OLEJKI ETERYCZNE – OLEJKI LOTNE

• potoczna, powszechnie przyjęta nazwa w języku polskim - olejki eteryczne, a nie jak w obcych językach - oleje eteryczne

nazwa nieścisła - olejki eteryczne nie mają nic wspólnego z tłuszczami, które w postaci płynnej nazywane są olejami tłustymi

olejki eteryczne nie zawierają pochodnych gliceryny i kwasów tłuszczowych

• olejki eteryczne są wieloskładnikowymi mieszaninami związków takich jak węglowodory alifatyczne, alkenowi, alicykliczne, terpenowe, rzadko aromatyczne oraz ich tlenowych pochodnych jak: aldehydy, ketony, alkohole, kwasy, estry

estry mają duże znaczenie jako związki warunkujące zapach olejków

ze względu na pochodzenie olejki eteryczne sa fizjologicznymi wydzielinami roślinnymi, które gromadzą się w zbiornikach:

• wewnatrztkankowych (np. przewody olejkowe, komórki olejkowe, zbiorniki = bardzo duże komórki olejkowe)

• zewnątrztkankowych jak np. we włoskach gruczołowych

CECHY FIZYKO-CHEMICZNE OLEJKÓW ETERYCZNYCH:

• intensywny zapach (lotne z parą wodną) płynna konsystencja

• wylane na bibułę ulatniają się po pewnym czasie, nie pozostawiając tłustej plamy na bibule, charakterystycznej dla tłuszczy

• skład chemiczny olejków eterycznych zależy od wielu czynników i bywa zmienny w zależności od:

1. jednorodności materiału, z którego olejek został otrzymany (kwasy chemiczne)

2. czystości surowca

3. od stanowiska geograficznego, warunków klimatycznych, terminu zbioru, surowca, warunków przechowywania

4. sposobu otrzymywania i warunków procesu technologicznego

• Bardzo często olejki zawierają jeden, charakterystyczny i dominujący składnik oraz liczne składniki towarzyszące, występujące w mniejszych ilościach w olejku

• Czasem wśród tych składników towarzyszących znajdują się związki specyficzne, łatwe do wyróżnienia, np. warunkujące jakość olejku

• Podstawę do zakwalifikowania olejku do odpowiedniej grupy stanowi zazwyczaj główny składnik: np.: azulen - olejki azulenowe, tujon- olejki tujonowe, tymol - olejki tymolowe itd.

• Składniki olejków, a także ich zespoły, mogą wykazywać różnorodne działanie farmakologiczne

• Niektóre składniki są izolowane i stosowane w postaci wyodrębnionych substancji w lecznictwie

• Inne składniki znajdują się w surowcach leczniczych i warunkują ich działanie terapeutyczne

• Najczęściej olejki eteryczne są stosowane w lecznictwie jako: - corrigentia tzn. środki poprawiające smak i zapach lekarstw

OLEJKI ETERYCZNE WYKAZUJĄ OKREŚLONE WŁAŚCIWOŚCI FARMAKOLOGICZNE:

działanie wykrztuśne:

• olejki podane doustnie w postaci syropów i naparów wydalają się przez drogi oddechowe (drażnią błonę śluzową oskrzeli oraz wzmagają wydzielanie gruczołów i upłynniają wydzielinę)

• działajas przeciwbakteryjnie i odwadniająco (usuwają przykry zapach wydzielmy gnilnej)

• olejki stosowane są w postaci inhalacji - kilka kropli olejku rozcieńcza się wodą gorącą i wdycha wydzielającą się parę, działanie jest podobne jak przy przyjmowaniu doustnym, następuje upłynnianie wydzieliny oskrzelowej i ułatwienie jej wyksztuszenia: Ol. tòni siiv.; Ol. Eucalipti'] in.

działanie przeciwzapalne:

• m. in. olejek azulenowy zawarty w rumianku

działanie rumieniaco-drażniace skórę:

• następuje drażnienie zakończeń czuciowych w celu przekrwienia skóry oraz głębiej położonych tkanek czy narządów, środki tak działające nazywane sarubefacientia

• np.: olejki terpentynowe, oleum sinapsis i in.

działanie moczopędne-diuretyczne.

• drażnienie przez olejki eteryczne kanalików nerkowych, co zwiększa wydzielanie moczu

• olejek pietruszkowy i jałowcowy (olejki te łatwo mogą wywierać działanie zbyt silne, stąd nie są stosowane w formie wyizolowanej, ale jako składniki stosowanego w tym celu surowca)

działanie żółciotwórcze i żółciopędne:

• olejek miętowy

działanie przeciwskurczowe na przewód pokarmowy (żołądek, jelita):

• olejki np. rumiankowy, kolendrowy, tatarakowy i in.

działanie antyseptyczne:

• olejki zawierające alkohole, a przede wszystkim fenole: olejek tymiankowy, olejek goździkowy

działanie uspakajające:

• olejek walerianowy

działanie przeciwrobacze i przeciwowadzie:

• olejki czosnkowy i i z cebuli

działanie przeciwmolowe:

• olejek wrotyczowy

METODY OTRZYMYWANIA OLEJKÓW ETERYCZNYCH Z ROŚLIN:

DESTYLACJA z parą wodną rozdrobnionego surowca

EKSTRAKCJA - rozdrobniony surowiec, zawierający olejek wytrawia się przez ogrzewanie z rozpuszczalnikami o niższej temp. wrzenia oraz (możliwie) bezwonnych np. czysty eter naftowy, po oddestylowaniu rozpuszczalnika uzyskuje się mazistą, pachnącą masę, stosowaną do wyrobu kosmetyków

MACERACJA - wytrawianie olejków zawartych głównie w kwiatach ciepłym tłuszczem

• jako tłuszcz stosuję się przeważnie dobre gatunki oliwy, smalcu

• kwiaty wsypuje się do rozgrzanego (60-80°) tłuszczu i ogrzewa h

• po ostygnięciu tłuszczu wyciska się go w prasie i ponownie używa do maceracji nowej porcji kwiatów

• operację tą powtarza się do nasycenia tłuszczu olejkiem

• nasycony tłuszcz zwany pomadą kwiatową poddaje się wygniataniu z alkoholem na zimno

• alkohol wytrawia olejek z tiuszczu, rozpuszczając bardzo niewielkie ilości tłuszczu

• ekstrakt alkoholowy zawierający olejek eteryczny stosuje się w kosmetyce

• wyciśnięty tłuszcz zawierający jeszcze znaczne ilości olejku eterycznego służy do wyrobu mydeł toaletowych

•

NAWANNIANIE - wytrawianie kwiatów zimnymi tłuszczami

płyty szklane powleka się tłuszczem na warstwę tłuszczu, wysypuję się kwiaty i przykrywa drugą płytą szklaną powleczoną tłuszczem

przez kilkukrotne powtórzenie tego zabiegu nasyca się tłuszcz olejkiem eterycznym

nasycony tłuszcz poddaje się wygniataniu na zimno z alkoholem, uzyskując w rezultacie alkoholowy roztwór olejku eterycznego

resztki tłuszczu, który przeszedł do alkoholu usuwa się z ekstraktu

alkoholowego przez wymroźenie i odsączenie

WYCISKANIE

służy do otrzymywania olejków w owocach cytrusowych w zewnętrznej części owocni

destylacja z parą wodną w tym wypadku powoduje niekorzystne zmiany w składzie olejku

wyciskanie olejku z owocni cytrusów przeprowadza się ręcznie do gąbki lub maszynowo

tak otrzymany olejek zawiera nieco wody i śluzu, należy go oczyścić przez sączenie i odwodnić

SUROWCE GERANILOWE

Rosae flos

Rosa gallica - róża francuska

Rosa damascena - róża damasceńska

Rosa centifolia - róża stulistna

Rosaceae różowate

Geraniol

-corrigens zapachowy i smakowy w farmacji

-ceniony w przemyśle kosmetycznym

Pelargonium roseum flos - kwiat ..............

geraniol

Oleum Geranii- olejek bodziszkowy

SUROWCE LINALOLOWE

Coriandri fructus - owoc kolendry

Coriandrum sativum - kolendra siewna

Umbelliferae baldaszkowe

-olejek eteryczny: D(+)linalol, geraniol, borneol, α i β-pinen, cymen, trans-tridecen-2-al-1 (niedojrzałe owoce)

-kumaryny: umbeliferon, skopoletyna

-białko

-tłuszcz

-flawonoidy

-β i γ- sitosterol

-mannitol

-p/skurczowy

-p/fermentacyjny, p/bakteryjny, p/grzybiczy

-wiatropędny

-pobudza wydzielanie soku żołądkowego

-w zaburzeniach pracy przewodu pokarmowego,

żołądka, jelit

-dyspepsje różnego pochodzenia, brak apetytu

Lavandulae flos - kwiat lawendy

Lavandula officinalis - lawenda lekarska

Labiatae wargowe

http://www.rozanski.gower.pl/herbiplant_cs_pliki/image009.gif

-olejek eteryczny: estry linalolu (octan linalolu),L(-)linalol, geraniol, b-ocymen, borneol, kamfora, cyneol

cyneol

-garbniki

-kwasy fenolowe (rozmarynowy)

-triterpeny- kwas ursolowy, oleanolowy

-kumaryny

-antocyjany

-flawonoidy

-fitosterole

-uspokajający (składnik Nervosol)

-p/skurczowy na m. gładkie przewodu pok

-wzmaga wydz sków trawiennych

-p/ wzdęciom

-zew: drażniąco i powoduje przekrwienie skóry (kąpiele, okłady)

-w przem kosmetycznym

-w dolegliwościach jelitowych podłożu nerwicowym

-w stanach niepokoju, trudnościach w zasypianiu

-w zab trawienia, zmniejszonym łaknieniu

SUROWCE FELANDRENOWE

Archangelicae radix - korzeń arcydzięgla

Angelica archangelica-arcydzięgiel litwor Umbelliferae baldaszkowe

-olejek eteryczny: α- i β-felandren, α-pinen, p-cymen, kw.walerianowy, dekanolidy- makrocykliczne laktony, eter metylowy kwasu octowego, zw seskwiterpenowe

-kumaryny: angelicyna, umbeliferon

-kw organiczne: angelikowy

-fenolokwasy: chlorogenowy, kawowy

-flawonoidy

-żywice

-sterydy, pektyny, cukry proste

-p/skurczowy na przewód pok

-p/fermentacyjny, p/bakteryjny

-wiatropędny

-zwiększa wydz śliny, soku żołądkowego, żółci, potu, moczu

-uspokajający (angelicyna) - Nervosol

-amara-aromatica,

-zaburzenia trawienia, kolki, wzdęcia, nieżyty

-w napięciu nerwowym

SUROWCE CYTRALOWE

Melissae folium - liść melisy

Melissa officinalis - melisa lekarska

Labiatae wargowe

-olejek eteryczny: cytral, cytronelal, geraniol, linalol

-flawonoidy: apigenina, luteolina

-fenolokwasy: rozmarynowy, kawowy, chlorogenowy

-triterpeny: kw ursolowy, oleanolowy

-uspokajający

-p/skurczowe

-bakteriostatyczny (olejek i kw rozmarynowy)

-pobudza wydz soków trawiennych

-zmniejsza stany zapalne

-bezsenność, neurastenia, wyczerpanie nerwowe

-astma, nieżyt oskrzeli

-nieżyty żołądka, jelit, zaburzenia trawienia

-schorzenia dróg żółciowych

Citrus medica subspecies - owocnia zew drzewa cytrynowego

-oleum citrini (cytral)

SUROWCE PINENOWE

Pini gemmae -pączki sosny

Pini turiones- młode pędy wierzchołkowe

Pinus silvestris - sosna zwyczajna

Pinaceae sosnowate

-olejek eteryczny: α-pinen, L-limonen, borneol, octan borneolu, kadinen

-żywice

-gorycze

-garbniki

-wit C

-Extractum Pini fluidum- wykrztuśny, składnik Sirupus Pini compositus

-odkażający

-słabo moczopędny

-zew: rumieni skórę, rozgrzewający

-Oleum Pini silvestris- inhalacje w schorzeniach GDO

-w bólach mięśniowych i nerwobólach

Juniperi fructus - owoc jałowca, szyszkojagoda

Juniperus communis - jałowiec pospolity Cupressaceae cyprysowate

-olejek eteryczny: monoterpeny (α- i β-pinen, terpineol, sabinen, limonen) seskwiterpeny (kadinen, α- i β-kariofilen)

terpineol

-garbniki katechinowe

-flawonoidy (bifawonoidy)

-leukoantocyjanidyny

-żywice, kwasy organiczne

-cukry: cukier inwertowany

-moczopędny (terpineol drażni w obrębie miedniczek mniejszych)- w schorzeniach pęcherza i nerek, kamica nerkowa

-przedawkowanie, zbyt długie stos- krwiomocz, podrażnienia przewodu pok

-nie stos u kobiet w ciąży, karmiących i dzieci <18 lat, w stanach zapalnych nerek

-p/bakteryjny

-wzmaga wydz soków trawiennych i żółci, przyspiesza perystaltykę

-zew: do n...