Podstawy prawa
Pojęcie i funkcje prawa karnego
Celem prawa karnego jest ochrona tych stosunków społecznych i dóbr prawnych które są ważne dla człowieka. Przekroczenie norm prawnych prawa karnego grozi sankcjami kryminalnymi.
Funkcje prawa karnego realizowane są na trzech płaszczyznach:
Prewencyjnej (zapobieganie) – ukierunkowanie na sprawce czynu
Represyjnej – służy rozliczeniu przestępcy ze społeczeństwem
Zabezpieczającej
Prawo materialne pełni funkcję gwarancyjną w procesie karnym. Wiąże się to ze szczególnym stosunkiem między władzą a obywatelem. Przepisy karne mają stanowić gwarancję przed dowolnością sądów i innych instytucji państwowych. Obywatel nie może być pociągnięty do odpowiedzialności przed sądem za czyny które nie są opisane w świetle prawa.
Prawo karne nie może działać wstecz.
Zasada indywidualizacji kary:
Kara musi mieć charakter osobisty. Nie można za kogoś przejąć odpowiedzialności za dany czyn. Sprawca przestępstwa ponosi odpowiedzialność tylko na podstawie winy.
Źródła prawa karnego
Podstawowym źródłem prawa karnego jest kodeks karny. Składa się on z trzech części:
1-116 ogólne zasady prawa karnego
117-316 część szczegółowa, rozbudowana, 22 rozdziały
317-363 część wojskowa
Obywatele Polski są zobowiązani do przestrzegania prawa także na terenie innych krajów.
Pojęcie przestępstw i odpowiedzialność karna
„Przestępstwem jest czyn człowieka zabroniony ustawą pod groźbą kary obowiązujący w trakcie jego popełnienia”.
Punktem wyjścia w przypadku kary jest popełnienie czynu. Czyn jest to zewnętrzne zachowanie mające związek z wolą sprawcy.
W każdym przestępstwie występują następujące cztery elementy:
Podmiot przestępstwa
Przedmiot przestępstwa
Strona przedmiotowa przestępstwa
Strona podmiotowa przestępstwa
Podmiotem lub podmiotami przestępstwa nazywamy sprawcę lub sprawców.
Przedmiotem przestępstwa jest dobro, przeciwko któremu przestępstwa było bezpośrednio skierowane: skradziona rzecz, życie człowieka, jego dobre imię, wolność, mienie itd.
Stroną przedmiotową przestępstwa nazywamy sposób popełnienia czynu i okoliczności faktyczne, w jakich do niego doszło. Utrwaleniem strony przedmiotowej zajmuje się ekipa policyjna przybyła na miejsce zdarzenia.
Stroną podmiotową przestępstwa nazywamy natomiast subiektywne okoliczności sprawy, okoliczności związane z psychiką sprawcy. Należy do nich przede wszystkim wina sprawcy.
Rodzaje przestępstw:
Ze względu na wysokość grożącej kary przestępstwa dzielą się na zbrodnie i występki.
Z uwagi na skutek przestępstwa dzielą się na materialne i formalne (lub skutkowe i bezskutkowe)
Ze względu na rodzaj winy sprawcy odróżnia się przestępstwa umyślne i nieumyślne.
Ze względu na sposób zachowania się sprawcy można przestępstwa podzielić na popełnione przez działanie i popełnione przez zaniechanie.
Przestępstwa można podzielić także na zasadnicze, kwalifikowane i uprzywilejowane:
W skali tych przestępstw na pierwszym miejscu stoją przestępstwa kwalifikowane gdyż posiadają takie cechy dodatkowe które powodują że są one niebezpieczniejsze niż przestępstwa zasadnicze.
Przestępstwa zasadnicze jest to grupa przestępstw podobnych do siebie w którym jedno z nich odgrywa rolę zasadniczą (np. kradzież wśród przestępstw przeciwko mieniu)
Przestępstwa uprzywilejowane posiadają cechy dodatkowe które czynią je mniej niebezpiecznymi niż przestępstwa zasadnicze.
Ze względu na sposób ścigania przestępstwa dzielą się na ścigane z urzędu i ścigane z oskarżenia prywatnego.
Ze względu na rodzaj dóbr chronionych przez prawo karne rozróżnia się przestępstwa pospolite i przestępstwa polityczne.
Formy popełnienia przestępstwa
Formami popełnienia przestępstwa są:
Sprawstwo – sprawcą jest ten kto wykonuje czyn zabroniony pod groźbą kary, sam albo wspólnie i w porozumieniu z inną osobą. Ponadto prawo karne traktuje tego kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę a także tego, kto wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, polecił jej wykonanie takiego czynu.
Przygotowanie – z reguły w drobnych sprawach nie jest karalne CHYBA ZE CHCESZ WYSADZIC SEJM.
Podżeganie – polega na nakłanianiu innej osoby do popełnienia określonego przestępstwa.
Pomocnictwo – polega na ułatwieniu sprawcy popełnienia przestępstwa.
Usiłowanie – jest to zamiar popełnienia czynu zabronionego, zachowanie bezpośrednio zmierzające ku jemu dokonaniu jednakże w rezultacie brak jego dokonania.
Okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną
Niepoczytalność:
Niepoczytalność jest to określony stan psychologiczny człowieka, polegający ma tym, że nie rozpoznaje on znaczenia swoich czynów lub nie może kierować swoim postępowaniem. Przyczyną niepoczytalności może być niedorozwój psychiczny, choroba psychiczna bądź inne zakłócenia czynności psychicznych, chociażby przejściowe. Wina jest uwarunkowana prawidłowym funkcjonowaniem świadomości i woli sprawcy. Dlatego niepoczytalność, której istota polega na wadliwym działaniu świadomości lub woli, należy do okoliczności wyłączających winę.
Ograniczona poczytalność
Zakłócenie prawidłowego działania psychiki może występować z różnym natężeniem, dlatego obok niepoczytalności wyróżnia się także ograniczoną poczytalność. O ograniczonej poczytalności mówimy wtedy, gdy zdolność człowieka do rozpoznawania czynów i kierowania postępowaniem nie jest całkowicie wyłączona, lecz tylko w znacznym stopniu ograniczona. Nie wyłącza to odpowiedzialności karnej człowieka jednak sąd może zastosować wobec niego pewne nadzwyczajne złagodzenia kary.
Obrona konieczna
Obroną konieczną nazywamy takie działanie człowieka które zmierza do odparcia bezpośredniego, bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro społeczne lub jakiekolwiek dobro jednostki. Człowiek działający w obronie koniecznej używa takich środków, jakie w innych warunkach byłyby przestępstwem. Przedmiotem obrony koniecznej może być jakiekolwiek dobro chronione prawem, własne lub cudze – życie, zdrowie, mienie, dobre imię itd. Zamach, przeciwko któremu jest skierowanie działanie w obronie koniecznej musi być bezprawny, bezpośredni (musi zagrażać w chwili podjęcia obrony koniecznej), i rzeczywisty (nie można zastosować obrony jedynie przewidując że dojdzie do przestępstwa).