Podstawowe pojęcia dydaktyki

Kształcenie

w węższym znaczeniu – ogół świadomych, planowych i systematycznych oddziaływań dydaktyczno-wychowawczych na uczniów (dzieci, młodzieży oraz dorosłych) mający na celu zapewnienie im wykształcenia ogólnego lub/i zawodowego.

w szerszym znaczeniu – świadomie, planowo i systematycznie organizowane i realizowane czynności umożliwiające uczniom przyswojenie sobie usystematyzowanych podstaw wiedzy o przyrodzie, społeczeństwie, kulturze i technice, przygotowanie ich do aktywnego udziału w życiu społeczeństwa opartego na wiedzy, rozwój zainteresowań, aspiracji poznawczych oraz potrzeby ustawicznego samokształcenia jako warunku aktywnej i świadomej egzystencji w świecie ustawicznych przemian, a także ukształtowanie wszechstronnie rozwiniętej jednostki pod względem intelektualnym, emocjonalnym, wolicjonalnym i psychofizycznym.

Cechy: procesualny charakter, ukierunkowanie na wynik, interakcyjność.

Cz. Kupisiewicz, M. Kupisiewicz, Słownik pedagogiczny, Warszawa 2009, s. 87-88.

Kształcenie

to system działań zmierzających do tego, aby uczącej się jednostce lub zbiorowości jednostek umożliwić:

- poznanie świata, jaki stworzyła natura i jaki zawdzięczamy kulturze, włącznie z nauką, sztuką i techniką,

- przygotowanie się do zmieniania świata przez rozwinięcie kwalifikacji fizycznych i umysłowych, zdolności i uzdolnień, zainteresowań i zamiłowań oraz potrzeb i umiejętności samokształceniowych,

- ukształtowanie indywidualnej osobowości przez rozwinięcie postaw twórczych oraz osobistego stosunku do wartości moralnych, społecznych, poznawczych, artystycznych i religijnych.

W. Okoń, Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa 2007, s. 200-203.

Nauczanie

w najszerszym znaczeniu – planowa i systematyczna praca nauczyciela zmierzająca do wywołania u uczniów (dzieci, młodzieży oraz dorosłych), pożądanych i względnie trwałych zmian w ich osobowości,

w znaczeniu węższym – planowa i systematyczna praca z uczniami, której efektem ma być opanowanie przez nich zalecanych przez program nauczania wiadomości, umiejętności i nawyków.

Warunkiem skuteczności nauczania jest zapoznanie uczniów z celem tego procesu, pobudzenie ich do aktywnego w nim udziału, a następnie o takie nim kierowanie, aby był dla nich interesujący.

Nauczanie dzieli się na:

całościowe, elementarne, indywidualne, łączne, podające, problemowe, programowane, przedmiotowe, wielopoziomowe, zbiorowe.

Cz. Kupisiewicz, M. Kupisiewicz, Słownik pedagogiczny, Warszawa 2009, s. 110-111.

Stopnie nauczania wg B. Nawroczyńskiego:

pierwszy stopień – „nauczanie informujące i wdrażające”- system czynności praktycznych nauczyciela, zmierzających do przyswojenia sobie przez uczniów pewnego zasobu wiadomości i umiejętności,

drugi stopień – „nauczanie ćwiczące” – polega na ćwiczeniu uwagi uczniów, ich zdolności obserwowania, fantazji, pamięci, inteligencji, czyli rozwijaniu ich dyspozycji umysłowych,

trzeci stopień – „nauczanie kształcące” – sprowadzające się do formowania charakteru i osobowości człowieka

B. Nawroczyński, cyt. za: K. Żegnałek, Dydaktyka ogólna, Warszawa 2005, s. 34.

Nauczanie

planowa, systematyczna i zorganizowana działalność społeczna zamierzająca do przekazania wiadomości, ukształtowania umiejętności oraz nawyków.

We współczesnej dydaktyce nauczanie rozumie się jako kierowanie procesem uczenia się. Cel ten osiąga się przez wywoływanie sytuacji, organizowanie warunków i powodowanie czynności ze strony osób uczących się. W tym sensie przez nauczanie rozumie się nie tylko czynność nauczyciela, ale również zależną od niej działalność uczniów, tj. uczenie się.

red. L. Koczniewska-Zagórska, T. W. Nowacki, Z. Wiatrowski, Słownik pedagogiki pracy, Wrocław 1986, s. 180-181.

Nauczanie

termin używany na oznaczenie specyficznych działań podejmowanych przez jedne osoby w tym celu, by inni przyswoili jakieś wiadomości lub umiejętności, podwyższyli poziom swego wykształcenia, uzyskali pożądane osiągnięcia rozwojowe. Nauczaniu poddawane są jednostki w różnych okresach rozwoju, zarówno w naturalnych warunkach życiowych (np. w rodzinie), jak i specjalnie w tym celu zorganizowanych instytucjach (np. w szkole).

W psychologii nauczanie rozumiane jest coraz częściej jako kierowanie uczeniem się innych, a jednocześnie stymulowanie ich rozwoju.

red. W. Pomykało, Encyklopedia pedagogiczna, Warszawa 1997, s. 421-425.

Uczenie się

proces, w toku którego na podstawie doświadczenia, poznania i ćwiczenia powstają nowe formy zachowania się i działania lub ulegają zmianom formy wcześniej nabyte.

W. Okoń, Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, Warszawa 2003, s. 56.

Uczenie się

proces zamierzonego nabywania przez uczący się podmiot określonych wiadomości, umiejętności i nawyków, dokonujący się w toku bezpośredniego i pośredniego poznawania rzeczywistości

Cz. Kupisiewicz, Podstawy dydaktyki ogólnej, Warszawa 1996, s. 18.

Uczenie się

w szerokim znaczeniu – proces, w wyniku którego powstają u objętych nim osób nowe formy zachowania lub zmieniają się formy nabyte wcześniej,

w znaczeniu węższym – proces zamierzonego nabywania określonych wiadomości, umiejętności i nawyków, dokonujący się w toku bezpośredniego i/lub pośredniego poznawania rzeczywistości, przy czym czynnikami wywołującymi ów proces oraz rozstrzygającymi o jego efektach są: aktywność własna jednostki, dostatecznie silna motywacja wewnętrzna i zewnętrzna, a także zdolności uczącego podmiotu.

Cz. Kupisiewicz, M. Kupisiewicz, Słownik pedagogiczny, Warszawa 2009, s. 184

Samokształcenie

osiąganie wykształcenia przez działalność, której cele, treści, warunki i środki ustala sam podmiot.

W. Okoń, Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa 2007, s. 366.

Samokształcenie
proces uczenia się podejmowany i prowadzony przez jednostkę świadomie, samodzielnie, planowo i systematycznie, zmierzający do wzbogacenia posiadanej przez nią wiedzy i umiejętności o charakterze ogólnym i specjalistycznym. Cele, treści i warunki i środki jednostka ustala sama.

Cz. Kupisiewicz, M. Kupisiewicz, Słownik pedagogiczny, Warszawa 2009, s. 159.

Wychowanie

Wychowanie

w szerokim znaczeniu – ogół czynności związanych z oddziaływaniem środowiska przyrodniczego na człowieka, kształtujący jego osobowość i trwających przez całe życie

w pedagogice – świadome i celowe oddziaływania zmierzające do wszechstronnego rozwoju jednostki oraz przygotowania jej do uczestnictwa w życiu społecznym, kulturalnym i zawodowym.

Cechy charakteryzujące wychowanie:

- intencjonalność,

- złożoność,

- interakcyjność,

- długofalowość,

- relatywność.

Wychowanie można podzielić na:

naturalne,

instytucjonalne,

samowychowanie.

Cz. Kupisiewicz, M. Kupisiewicz, Słownik pedagogiczny, Warszawa 2009, s. 193-194.

Wychowanie

to całość wpływów i oddziaływań kształtujących rozwój człowieka oraz przygotowujących go do życia w społeczeństwie. Wyróżnia się wpływ rodziny, szkoły, kręgu rówieśników, otoczenia społecznego, środowiska lokalnego, zakładu pracy, służby wojskowej, organizacji społeczno-politycznych, środków masowego przekazu i specjalnych instytucji celowo powołanych do planowego organizowania procesów wychowawczych.

Wychowanie

Znaczenie terminu wychowanie:

jako proces – to rodzaj działalności ludzkiej, polegający na wywoływaniu zmian w osobowości człowieka

jako stan – to ogół zjawisk dotyczących procesu wychowania i określających jego przebieg, cele, metody, środki i warunki

jako wynik – to suma następstw procesu wychowania wyrażająca się w zmianie osobowości człowieka i w stopniu przygotowania go do życia społecznego.

Wychowanie

w szerokim znaczeniu wychowanie to wszelkie zjawiska związane z oddziaływaniem środowiska społecznego i przyrodniczego na człowieka, kształtujące jego osobowość.

w wąskim znaczeniu wychowanie to zamierzone i świadomie podejmowane działania, których celem jest ukształtowanie czyjejś osobowości według przyjętego wzoru (ideału) wychowawczego i ściśle określonego celu wychowania.

red. L. Koczniewska-Zagórska, T. W. Nowacki, Z. Wiatrowski, Słownik pedagogiki pracy, Wrocław 1986, s. 382.

Wychowanie

w wąskim znaczeniu – to świadome, celowe i specyficzne pedagogiczne działanie osób z reguły występujących w ich różnych zbiorach (rodzinnych, szkolnych i innych) dokonywane głównie przez słowo (i inne postacie interakcji, zwłaszcza przez przykład osobisty) zmierzające do osiągnięcia względnie trwałych skutków (zmian) w rozwoju fizycznym, umysłowym, społecznym, kulturowym i duchowym jednostki ludzkiej.

w szerszym znaczeniu – to oddziaływanie całokształtu specyficznych pedagogicznych bodźców i doświadczeń ogólnospołecznych, profesjonalnych i nieprofesjonalnych przynoszących względnie trwałe skutki w rozwoju jednostki ludzkiej w jej sferze fizycznej, umysłowej, społecznej, kulturowej i duchowej.

red. W. Pomykało, Encyklopedia pedagogiczna, Warszawa 1997, s. 917-926.

Wychowanie

w znaczeniu najszerszym – całościowy proces planowej, świadomej i nie uświadamianej działalności (interakcji) jednostki i otaczającego ją środowiska społecznego, obejmujący kształtowanie osobowości jednostek, ich wiedzy, inteligencji i uczuć oraz rozwój fizyczny; odbywa się w ramach formalnego systemu nauczania, przybiera jednak często postać samowychowania.

K. Olechnicki, Paweł Załęcki, Słownik socjologiczny, Toruń 1997, s. 250-251.