RENESANS (ODRODZENIE klasycyzmu i kultury antycznej)

XVI w. – złoty wiek kultury polskiej

1. Cechy światopoglądu, terminologia:

• Antropocentryzm - człowiek w centrum zainteresowania, wierzy w potęgę rozumu, chce wykorzystać swe możliwości dla dobra swojego i innych,

• Humanizm – ideał człowieka wszechstronnego, wykształconego, dążącego do pełni człowieczeństwa. Myśl przewodnia to hasło Terencjusza: „Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce”.

• Klasycyzm – prąd w sztuce i literaturze opierający swe zasady tworzenia na poetyce antycznej. Jego cechy: ład, prostota, harmonia, zgodność z mimesis i decorum,

• Reformacja – ruch religijno – społeczny, który wyrósł z krytyki instytucji Kościoła i dążył do jego odrodzenia. Doprowadził do rozbicia jedności chrześcijaństwa i pojawienia się nowych wyznań: kalwinizmu, luteranizmu, arianizmu i anglikanizmu.

• Irenizm – pokojowe współistnienie różnych religii.

• Mecenat – opieka materialna możnych i bogatych nad artystami i ludźmi kultury,

• Utopia – Tomasz Morus „Utopia” – cudowna wyspa, na której istnieje idealne społeczeństwo, rządzące się idealnymi prawami, Ludzie są szczęśliwi i żyją w dobrobycie.

• Makiawelizm – Niccolo Machiavelli „Książę” – rady dla władców dotyczące sprawnego, lecz niekoniecznie sprawiedliwego rządzenia (cel uświęca środki). Dobry władca nie cofa się przed niczym, siła państwa jest celem nadrzędnym – do jego realizacji należy stosować wszelkie dostępne środki.

1. FILOZOFIA:

• Epikureizm,

• Stoicyzm,

• Hedonizm (najwyższe dobro to rozkosz i przyjemność, cel – unikanie przykrości, nieszczęścia,

• Erazmianizm – myśliciel Erazm z Rotterdamu nie stworzył pełnej koncepcji, postulował irenizm, uczył etycznego życia,

1. LITERATURA OBCA:

• Francesco Petrarka „Sonety do Laury”

• Giovanni Boccaccio „Dekameron” – nowela „Sokół” (sokół noweli – motyw, wokół którego skoncentrowana jest akcja, może być zawarty w tytule),

• W. Szekspir „Makbet” – cechy dramatu Szekspirowskiego, pojęcie „teatrus mundi” – topos teatru świata,

• Renesans francuski: F. Robelais „Gargantua i Pantagruel” (humor, satyra, baśń), M. Montaigne „Próby” (twórca eseju – refleksje, rozważania dotyczące prawdy o człowieku), P. Ronsard – książę poetów francuskich, twórca Plejady (7 poetów, którzy postulowali twórczość w języku narodowym).

1. LITERATURA POLSKA:

• Mikołaj Rej – „A niechaj narodowie wżdy postronni znają, iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają!”, „Krótka rozprawa między trzema osobami: Panem, Wójtem a Plebanem”, „Żywot człowieka poczciwego” – wzór szlachcica – ziemianina.

• Jan Kochanowski – fraszki, pieśni – „Pieśń o cnocie”, „Pieśń o dobrej sławie”, „Pieśń świętojańska o Sobótce” (Arkadia), „Pieśń o spustoszeniu Podola”, hymn „Czego chcesz od nas, Panie…”, TRENY – cykl 19 utworów,

• Szymon Szymonowic – sielanka „Żeńcy”, (wieś, dola chłopa)

• PUBLICYSTYKA: Andrzej Frycz Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej”, Piotr Skarga „Kazania sejmowe” – „O miłości ku ojczyźnie” – tonący okręt,

• Łukasz Górnicki „Dworzanin polski” – wzór dworzanina.

1. PREKURSOR BAROKU – Mikołaj Sep – Szarzyński (sonety: „O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem”, „O nietrwałej miłości rzeczy świata tego” – motyw vanitas, człowiek jest „wątły, niebaczny, rozdwojony w sobie”.