[w nawiasach kwadratowych są komentarze dla prezentującego]
[Slajd przedtytułowy - wyświetlany przed rozpoczęciem prezentacji]
[Wstęp]
Istnieją cztery główne formy tradycyjnego japońskiego teatru, które są sławne na całym świecie. Są to: [klik] nō, nazywany też “Nogaku”, [klik] kyogen - w dosłowym tłumaczeniu “szalone słowa”, [klik] Kabuki, [klik] i Bunraku. O wszystkich szczegółowo opowiem w tej prezentacji.
Występy nō, łączą elementy tańca dramatu, muzyki i poezji w zaawansowaną sztukę sceniczną. Wywodzi się głównie z Tokio, Osaki, Kioto, Nagoia - i jest wykonywany w całym kraju przez profesjonalnych artystów (prawie wyłącznie mężczyzn), z których wielu przenosi tradycje przekazywaną przez wiele pokoleń. W całym kraju istnieje również duża ilość - zarówno męskich, jak i damskich - amatorskich wykonawców u których można zaobserwować niektóre elementy omawianej formy. Sztuka rozwijająca się w średniowiecznej Japonii, miała najistotniejszy wpływ na późniejszy rozwój kultury.idać to zwłaszcza w teatrze Kabuki i muzyce Koto.
“No” rozwinął się do obecnej formy w ciągu XIV i XV wieku - pod przewodnictwem wybitnegych wykonawców-dramaturgów: Kanami (1333-1384) i jego syna Zeami (?1363–?1443). Zeami jest w szczególności autorem wielu dramatów, które nadal są wykonywane w dzisiejszym klasycznym repertuarze zawierającym około 250 sztuk.
Znany początkowo jako “sarugaku” - nō, zaczął się rozwijać pod koniec XIV wieku, podczas rządów Ashikaga Yoshimitsu - który stał się patronem Zeami i jego trupy. Kolejni władcy również stawali się patronami dla artystów i trup teatralnych. W okresie Edo (1602-1868) nō - stał się oficjalnym widowiskiem artystycznym reżimu wojskowego. Feudałowie całego kraju wspierali ich własne trupy teatralne, a wielu z nich samodzielnie studiowało, lub wykonywało sztukę samodzielnie.
Po reformach społecznych z okresu Meiji - nō stracił patronat rządu. Jednak, wystarczająca ilość wykonawców znalazła prywatnych sponsorów, i zacząła szkolić amatorów - by kultura nō - znów rozkwitła. Podczas i zaraz po II wojnie światowej - nō, po raz kolejny napotkał kryzys, który postawił znak zapytania na przyszłości tej sztuki. Ponownie jednak, wystarczająco dużo prywatnych mecenasów i fascynatów tej sztuki - pomogło profesionalnym wykonawcom, i sztuka może się dalej rozwijac.
Istnieje blisko 1500 porfesjonalnych wykonawców, którzy obecnie żyją z występów i nauczania “no”. Tokio posiada sześć głównich teatrów nō, w tym Teatr Narodowy No, który został otwarty w 1983. Większość dużych miast posiada teatry No, lub chociaż teatry, mogące być łatwo przearanżowane do tego typu występów.
Scena nō - jest kwadratowa [12,13,14,15] z rampą, prowadzącą za kulisy, - poprzez którą aktorzy wychodzą i wchodzą - na scenę. Jest tylko jedna kurtyna, zawieszona na końcu rampy. Dawniej, sceny znajdowały się na zewnątrz i były przykryte spadzistym dachem.
Jednak pod koniec XIXw sceny te zacząto przenosić do specjalnie zaprojektowanych budynków (nogakudo), ale spadzisty charakterystyczny dach został.
Wykonawcy nō - z shite (czyli głównym aktorem) [szara kropka nr. 11] i waki (drugim głównym aktorem) na planie pierwszym [szara kropka 10 i 9]. Zespół instrumentalny (składający się głównie z instrumentów perkusychnych znajduje się z tyłu [3,4,5,6,7] a chór po prawej [8].
Główny aktor - shite, pojawia się czasem w towarzystwie postaci o nazwie tsure. Drugi - waki, jest cząsto podróżującym kapłanem, którego pytanie skierowane do shite - są istotne w rozwoju akcji. On równiez może pojawić się w toważystwie postaci o nazwie “waki-tsure”. Główny aktor nosi zwykle maskę, zaś tsure tylko w przypadku, gdy gra rolę kobiecą. Pozostali nie noszą masek.
W interludium - aktor zwany ai arai-kyogen - również często się pojawia, jako lokalny mieszkaniec, który daje dodatkowe tło do zrozumienia sytuacji shite. Chór (jiutai) [8] składa się zazwyczaj z ośmiu osób klęczących z boku sceny. Z tyłu znajduje się czterech instrumentalistów nazywanych Hayashi. Grają oni na czterech instrumentach: fue - flet poprzeczny, otsuzumi - większy bębenek uderzany ręką (zwany też okawa), kotsuzumi - trzymany przy barku, mniejszy bębenek uderzany ręką - taiko - bęben stojący na ziemi i uderzany dwoma pałeczkami. [wersja z grova: Wśród instrumentalistów znajdują się: flecista, osoba grająca na bębnie klepsydrowatym, na bębnie baryłko-krztałtnym [mój neologizm], ustawionym na podłodzę i uderzany dwoma pałeczkami.]
Tradycyjny program teatru nō składa się z pięciu sztuk, przedzielonych trzema bądź czterema przerywnikami w postaci humorystycznych scenek kyōgen (więcej na ten temat w dalszej części tekstu), w obecnych czasach jest jednak najczęściej redukowany do dwóch sztuk nō i jednej sztuki kyōgen.
Teatralny śpiew nō - można podzielić na trzy rodzaje: melodyczny (yowagin lub wagin), dynamiczny (tsuyogin lub gogin) i będący stylizowaną mową (kotoba). Śpiew melodyczny jest najbliższy koncepcji utworu. Opiera się na trzech zakresach wysokości (wysokim, średnim i niskim), a środkowe tony, każdej z nich różnią się o kwartę. Wykonywane są też ozdobniki z użyciem molowej tercji powyżej wysokiego tonu. Stworzone melodie wynikają z typowych struktur w segmencie. Część muzyki pomiędzy średnimi a niskimi tonami jest wyrazista, jednakże przesunięcie ze średnich tonów do wysokich zazwyczaj wymaga przejścia przez posiłkowy ton pomiędzy nimi, podczas gdy przesunięcie z wysokiego tonu z powrotem na niski wymaga podbicia do posiłkowego dźwięku powyżej wysokiego tonu.
Teatr No - wyraźnie odróżnia posiadającą metrum rytmikę pieśni lub melodii fletu i pozbawioną metrum lub a-rytmiczną pieśń.
Istnieją trzy rodzaje rytmów, które korzystają z ośmio-uderzeniowego systemu yatsu-byōshi.
[klik] Ōnori - rytm długi - bazuje na systemi jedniej sylaby tekstu na uderzenie, gdzie uderzenia są standardowo w równych jednostkach czasu.
[klik] chūnori - rytm średni - bazuje na dwóch sylabach przydzielonych jednemu uderzeniu.
[klik] nōis hiranori - rytm standardowy - jest najrzadszy ze wszystkich. Bazuje na dwunstozgłoskowej poezji w której średniówka następuje po siódmej sylabie. Na te dwanaście sylab przypada osiem uderzeń.
Zespół No - składa się z czterech instrumentalistów. Tylko jeden z nich posiada instrument grający melodie - to flecista.
W japoni istnieje mnóstwo rodzajów fletów - oto najważniejsze.
[kliknij i klikaj, przy każdym instrumencie]
Shakuhachi - Jeden z najpopularniejszych i najstarszy Japoński flet,
Hichiriki - Rzadki flet dwustroikowy,
Komabue - Flet do komagaku - gatunku muzyki tanecznej związanej z gagaku (muzyki kioto),
Nōkan - Flet używany w teatrze no! Jest zrobiony z bambusa.
Minteki - flet używany w cereomoniach
[omówi wszystkie te instrumenty]
A w taki sposób instrumentaliści są ustawieni.
Nieodłączną częścią każdego spektaklu nō są humorystyczne scenki zwane kyōgen. Zwyczaj stosowania sztuk kyōgen w charakterze przerywników sięga 600 lat wstecz do pierwszych stadiów ewolucji teatru nō. Ich celem jest zaoferowanie widzom kontrastu w stosunku do odniosłych i sformalizowanych sztuk nō. W odróżnieniu od nō, aktorzy kyōgen nie używają masek, nawet podczas odgrywania ról kobiecych. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy aktor wciela się w bóstwo lub inną istotę nadprzyrodzoną. Także ich stroje nie są tak bogate i pompatyczne, jak w przypadku sztuk nō. W przedstawieniach kyōgen aktorzy posługują się niewyszukanym językiem codziennym. Jest to jednak język codzienny z zupełnie innej epoki – z 16. i 17. wieku, całkowicie odmienny od języka używanego w dzisiejszej Japonii. Mimo to wciąż jest dość dobrze rozumiany przez współczesnych słuchaczy. Poszczególne kwestie wypowiadane są w specyficzny, często przesadzony sposób, ze szczególnym naciskiem na pewne elementy zdania. Także śmiech i płacz pokazywane są w symboliczny, sformalizowany sposób.
Do połowy filmu jest fragment sztuki No - druga połowa [1:20] - pojawia się teatr Kyogen.
Bunraku.
Bunraku to japońska odmiana teatru lalkowego. Przedstawienia z użyciem lalek odbywały się w Japonii już w 7. wieku, lecz swoją obecną formę bunraku przybrało dopiero w pierwszej połowie 18. wieku. Lalki używane w przedstawieniach bunraku wykonane są z drewna, mierzą od 90 do ok. 150 cm i ważą od 6 do nawet 20 kilogramów. Każda z nich poruszana jest przez trójkę operatorów. Główny operator, omozukai odpowiedzialny jest za poruszanie głową (w tym oczami i ustami) oraz prawą ręką lalki. Asystują mu hidari-zukai, operujący lewą ręką lalki, oraz ashi-zukai, który porusza jej nogami. Dla osiągnięcia płynnych i realistycznych ruchów potrzebna jest więc pełna harmonia i zgranie całej trójki. Operatorzy noszą czarne stroje i kaptury, co symbolicznie czyni ich „niewidzialnymi” dla publiczności. Kolejnym nieodzownym elementem przedstawienia bunraku jest postać kantora, zwanego tayū, który śpiewnym głosem odczytuje treść narracji oraz kwestie wypowiadane przez poszczególne postacie. Jest to niezwykle trudne i odpowiedzialne zadanie, gdyż musi odpowiednio zmieniać ton i barwę głosu w zależności od wydarzeń dziejących się na scenie oraz charakteru zabierającej głos postaci. Nawet podczas odczytywania krótkiego zdania musi wziąć pod uwagę całą głębię psychologiczną sztuki. Kantorowi towarzyszy muzyk grający na tradycyjnym trójstrunowym instrumencie – shamisenie. Można powiedzieć, że bunraku powstaje ze zjednoczenia tych trzech elementów – lalek, kantora i akompaniatora. Odbiór sztuki ściśle zależy od perfekcyjnej koordynacji i harmonii między operatorami, tayū i muzykiem. Błędnym byłoby stwierdzenie, że ci dwaj ostatni są jedynie tłem do historii opowiadanej przez lalki.
[puść film - po ok. 35 sek się zaczyna - możesz przewinąć]
Kolejną tradycyjną formą teatralną jest kabuki. Jego początki sięgają 16. wieku, zaś największy jego rozkwit przypada na przełom 18. i 19. wieku, czyli drugą połowę okresu Edo. Obok lalkowego teatru bunraku jest najbardziej lubianym przez Japończyków gatunkiem teatru klasycznego.
Początki teatru kabuki związane są z tanecznymi występami kapłanki Okuni i jej towarzyszek. Ich nieco frywolne przedstawienia odgrywane na prowizorycznej scenie cieszyły się dużą popularnością wśród zwykłych ludzi, dla których obcy i niezrozumiały był hieratyczny (poważny, pełen patosu) teatr nō. W obawie o upadek moralności ówczesna władza, siogunat Tokugawa, zabroniła kobietom występować. Ich miejsce zajęli wówczas mężczyźni. Proste początkowo widowiska taneczne zaczęły rozwijać się w bardziej wyrafinowane formy teatralne.
[kliknij]
Okres Edo to czas bujnego rozwoju kultury mieszczańskiej, której sztandarowym elementem stał się właśnie teatr kabuki. Wielu mieszczan dorobiło się znaczących majątków, ale grupa ta wciąż pozostawała na najniższym szczeblu drabiny społecznej. Stąd jednym z częstych wątków sztuk kabuki jest niesprawiedliwość społeczna systemu feudalnego. Ze względu na tematykę, sztuki można podzielić na dwie główne kategorie: jidai-mono (sztuki historyczne) i sewa-mono (dramaty obyczajowe). Do sztuk historycznych zaliczane są utwory oparte na faktach oraz udramatyzowane opowieści wojowników i arystokracji. Większość z nich to krwawe tragedie urozmaicone akcentami komediowymi. Wśród sztuk obyczajowych dużą popularnością cieszyły się utwory o nieszczęśliwej miłości dwojga zakochanych, która nie może być spełniona ze względu na uwarunkowania społeczne. Rozdarci między powinnością wobec rodziny lub swojej grupy społecznej a uczuciami, Portret aktora kabuki Ōtani Oniji aut. Sharaku, 1974 r. Aktor kabuki w kostiumie i makijażukochankowie najczęściej popełniają podwójne samobójstwo. Tematykę sztuk teatr kabuki czerpał także z innych form teatralnych. W kanonie można znaleźć sztuki adaptowane z teatru nō i lalkowego teatru bunraku.
[Puść film!] (Tak - to jest mężczyzna przebrany za kobietę.) [możesz przerwać, bo film jest długi]
[KONIEC]
W teatrach Japońskich muzyka spełnia podobną rolę co muzyka filmowa - odpowiada za efekty dźwiękowe, dodaje nastroju i wzmacnia akcję na scenie.