Roztwory lecznicze
Roztwory lecznicze-(solutiones medicinales) są płynną postacią leku przeznaczoną do stosowania zewnętrznego lub wewnętrznego, otrzymaną przez rozpuszczenie jednej lub kilku substancji leczniczej w odpowiednim rozpuszczalniku lub mieszaninie rozpuszczalników.
Roztwory mają szerokie zastosowanie terapeutyczne, w zależności od drogi podania różne jest ich zastosowanie.
Ze względu na miejsce aplikacji wyróżnia się roztwory:
Do podania doustnego.
Do stosowania na skórę i błony śluzowe.
Do irygacji (dezynfekcja błony pochwy).
Do ucha.
Do nosa.
Do oczu.
Do podawania pozajelitowego.
Ze względu na różne zastosowanie i przeznaczenie roztworów stawia się im ściśle określone wymagania, wiąże się to z koniecznością wyboru właściwej metody i warunkami sporządzania, a także zastosowania substancji pomocniczych zapewniających określoną jakość preparatu.
W recepturze substancje rozpuszczane mają nazwę- SOLVENDIUM- w zależności od rozpuszczalnika wyróżniamy następujące rodzaje roztworów:
Roztwory wodne- SOLUTIO AQUOSE
Roztwory etanolowe- SOLUTIO SPIRITUOSA (stęż. Etanolu do 40%)
Roztwory glicerynowe- SOLUTIO GLYCERYNATE
Roztwory olejowe- SOLUTIO OLEOSE
Spirytusy lecznicze- SPIRITUOSA MEDICA (stęż. etanolu powyżej 40%)
Termin SOLUTIO oznacza zawsze roztwór wodny, nawet jeśli nie jest to wyraźnie zaznaczone w recepturze. Natomiast w przypadku innych rozpuszczalników ich obecność musi być w recepcie wyraźnie zaznaczona.
Zasady postępowania przy sporządzaniu roztworów:
Odważyć odpowiednią ilość substancji leczniczej i rozpuścić w części rozpuszczalnika, po całkowitym rozpuszczeniu, jeżeli przepisano, odważyć kolejne poszczególne składniki zgodnie z zasadą od najmniejszej ilości i kolejno rozpuszczać dodając kolejno rozpuszczalnika, po całkowitym rozpuszczeniu uzupełnić preparat rozpuszczalnikiem do wymaganej masy.
W przypadku substancji trudno rozpuszczalnych zalecane jest ich oddzielne rozpuszczanie, można również ogrzewać na łaźni wodnej (do temperatury nie powodującej rozkładu substancji leczniczej), energicznie mieszać przy użyciu bagietki itp. Po schłodzeniu do temperatury pokojowej konieczne jest sprawdzenie czy nie następuje wytrącanie substancji leczniczej czyli tzw. rekrystalizacja.
Aby zwiększyć rozpuszczalność można zastosować rozdrobnienie kryształków substancji leczniczej gdyż przez zwiększenie powierzchni rozpuszczania zwiększa się szybkość rozpuszczania substancji. W przypadku roztworów wieloskładnikowych zawierających substancje hydrofilowe i lipofilne oraz mieszaninę rozpuszczalników oraz substancję stałe w zależności od właściwości należy rozpuszczać osobno dopiero po całkowitym rozpuszczeniu należy ze sobą zmieszać oba roztwory wprowadzając roztwór etanolowy do wodnego. W przypadku roztworów wieloskładnikowych nie należy rozpuszczać substancji leczniczej bezpośrednio w butelkach ze szkła oranżowego gdyż utrudnia to kontrole.
W celu usunięcia z roztworu cząstek nie rozpuszczalnych w zależności od ich wielkości roztwór należy przesączyć, do sączenia stosujemy bibuły filtracyjne umieszczone na lejku w taki jednak sposób aby bibuła filtracyjna brzegiem znajdowała się 0,5 cm poniżej krawędzi lejka.
Zalety roztworów:
Homogenność układu.
Możliwość aplikacji w każdej z dróg podania.
Łatwość wchłaniania.
Łatwość dawkowania.
Możliwość zastosowania preparatu płynnego, doustnego w miejsce stałych postaci leków.
Wady roztworów:
Mniejsza trwałość substancji leczniczej w roztworach w porównaniu ze stałą postacią leku.
Trudna rozpuszczalność niektórych substancji leczniczych w odpowiednim rozpuszczalniku.
Dawkowanie w pewnych przypadkach może być mniej dokładne do stosowanych doustnie stałych postaci leków.
Roztwory oficynalne- są to roztwory przygotowane według przepisów podanych w FP, ich skład, stężenie i sposób przygotowania są zawsze jednakowe i muszą odpowiadać wymaganiom obowiązującej FP.
Rozcieńczenia- (DILUTIONEE) są to roztwory o stężeniu niższym od stężenia wyjściowego. Stężenia roztworów oficynalnych lub rozcieńczeń oznacza się zasadniczo w g/L lub w %. W recepturze są stosowane gotowe roztwory lub rozcieńczenia nie umieszczone w FP ale dopuszczone do stosowania w lecznictwie, są to przeważnie preparaty produkowane przez przemysł farmaceutyczny ( PERHYDROL, FORMALDEHYD)
Sposoby zapisywania składu w recepcie:
W % czyli 2/100
W %0 czyli 1/1000
W stosunku np. 1:⁰
Kontrola dawkowania-roztwory do użytku wewnętrznego i wszystkie płynne postacie leków z wyjątkiem kropli odmierza się miarami domowymi:
Łs- łyżka stołowa
Łd- łyżka deserowa
Ła- łyżeczka do herbaty
Km- kieliszek mały
Kdw- kieliszek do wina
F- filiżanka
Sz- szklanka
Nkn- na koniec noża
| Postać/Miara | Łs | Łd | Ła | Km | Kdw | F | Sz | Nkn |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Wodne | 15,0 | 10,0 | 5,0 | 15,0-25,0 | 50,0 | 100,0-150,0 | 200,0-500,0 | --------- |
| Nalewki | 12.0 | 9,0 | 4,0 | ------------- | ------- | ----------------- | ------------------ | --------- |
| Syropy | 20,0 | 13,0 | 6,0 | ------------- | ------- | ----------------- | ------------------ | --------- |
| Proszki | 7,5 | ------- | 2,5 | ------------- | ------- | ----------------- | ------------------ | 0,1-1,0 |
| Zioła | 4,8 | ------- | 1,5 | ------------- | ------- | ----------------- | ------------------ | ---------- |
Charakterystyka roztworów niezależnie od drogi podania:
Roztwory do podania doustnego- doustnie są podawane preparaty o działaniu w obrębie jamy ustnej lub przeznaczone do połykania. Są to płynne preparaty zawierające jedną lub kilka substancji leczniczych w formie stałej lub płynnej rozpuszczone lub zmieszane w odpowiednim rozpuszczalniku lub mieszaninie rozpuszczalników. Preparaty te mogą zawierać substancje pomocnicze zapewniające trwałość i cechy organoleptyczne. Preparaty płynne mogą być sporządzone przez rozcieńczenie preparatów płynnych.
a). Roztwory do płukania jamy ustnej powinny mieć pH=7.
b). Roztwory do płukania gardła zawierają substancję czynne o większym stężeniu niż do płukania j jamy ustnej.
Oba roztwory stosuje się zazwyczaj po rozcieńczeniu z wodą bezpośrednio przed użyciem.
W przypadku roztworów do użytku wewnętrznego należy każdorazowo przeprowadzać kontrole dawek jednorazowych i dobowych.
W przypadku preparatów aplikowanych na odpowiednie miejsca jamy ustnej powinno być zaznaczone, że nie są do połykania.
Roztwory do stosowania na skórę- są to płynne preparaty o różnej lepkości, zawierające jedną lub kilka substancji leczniczych. Zawierające jako rozpuszczalnik wodę, alkohol i glikole, a także substancję stabilizujące i zwiększające lepkość. Muszą być jałowe.
a). Roztwory do ucha- są to preparaty płynne, zawierające jedną lub kilka substancji leczniczych rozpuszczonych w rozpuszczalnikach gwarantujących bezpieczne podanie do przewodu słuchowego.
Stosowane w celu wywołania działania przeciw bakteryjnego lub przeciw zapalnego, a także rozmiękczania woskowiny usznej i przemywania uszu. Zawierają jako rozpuszczalnik wodę lub glicerol oraz glikol propylenowy.
Mogą zawierać dodatkowo substancję pomocnicze jak np.
Przeciwutleniacze, substancję zwiększające lepkość, zmniejszające napięcie buforujące, substancję konserwujące.
Wartość pH roztworu do przemywania uszu powinna być zbliżona do pH fizjologicznego skóry.
Roztwory stosowane przed zabiegiem chirurgicznym lub do zakażonego ucha powinny być jałowe.
b). Roztwory do nosa- są to preparaty zawierające jedną lub kilka substancji leczniczych. Wprowadzane do jamy nosowej w formie kropli lub rozpyleń. Rozpuszczalnikiem jest zazwyczaj woda mogą zawierać inne współ-rozpuszczalniki. Roztwory wodne powinny być izotoniczne o zbliżonym pH do fizjologicznego (5.5-6.5). Mogą zawierać inne substancje pomocnicze jak zwiększające lepkość, stabilizatory czy środki konserwujące.
c).Roztwory do irygacji- są to płynne preparaty do przemywania ran i jam ciała. Muszą być jałowe ze względu na bezpośredni kontakt z tkanką w zależności od miejsca aplikacji, powinny zawierać dodatkowo substancję izotonizujące.
d). Roztwory do wlewów doodbytniczych- są to roztwory hipertoniczne o działaniu przeczyszczającym. Zawierają chlorek sodu, wodorowęglan sodu, diwodoro fosforan sodu. Są stosowane jako pojedyncze składniki roztworów lub w mieszaninie z dodatkiem mydła. Rozpuszczalnikiem zazwyczaj jest woda lub olej.
3. Roztwory do oczu-
Rozpuszczanie- proces zachodzi gdy