Zasady udzielania pierwszej pomocy w różnych przypadkach

Osoba udzielająca pierwszej pomocy musi pamiętać o czterech najważniejszych wskazówkach:

Ocena sytuacji i troska o zabezpieczenie miejsca wypadku:
* szybko, spokojnie ustalić co się stało,
* zlokalizować zagrożenia dla siebie dla poszkodowanego (np. przy wypadku drogowym - rozstawić trójkąt ostrzegawczy, włączyć światła awaryjne, przy porażeniu prądem elektrycznym odłączyć napięcie głównym włącznikiem),
* zabezpieczyć miejsce wypadku, rozpoznać liczbę poszkodowanych i ich stan,
* nie narażać się na niebezpieczeństwo - samoochrona ratownika (np. założenie rękawiczek, nie wchodzenie do pomieszczeń, gdzie istnieje podejrzenie ulatniania się gazu).

Podczas wykonywania wszelkich czynności przy poszkodowanym powinniśmy mieć założone lateksowe lub foliowe rękawiczki jednorazowego użytku (ewentualnie skorzystać z woreczka foliowego). Chronią nas one przed bezpośrednim kontaktem z płynami ustrojowymi, wydzielinami i wydalinami poszkodowanego (możemy tą drogą zarazić się wieloma chorobami, np.: wirusowym zapaleniem wątroby, AIDS).

1. Ocena stanu poszkodowanego i sprawdzenie czynności życiowych:

Sprawdzenie czy poszkodowany jest przytomny:

Spróbuj porozmawiać, zadaj zdecydowanie i głośno pytania: “co się stało?” lub: “otwórz oczy”, klepnij lekko poszkodowanego w ramię lub klaśnij rękoma nad głową poszkodowanego; jeżeli poszkodowany nie reaguje na te bodźce to nasuwa się wniosek że jest nieprzytomny. Poszkodowany nieprzytomny to osoba, która uległa wypadkowi z którą nie można nawiązać żadnego kontaktu i która nie reaguj na bodźce zewnętrzne,

Oczyszczenie jamy ustnej i udrożnienie dróg oddechowych:

Jedną rękę kładziemy na żuchwę, drugą na czoło poszkodowanego (rękoczyn czoło-żuchwa) a następnie przekręcamy głowę poszkodowanego twarzą w stronę przeciwną od siebie, otwieramy usta i dwoma palcami drugiej ręki owiniętymi, np. w gazik, folię, wygarniamy zawartość jamy ustnej, np. część pokarmu, sztuczną szczękę, gumę do żucia, a następnie powracamy do pozycji wyjściowej; rękoczyn czoło-żuchwa płynnie, efektywnie i z wyczuciem odchylamy głowę do tyłu: wyjątek podejrzenie o uraz kręgosłupa- w tym przypadku musisz unikać poruszania głową,

Sprawdzanie czy poszkodowany oddycha:

Dorosły człowiek oddycha przeciętnie jeden raz w ciągu pięciu sekund. W celu stwierdzenie obecności oddechu u poszkodowanego przybliżamy ucho do twarzy poszkodowanego (jego usta i nos), jednocześnie starając się zaobserwować ruchy oddechowe klatki piersiowej. Możemy też spróbować wyczuć oddech na własnym policzku. Dodatkowe jedna rękę trzymamy płasko na nadbrzuszu i staramy się wyczuć ruchy powłok brzusznych towarzyszące oddychaniu. Kontrola oddechu powinna trwać co najmniej 5-10 sekund

Sprawdzanie czy poszkodowany ma tętno:

Tętno człowieka dorosłego wynosi przeciętnie 60-80 uderzeń na minutę. U poszkodowanego tętno badamy na tętnicy szyjnej. Tętnicę tę odnajdujemy na przedniej powierzchni szyi, tuż obok krtani. Do tego miejsca przykładamy dwa palce i staramy się wyczuć pulsowanie, przez 5-10 sekund. Badanie tętna nie wykonujemy kciukiem ze względu na możliwość wyczucia własnego tętna i błędną ocenę stanu poszkodowanego. Nigdy w celu sprawdzenia czy poszkodowany ma zachowaną akcję serca nie szukamy tętna na tętnicy promieniowej przebiegającej po wewnętrznej stronie nadgarstka, w przedłużeniu kciuka. Jest to naczynie obwodowe, znacznie oddalone od serca, co sprawia, że przy znacznym ciśnieniu krwi tętno jest niewyczuwalne, nawet przy zachowaniu akcji serca.

Badanie poszkodowanego:

Badanie poszkodowanego wykonujemy w celu stwierdzenie lub wykluczenia poszkodowanego urazów, np. złamań, krwotoków zewnętrznych, itp. Prowadzimy je dokładnie według jednego dwóch schematów, zależnie od tego, czy poszkodowany leży na plecach czy na brzuchu. Podczas badanie poszkodowanego należy cały czas obserwować twarz poszkodowanego. Osoba nieprzytomna może zareagować na ból widocznym grymasem twarzy lub jękiem.

Poszkodowany leży na plecach.

* Ocenę stanu przytomności poszkodowanego- sprawdzamy czy poszkodowany reaguje na bodźce: dotyk i głos.
* Badanie szyjnego odcinka kręgosłupa i czaszki - palce obu rąk wsuwamy z obu stron karku poszkodowanego, uważając aby nie poruszyć jego głową. Jednym ciągłym ruchem ręki lekko naciskając przesuwamy po kręgosłupie od dołu w kierunku czaszki. Nie wyjmując rąk przesuwamy dłonie po potylicy w górę czaszki. Głowę unosimy delikatnie tylko na tyle, by móc wsunąć pod nią ręce. Zwracamy uwagę na ciągłość kręgosłupa, pojawienie się obrzęku, zgrubień zapadnięć itp. Po zakończeniu badania oglądamy rękawiczki, szukając śladów krwi.
* Udrożnienie dróg oddechowych- sprawdzenie oddechu i tętna wykonujemy według wcześnie j przedstawionego schematu.
* Odcinek lędźwiowo - krzyżowy kręgosłupa - jedną rękę wsuwamy od kręgosłup poszkodowanego w okolicy lędźwiowej (pomiędzy klatką piersiową a miednicą) i przesuwamy palce jednym ciągłym ruchem po kręgosłupie. Szukamy dotykiem wszystkich nieprawidłowości, tj. obrzęku, zgrubień i zapadnięć. Jednocześnie poszkodowanemu wydajemy polecenie “złącz nogi”. Obserwujemy reakcje poszkodowanego: jeżeli poszkodowany nie wykonuje naszego polecenia może to świadczyć o: uszkodzeniu rdzenia kręgowego uszkodzenia miednicy, głębokiej utraty przytomności.
* Obojczyk - sprawdzamy jednym, ciągłym ruchem palcami jednej ręki.
* Stawy ramienne - badamy oba jednocześnie. Obejmujemy ręką bark i wykonujemy niewielkie, koliste ruchy badając czy nie są uszkodzone.
* Klatka piersiowa - obejmujemy oburącz z boków pod pachami, ściskamy i następnie ciągłym ruchem przesuwamy ręce w kierunku mostka i uciskamy klatkę piersiową zwracając uwagę na ewentualne trzeszczenie złamanych lub pękniętych żeber. Czynności powtarzamy układając ręce coraz niżej w kierunku brzucha, aż do zbadania całej klatki piersiowej.
* Brzuch - kładziemy jedną rękę płasko na brzuch poszkodowanego i lekko uciskamy. W warunkach prawidłowych powłoko brzuszne są miękkie i elastyczne. Brzuch twardy, deskowaty może być objawem krwawienia wewnętrznego.
* Miednica - układamy ręce na kolcach biodrowych naciskając je na przemian (delikatnie kołyszemy miednicą). Jeżeli miednica nie jest uszkodzona, to powinna się kołysać, bez żadnych przemieszczeń bioder względem siebie.
* Kończyny - po zbadaniu miednicy przechodzimy bezpośrednio do kontroli kończyny dolnej po stronie której się znajdujemy. Następnie badamy kończynę górną tej samej strony, przechodzimy na drugą stronę poszkodowanego i kończymy badanie kończyn. Najpierw sprawdzamy ciągłość kończyny: obejmujemy je oburącz jak najbliżej biodra lub barku i ciągłym ruchem przesuwamy ręce (bez odrywania) w dół, w kierunku stopy lub dłoni. Szukamy zniekształceń kończyny spowodowanych np. złamaniem. Następnie sprawdzamy stawy: kolanowy i łokciowy. Wykonujemy to z równoczesnym naciągnięciem kończyny (w tym celu chwytamy jedną ręką kończynę powyżej kostki lub za nadgarstek i naciągamy ją do wyprostowania; drugą ręką, podłożoną pod kolano lub łokieć, zginamy staw sprawdzając jego ruchomość).

Uwaga!!! Badanie nie powinno trwać dłużej niż 1 minutę. Jeżeli przekroczymy ten czas, należy badanie przerwać, sprawdzić tętno i oddech.

Poszkodowany leży na brzuchu.

* Ocena stanu przytomności poszkodowanego.
* Kręgosłup - gdy poszkodowany leży na brzuchu mamy dostępny dla badania cały kręgosłup. Badamy go palcami jednym, ciągłym ruchem wzdłuż, szukając zniekształceń… Badanie czaszki jak poprzednio.
* Udrożnienie dróg oddechowych.
* Stawy ramienne.
* Miednica.
* Kończyny.

Odwrócenie poszkodowanego:

- kończyny poszkodowanego układamy prosto wzdłuż ciała,
- stajemy po stronie, w którą zwrócona jest twarz poszkodowanego,
- kończynę poszkodowanego z drugiej stronie wsuwamy pod biodro, ręka powinna być wyprostowana i zwrócona grzbietem dłoni do podłoża.
- drugą kończynę górną, zgiętą w stawie łokciowym kładziemy na plecach poszkodowanego
- swoją rękę wsuwamy pod udo bliższej nogi poszkodowanego i chwytamy za tylną część uda nogi dalszej,
- swoją rękę wsuwamy pod ramię zgiętej kończyny poszkodowanego i chwytamy płasko za jego przedramię,
- delikatnie, od siebie, obracamy poszkodowanego na plecy, zwracając szczególna uwagę na asekurację głowy poszkodowanego,

kontynuujemy badanie kompleksowe pomijając wcześniej wykonane czynności.
* Obojczyki.
* Klatka piersiowa.
* Brzuch.

Podczas próby nawiązania kontaktu z poszkodowanym należy zachować ostrożność. Nigdy nie klękam i nie siadamy obok poszkodowanego; najbezpieczniejsze jest przykucnięcie, ponieważ daje ono możliwość szybkiego odskoczenia w przypadku nieprzewidzianego, mogącego nam zagrozi zachowania ze strony poszkodowanego.

1. Udzielenie pierwszej pomocy.
2. Wezwania pomocy:

* numer policji: 997, (tel. Kom. 112)
* numer straży pożarnej: 998
* numer pogotowia ratunkowego: 999

Meldunek powinien zawierać następujące dane:
* miejsce wypadku,
* rodzaj wypadku (np. zderzenie się samochodów, upadek z drabiny, utonięcie, atak padaczki itp.)
* liczba poszkodowanych i ich stan
* informacja o udzielonej dotychczasowo pomocy
* dane personalne osoby wzywającej pomocy.

UWAGA: NIGDY NIE ODKŁADAJ PIERWSZY SŁUCHAWKI!!!

Transportem poszkodowanych i pomocą medyczną zajmuje się wykwalifikowany personel medyczny.

Triada przeżyciowa

W organizmie człowieka mamy trzy główne układy, które warunkują życie, są to:
* układ oddechowy
* układ krążenia
* układ nerwowy (centralny i ośrodkowy)

1. Układ oddechowy składa się z: jamy nosowej, zatok przynosowych, krtani, tchawicy, oskrzeli i płuc. Zadaniem układu oddechowego jest pobieranie tlenu z powietrza a wydalanie dwutlenku węgla.
2. Proces oddychania jest regulowany przez ośrodek oddechowy w mózgu. Dorosły człowiek oddycha około 12-16 razy na minutę.
3. Układ krążenia składa się z:
* układu krwionośnego (naczynia krwionośne i krążąca w nich krew, serce),
* układu limfatycznego (węzły i naczynia limfatyczne) oraz limfy (limfa to płyn ustrojowy o składzie zbliżonym do osocza krwi zawierającym limfocyty).
Zadaniem układu jest rozprowadzanie w obrębie ustroju tlenu i składników odżywczych do tkanek, z których następnie odprowadzane są zbędne i szkodliwe produkty przemiany materii. Krew krąży w całym organizmie i jest pompowana rytmicznymi skurczami / rozkurczami mięśnia sercowego; czynność tą określamy mianem “bicia serca”. Siła z jaką serce pompuje krew przez naczynia krwionośne nazywana jest “ciśnieniem krwi”.

Skład krwi.

W organizmie człowieka znajduje się około 6 litrów krwi. Składa się on z żółtego płynu - osocza, w którym znajdują się składniki morfotyczne czyli krwinki czerwone, krwinki białe i płytki krwi. Około 2/3 objętości krwi stanowi osocze, a 1/3 elementy morfotyczne. Krwinki czerwone zawierają hemoglobinę - czerwony barwnik, z którym wiąże się tlen. Krwinki białe zwalczają zakażenia w organizmie. Płytki uczestniczą w procesie krzepnięcia krwi.

Układ nerwowy składa się z mózgu i rdzenia kręgowego tworzących centralny układ nerwowy. Zadaniem układu jest odbieranie bodźców ze środowiska, przekształcenie ich w podniety nerwowe i przekazywanie do ośrodków nerwowych, gdzie zostają przetwarzane na właściwe odpowiedzi. Receptory rozmieszczone w całym organizmie służą do odbierania bodźców różnej natury (słuchowe, dotykowe, termiczne).

Współpraca tych układów jest ze sobą nierozerwalnie związana. Jeżeli któryś z tych układów zostanie uszkodzony - następuje nagły stan zagrożenia życia, wówczas mamy tylko 4 minuty na przywrócenie jego funkcji.

UWAGA: Najwięcej tlenu z organizmu człowieka czerpie mózg. Jednocześnie komórki mózgowe są najmniej odporne.

Krwotoki

Krwotok jest to przerwanie ciągłości naczynia krwionośnego i utrata krwi do tkanek, jam ciała (krwotok wewnętrzny) lub na zewnątrz organizmu (krwotok zewnętrzny). Utrata krwi od 1,5-2 litrów stanowi bezpośrednie zagrożenie dla życia.
Ogólne objawy krwotoku:
* bladość powłok ciała,
* przyśpieszone tętno,
* spadek ciśnienia,
* osłabienie,
* szum w uszach, mroczki przed oczami,
* zimny pot,
* niepokój

Pierwsza pomoc przy krwotoku zewnętrznym:
* poszkodowanego należy ułożyć w pozycji leżącej lub pozycji przeciwwstrząsowej (w przypadku dużych krwotoków),
* jeżeli krwawienie dotyczy kończyny - unosimy ją powyżej poziomu serca,
* stosujemy ucisk doraźny na ramię lub najbliższą tętnicę doprowadzająca krew do rany,
* zakładamy jałowy opatrunek uciskowy,
* kontrolujemy tętno na zranionej kończynie,
* sprawdzamy czynności życiowe poszkodowanego,
* zapewniamy poszkodowanemu komfort termiczny i psychiczny,
* w razie potrzeby wzywamy pogotowie.

Krwotok z nosa.

W przegrodzie nosowej znajdują się liczne powierzchniowe naczynia krwionośne, które przy uszkodzeniu albo także bez przyczyn zewnętrznych pękają co prowadzi do krwawienia.

Pierwsza pomoc:
* poszkodowanego posadzić z głową pochyloną do przodu,
* poinformować poszkodowanego aby oddychał ustami,
* polecamy poszkodowanemu aby oczyścił nos (wydmuchać zawartość nosa),
* uciskamy nos tuż poniżej części kostnej (u osób cierpiących na nadciśnienie tętnicze nie tamujemy wypływu krwi),
* kładziemy zimne kompresy na czoło, kark i nasadę nosa,
* po 10 minutach przestajemy uciskać nos, jeżeli krwawienie powtarza się należy zastosować ponownie ucisk (nie oczyszczamy zawartości nosa),
* jeżeli krwawienie z nosa trwa dużej niż 30 minut należy skontaktować się z lekarzem.

Amputacja urazowa.

Amputacja urazowa jest to odcięcie części ciała człowieka w wyniku wypadku.

Pierwsza pomoc:
* poszkodowanego ułożyć w pozycji leżącej lub przeciwwstrząsowej (w przypadku dużego ubytku krwi),
* unieść zranioną kończynę powyżej poziomu serca,
* w przypadku możliwości wystąpienia dużego krwotoku (np. amputacja dłoni), należy założyć szeroki opatrunek uciskowy,
* zabezpieczyć kikut jałowym opatrunkiem,
* odnaleźć amputowaną część kończyny, opatrzyć jałowym opatrunkiem i włożyć do foliowej torebki, którą następnie należy umieścić w wodzie z lodem,
* unieruchomić zranioną kończynę,
* zapewnić komfort termiczny i wsparcie psychiczne,
* okresowo kontrolować czynności życiowe.

UWAGA: w przypadku amputacji, np. palca, krwawienie jest niewielkie, wystarczy założenie zwykłego opatrunku.

Krwotoki wewnętrzne.

Krwawienie wewnętrzne nie jesteśmy w stanie zatamować, możemy jedynie zmniejszyć ilość wypływającej krwi. Objawy i pierwsza pomoc zależą od miejsca, gdzie krwotok występuje. Przy podejrzeniu krwotoku wewnętrznego zawsze wzywamy pogotowie.

Krwotok do jamy czaszki.

Przyczyną jest najczęściej ostry lub tępy uraz głowy.

Objawy:
* bóle głowy,
* zaburzenia świadomości,
* zaburzenia w odbiorze wrażeń zmysłowych,
* nierówne źrenice,
* mdłości i wymioty,
* może wystąpić utrata przytomności.

Pierwsza pomoc:
* poszkodowanego przytomnego układamy w pozycji półsiedzącej,
* poszkodowanego nieprzytomnego układamy w pozycji bezpiecznej,
* stosujemy zimne okłady na głowę,
* kontrolujemy czynności życiowe, zapewniamy komfort psychiczny i termiczny.

Krwotok do przewodu pokarmowego.

Przyczyną może być zranienie ścian przełyku lub jelit ostrymi krawędziami połkniętego przedmiotu, pokarmu (np. ość) lub pęknięcie wrzodu.

Objawy są uzależnione od miejsca krwawienia i są to:
* ból,
* krwiste wymioty, jeżeli krwawienie nastąpiło z przełyku,
* wymioty o wyglądzie przypominającym fusy kawy, jeżeli krwawienie dotyczy żołądka,
* krwisto- smoliste stolce jeżeli krwawienie wystąpiło do jelita.

Pierwsza pomoc:
* stosujemy zimne okłady na brzuch,
* poszkodowanego układamy w pozycji leżącej z nogami ugiętymi w stawach kolanowych,
* można podawać kostki lobu do ssania (nie połykać).

Krwotok w obrębie płuc.

Objawy:
* ból,
* kaszel z odpluwaniem krwi i śluzu,
* kłopoty z oddychaniem,
* szybki i spłycony oddech.

Pierwsza pomoc:
* poszkodowanego układamy w pozycji półsiedzącej

Krwotok do otrzewnej.

Przyczyną jest najczęściej tępy uraz brzucha lub upadek z wysokości, itp.

Objawy:
* ból,
* twarde powłoki brzuszne,
* mogą być widoczne zasinienia (na powłokach brzusznych),
* mogą wystąpić mdłości i wymioty.

Pierwsza pomoc:
* poszkodowanego układamy w pozycji półsiedzącej z podkurczonymi nogami,
* poszkodowanemu nie podajemy żadnych napojów ani pokarmów.

Krwawienie śródtkankowe.

Przyczyną jest najczęściej tępy uraz, uderzenie, itp.

Objawy:
* ból,
* obrzęk,
* zasinienie.

Pierwsza pomoc:
* stosujemy zimne okłady.

Przy krwotokach wewnętrznych w poszczególnych częściach ciała krew może się wynaczyniać w następujących ilościach:

* miednica- 2 litry,
* udo- 1,5 litra,
* podudzie- 600 ml,
* ramię- 400 ml,
* przedramię- 300 ml.

Rany

Rana jest to przerwanie ciągłości tkanki skórnej lub błon śluzowych, np. jamy ustnej. Rozległość i głębokość ran zależy od rodzaju urazu, jego siły i miejsca, na które działał.
Rany powstają na skutek:
* czynników mechanicznych, które powodują rany cięte, rąbane, kłute, miażdżone, postrzałowe,
* czynników termicznych, które wywołują oparzenia i odmrożenia,
* czynników chemicznych, które wywołują oparzenia chemiczne, martwicę lub rozpuszczenie tkanek,
* czynników elektrycznych, które wywojują oparzenia i zwęglenie tkanek.

Rodzaje ran:

Otarcie naskórka - powstaje najczęściej na skutek działania na skórę twardego, tępego narzędzia, upadku lub uderzenia o twarde chropowate podłoże; uszkodzeniu ulega tylko powierzchowna warstwa skóry.

Rana cięta - powstaje w następstwie działania ostrego narzędzia (nóż, szkło). Brzegi rany są gładkie i równe, ranie towarzyszy zwykle obfite krwawienie, a wypływająca krew usuwa zanieczyszczenia, co zmniejsza ryzyko zakażenia.
Rana kłuta- powstaje w wyniku zranienia ostrym, długim przedmiotem (gwóźdź, sztylet); krwawienie zewnętrzne jest zwykle niewielkie, głębokie rany mogą spowodować rozległe uszkodzenia wewnętrzne z wystąpieniem krwotoku wewnętrznego; szczególnie niebezpieczne są rany kłute klatki piersiowej oraz brzucha ze względu na możliwość uszkodzenia płuc, serca, jelit oraz dużych naczyń krwionośnych.

Rana tłoczona - powstaje w wyniku uderzenia tępym narzędziem (kamień, młotek); brzegi rany są zgniecione i nierówne, krwawienie zewnętrzne jest skąpe, ponieważ naczynia krwionośne także ulegają zgnieceniu, co zwiększa ryzyko zakażenia.

Rana szarpana - powstaje przy gwałtownym wyszarpnięciu wbitego przedmiotu, np. haka. Brzegi rany są nierówne, poszarpane, w dnie rany widoczna jest poszarpana tkanka mięśniowa i tłuszczowa, często występuje ubytek skóry i głębszych tkanek.

Rana kąsana - jest to rana zadana zębami ludzi lub zwierząt, wiąże się z tym duże niebezpieczeństwo zakażenia ze względu na bogata florę bakteryjną jamy ustnej; szczególnie niebezpieczne wirusy wścieklizny, które wraz ze śliną zwierząt mogą wniknąć przez najdrobniejsze otarcie naskórka, nawet wtedy , gdy ukąszenie nastąpiło przez ubranie.

Rana postrzałowa - może być spowodowana przez pociski z broni palnej albo przez odłamki wybuchającego pocisku. Pocisk lub odłamek może pozostać w tkankach (rana ślepa) lub przebić je na wylot (rana postrzałowa); rana wlotowa pocisku jest mała i gładka, podczas gdy rana wlotowa jest większa, o postrzępionych brzegach.

Pierwsza pomoc w zranieniach:
1. Zatamowanie krwotoku (w przypadku dużego krwawienia)
2. Zabezpieczenie rany jałowym opatrunkiem:
* bezpośrednio na ranę kładziemy jałową gazę,
* całość bandażujemy bandażem dzianym,
* nie kładziemy na ranę waty, ligniny, chusteczek higienicznych itp.
* nie dotykamy rany palcami ani żadnymi środkami niejałowymi,
* nie usuwamy ciał obcych tkwiących w ranie,
* nie przemywamy ran

1. Unieruchomienie (jeśli zranienie jest duże i dotyczy kończyny).
2. Ułożenie poszkodowanego w pozycji przeciwwstrząsowej, aby zapobiec rozwijaniu się wstrząsu pourazowego.
3. Kontrolowanie czynności życiowych poszkodowanego (tętno i oddech).
4. Zapewnienie poszkodowanemu komfortu termicznego i psychicznego.
5. Kontrolowanie tętna poniżej miejsca założenia opatrunku.

Oparzenia

Oparzenie jest to uszkodzenie skóry oraz tkanek pod nią leżących na skutek działania wysokiej temperatury, substancji chemicznych, promieniowania jonizującego lub prądu elektrycznego.

W zależności od czynnika uszkadzającego oparzenia dzieli się na:

* termiczne,
* chemiczne,
* popromienne,
* elektryczne.

W zależności od głębokości oparzenia wyróżniamy 3 stopnie:
- stopień I - objawem jest zaczerwienienie skóry (rumień), obrzęk i uczucie pieczenia,
- stopień II - za zaczerwienionej i obrzękniętej skórze pojawiają się pęcherze z żółtawym płynem surowiczym, towarzyszy temu ostry ból,
- stopień III - niebolesny, cechuje się martwicą całej grubości skóry, a także uszkodzeniem tkanek położonych głębiej (mięśnie, ścięgna), skrajną postacią oparzenia jest zwęglenie tkanek.

Pierwsza pomoc:
* przy każdym oparzeniu należy przyjąć zasadę, że jest ono cięższe niż się wydaje na pierwszy rzut oka,
* jeżeli na kimś zapali się ubranie, należy palącego się przewrócić, okryć kocem i poturlać po ziemi, a po ugaszeniu płomieni pozostawić w pozycji zastanej,
* w przypadku oparzenia ręki należy zdjąć z palców pierścionki i zegarek (wykonujemy to tylko bezpośrednio po oparzeniu),
* jeżeli odzież przylgnęła do ciała nie odrywamy jej,
* oparzone miejsce schładzamy zimną wodą, kierując strumień powyżej rany przez około 15-20 minut (w przypadku oparzeń oka okres schładzania jest dłuższy).
* Ranę osłaniamy jałowym opatrunkiem (nie może on wywierać żadnego nacisku na miejsce oparzenia),
* w przypadku oparzeń oka opatrunek wykonujemy na obie gałki oczne,
* przytomnego poszkodowanego z rozległymi poparzeniami należy ułożyć w pozycji autoprzetoczeniowej (działanie przeciwwstrząsowej),
* poszkodowanemu należy podawać do picia letnia napoje, w celu uzupełnienia ubytków płynów w organizmie,
* poszkodowanemu zapewniamy komfort termiczny i wsparcie psychiczne, w razie potrzeby wzywamy lekarza,
* pęcherzy z płynem surowiczym nie przekłuwamy.

Jako ciężkie oparzenia, które wymagają konsultacji lekarskiej traktujemy:
* oparzenia przekraczające 3 % powierzchni ciała (powierzchnia równa dłoni stanowi 1%),
* oparzenia twarzy, szyi i klatki piersiowej, krocza,
* oparzenia II i III stopnia.

UWAGA!!!
Jeżeli przyjmiemy powierzchnię skóry człowieka za 100 % to:
* głowa zajmuje 9 %,
* kończyny górne po 9 %,
* kończyny dolne po 18 %,
* krocze 1 %,
* klatka piersiowa 18 &,
* plecy 18 %.

Oparzenia chemiczne.

Są one następstwem działania na skórę stężonych kwasów, zasad (ługów) oraz soli i innych substancji chemicznych. Głębokość i wielkość uszkodzeń zależy od rodzaju substancji, jej stężenia i czasu działania. Dodatkowo niektóre substancje chemiczne jak: fenol, sole rtęci mogą wchłaniać się do organizmu, powodując ogólne zatrucie. Oparzenia kwasami (spowodowana najczęściej kwasem siarkowym lub solnym) wywołują na skórze strupy o różnym zabarwieniu., które powstają jako wynik koagulacji białka. Oparzenia ługami sa najczęściej sutkiem działania na tkankę zasady sodowej., potasowej lub wapna niegaszonego. Na skórze pojawia się miękki, wilgotny strup o białawym zabarwieniu, jako wynik rozpuszczenia białek i głębokiego uszkodzenia tkanek.

Pierwsza pomoc:
* oddzielić poszkodowanego od substancji żrącej (zdjąć przesiąkniętą nią odzież, o ile nie jest przyklejona do skóry),
* pamiętajmy o swoim bezpieczeństwie,
* nie zobojętniać substancji powodującej oparzenie,
* jak najszybciej zmyć szkodliwą substancję duża ilością chłodnej wody (z wyjątkiem oparzeń wapnem niegaszonym, gdzie najpierw mechanicznie usuwamy wapno, a następnie spłukujemy pod mocnym strumieniem wody) tak aby spływała po ciele jak najkrótszą drogą,
* na oparzone miejsce nałożyć jałowy opatrunek osłaniający,
* wezwać pomoc lekarską i pozostać z poszkodowanym, zapewniając mu wsparcie psychiczne i komfort termiczny,
* zabezpieczyć opakowanie i resztki substancji żrącej (jeżeli jest to możliwe).

Odmrożenia.

Odmrożenia są to uszkodzenia skóry i tkanek pod nią leżących, wywołane działaniem niskiej temperatury. Odmrożeniu ulegają okolice tkanek o zwolnionym i utrudnionym krążeniu: palce rąk, nóg, nos, policzki, małżowiny uszne.

Rozróżniamy trzy stopnie odmrożeń:
- stopień I - charakteryzuje się zaczerwienieniem , obrzękiem oraz uczuciem pieczenia i drętwienia,
- stopień II - cechuje go znacznie większe zasinienie i obrzęk, dodatkowo pojawiają się pęcherze wypełnione płynem surowiczym lub surowiczo - krwistym,
- stopień III - charakteryzuje się martwicą skóry , która przyjmuje sinawo - purpurowe zabarwienie.

Pierwsza pomoc:
* poszkodowanego przenieść do ciepłego pomieszczenia,
* rozluźnić ubranie uciskające obrzęknięte miejsca, ściągnąć przemoczoną i zmrożoną odzież,
* nie wolno nacierać odmrożonych miejsc śniegiem ani alkoholem,
* można poszkodowanemu podać do picia mocno osłodzone, gorące napoje,
* nie należy podawać poszkodowanemu alkoholu ani pozwolić palić,
* jeżeli na skórze występują pęcherze czy grożące martwicą sine przebarwienia zakładamy na nie jałowy opatrunek i niezwłocznie kontaktujemy się z lekarzem,
* odmrożona część ciała wkładamy do zimnej wody, a następnie powoli i stopniowo podwyższamy temperaturę wody, do temperatury pokojowej (cały proces powinien trwać 20-30 minut).

Urazy kostne i stawowe

Zwichnięcie - przemieszczenie się jednej powierzchni stawowej w stosunku do drugiej. Zwichnięty staw ulega zniekształcenie, pojawia się silny ból, obrzęk, zasinienie oraz niemożliwość wykonywania ruchów w danym stawie. Postępowanie w przypadku podejrzenia zwichnięcia jest takie samo jak przy złamaniach.

Skręcenie - naciągnięcie lub naderwanie aparatu wiązadło- torebkowego stawu. Skręcenie jest mniej groźną formą ponieważ nie zostaje rozerwana torebka stawowa i dzięki elastyczności wiązad4eł zostają przywrócone normalne stosunki anatomiczne stawu.

Złamanie - jest to przerwanie ciągłości tkanki kostnej.

Złamania dzielimy na:
- zamknięte - tj. gdy skóra dookoła złamanej kości jest nienaruszona,
- otwarte - tj. gdy jest przerwana ciągłość skóry, a kość może być narażona na zanieczyszczenia pochodzące z powierzchni skóry i powietrza.

Często bardzo trudno ocenić czy mamy do czynienia ze zwichnięciem, skręceniem czy złamaniem kości, a szczególnie gdy nie ma wyraźnych oznak złamanie.

Złamanie należy podejrzewać, jeżeli po urazie:
* wystąpi obrzęk i ból, nasilający się przy uciśnięciu lub próbie poruszenia kończyną,
* poszkodowany nie może w pełni lub częściowo wykonywać żądnych ruchów uszkodzoną kończyną,
* wystąpi nieprawidłowa ruchomość w miejscu, w którym normalnie kończyna jest nieruchoma,
* uszkodzona kończyna wyraźnie straci swój prawidłowy kształt,
* w razie gdy widoczne są odłamy kostne ( w przypadku złamań otwartych).

Pierwsza pomoc w przypadku stwierdzenia lub podejrzenia złamania:
* uszkodzone miejsce odsłaniamy tylko w przypadku podejrzenia istnienia rany poprzez rozcięcie lub rozprucie części ubrania,
* jeśli jest to złamanie otwarte tamujemy ewentualny krwotok i zakładamy na ranę jałowy opatrunek (bezpośrednio na ranę kładziemy ostrożnie jałowy gazik, tak aby nie wcisnąć złamanej kości ani jej odłamków).
* pozostawiamy przynajmniej dwa sąsiednie stawy tzn. leżący powyżej i poniżej złamania,
* nie nastawiamy i nie poruszamy uszkodzoną kończyną (konieczne czynności wykonujemy z naciągiem),
* poszkodowanemu zapewniamy komfort termiczny i psychiczny,
* kontrolujemy tętno i wygląd palców na uszkodzonej kończynie oraz czynności życiowe poszkodowanego,
* wzywamy pogotowie,

Przy wykonywaniu unieruchomienia kończyn dolnych zawsze pamiętamy o wypełnieniu przestrzeni między nimi.

Złamanie żuchwy towarzyszy silny ból oraz obrzęk, powodujący niemożność połykania śliny, trudności mowy, utrudnienie oddychania, a nawet całkowite zablokowanie górnych dróg oddechowych.

Pierwsza pomoc: poszkodowanego układamy w pozycji siedzącej, aby pozwolić na swobodne wypływanie śliny i krwi.

Złamanie żeber. Złamaniu żeber towarzyszy silny ból, powodujący utrudnienie oddychania oraz znaczne ograniczenie ruchów oddechowych po uszkodzonej stronie. Uraz ten może spowodować krwotok z tętnicy międzyżebrowej, uszkodzenie płuca, odmę. Przy wykonywaniu badania kompleksowego wyczuwamy wyraźnie trzeszczenie.

Pierwsza pomoc: poszkodowanego układamy w pozycji półsiedzącej lub leżącej (bezpiecznej) na chorym boku).

Złamanie kości miednicy towarzyszą silne bóle w jej obrębie oraz przy ruchach kończyn, ponieważ często wiąże się ono z uszkodzeniem narządów wewnątrz jamy brzuszne i miednicy występuje niekiedy wypłynięcie niewielkiej ilości moczu z krwią.

Pierwsza pomoc: kończyny i miednicę poszkodowanego unieruchamiamy i zapewniamy komfort termiczny i psychiczny. Dodatkowo lekkie zgięcie nóg w kolanach zmniejsza bolesność.

Pod kolana można podłożyć, np. koc.

Uraz kręgosłupa podejrzewamy zawsze w wypadkach samochodowych, przy upadku z dużej wysokości oraz skoku do wody. Przemieszczenie odłamków kostnych, może doprowadzić do uszkodzenia rdzenia kręgowego i spowodować poważne następstwa w postaci porażenia kończyn, a nawet śmierci.

Objawy:
* brak lub osłabienie czucia dotyku,
* porażenie lub niedowład kończyn,
* promieniujący do kręgosłupa ból.

Pierwsza pomoc: poszkodowanego pozostawiamy w pozycji zastanej drogi oddechowe udrażniamy. Podczas wypadku, jeżeli nie grozi niebezpieczeństwo wybuchu, poszkodowanych nie wyciągamy z samochodu. Zapewniamy właściwy komfort psychiczny i termiczny.

Nagłe zachorowania

Astma.

Astma jest to choroba układy oddechowego objawiająca się gwałtownymi atakami duszności oraz duszącego kaszlu. Atak astmy może nastąpić na skutek:

* wdychania, dotykania lub spożywania czegoś na co dana osoba jest uczulona,
* zdenerwowania,
* infekcji takiej jak, np.: przeziębienie, zapalenie płuc.

Pierwsza pomoc:
* rozluźniamy wszystkie ciasne ubrania (kołnierzyk, pasek itp.),
* pomagamy poszkodowanemu przyjąć najwygodniejszą dla niego pozycję, która ułatwi mu oddychania,
* zapewniamy poszkodowanemu dostęp do wilgotnego, świeżego powietrza,
* jeśli chory posiada inhalator, pomagamy mu go użyć,
* uspokajamy poszkodowanego.

Padaczka (epilepsja).

Padaczka jest to przewlekłe zaburzenie pracy mózgu o różnych przyczynach, przebiegające w postaci nawracających napadów drgawkowych. Napady występują samoistnie, ale mogą je wyzwolić: alkohol, niektóre leki, stany gorączkowe. Napad padaczki charakteryzuje się utratą przytomności, padający poszkodowany często dostaje urazu głowy. Występuje chwilowo bezdech, sinica, źrenice rozszerzające się, ręce są zgięte a nogi sztywnieją Po kilkunastu sekundach oddech wraca i następują drgawki całego ciała. Może nastąpić przygryzienie języka, warg, pojawia się piana w ustach.

Pierwsza pomoc:
1. w czasie ataku:
* zabezpieczyć głowę poszkodowanego
* jeżeli szczęki nie są zaciśnięte, wsunąć pomiędzy nie rolkę bandaża, portfel itp. W taki sposób, aby nie utrudnić wypływu śliny;

2. po ataku:
* usunąć śliną i wymiociny z jamy ustnej,
* rozluźnić ciasne części ubrania,
* nie budzić poszkodowanego, ułożyć go w pozycjo bezpiecznej,
* kontrolować czynności życiowe,
* zapewnić komfort termiczny i bezwzględny spokój.

Zawał serca.

Zawał serca jest to uszkodzenie mięśnia sercowego, w wyniku jego niedotlenienia, np. gdy skrzep tamuje przepływ krwi do jakiejś części serca.

Objawy:
* ból za mostkiem lub w okolicy serca, często promieniujący do lewego barku i ręki,
* bladość,
* uczucie lęku,
* zimne poty,
* mogą wystąpić trudności w oddychaniu i zaburzenia rytmu serca.

Zawał może wystąpić podczas spoczynku jak i podczas aktywności, wiele zawałów zdarza się w czasie snu podczas budzenia się.

Pierwsza pomoc:
* poszkodowanego ułożyć w pozycji półsiedzącej, ponieważ ta pozycja najmniej obciąża serce; poszkodowanego sadzamy opartego plecami o coś stabilnego,
* częsta kontrola czynności życiowych,
* jeżeli poszkodowany posiada leki umożliwiamy mu ich zażycie (pamiętajmy, że poszkodowany musi być wówczas w pełni świadomy),
* rozluźnić odzież i zabezpieczyć dostęp świeżego powietrza,
* nie pozwolić poszkodowanemu na wykonywanie żadnego wysiłku fizycznego,
* zapewniamy komfort psychiczny i termiczny poszkodowanemu,
* wezwać pogotowie.

Cukrzyca.

Cukrzyca jest to choroba, w której organizm nie kontroluje stężenia cukru we krwi. Osoby chore na cukrzycę powinny mieć na łańcuszku bransoletkę lub w portfelu informację o tym, że chorują oraz informację o rodzaju i dawce pobieranej insuliny.

Hiperglikemia.

Charakteryzuje się zwiększonym stężeniem glukozy we krwi (przecukrzenie krwi). Niedobór insuliny prowadzi w skrajnych przypadkach do śpiączki cukrowej. Stan utraty przytomności zwykłe poprzedza:

* znaczne nasilenie pragnienia,
* znaczne oddawanie moczu,
* nudności i wymioty,
* niekiedy bóle brzucha,
* sucha skóra,
* szybkie tętno,
* głęboki, ciężki oddech,
* wyczuwalny zapach acetonu w oddechu poszkodowanego.

Chorzy z reguły wiedzą, że są cukrzykami i posiadają przy sobie odpowiednie dawki insuliny.

Hipoglikemia.

Stan niedocukrzenia, czyli znacznego zmniejszenia ilości glukozy we krwi, który najczęściej jest spowodowany pobraniem zbyt dużej dawki insuliny lub opuszczeniem jednego lub więcej posiłków oraz dużym wysiłkiem fizycznym.

Objawy:
* wystąpienie u poszkodowanego stanu “głodu węglowodanowego”,
* osłabienie, omdlenie lub uczucie głodu, drżenie mięśni,
* dowody między rzeczami poszkodowanego wykazująca, że poszkodowany jest cukrzykiem (karta ostrzegawcza, bransoletka, kostki cukru, tabletki, strzykawka do insuliny),
* dziwne zachowanie poszkodowanego (może być zdezorientowany, walczący lub nawet gwałtowny),
* pocenie się,
* blada i zimna, lepka skóra,
* mocne, napięte tętno,
* zakłócona reakcja na bodźce,
* płytki oddech.

Pierwsza pomoc:
* przytomnemu poszkodowanemu podać cukier (mocno osłodzoną herbatę, cukierki),
* nieprzytomnego ułożyć w pozycji bocznej ustalonej,
* szybko wezwać pogotowie.

Omdlenie.

Omdlenie jest to nagła, krótkotrwała utrata przytomności, wywołana niedotlenieniem mózgu. Przyczyną omdlenia może być: spadek ciśnienia tętniczego krwi, nadmierne odchudzanie, silny ból, zdenerwowanie, głód, silne emocje, widok krwi, itp.

Objawy poprzedzające omdlenie:
* zawroty głowy,
* bladość twarzy,
* mroczki przed oczami,
* mogą wystąpić zimne poty na czole i skroniach.

Pierwsza pomoc:
* rozluźnić uciskające części odzieży (krawat, kołnierzyk),
* udrożnić górne drogi oddechowe i skontrolować czynności życiowe,
* ułożyć poszkodowanego w pozycji autoprzetoczeniowej,
* jeżeli po 2 minutach nie powróci przytomność poszkodowanego należy ułożyć w pozycji bocznej ustalonej i wezwać pomoc lekarską
* sprawdzić czynności życiowe, zapewnić komfort psychiczny i termiczny.

Wstrząśniecie mózgu.

Następuje po bezpośrednim tępym urazie głowy, bez widocznych zewnętrznych obrażeń czaszki.

Objawy:
* krótkotrwała utrata przytomności,
* po powrocie do świadomości nudności i wymioty,
* bóle i zawroty głowy,
* zaburzenia równowagi,
* niepamięć wsteczna: poszkodowany nie pamięta faktów mających miejsce przez urazem i samego urazu,
* możliwość wystąpienia rany głowy.

Pierwsza pomoc:
* w przypadku rany wykonać opatrunek,
* zapewnić komfort psychiczny i termiczny,
* kontrolować czynności życiowe,
* nie pozwolić poszkodowanemu samodzielnie poruszać się, ponieważ uraz ten wymaga konsultacji lekarskiej.

Udar cieplny (termiczny).

Udar cieplny jest skutkiem przegrzania organizmu. Spowodowany jest utrudnionym lub wręcz uniemożliwionym oddawaniem nadmiaru ciepła (np. podczas intensywnego wysiłku fizycznego w gorącym, dusznym pomieszczeniu).
Objawy:
* zaczerwieniona, gorąca skóra,
* silne poty, osłabienie, uczucie zmęczenia, silne pragnienie,
* bóle i zawroty głowy,
* nudności i wymioty,
* mroczki przez oczami,
* przyśpieszone tętno.

Pierwsza pomoc:
* poszkodowanego przenieść do zacienionego, przewiewnego miejsca, ułożyć w wygodnej dla niego pozycji.
* rozluźnić uciskające części ubrania,
* stosować zimne okłady (rozpoczynając do głowy, karku, dłoni, stopniowo przechodząc na klatkę piersiową),
* poszkodowanemu przytomnemu podać małymi porcjami zimne napoje (najlepiej soki) bądź czystą wodę,
* kontrolować czynności życiowe,
* zapewnić komfort psychiczny,
* wezwać pogotowie.

Udar słoneczny.

Udar słoneczny jest wynikiem przegrzania organizmu w wyniku nadmiernego nasłonecznienia.

Objawy:
* zaczerwieniona, gorąca i sucha skóra,
* nudności i wymioty,
* wysoka gorączka i dreszcze,
* tętno zwolnione,
* uczucie niepokoju, osłabienie.

Pierwsza pomoc:
* ułożyć poszkodowanego w pozycji półsiedzącej,
* dalej postępujemy jak w przypadku udaru cieplnego.

Utonięcie.

Początkowej fazie tonięcia towarzyszy skurcz głośni, przez co woda wypełnia głównie żołądek. Gdy utrata przytomności i bezdech utrzymują się przez pewien czas, skurcz głośni ustępuje i wówczas woda może dostać się do płuc. Bezcelowe są wszelkie próby usuwania wody z płuc i żołądka.

Pierwsza pomoc:
* już w wodzie należy (jeżeli jest to możliwe) ocenić stan poszkodowanego, oczyścić jamę ustną i skontrolować czynności życiowe,
* jeżeli doszło do zatrzymania oddechu powinno się od razu przystąpić do sztucznego oddychania metodą “usta-usta”,
* po wyciągnięciu topielca na brzeg kontynuujemy akcję resuscytacyjną,
* nie wylewać z płuc poszkodowanego,
* osobę nieprzytomną z zachowanymi czynnościami życiowymi należy ułożyć poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej.
* okresowo kontrolować czynności życiowe,
* wezwać pomoc lekarską.

Porażenie prądem.

Może zdarzyć się wszędzie tam, gdzie przypadkowo dotkniemy nieosłoniętych przewodów elektrycznych. Uszkodzenia wywołane prądem elektrycznym zależą przede wszystkim od napięcia, natężenia prądu, czasu jego działania oraz drogi jego przepływu. W każdym przypadku dochodzi do zaburzenia podstawowych czynności życiowych: ośrodkowego układu nerwowego, oddychania i krążenia.

Objawy:
* porażone mięśnie gwałtownie kurczą się (dlatego poszkodowany nie może puścić przewodu elektrycznego),
* w miejscu zetknięcia z prądem występuje oparzenie lub zwęglenie tkanek.

Pierwsza pomoc:
1. W przypadku prądu o niskim napięciu (do 1000 V)
* odłączyć prąd głównym wyłącznikiem,
* w przypadku braku czynności życiowych podjąć akcję resuscytacyjną,
* oparzone miejsca chłodzić przez 15-20 minut,
* założyć jałowy opatrunek na oparzone miejsca,
* okresowo kontrolować czynności życiowe,
* zapewnić komfort termiczny i wsparcie psychiczne,
* wezwać pomoc lekarską,

2. W przypadku prądu o wysokim napięciu (linia energetyczna- powyżej 1000 V):
* nie podchodzić na odległość mniejszą niż50 m.,
* zadzwonić do elektrowni, zakładu energetycznego (ewentualnie policji, pogotowia, straży pożarnej) i poinformować, że jest uszkodzenie linii z porażeniem ludzi.

UWAGA: musisz być w pełni świadomy zagrożenia, jakie stwarza woda będąca dobrym przewodnikiem elektryczności. Jeżeli obsługujesz urządzenie elektryczne (nawet sprawne) mając mokre ręce lub stojąc na mokrej podłodze, narażasz się na znaczne ryzyko porażenia prądem.

Odma opłucna.

Jest to obecność powietrza w jamie opłucnej. Może powstać w następstwie drążących ran klatki piersiowej, złamania żeber a także jako powikłanie chorób płuc i jamy opłucnej.
Objawy:
* ból w klatce piersiowej,
* oddech spłycony,
* poważne problemy z oddychaniem,
* przyśpieszenie oddechu i tętna,
* bladość powłok,
* pogłębiające się ogólne osłabienie.

Pierwsza pomoc:
* jeżeli jest następstwem zranienia, na ranę zakładamy opatrunek szczelny,
* poszkodowanego układamy w pozycji ułatwiającej oddychanie (najlepiej półsiedzącej),
* zapewniamy komfort termiczny i psychiczny,
* szybko wzywamy pogotowie,
* w razie odmy wielootworowej oddech wspomagamy.

Rana cięta brzucha z wytrzewieniem jelit.

Pierwsza pomoc:
* nie wpychamy jelit do środka!!!
* bezpośrednio na jelito kładziemy jałową gazę,
* zabezpieczamy jelita przed wysuszeniem zwilżając gazę solą fizjologiczna,
* rana poprzeczna- poszkodowanego układamy w pozycji półsiedzącej z podkurczonymi nogami,
* rana podłużna- poszkodowanego układamy w pozycji z lekko uniesionym odcinkiem lędźwiowym kręgosłupa i zgiętymi nogami w kolanach,
* zapewniamy komfort termiczny i wsparcie psychiczne,
* wzywamy pogotowie.

Wstrząs.

Wstrząs jest to zespół zaburzeń ogólnoustrojowych powstałych z niedotlenienia tkanek ważnych dla życia narządów wskutek niedostatecznego przepływu krwi. Aby zapobiec temu organizm reaguje zwiększoną pracą serca i przyśpieszonym oddechem.

Najczęstsze przyczyny wywołujące wstrząs to:
* silne krwawienie,
* zawał mięśnia sercowego, ostra reakcja uczuleniowa,
* rozległy oraz,
* oparzenie,
* zatrucie.

Do rozwoju wstrząsu przyczyniają się: ból, lęk, dalsza utrata krwi i utrata ciepła.

Objawy:
* uczucie silnego osłabienia,
* niepokój,
* bladość skóry,
* lepki, zimny pot,
* pocenie się,
* oddech płytki i przyspieszony,
* przyspieszone i słabo wyczuwalne tętno,
* występuje drżenie mięśni,
* obniżone ciśnienie krwi,
* zobojętnienie, utrata świadomości go głębokiej utraty przytomności włącznie.

Pierwsza pomoc:
* ustalić przyczynę wstrząsu,
* poszkodowanego ułożyć w pozycji przeciwwstrząsowej,
* zapewnić komfort termiczny i wsparcie psychiczne,
* kontrolować czynności życiowe,
* nie należy podawać nic do picia,
* trzeba reagować na zmiany w zachowaniu poszkodowanego,
* wezwać pomoc lekarską.

UWAGA: w pozycji przeciwwstrząsowej nie można stosować przy urazach kręgosłupa.

Ukąszenie, pogryzienia i użądlenia

Pogryzienie przez zwierzę.

Pogryzienia są niebezpieczne ze względu na ogromne ryzyko zakażenia znajdującymi się w paszczy zwierzęcia licznymi bakteriami, które w momencie ukąszenia przenikają do rany. Szczególnie groźne jest zakażenie wścieklizną. Wygląd rany kąsanej zależy od gatunku zwierzęcia, które pogryzło. Każdej ranie towarzyszy ból oraz mniej lub bardziej intensywne krwawienie.

Pierwsza pomoc:
* ranę przemyć wodą z mydłem przez 10-15 minut; wirus wścieklizny ginie w styczności z mydłem (ranę można przemyć wodą utlenioną),
* pozwolić aby krew swobodnie wypływała przez 5-10 minut,
* założyć na ranę jałowy opatrunek,
* zapewnić komfort termiczny i wsparcie psychiczne,
* wezwać pogotowie,
* w celu zabezpieczenia przez wścieklizną osoby podejrzane o nią są poddawane szczepieniom.

Użądlenia przez owady (np. pszczoła osa).

Pojedyncze użądlenia owadów nie są niebezpieczne. Trzeba pamiętać o ty, że wrażliwość poszczególnych osób na jad owadów jest zróżnicowana. Niebezpieczne są użądlenia w okolicy szui, języka, wewnętrznej części podniebienia oraz policzków. Mogą one powodować obrzęk błony śluzowej, krtani i zatkanie dróg oddechowych.
Objawy:
* zaczerwienienie i obrzęk miejsca użądlenia,
* bolesność,

U osób uczulonych mogą wystąpić objawy ogólne jak:
* dreszcze,
* podwyższona temperatura ciała,
* bóle i zawroty głowy,
* przyśpieszone tętno,
* duszność i zaburzenia oddechu.

Pierwsza pomoc:
* usunąć żądło w taki sposób, aby nie uszkodzić pęcherzyka z płynem surowiczym,
* stosować zimne okłady,
* w przypadku ukąszenia w obrębie jamy ustnej i szyi podać kostkę lodu do ssania i skontaktować się z lekarzem (lód zmniejsza obrzęk).

UWAGA: nie usuwamy żądła u osób uczulonych i małych dzieci.

Ukąszenie przez żmiję.

Jedynym żyjącym w Polsce na wolności gadem jadowitym jest żmija zygzakowata. Najczęstszym miejscem ukąszenia jest stopa lub łydka.

Objawy:
* obrzęk,
* bolesność,
* pocenie się,
* uczucie śmiertelnego lęku,
* drgawki,
* przyśpieszenie tętna i oddechu,
* bredzenie,
* osłabienie.

Pierwsza pomoc:
* założyć opaskę uciskową powyżej miejsca ukąszenia,
* unieruchomić kończynę poniżej poziomu serca,
* zapewnić komfort termiczny i wsparcie psychiczne,
* kontrolować okresowo czynności życiowe,
* poszkodowany nie powinien wykonywać zbędnych ruchów, wezwać pogotowie.

Zatrucia

Zatruciem nazywamy wniknięciem do organizmu substancji w szkodliwej dla niego dawce.

Przyczyny zatruć:
* zamachy samobójcze,
* zabójstwa,
* nadużycia (leki, alkohol, narkotyki)
* nieświadomość (dzieci pijące kolorowe detergenty),
* lekkomyślność (kierowca uruchamiający silnik w zamkniętym garażu),
* pomyłka (przechowywanie substancji toksycznych w nie oznakowanym lub źle oznakowanych pojemnikach).

Drogi wnikania trucizn do organizmu:
* układ pokarmowy (leki, alkohol, trujące rośliny i grzyby),
* układ oddechowy (gazy drażniące, tlenek i dwutlenek węgla),
* skóra i błony śluzowe (trucizny kontaktowe, środki żrące, pestycydy),
* bezpośrednio do krwioobiegu (narkotyki).

Ogólne zasady postępowania:
1. zabezpieczyć miejsce zdarzenia,
2. odizolować poszkodowanego od trucizny (pamiętajmy o swoim bezpieczeństwie),
3. sprawdzić czynności życiowe,
4. zebrać niezbędne informacje: co? ile? kiedy?,
5. wezwać pogotowie; w meldunku powinny znaleźć się następujące informacje:

* ilość zatrutych,
* przybliżony wiek poszkodowanych,
* rodzaj i stężenie trucizny,
* czas jaki upłynął od chwili wniknięcia substancji szkodliwej,
* objawy zatrucia i stan poszkodowanego.

1. wdrożyć postępowanie przeciwwstrząsowe (podanie odtrutek, ewentualnie spowodować wymioty, odpowiednie ułożenie, okrycie, wsparcie psychiczne).
2. zabezpieczenie resztek pokarmu, opakowań po lekach, wymiocin.

Odtrutki:
1. Ogólne:
* powietrze,
* woda,
* zawiesina węgla aktywnego (2 tabletki na szklankę wody).

2. Osłaniające:
* odtłuszczone mleko- w przypadku zatrucia kwasami, zasadami, szczawianami,
* białko jaja kurzego (4 białka na 2 szklanki wody)- w przypadku zatrucia metalami ciężkimi, fenolem oraz substancjami żrącymi,
* zawiesina mąki - w przypadku zatrucia jodem (podajemy zawiesinę i wywołujemy wymioty dopóki będą miały niebieskawe zabarwienie), dodatkowo skrobia chroni błonę śluzową żołądka przed żrącym działaniem kwasów,
* mocna herbata - w przypadku zatrucia alkaloidami (np. wilcza jagoda).

3. Specyficzne - mogą być stosowane tylko przez lekarza.

Usuwanie trucizn:
* Trucizny kontaktowe spłukać z ciała, jeżeli trucizna nie powoduje oparzeń zdjąć przesiąknięta nią odzież (patrz oparzenia chemiczne).

* W przypadku zatrucia gazami należy przytomnego poszkodowanego wyprowadzić na świeże powietrze, rozluźnić odzież, zastosować pozycję półsiedzącą lub przeciwwstrząsową (w zależności od stanu).

* W przypadku zatrucia drogą pokarmową- spowodować wymioty przez podanie lekko osolonej wody (1-2 łyżeczki soli na szklankę) lub podrażniając palcem podniebienie miękkie poszkodowanego.

* Wymiotów nie wywołujemy:

* u osób nieprzytomnych,
* przy zatruciach substancjami żrącymi, przy zatruciach detergentami (w przypadku ich połknięcia),

Zatrucia doustne.

1. Kwasami i zasadami:

* nie zobojętniać,
* nie powodować wymiotów ze względu na możliwość powtórnego uszkodzenia ścian przełyku,
* podać odtrutki osłaniające: mleko odtłuszczone, białko jaja kurzego, zawiesinę węgla aktywnego,
* wezwać pogotowie.

2. Alkoholem etylowym:

Stężenie 0,004 % etanolu we krwi powoduje śmierć.

Objawy:
* obniżenie wrażliwości na ból,
* zaburzenia w odbiorze wrażeń zmysłowych,
* utrudniona artykulacja, niezborność ruchów,
* zaburzenia w oddychaniu,
* śpiączka.
Pierwsza pomoc:
* w poszkodowanego przytomnego wywołać wymioty, podać zawiesinę węgla,
* poszkodowanego nieprzytomnego ułożyć w pozycji bocznej ustalonej.
* Alkoholem metylowym:

Stężenie 0,0002 % metanolu we krwi powoduje śmierć.

Objawy:
* sina i zimna skóra,
* suchy kaszel,
* drgawki,
* zaburzenia widzenia,
* duszność,
* utrata przytomności.

Pierwsza pomoc:
* u przytomnego wywołać wymioty, podać zawiesinę węgla aktywnego,
* nieprzytomnego ułożyć w pozycji bezpiecznej,
* założyć opatrunek osłaniający oczy,
* wezwać lekarza.

3. Detergentami:

Objawy:
* nudności,
* ból brzucha,
* podrażnienie i zaczerwienienie błon śluzowych.

Pierwsza pomoc:
* nie powodować wymiotów,
* nie podawać nic do picia.

4. Lekami nasennymi:

Objawy:
* senność,
* zaburzenia świadomości (odurzenie, utrata przytomności),
* obniżenie temperatury ciała,
* zaburzenia oddechu i krążenia.

Pierwsza pomoc:
* wywołać wymioty,
* podać zawiesinę węgla aktywnego,
* okresowo kontrolować czynności .życiowe,

* wezwać pogotowie.

5. Grzybami:

W zależności od gatunku i ilości spożytych grzybów objawy mogą występować w różnym czasie (od godziny do kilkudziesięciu godzin).

Objawy:
* ból brzucha,
* nudności, wymioty, biegunka,
* ślinotok,
* zaczerwienienie twarzy,
* znaczne pocenie,
* zamroczenia, odurzenia.

Pierwsza pomoc:
* wywołać wymioty,
* podać zawiesinę węgla aktywnego,
* wezwać pogotowie.

6. Jadem kiełbasianym:

0,01 mg powoduje śmierć.

Objawy pojawiają się dopiero po 1 dniu:
* zawroty głowy,
* zaburzenia wzroku (podwójne widzenia),
* trudności w przełykaniu,
* na przemian ślinotok i suchość w ustach,
* bezgłos,
* zaburzenia w oddychaniu prowadzące do bezdechu.

Pierwsza pomoc: jak najszybciej wezwać pogotowie.

7. Wilczą jagodą:

Dawka śmiertelna: 7 owoców dla dziecka, 20 dla dorosłego.

Objawy:
* zaczerwienienie twarzy,
* rozszerzenie źrenic, światłowstręt,
* suchość w ustach,
* przyspieszone tętno,
* podwyższenie temperatury ciała (do 400 C),
* złudzenia wzrokowo- słuchowe,
* niepokój.

Pierwsza pomoc:
* wywołać wymioty,
* podać mocną herbatę i zawiesinę węgla aktywnego,
* stosować zimne okłady na głowę,
* wezwać pogotowie.

Zatrucia przez drogi oddechowe:

1. Tlenkiem węgla:

Objawy:
* ból i zawroty głowy,
* zaburzenia widzenia,
* szum w uszach,
* utrata przytomności,
* duszność, bezdech.

Pierwsza pomoc:
* pamiętajmy o własnym bezpieczeństwie,
* wynieść poszkodowanego na świeże powietrze,
* sprawdzić czynności życiowe,
* ułatwić oddychanie (rozcięcie koszuli, paska, pozycja półsiedząca),
* wezwać pogotowie.

2. Gazami drażniącymi:

Najczęściej spotykanymi zatruciami są zatrucia: chlorem, oparami lakierów, gazami nitrozowymi.

Objawy:
* duszność, kaszel,
* ból oczu, łzawienie,
* ból głowy.

Pierwsza pomoc:
* wyniesienie poszkodowanego na świeże powietrze,
* zdjąć ubranie, spłukać skórę, przemyć oczy (w przypadku kontaktu),
* zapewnić spokój,
* wezwać pogotowie.

3. Nikotyną:

Objawy:
* nudności, wymioty, biegunka,
* ból i zawroty głowy,
* nadmierna potliwość,
* ślinotok.

Pierwsza pomoc:
* ułatwić oddychanie (rozluźnić koszulę, pasek, posadzić),
* podać mocną herbatę,
* w razie potrzeby wezwać pogotowie.

Resuscytacja krążeniowo- oddechowa

Resuscytacja- przywrócenie poszkodowanemu jego własnego oddechu i krążenia.

Resuscytację dorosłego wykonujemy:

* jeden ratownik - 2 wdmuchnięcia powietrza do płuc i 15 uciśnięć mostka (80 uciśnięć na minutę); wykonywać akcję w stosunku oddechów i uciśnięć mostka jak 2:15;
* dwóch ratowników - 1 wdmuchnięcie powietrza i 5 uciśnięć mostka; wykonywać akcję w stosunku wdechów i uciśnięć mostka jak 1:5.

Częstość uciskania mostka powinna wynosić przynajmniej 80 uciśnięć na minutę, a nawet 100 na minutę, jeżeli jest to możliwe.

Tryb postępowania:
* poszkodowany nieprzytomny, brak tętna i oddechu - przystąp do sztucznego oddychania i zewnętrznego masażu serca,
* poszkodowany nieprzytomny, brak oddechu, tętno jest wyczuwalne wykonaj sztuczne oddychanie w tempie 1 oddech co 5 sekund i powtarzaj wentylację płuc; po minucie sprawdź czynności życiowe.

Sztuczne oddychanie:
* metoda: usta-usta” jest szybkim i skutecznym sposobem dostarczania tleny do płuc poszkodowanego; powietrze wdychanie przez ratownika zawiera ilość tlenu wystarczającą do podtrzymania życia,
* utrzymując drożność dróg oddechowych przez odchylenie głowy i uniesienie żuchwy,
* delikatnie naciśnij nos poszkodowanego kciukiem i palem wskazującym ręki trzymanej na czole (ręka odchylająca głowę),
* nabierz głęboko powietrze i szczelnie obejmij swoimi ustami usta poszkodowanego,
* częstość oddychania powinna wynośić10-12 oddechów na minutę przy jednym jak i przy dwóch ratownikach,
* prawidłowość wykonania sztucznego oddychania potwierdzają: unoszenie się i opadanie klatki piersiowej, strumień powietrza poszkodowanego podczas wdechu który można poczuć i usłyszeć,
* metodą “usta-nos” poleca się jeżeli nie można otworzyć ust poszkodowanego (szczękościsk), usta i ich okolice są poważnie uszkodzone lub trudno utrzymać szczelność, wykonując sztuczne oddychanie metodą “usta-usta”,
* w metodzie “usta-nos” połóż rękę na czole poszkodowanego, utrzymując jego głowę w odchyleniu, następnie:
* drugą rękę unieś i przyciskaj brodę, zamykając w ten sposób usta,
* weź głęboki wdech, szczelnie obejmij ustami nos poszkodowanego i wdmuchaj powietrze do jego płuc,
* wydech następuje po oderwaniu ust od nosa poszkodowanego.

Zewnętrzny masaż serca:
* wyszukaj punkt, w którym łączą się łuki żebrowe (wyrostek mieczykowaty),
* 2-3 palce powyżej tego miejsca ułóż nasadę drugiej dłoni,
* umieść pierwszą dłoń na drugiej i spleć palce obu rąk, tak aby nie uciskały na żebra,
* przy wyprostowanych w łokciach ramionach wykonuj uciśnięcia ciężarem ciała, tak aby mostek obniżał się około 3,5-5 centymetrów,
* wykonaj uciski w tempie 80-100 na minutę, jeżeli jest to możliwe

Objawy wskazujące na skuteczność resuscytacji krążeniowo- oddechowej:
* zaróżowienie się skóry,
* powrót akcji serca,

Częstość uciśnięć:
* noworodki - 120 na minutę,
* niemowlęta - 100 na minutę,
* dzieci - 100 na minutę.

Podstawowe zasady przenoszenie poszkodowanego

Najczęściej poszkodowani muszą być ze względów bezpieczeństwa szybko przenoszeni z miejsca wypadku. Zawsze jednak przenoszenie poszkodowanego wiąże się z ryzykiem zwiększenia urazu lub pogorszenia się stanu jego zdrowia. Dlatego należy przenosić lub przesuwać poszkodowanych tylko w przypadku bezpośredniego zagrożenia stosując odpowiedni do urazu sposób. Ratownikowi nie wolno również ryzykować własnego bezpieczeństwa w trakcie przenoszenia ofiary wypadku.

Układanie poszkodowanego na nosze:
* nosze ustawia się po stronie cięższego zranienia,
* ratownicy ustawiają się po stronie lżejszego zranienia,
* poszkodowanego unosi się delikatnie i układa na noszach,
* ułożonego na noszach ciepło się okrywa, obserwuje i reaguje na zmiany w jego zachowaniu,
* zgodnie z zasadami nosze przenoszone są przez czterech ratowników; każdy z nich przyklęka po zewnętrznej stronie noszy i chwyta je mocno za trzonek; na komendę wszyscy podnoszą się, utrzymując nosze na tym samym poziomie; na następną komendę wszyscy ruszają stawiając małe kroczki.
* Ogólnie przyjętą zasadą jest niesienie poszkodowanego nogami do przodu.

* Przenoszenie poszkodowanego sposobem “na barana”.
* Przenoszenie poszkodowanego tzw. sposobem matczynym.
* Przenoszenie poszkodowanego tzw. sposobem strażackim.
* Przenoszenie poszkodowanego przez dwie osoby sposobem “na krzesełko”.
* Przenoszenie poszkodowanego przez dwie osoby “na ławeczce”.
* Przenoszenie poszkodowanego tzw. sposobem pod pachy i kolana.
* Znoszenie poszkodowanego ze schodów na krześle.

Pozycje

* Pozycja zastana.

Pozycję tą stosujemy w przypadkach podejrzenia urazów kręgosłupa; polega ona na zabezpieczeniu poszkodowanego bez poruszania go, pamiętając o udrożnieniu dróg oddechowych

* Pozycja autoprzetoczeniowa.

Unosimy obie nogi leżącego poszkodowanego, np. za nogawki spodni; uniesione nogi opieramy na krześle, stole lub na własnej zgiętej w kolanie nodze; pozycja ta ma na celu poprawę krążenia mózgowego poprzez właściwy odpływ krwi z kończyn dolnych.

* Pozycja półsiedząca.

Poszkodowanego sadzamy opartego plecami o coś stabilnego, przy niektórych urazach z lekko ugiętymi nogami w kolanach (odciążą to mięśnie jamy brzusznej).

* Pozycja leżąca z ugiętymi nogami w kolanach.

Stosujemy przy urazach jamy brzusznej i miednicy.

* Pozycja boczna ustalona.

Stosujemy ją dla zabezpieczenia poszkodowanego nieprzytomnego, z zachowanymi czynnościami życiowymi, np. podczas oczekiwania na przybycie lekarza; ułatwia oddychanie, krążenie, zapewnia drożność dróg oddechowych.

Wszystkie czynności wykonujemy bez przechodzenia na drugą stronę poszkodowanego:
* bliższą nogę zginamy w stawie kolanowym, a stopę wsuwamy pod kolano drugiej nogi,
* rękę znajdującą się bliżej ratownika układamy wzdłuż ciała, a dłoń wsuwamy pod pośladek stroną grzbietową ku górze (palce powinny być wyprostowane),
* drugą rękę, zgiętą w stawie łokciowym, kładziemy na piersi poszkodowanego, tak aby dłoń spoczywała pomiędzy szyją i barkiem strony przeciwnej,
* przewracamy poszkodowanego na swoją stronę jedną ręką ciągnąc za biodro, a drugą asekurując głowę,
* kończynę górną, którą uprzednio podłożyliśmy pod pośladek, wyciągamy za ramię do tyłu (chwytając powyżej łokcia),
* odchylamy głowę poszkodowanego do tyłu i zabezpieczamy ją drugą ręką,
* okresowo kontrolujemy czynności życiowe (nie rzadziej niż co minutę).

* Pozycja przeciwwstrząsowa.

Polega na ułożeniu poszkodowanego na wznak i uniesienie nóg nad poziom głowy, na wysokość około 30-40 cm.

Każda pozycja wiąże się z zapewnieniem poszkodowanemu komfortu termicznego (czyli dokładnego okrycia kocem lub folią termiczną) oraz psychicznego (rozmawiamy z poszkodowanym nawet jeśli jest nieprzytomny, odwracamy jego uwagę, uspokajamy go, zapewniamy ciągły kontakt wzrokowy oraz dotykowy); informujemy o wykonywanych czynnościach oraz o tym w jaki sposób może on nam pomóc.

Proponowany skład apteczki:

* dwie pary rękawiczek (gumowych, wytalkowanych),
* maseczka do prowadzenia oddechu zastępczego,
* trzy chusty trójkątne,
* trzy paczki gazy opatrunkowej o różnych rozmiarach (1/4 m2, 1/2m2, 1m2),
* 3-4 bandaże dziane o różnych szerokościach,
* 2 bandaże elastyczne,
* kilka agrafek,
* nożyczki lub skalpel,
* plaster bez gazy,
* plaster z gazą,
* worki.