PROCES BOLOŃSKI

Geneza Procesu Bolońskiego

Ministrowie edukacji 29 krajów (w tym Polski), odpowiedzialni za szkolnictwo wyższe, podpisali 19 czerwca 1999 roku Deklarację Bolońską. Uznali, że należy dążyć do utworzenia do 2010 roku Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego, w którym znacznie ułatwiona będzie mobilność studentów i pracowników akademickich, a uczelnie umożliwią studentom pełny rozwój ich osobowości i uzyskanie umiejętności dostosowanych do potrzeb rynku pracy.

Ministrowie edukacji na spotkaniach w Bolonii (1999), Pradze (2001) i Berlinie (2003) określili cele szczegółowe, których realizacja powinna ułatwić tworzenie Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego. Zobowiązali się również do koordynacji polityki edukacyjnej tak, aby europejskie systemy szkolnictwa wyższego stały się łatwiej porównywalne oraz były bardziej konkurencyjne i atrakcyjne w skali światowej.

Postanowienia przyjęte przez ministrów edukacji uruchomiły proces zmian strukturalnych, programowych

I organizacyjnych w systemach szkolnictwa wyższego państw- sygnatariuszy, który został nazwany Procesem

Bolońskim. Proces ten jest zbieżny z procesami UE zmierzającymi do wzmocnienia europejskiej współpracy
w dziedzinie szkolnictwa wyższego. Rozwinęły i określiły to decyzje podjęte na szczytach Rady Europejskiej w Lizbonie (2000), Sztokholmie (2001) i Barcelonie (2002), jak również na kolejnych spotkaniach Rady UE ds. Edukacji. W ciągu czterech lat od podpisania Deklaracji Bolońskiej liczba krajów uczestniczących w Procesie Bolońskim wzrosła z 29 do 40 . Fakt ten nadaje dodatkowego znaczenia Procesowi Bolońskiemu.

Cele Procesu Bolońskiego:

W Deklaracji Bolońskiej (1999) określono następujące cele:

- przyjęcie systemu "czytelnych" i porównywalnych dyplomów;

- wprowadzenie systemu studiów dwustopniowych;, opartego na dwóch cyklach kształcenia (licencjat - magister);

- wprowadzenie punktowego systemu zaliczania osiągnięć studentów (ECTS);

- rozwój mobilności studentów i pracowników uczelni;

- rozwój współpracy europejskiej w zakresie zapewnienia jakości kształcenia;

- wzmocnienie wymiaru europejskiego szkolnictwa wyższego.

W Komunikacie Praskim (2001) wprowadzono dodatkowo trzy cele:

- rozwój kształcenia przez całe życie (lifelong learning);

- zwiększenie zaangażowania studentów na rzecz realizacji Procesu Bolońskiego;

- promowanie atrakcyjności Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego poza Europą.

W Komunikacie Berlińskim (2003), uznając znaczenie badań jako integralnej części szkolnictwa wyższego, przyjęto dwa cele:

- rozszerzenie systemu studiów o trzeci stopień - studia doktoranckie;

- współpraca Europejskiego Obszary Szkolnictwa Wyższego z Europejską Przestrzenią Badawczą.

Działania związane z Procesem Bolońskim realizowane są na trzech płaszczyznach:

- współpracy na poziomie rządów państw-sygnatariuszy w dziedzinie dostosowania regulacji prawnych
w sferze szkolnictwa wyższego, a także współpracy komisji akredytacyjnych uznawanych przez rządy państw

sygnatariuszy;

- działań podejmowanych bezpośrednio przez instytucje szkolnictwa wyższego, w tym konferencje rektorów,

prowadzących do wdrożenia zmian w szkolnictwie wyższym;

- współpracy organizacji studenckich działających w poszczególnych krajach w celu upowszechniania

problematyki związanej z Procesem Bolońskim wśród studentów.

Proces Boloński jest wspierany przez instytucje międzynarodowe, tj.:

- Komisja Europejska,

- Rada Europy,

- Europejskie Stowarzyszenie Uniwersytetów (EUA),

- Europejskie Stowarzyszenie Krajowych Związków Studentów (ESIB),

- Europejskie Stowarzyszenie Instytucji Szkolnictwa Wyższego (EURASHE),

- Europejskie Centrum ds. Szkolnictwa Wyższego (UNESCO-CEPES),

Organizacją współpracującą jest Europejska Sieć na rzecz Zapewniania Jakości Kształcenia w Szkolnictwie Wyższym (ENQA).

2. REALIZACJA PROCESU BOLOÑSKIEGO

Wprowadzenie systemu "czytelnych" i porównywalnych dyplomów, wdrożenie suplementu do

dyplomu

Zakres informacji zawartych w dyplomie ulegnie rozszerzeniu dzięki wprowadzeniu suplementu do dyplomu.

Suplement do dyplomu opracowany został przez ekspertów Komisji Europejskiej, Rady Europy i UNESCO/CEPES i stanowił będzie część dyplomu ukończenia studiów. Będzie informował o poziomie, oraz określać będzie nakład pracy studenta wyrażony w punktach ECTS, charakter uzyskanych kwalifikacji (profil akademicki, profil zawodowy) i efekt kształcenia (zakres wiedzy i umiejętności).

Suplement do dyplomu winien być wydawany od 2005 roku każdemu absolwentowi bezpłatnie. Uczelnie, które będą wydawać suplement do dyplomu wszystkim swoim absolwentom mogą otrzymać wyróżnienie "DS label" nadawane przez Komisję Europejską.

Suplement do dyplomu ułatwi obiektywną ocenę kwalifikacji absolwentów przez ich przyszłych pracodawców oraz przebieg kształcenia - zarówno w kraju, jak i za granicą. Struktura suplementu do dyplomu jest regulowana w każdym kraju odpowiednim dokumentem prawnym.

Ze względu na konieczność zapewnienia porównywalności dyplomów, istotnym zadaniem dla każdego kraju

uczestniczącego w Procesie Bolońskim jest zdefiniowanie struktury stopni naukowych i tytułów zawodowych.

Z porównywalnością dyplomów związana jest uznawalność wykształcenia.

Ministrowie edukacji podkreślają znaczenie Lizbońskiej Konwencji o Uznawalności (1997) i apelują o jej ratyfikację przez kraje biorące udział w procesie bolońskim. Polska ratyfikowała Konwencję Lizbońską dnia 17 marca 2004r.

Wprowadzanie studiów dwustopniowych

Przyjęcie w Deklaracji Bolońskiej zalecenia wprowadzenia studiów dwustopniowych dało silny impuls do restrukturyzacji europejskich systemów szkolnictwa wyższego. Ponad 50% uczelni europejskich już wprowadziło bądź wprowadza system dwustopniowy, a dalsze 30% deklaruje wprowadzenie tego systemu w najbliższej przyszłości.

Dwustopniowy system studiów oparty jest na dwóch cyklach kształcenia:

- I stopień (licencjat/inżynier);

- II stopień (magister lub równorzędne, np. lekarz).

System ten wpływa na uelastycznienie studiów, umożliwia podjęcie pracy po I cyklu kształcenia i powrót do uczelni w terminie późniejszym w celu kontynuacji studiów w II cyklu kształcenia. Sprzyja również mobilności studentów zarówno między uczelniami, jak i kierunkami studiów i zwiększa dostęp do szkolnictwa wyższego.

Punktowy system zaliczania osiągnięć studentów (ECTS)

System punktów ECTS (European Credit Transfer System) jest coraz częściej stosowanym w Europie sposobem oceny postępów studenta w zdobywaniu wiedzy. Liczba punktów odzwierciedla nakład pracy studenta wymagany do zaliczenia danego przedmiotu. Punkty przyporządkowane są wszystkim przedmiotom

występującym w planie studiów, które podlegają ocenie. Zaliczenie roku akademickiego wymaga zgromadzenia 60 punktów, a semestru - 30 punktów ECTS. System ten ułatwia także projektowanie indywidualnych ścieżek kształcenia i elastycznych programów studiów.
System ECTS został wprowadzony w 1989 roku w ramach programu Erasmus jako system transferu punktów. Ułatwiał on uznawanie okresów studiów w kraju i za granicą oraz przyczynił się do zwiększenia mobilności studentów w Europie.

System ECTS stosowany jest w większości uczelni europejskich. Uczelnie, które wprowadzą ten system na wszystkich kierunkach studiów I i II stopnia, będą mogły ubiegać się o przyznanie specjalnego wyróżnienia "ECTS label".

Wprowadzanie systemu punktowego (ECTS) jest wspierane możliwością uzyskania grantów oraz doradztwem ekspertów w ramach programu Socrates-Erasmus.

Zwiększenie mobilności

Rozwój mobilności studentów i pracowników uczelni europejskich jest w znacznej mierze skutkiem realizacji programów wspólnotowych. W skali Europy, w ramach programu Sokrates-Erasmus, ponad 120.000 studentów rocznie realizuje część programu studiów na uczelni zagranicznej. W liczbie tej jest ponad 5400 polskich studentów. Zwiększenie mobilności powinno łączyć się ze zrównoważeniem liczby studentów wyjeżdżających i przyjeżdżających.

Wzrostowi liczby studentów przyjeżdżających do uczelni sprzyjają: oferty studiów w często używanym języku europejskim, programy studiów opracowane wspólnie z uczelniami partnerskimi, wymiana wykładowców, stosowanie systemu punktów ECTS, uznawalność okresów studiów za granicą, wewnętrzny system zapewniania jakości oraz odpowiednia infrastruktura.

Komisja Europejska promuje wspólne studia II stopnia zapewniające studentom możliwość studiowania w dwóch lub trzech krajach UE. Przykładem takiej inicjatywy KE jest program Erasmus Mundus, uruchomiony od 1 stycznia 2004. Kraje, które będą wspierać tego rodzaju studia, mają możliwość wypracowania korzystnej pozycji w Europejskim Obszarze Szkolnictwa Wyższego.

Zapewnianie jakości kształcenia

Głównym atrybutem Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego powinna być wysoka jakość kształcenia. Ministrowie edukacji uczestniczący w Konferencji Berlińskiej przyjęli jako priorytet utworzenie do 2005 roku w każdym z krajów uczestniczących w Procesie Bolońskim systemu zapewniania jakości, który umożliwiałby:

- ocenę wewnętrzną i zewnętrzną programów lub instytucji kształcenia, przy udziale studentów, oraz publikację wyników oceny,

- akredytację lub certyfikację instytucji szkolnictwa wyższego,

- udział ekspertów zagranicznych w procesach oceny jakości.

Ministrowie edukacji zwrócili się również do ENQA (European Network for Quality Assurance) o opracowanie uzgodnionych norm, procedur i wytycznych dotyczących zapewniania jakości.
W Polsce instytucją powołaną, na mocy ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym, do oceny jakości kształcenia oraz akredytacji szkół wyższych jest funkcjonująca od 1 stycznia 2002 r. Państwowa Komisji Akredytacyjna.

Jest ona jedynym ustawowym organem działającym na rzecz jakości kształcenia w całym obszarze szkolnictwa wyższego, a poddanie się ocenie Komisji jest obligatoryjne.

Opinie Komisji rodzą skutki prawne w postaci decyzji ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego o cofnięciu lub zawieszeniu uprawnienia do kształcenia na danym kierunku studiów i poziomie kształcenia.

Promocja wymiaru europejskiego w szkolnictwie wyższym

Wzmacnianie wymiaru europejskiego w szkolnictwie wyższym jest w znacznym stopniu rezultatem uczestnictwa w programie Sokrates-Erasmus. Uczelnie w ramach projektów wielostronnych opracowują wspólne programy studiów (curriculum development projects), wprowadzają do programu studiów moduły europejskie oraz organizują intensywne kursy prowadzone przez wykładowców z różnych krajów dla międzynarodowych grup studentów.

Mobilność studentów i pracowników realizowana przez uczelnie w ramach programu Sokrates-Erasmus przyczynia się także do promocji wymiaru europejskiego w szkolnictwie wyższym.

Uczelnie w wielu krajach europejskich podejmują prace nad przygotowaniem zintegrowanych studiów realizowanych w dwóch lub trzech krajach. Studia te prowadzą do wspólnego dyplomu. Ministrowie edukacji podjęli postanowienie usuwania wszelkich przeszkód w wydawaniu i uznawaniu takich dyplomów oraz zapewnili, że będą wspierać rozwój zintegrowanych studiów i dążyć do zapewnienia ich odpowiedniej jakości.

Kształcenie ustawiczne

Na kolejnych konferencjach ministrów w Pradze i Berlinie, podkreślono szczególne znaczenie wdrażania koncepcji uczenia się przez całe życie oraz potrzebę dalszego rozwoju systemu kształcenia ustawicznego. Powinno być ono jednym z zasadniczych elementów Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego. Zwrócono uwagę na konieczność kształcenia ustawicznego na poziomie wyższym, jako integralnej części działań uczelni. Podkreślono potrzebę wprowadzania ułatwień w zakresie uznawania wcześniejszych okresów nauki i poprawy dostępności tego typu kształcenia dla wszystkich obywateli.

Kształcenie ustawiczne na poziomie wyższym obejmuje najczęściej studia zaoczne i wieczorowe, studia podyplomowe i kursy specjalistyczne. Coraz częściej uczelnie europejskie oferują kursy doskonalenia zawodowego realizowane wspólnie przez uczelnie i firmy zainteresowane szkoleniem swoich pracowników.

Uczelnie i studenci

Realizacja działań w ramach procesu bolońskiego wymaga efektywnej współpracy władz uczelni, nauczycieli akademickich i studentów. Na konferencji w Berlinie odnotowano z uznaniem zaangażowanie uczelni i studentów w realizację celów procesu bolońskiego.

Zaznaczono, iż studenci winni mieć wpływ na organizację procesu kształcenia oraz potwierdzono potrzebę uwzględnienia w procesie bolońskim wymiaru społecznego szkolnictwa wyższego.

Promocja atrakcyjności Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego

Należy zwiększyć atrakcyjność i dostępność europejskiego szkolnictwa wyższego m.in. poprzez rozwój programów stypendialnych dla studentów z tzw. krajów trzecich.

Kształcenie i badania, współpraca na poziomie doktoranckim

W Komunikacie Berlińskim potwierdzono konieczność ścisłych powiązań między Europejską Przestrzenią Badawczą a Europejskim Obszarem Szkolnictwa Wyższego w procesie tworzenia Europy Wiedzy. Podkreślono znaczenie badań jako integralnej części szkolnictwa wyższego. Uznano także za konieczne rozszerzenie dwustopniowego systemu studiów o studia doktoranckie jako trzeci stopień kształcenia. Wezwano do współpracy międzyuczelnianej na tym poziomie oraz większej mobilności podczas studiów

doktoranckich i po uzyskaniu doktoratu.

3. DZIAŁANIA UCZELNI W RAMACH PROCESU BOLOŃSKIEGO

Uczelnia działająca zgodnie z celami Procesu Bolońskiego powinna:

- prowadzić studia, w zależności od przyznanych uprawnień, jednostopniowe (studia zawodowe-licencjat /inżynier), dwustopniowe (studia zawodowe+ uzupełniające studia magisterskie) lub trzystopniowe (III stopień - studia doktoranckie); student powinien mieć możliwość kontynuowania studiów na stopniu wyższym bezpośrednio po ukończeniu studiów na stopniu niższym lub po przerwie;

- opracować i wdrożyć wewnętrzny system zapewniania jakości biorąc pod uwagę m.in. efekty kształcenia;

- stosować system punktowy (ECTS) na wszystkich oferowanych kierunkach i stopniach kształcenia;

- wydawać wszystkim absolwentom suplement do dyplomu;

- promować mobilność studentów i pracowników;

- wzmacniać wymiar europejski kształcenia np. poprzez uczestnictwo w projektach i sieciach programów wspólnotowych, wprowadzanie części lub pełnych studiów na wybranych kierunkach w często używanych językach europejskich, wprowadzanie programów studiów realizowanych wspólnie z uczelniami z innych krajów, wprowadzanie studiów interdyscyplinarnych, oferowanie kształcenia przez całe życie.

STRUKTURA SZKOLNICTWA W STANACH ZJEDNOCZONYCH

Amerykański system szkolnictwa jest całkowicie inny od polskiego. Amerykańska konstytucja przekazuje odpowiedzialność za szkolnictwo publiczne w ręce władz stanowych. Rząd federalny łoży zaledwie 5% na edukację w kraju i sprawuje tylko ogólną kontrolę nad szkolnictwem, pozostawiając decyzje co do administracji szkolnej i programu nauczania władzom stanowym i lokalnym okręgom szkolnym, przez co szkoły różnią się bardzo między sobą poziomem nauki, kosztem, programem i przepisami.

Szkolnictwo w USA dzieli się na trzy poziomy: pod-stawowy (elementary), średni (secondary) i wyższy (postsecondary).

Na wyższych uczelniach pierwszy stopień uniwersytecki (bachelor’s degree) można uzyskać po 4-letnich studiach, a drugi stopień, magisterski (master’s degree) po kolejnym roku lub dwóch nauki. Absolwenci kierunków humanistycznych uzyskują tytuł Bachelor of Arts, a absolwenci kierunków matematyczno-przyrodniczych - tytuł Bachelor of Science, odpowiadający naszemu inżynierowi. Program wiodący do uzyskania tego tytułu nazywa się undergraduate (przed magisterski), a studenci - undergraduates.

Po uzyskaniu tytułu bakałarza student może kontynuować naukę według programu magisterskiego (gra-duate lub Master’s Degree Program), który kończy się uzyskaniem tytułu Master of Arts (na kierunkach humanistycznych), Master of Science (na kierunkach technicznych), lub Master of Business Administration (na kierunkach biznesowych).

Magister może kontynuować studia w celu uzyskania doktoratu (Philosophy Doctor, w skrócie Ph.D.). Program doktorancki trwa około dwóch lat. Niektóre uczelnie (jak np. Wydział Chemii Baylor University w Teksasie) pozwalają na studia doktoranckie nawet posiadaczom tytułu bakałarza. Kryteria przyjęcia są wówczas ostrzejsze, a program trwa odpowiednio dłużej.

Profesjonalne wyższe uczelnie wymagają różnego czasu studiów. Na przykład kandydat na lekarza musi najpierw ukończyć 4-letnią wyższą uczelnię z programem przygotowującym do medycznych studiów (premedical), po czym udaje się na akademię medyczną (medical school). Szkoły prawnicze (law schools), przyjmują tylko posiadaczy tytułów bakałarza i trwają 3 lata.