PEDAGOGIKA EGZYSTENCJALNA
PEDAGOGIKA EGZYSTENCJALNA
GENEZA EGZYSTENCJALIZMU
A. Schaff - stale aktualne problemy losu człowieka (jak u Sokratesa) - pojawienie się sytuacji granicznej (wojna, konflikt) świat na granicy życia i śmierci - stąd nastrój buntu, nastrój rezygnacji wzmaga pojawienie się pytań o sens istnienia, wolność, odpowiedzialność i stosunek do innych ludzi.
MOUNIER - DWIE GAŁĘZIE EGZYSTENCJALIZMU:
Tendencja agnostyczno- ateistyczna
Martin Heidegger (agnostycyzm otwarty) - człowiek absurdalnie wynurza się z nicości, pozbawiony jest sensu, ponieważ otacza go nicość i upadek, czyli ugrzęźnięcie w powszedniości, bezosobowe zatopienie w rzeczach pod presją otoczenia.
Człowiek zespolony jest ze światem w jedną całość, nie ma dla niego innej możliwości, jak być w świecie, inni ludzie, ku którym ciąży zagrażają autentyczności jego życia. Przed utratą „Ja” chroni się w tłum - to paradoks, bo tam czuje się pewniej. Ale świat go przeraża.
Trzy niebezpieczeństwa społeczności: gadatliwość- zaciemnia prawdę
ciekawość - zaspokojenie podniet o sensacyjne wiadomości
dwuznaczność prawdy i szczerości, jedynym wyjściem jest sumienie (Gewissen)
Jean Paul Sartre (ateizm intelektualny) - człowiek jest wolny bez Boga, choć absolutna wolność jest absurdalnością. Stosunek do świata nacechowany jest obrzydzeniem. Drugi człowiek nie jest mną lecz moim zaprzeczeniem. Staje się dla niego narzędziem, pozbawia mnie wolności. Ludzie odzierają się wzajemnie z ludzkiego istnienia, a miłość jest niczym innym jak atakiem na drugą osobę, uprzedmiotowieniem jej i zniewoleniem.
Albert Camus (ateizm życiowy) - życie ludzkie pogrążone w codziennym automatyzmie, w wyniku olśnienia - odkrywamy fundamentalny absurd świata, uświadamiamy sobie obcość wszystkiego, nawet tych, których się kocha. W konsekwencji przychodzi niemożność podporządkowania się normom, przepisom, brak ideałów - a człowiek czuje się zawsze niewinny.
Tendencja teistyczna
Karl Jaspers - bada tylko ludzką egzystencję, która jest nie-gotowa, bez docierania do istoty bytu. Filozofia pomaga w stawaniu się sobą. Ważna jest WIARA jako podstawa światopoglądu. Egzystencja przejawia się:
głosem sumienia, decyzją i lękiem egzystencjalnym oraz odkrywaniem „ja” przez komunikację międzyludzką. Samego siebie można urzeczywistnić jedynie w drugim. „Ja” rozwija się w czasie, ale tkwi w wieczności, jej ułamkiem jest konkretne „teraz” - po śmierci egzystencja uczestniczy w życiu wiecznym.
Martin Buber - istota ludzka nie jest zwrócona do siebie, ale jest powiązana z „Drugim” (Bóg i inni ludzie). Różnica między indywidualnością a osobą. Pierwsze odróżnia nas od innych, zaś drugie pozwala wchodzić w relacje z innymi. Staję się „Ja” mówiąc Ty. Odkrycie „Ty” to obecność, która wszystko odnawia.
Gabriel Marcel - to, co degraduje człowieka to chęć posiadania na niekorzyść istnienia. Przejście od posiadania do istnienia odbywa się poprzez twórczość i miłość. Ciało jest podmiotem i punktem oparcia, za jego pośrednictwem mogę się kontaktować z całym światem. Istotą człowieka jest to, że został usytuowany przez swoje ciało, nie jestem widzem, ale gotowym na nawiązanie łączności z całym światem.
PEDAGOGIKA EGZYSTENCJALNA
Podstawy:
Dramatyczne ujęcie życia ludzkiego, zaakcentowanie wolności i potrzeby autentyzmu.
Niemożność pełnego poznania drugiego człowieka i rozszyfrowania jego niepowtarzalnej osobowości.
Każdy jest niepowtarzalny, urzeczywistnia egzystencję przez rozwój życia osobowego.
Egzystencja na pierwszym planie, jej cechami jest zmienność, zdolność do transgresji (przekraczania siebie)
Niebezpieczeństwo życia apersonalnego - uleganie modzie czy opinii innych
Usytuowanie człowieka budzi jego niepokój - jest wyzwaniem do zaangażowania egzystencjalnego i społecznego.
Człowiek nawiązuje relacje i jest to jego konstytutywna cecha (Jean Lacroix)
Cechy:
Autentyczność - uwolnienie się od alienacji, której ulega przez urzeczowienie (reifikację), alienować może też opinia, której stajemy się niewolnikami, stąd konformizm, snobizm, moda. Egzystencja autentyczna polega na zgodności z najgłębszym „ja”, kiedy słowa i czyny wynikają z wewnętrznego, osobistego nastawienia, są prawdziwe i intensywnie przeżywane.
W pedagogice oznacza to potrzebę poznawania w procesie wychowania autentycznej egzystencji dziecka, dotarcia do niej, bo egzystencja wychowanka jest konkretna, niepowtarzalna, nie da się zamknąć w żadnych schematach. Oddziaływanie trzeba dopasować do rdzenia rozwijającej się egzystencji (potrzeby, zainteresowania) by doprowadzić wychowanka do wolnej decyzji (horyzont oczekiwań).
Zaangażowanie - pochodzi z wolnego wyboru, oddanie się konkretnej sprawie lub osobie.
K. Sośnicki uznaje, iż wyraża ono w wychowaniu potrzebę aktywnego udziału całej psychiki. Poznanie czynników warunkujących sytuację egzystencjalną wychowanka. Stany napięcia, konflikty - pomoc wychowankowi w odkrywaniu właściwego mu zdania na temat czynników warunkujących aktualną sytuację - urzeczywistniania go z całkowitym oddaniem (wypowiedź rusztowanie).
Dialogiczność - moment partnerski w relacji nauczyciel-uczeń, oparty na przeświadczeniu, że obie strony są tożsame w swoim człowieczeństwie.
Tendencja agnostyczno- ateistyczna.
Agnostycyzm- neguje całkowicie lub częściowo możliwość poznania obiektywnej rzeczywistości.
Pierwszym przedstawicielem jest Martin Heidegger. Zdaniem Heideggera istnienie człowieka jest zespolone ze światem w jedną całość. Nie ma dla niego innej możliwości jak być w świecie. Człowiek nie potrafi istnieć bez innych, ale zbiorowość pochłania jednostkę w anonimowości.
Trzy niebezpieczeństwa ze strony społeczeństwa to:
Gadatliwość
Ciekawość związana z pogonią za sensacją
Dwuznaczność, człowiek często nie przywiązuje uwagi do prawdy, jest nieszczery.
Właściwą drogą postępowania jest życie w zgodzie z własnym sumieniem.
Heidegger nie był radykalnym ateistą, nie uważał swojej filozofii
za ateistyczną.
Drugim przedstawicielem tej koncepcji tej koncepcji jest Jean Paul Sartre.
Uważał on, że jeżeli Bóg isnieje to człowiek nie jest wolny ponieważ jeżeli jest stworzony przez Boga należy do niego.
Nie jest możliwa harmonia człowieka z przyrodą, ponieważ stanowi ona dla nas stałe źródło zagrożenia.
Sartre uważał, że drugi człowiek jest zaprzeczeniem tego pierwszego
i pozbawia go wolności. Również miłość jest atakiem na drugą osobę, ponieważ pozbawia ją wolności.
Trzecim reprezentantem jest Albert Camus. Ujmuje on człowieka w dwie kategorie: absurdu i buntu. Uważał, że życie ludzkie pogrążone jest
w automatyzmie. W Boga nie wierzy, ale nie jest ateistą.
Tendencja teistyczna.
Przedstawicielem jest Karl Jaspers. Nie usiłuje dotrzeć do istoty bytu, ogranicza się tylko do badania ludzkiej egzystencji.
Egzystencja jest nieuchwytna, nie może stanowić przedmiotu badań. Pojawia się w sytuacjach granicznych, jak śmierć, cierpienie, walka, a przejawia się ona np. głosem sumienia. Podkreśla on wielką rolę komunikacji międzyludzkiej, która jest przesłanką do odkrycia i do urzeczywistnienia siebie.
Kolejnym przedstawicielem jest Gabriel Marcel.
Jednym z czynników degradujących człowieka jest rosnąca tendencja
do posiadania na niekorzyść istnienia. Wszelkie cierpienia, lęk, obawa wynika z faktu, że obawiamy się, że utracimy to co mamy.
Trzecim przedstawicielem jest Martin Buber. Uważa, że dialog ma układ symetryczny, jest oparty na równości partnerów.
Cechy osoby w ujęciu egzystencjalnym:
Autentyczność- wiąże się z urzeczywistnieniem jednostkowości, człowiek jest jedyny w swoim rodzaju.
Zaangażowanie- wynika z właściwego odkrycia miejsca w którym się znajduje, razem z wszelkimi trudnościami jakie go spotykają.
Dialogiczność- opiera się na uznaniu wolności zarówno własnej jak
i innych.
Dialog- metoda komunikowania się, daje ona możliwość wypowiedzenia
i zrozumienia drugiego człowieka, współdziałania z nim.
Człowiek dialogu- przyjmuje postawę otwartą na zrozumienie drugiego człowieka.
Główną jego cechą jest:
- poszukiwanie wraz z innymi prawdy, czyli dialog rzeczowy,
- dążenie do współwolności z otoczeniem, dialog personalny,
- oddanie siebie do dyspozycji partnera przez miłość, dialog egzystencjalny.
Pedagogiczne zastosowanie wymienionych ujęć dialogu:
- nauczyciel powinien widzieć w uczniach nie tylko odbiorców, ale też dawców wiedzy, Relacja nauczyciel- uczeń powinna być oparta na układzie partnerskim. W ujęciu dialogu symetrycznego zachodzi obawa zagubienia autorytetu nauczyciela.
Podkreśla się lepsze rozwiązanie tzw. dialog wychowawczy, nauczyciel stoi wyżej od ucznia, ale jest do jego dyspozycji, potrafi rozmawiać.
- autentyczność( zdefiniowana przez Grzegorczyka):
Być sobą,
Żyć świadomie,
Samodzielnie decydować o swoich czynach,
Nie ulegać uprzedmiotowieniu,
Żyć aktywnie.
Zastosowanie w pedagogice:
Autentyczność egzystencjalna jest kategorią pedagogiczną, ponieważ postuluje poznanie w procesie wychowawczym autentycznej egzystencji dziecka lub młodego człowieka, oraz dotarcia do niej.
Zaangażowanie w znaczeniu pedagogicznym wg Sośnickiego:
Postulat zaangażowania wyraża potrzebę aktywnego udziału nie tylko składników intelektualnych i emocjonalnych, ale całej psychiki
w procesie wychowania.
Konsekwencje wprowadzania zaangażowania egzyst. do pedagogiki:
- konieczność możliwie wszechstronnego poznania czynników warunkujących konkretną sytuację, w której znajduje się wychowanek, zwłaszcza stany napięcia, konflikty wewnętrzne i zewnętrzne.
- okazanie mu pomocy w odkrywaniu właściwego mu zadania w jego sytuacji.