Pedagogika egzystencjalna
GENEZA
Istnieje wiele opinii co podochodzenia egzystencjalizmu. Bliskie prawdy wydaje się rozwiązanie jakie zaproponował Adam Schaff. Ukazuje tradycję dwu koncepcji filozoficznych:
Pierwsza z nich wywodzi się ze szkoły jońskiej(VI-IV w.p.n.e), a przedstawiciele to m.in. Tales, Alaksymander, Heraklit. Szukali oni odpowiedzi na pytanie o początek i naturę świata, oraz zasad nim rządzących.
Druga koncepcja pochodzi od Sokratesa. Nie chciał on zajmować się przyrodą, gdyż twierdził, że drzewa niczego nie mogą go nauczyć, ale do wiedzy można dojść przede wszystkim poprzez rozmowy z ludźmi.
Nagły sukces egzystencjalizmu można także wytłumaczyć aktualnymi czynnikami:
Problemy własnego losu są stale ważne dla człowieka
Po dwóch strasznych wojnach wytworzyła się „sytuacja graniczna”, gdyż świat znajduje się na krawędzi życia i śmierci.
Za „ojca egzystencjalizmu” uważany jest SOREN KIERKEGAARD (1813-1855), gorliwie wierzący w Boga, ale do jego poglądów często nawiązują niewierzący egzystencjaliści.
Pień egzystencjalistyczny rozdziela się na dwie gałęzie, których jedna została zaszczepiona w chrześcijaństwie a druga jest ateistyczna.
Tendencja agnostyczna ateistyczna
Przedstawiciele
MARTIN HEIDEGGER (1889-1976)
Reprezentant postawy agnostycyzmu
Koncepcja człowieka
3 momenty istnienia człowieka;
absurdalne wynurzenie się człowieka z nicości i rzucenie w świat
wyrywanie się ku przyszłości ; nadające sens światu, ale jedynie dzięki projekcji dokonanej przez człowieka
upadek, czyli ugrzęźnięcie w powszedniości, bezosobowe zatopienie w rzeczach pod presją otoczenia
Człowiek wobec świata
Istnienie człowieka jest zespolone ze światem w jedną całość. Chociaż jednak człowiek ciąży ku innym ludziom zagrażają oni autentyczności jego życia
Tłum zagrzebuje jednostkę w swej anonimowej masie, narzucając jej bezosobowe, konwencjonalne formy postępowania
3 niebezpieczeństwa czyhające na jednostkę ze strony społeczeństwa:
Gadatliwość- gdy nie dba się o pierwotny i właściwy sens słów, zaciemniając nimi prawdę
Ciekawość- gdy nie chodzi o dogłębne poznanie rzeczy, ale o zaspokojenie podniet: stąd rozproszenie i pośpiech
Dwuznaczność- brak prawdy i szczerości przy zachowaniu pozorów
Jedynym wyjściem, przed zagubieniem jest sumienie- pełne milczącej wymowy i metafizycznych treści.
Człowiek wobec Boga
M.Lelong opiera się na kategorycznym oświadczeniu Heideggera, że jego filozofii nie powinno się uważać za ateistyczną i dodaje, że „heideggerowski niebyt pozostaje dwuznaczny”. Najbardziej odpowiednie jest określenie jego postawy mianem agnostycyzmu otwartego
JEAN PAUL SARTRE (1905-1980)
Reprezentant postawy ateizmu o podbudowie intelektualnej
Koncepcja człowieka i problem Boga
Jeśli Bóg istnieje, to człowiek nie byłby wolny. Jako stworzony przez Boga zależałby od niego, gdyż stosunek Stwórca- stworzenie jest podobny do związku między rzemieślnikiem, a wytworem jego pracy
W umyśle Boga powstaje jakaś esencja człowieka, która potem urzeczywistnia się w poszczególnych jednostkach
Sartre jest przeciwny wszelkiemu esencjonalizmowi: wychodzi on z założenia, że egzystencja poprzedza esencję i wtedy człowiek posiada wolność absolutną, po prostu jest wolnością
Człowiek wobec świata
Wg. Heideggera pierwotnym stosunkiem człowieka do świata jest trwoga, zdaniem Sartre zaś obrzydzenie
Niemożliwa jest harmonia z przyroda, gdyż stanowi ona dla ludzi stałe zagrożenie, a przedmioty natury są „lepkie”, „mdłe”, „zimne”, i „złowrogie”
Ludzie odzierają się z ludzkiego istnienia, a miłość jest niczym innym jak atakiem na drugą osobę; jej zniewolnieniem i uprzedmiotowieniem
ALBERT CAMUS (1913-1960)
Reprezentant ateizmu życiowego
Koncepcja człowieka i jego stosunek do świata
Dwie kategorie:
Absurdu- ogólna uwaga wobec codziennego automatyzmu, w którym pogrążone jest życie ludzkie
Nieraz wskutek ważnego wydarzenia lub w wyniku nagłego olśnienia wewnętrznego: przebudzenie; odkrycie fundamentalnego absurdu świata
Uświadomienie obcości otoczenia, także tych których się kocha, nawet samego siebie
W konsekwencji niemożność podporządkowania się wszelkim ideałom, które tracą sens wobec powszechnej absurdalności, a człowiek czuje się zawsze niewinny
Buntu
Człowiek wobec Boga
Camus nie podaje argumentów za ateizmem
Trudnością dla Camusa nie jest pogodzenie istnienia Boga z wolnością człowieka, gdyż wobec Boga mniej wchodzi w grę problem wolności, niż problem zła
Tendencja teistyczna
KARL JASPERS (1883-1969)
Nie należy do żadnego wyznania
Koncepcja człowieka i jego stosunek do świata
Nie usiłuje dotrzeć do istoty bytu, ogranicza się tylko do badania ludzkiej egzystencji
Egzystencja nie jest czymś gotowym i zakończonym, a filozofia ma pomóc w stawaniu się sobą
Egzystencja jest nieuchwytna, a swą obecność manifestuje w sytuacjach granicznych, takich jak: śmierć, cierpienie, walka, wina. Przejawia się także głosem sumienia, lękiem egzystencjalnym
Dzięki komunikacji międzyludzkiej odkrywa się „głębsze ja”
Człowiek wobec Boga
Człowiek jest rozdarty między światem rzeczy, a transcendencją, która jest jedynie bytem prawdziwym i pełnym
Gdy życie kończy się śmiercią, egzystencja może uczestniczyć w życiu wiecznym
Wg. Jaspera transcendencja nie jest nicością, jednak przeraża człowieka, ale i fascynuje, niesie pokój i nadzieję
MARTIN BUBER (1878-1965)
Wyznawca religii mojżeszowej
Koncepcja człowieka
Wg Bubera istota ludzka nie jest bytem zwróconym do siebie, lecz do innych; be powiązania z „Drugim” (Bogiem i innymi ludźmi) nie jest w ogóle człowiekiem
We właściwy sposób jednostkę ludzką widzi tylko ten, kto ujmuje ją w relacjach do Boga i świata
Różnica między indywidualnością, a osobą:
1.indywidualność- zawiera to, co odróżnia nas od innych: charakter, rasa, sposób działania, zdolności
2.osoba- mieści w sobie to dzięki czemu wchodzimy w relację z innymi. Jest to moje „ja”, ale nie oznacza „jestem taki”, tylko „ja jestem”. Osoba stanowi duchową formę łączności.
Człowiek wobec świata
Przeciwstawność słów „To” i „Ty”
To- oznacza rzeczy, obiektywny i powierzchowny system
Ty- nie znajduje się bynajmniej poza światem rzeczy, lecz nadaje mu inny, nowy wymiar-ludzki
Gdy człowiek zamknie się w rzeczywistości, staje się nieludzki i dochodzi do nicości
Wg. Bubera najbardziej zasadniczą postawą jest dialog. Dzięki niemu może dojść do spotkania i poznania Drugiego, czego uwieńczeniem staje się miłość
Człowiek wobec Boga
Buber współczesny mozaizm traktuje jako zbiór zasad i praktyk bez nawiązania osobowego stosunku do Boga
Relacja z Bogiem nie polega również na ucieczce od rzeczywistości, gdyż spotkanie z Bogiem ma być relacją doskonałą, a świat ma stać się „nowym mieszkaniem” dla ludzi
3. GABRIEL MARCEL (1889-1973)
Katolik
Koncepcja człowieka
Czynnikiem dehumanizującym i degradującym jest rosnąca tendencja do posiadania
Pragniemy cos posiadać i lękamy się aby nie stracić tego co już mamy, stąd ból i cierpienie. Tak stajemy się niewolnikami rzeczy
Należy przejść od posiadania do istnienia, a odbywa się to dzięki twórczości i miłości
Dla człowieka „być” to istnieć jako podmiot, wcielony, ale niematerialny i wolny
Człowiek wobec świata
Zdaniem Marcela, wspólnym błędem idealizmu i materializmu jest zaprzeczenie centralnej idei jaką jest wcielenie
Błędnie uważam swoje ciało jako narzędzie, którym mogę manipulować, jednak jest podmiotem, mną samym, moim punktem oparcia: dzięki niemu mogę kontaktować się z całym światem
Człowiek wobec Boga
Spotkania z ludźmi mogą stać się zasadniczym punktem zmiany orientacji życiowej
Spotkanie z Bogiem jest kataklizmem metafizycznym
Nie ma prawdziwej miłości człowieka, jak w Bogu i przez Boga
Cechy egzystencjalizmu można ograniczyć do 3:
Autentyczność- wiąże się z urzeczywistnieniem jedynej, niepowtarzalnej egzystencji w całym wachlarzu jej zmiennych możliwości
Zaangażowanie- wynika z właściwego odkrycia swego konkretnego usytuowania z jego trudnościami, konfliktami i całym tragizmem
Dialogiczność- opierające się na uznaniu wolności zarówno własnej jak i innej