozolimie, jego najpopularniejszą w Polsce książką są "Opowieści Chasydów". Ze względu na zainteresowanie filozofią Chsydzką negował koncepcję ateistyczną, tworząc filozofię optymistyczną, opartą na założeniu że człowiek może być tylko wtedy pełnowartościowy, kiedy żyje, dla innych. Każde działanie dokonywane jest ku chwale Boga, wspólnoty budowane są na bazie indywidualności jednostek ludzkich zwróconych ku sobie i ku Bogu. Dialog staje się podstawową relacją ze światem (Okoń, 2001:50-51).
Gabriel Marcel to francuski filozof, wykładowca, krytyk literacki, żył w latach 1889-1973. Jego doświadczenia związane z pracą w Czerwonym Krzyżu, poczas pierwszej wojny światowej, utwierdziły go wprzekonaniu, że filozofia powinna być ściśle związana z egzystencją człowieka. W jego koncepcji współczesny człowiek staje się niewolnikiem rzeczy, to one dehumanizują człowieka, chcemy mieć coraz więcej, coraz bardziej obawiamy się utraty tychże dóbr. Według filozofii egzystencjalnej liczy się jedynie być, a nie mieć, a tylko twórczość i miłość mogą doprowadzić człowieka do istnienia. Prawdziwa miłość do człowieka nie może istnieć inaczej niż w Bogu i przez Boga (Tarnowski, 1994).
Egzystencjalizm w pedagogice
Każda doktryna, czy orientacja pedagogiczna u swoich podstaw kładzie określoną koncepcję człowieka. Osobę w ujęciu egzystencjalnym cechuje jednostkowość, autentyczność, konkretne usytuowanie, wolność, dialogiczność i zaangażowanie. Na bazie tej charakterystyki można wyłonić trzy podstawowe kategorie funkconujące w pedagogice egzystencjalnej, są toautentyczność, dialogiczność i zaangażowanie.
Dialog może być rozumiany jako metoda, proces, bądź postawa. Komunikowanie się przy użyciu metody dialogu polega na dążeniu podmiotów do wzajemnego zrozumienia, zbliżenia się iwspółdziałania, odpowiada to trzem sferom psychiki ludzkiej poznawczej, emocjonalnej i prakseologicznej. O procesie mówimy kiedy przynajmniej jeden z elementów metody został uwzględniony. Postawa zaś to gotowośc do otwarcia się na innych, do zbliżenia i współdziałania. Istnieją trzy rodzaje dialogu, egzystencjalny, rzeczowy i personalny. W dialogu rzeczowym, człowiek poszukuje wraz z innymi prawdy, dialog personalny prowadzi do tworzenia współwolności z otoczeniem. Nauczyciel zatem winien zatem prowadzić z uczniami dialog, traktując ich jako równorzędnych partnerów (Tarnowski, 1980).
Egzystencjalizm w pedagogice cz.2
Autentyczność w ujęciu egzystencjalnym rozpatrywana jest w dwóch aspektach, pozytywnym i negatywnym. W ujęciu negatywnym wiąże się z wyzwoleniem od alienacji, związanej z uprzedmiotowieniem człowieka. Snobizm, moda, konformizm są skutkiem urzeczowienia, bycia niewolnikiem opinii innych. Takiej alienacji sprzyjają pełnione przez nas funkcje, monotonia życia codziennego (doczesnego), wysoka technizacja otaczającego świata. Alienacja jest powszechnie prezentowaną postawą (Tarnowski 2004).
Egzystencjalizm w pedagogice cz.3
Zaangażowanie, wg Slancik to stan związania się jednostki poprzez działania, z przekonaniami, które te działania utrwalają (POU, 2007). W ujęciu egzystencjalnym zaangażowanie związane jest z wolnym wyborem człowieka i oznacza udział składników intelektualnych, emocjonalnych oraz całej psychiki w wychowaniu. W praktyce pedagogicznej oznaczo to wielostronne poznanie sytuacji wewnętrznej i zewnętrznej wychowanka, odkrycie wszystkich czynników za ten stan odpowiedzialnych oraz wspieranie w samodzilenym określaniu właściwego nadanym moment zadania rozwojowego. Warunkiem koniecznym do tych działań jest zaangażowanie obydwóch stron, zarówno wychowawcy jak i wychowanka (Tarnowski, 2004)
Początek formularza
Dół formularza