Andragogika specjalna – treści programowe oraz podstawowe terminy (Danuta Wolska)

Literatura: Jankowski, Przyszypkowski, Skrzypczak, Podstawy edukacji dorosłych, Poznań, 1996

Na następne zajęcia przygotować odpowiedź na pytanie co robię dla siebie w ramach autoedukacji. I zastanowić się czy mamy w życiu mentora.

Nieobecność: zaliczenie ustne na dyżurze z informacji podawanych na zajęciach. (najlepiej na tygodniówce, żeby dodatkowo nie przyjeżdżać)

Egzamin: wszystkie informacje z wykładów, z ćwiczeń książka: Osoby niepełnosprawne w drodze ku dorosłości Danuty Wolskiej – na kolejne ćwiczenia przygotować jeden z artykułów (jako jedna forma zaliczenia) + zagadnienia do egzaminu pisemnego

Edukacja (łac. educare) – oznacza wyprowadzenie z jakiegoś stanu gorszego do lepszego, a w odniesieniu do człowieka rozumiana jest jako jego rozwój.

Wychowanie – oznacza wyprowadzenie rozwijającej się jednostki ze zwierzęcego stanu natury i podnoszenie jej stanu do stanu człowieczeństwa. Termin ten używany jest najczęściej szeroko do oznaczenia społecznie korzystnego rozwoju człowieka, osiągniętego stanu tego rozwoju oraz jego czynników sprawczych, naturalnych i intencjonalnych, polegających na świadomym i zamierzonym oddziaływaniu edukacyjnym innych ludzi i całych grup społecznych na rozwijającą się jednostkę.

Początkowo termin wychowanie utożsamiano z przygotowaniem do dorosłości, jednak potrzeby społeczne i praktyka edukacyjna ujawniły celowość wychowania również ludzi dorosłych, którzy dzięki niemu uzyskują szansę także późniejszego ukierunkowania swojego dalszego rozwoju zarówno w drodze własnych, samodzielnych starań, jak też starań grup społecznych i instytucji wspierających i organizujących procesy rozwoju człowieka dorosłego.

Edukacja dorosłych – jest czynnym udziałem w modyfikowaniu warunków rozwoju psychofizycznego jednostki młodocianej i dorosłej, wspomaganiem tego rozwoju przez wyzwalanie jej własnych sił rozwojowych, ukazanie nie zawsze przez nią uświadomionych jej własnych możliwości, rozwijanie w bezpośrednim środowisku warunków wielostronnej, korzystnej aktywności edukacyjnej. A także kompensowaniem psychofizycznych deficytów rozwojowych, korygowaniem i usuwaniem zaburzeń procesu rozwojowego, a w przypadku stanów patologicznych – żmudnym odbudowywaniem poprzez resocjalizację i psychoterapię zdolności normalnego zaspokajania wszystkich potrzeb ludzkich oraz konstruktywnego funkcjonowania w społeczeństwie.

Autoedukacja – jest rozwojem osobowości świadomie kierowanym i kontrolowanym przez samą rozwijającą się jednostkę według mniej lub bardziej uświadomionego ideału. Synonimy:

- samokształtowanie

- samokształcenie

- autokreacja

- samowychowywanie

Definiuje się też jako inicjowanie i realizowanie przez jednostkę zadań w celu osiągnięcia we własnej osobowości i zachowaniach zmian zgodnych z pożądanymi przez jednostkę standardami.

Środowisko edukacyjne człowieka dorosłego – to całokształt elementów zewnętrznych, które wyznaczają obiektywny układ warunków w jakich jednostka funkcjonuje i rozwija się, umieszczając w nim także specjalne instytucje edukacyjne i oddziaływania o charakterze edukacyjnym jako jego komponenty i bardziej czy mniej zorganizowane i intencjonalne wpływy, ukierunkowane wyobrażeniami o społecznie korzystnej osobowości.

Jest to więc do pewnego stopnia odrębne środowisko, które tworzy społeczeństwo dla ułatwienia, ukierunkowania, udzielania pomocy , dostarczenia środków, wzbudzenia motywów i dania gratyfikacji jednostce, która chce kontynuować, uefektywnić i generalnie bogacić swój rozwój tak, aby w jego wyniku osiągnąć nie tylko inny status społeczny czy ekonomiczny, ale przede wszystkim lepszą jakość życia.

Fazy życia człowieka dorosłego

Rozwój life-span psychology zajmującej się przebiegiem całego życia człowieka (M. Tyszkowska 1988, A. Niemczyński 1988, Z. Pietrasiński 1990) objął również swoim zakresem osoby dorosłe.

Przez długi czas uważano, że rozwój jest szeregiem progresywnych zmian, uporządkowanych w czasie i prowadzących do określonego celu: osiągnięcia pełnej dojrzałości psychicznej.

Obecnie wiemy, że nie ma bariery wieku dla nabywania nowych umiejętności i zachowań. Optymistyczne hasło głosi: „Dopóki trwa życie, dopóty możliwy jest rozwój” (B. Puchalska 1986). Potwierdzają ten fakt badania P. B. Batles (1987) nad inteligencji, w których autor podkreśla wielowymiarowość, wielokierunkowość, zmienność oraz indywidualną plastyczność zmian w ciągu życia, ukazując możliwości rozwojowe człowieka z znajdującego się nawet w okresie późnej dorosłości, czy starości

Pełna klasyfikacja faz życia człowieka dorosłego

1. Wczesna dorosłość – to okres szczytowy sprawności fizycznej, a zarazem dramatyczny okres życia, bo jednostka musi podjąć i zrealizować wiele różnorodnych zadań życiowych oraz dokonuje wyborów decydujących o dalszym biegu życia (miejsca w społeczeństwie określonego pracą, itp.). Wielość ról społecznych pełnionych równocześnie powoduje przeciążenia i konflikty. Ma to miejsce zwłaszcza we wstępnej i środkowej fazie wczesnej dorosłości, gdy człowiek uczy się jak być dorosłym. Pod koniec tego okresu jednostka osiąga pełnię dorosłości, a zarazem nową pozycję w ciągu pokoleń.

Levinson znacznie przesunął w czasie fazę młodzieńczą, czyli przygotowania do wieku dojrzałego. Osobowość, zdaniem autora, zostaje ostatecznie ukształtowana dopiero ok. 33 r.ż. Cały okres poprzedni rozpoczynający się ok. 17 r.ż. nazywa to „nowicjat”. Obejmuje on pierwsze fazy „wczesnej dorosłości”.

Erickson w okresie wczesnej dorosłości wskazuje na rozwiązywanie dwóch rodzajów konfliktów:

1. pierwsza para sprzecznych dążeń to utwierdzenie się własnej tożsamości i tendencja do jej utraty wskutek wielości pełnionych ról

2. druga – dążenie do intymności i dążenie do izolacji

Rozwiązanie powyższych konfliktów staje się podstawą życia dorosłego, dotyczy kariery zawodowej, miłości i poczucia własnej tożsamości

Decyzje odnośnie pracy, wyznawanych wartości i relacji rodzinnych formują człowieka i choć nie muszą trwać całe życie, tworzą strukturę dorosłego życia człowieka.

Natomiast odkryciem Levinsona jest stwierdzenie szczególnej roli w rozwoju osobowości tak zwanego mentora. Jest to starszy przyjaciel, nauczyciel, spełniający rolę przewodnika duchowego. Nadaje on jakby ostatni szlif umiejętnościom młodego człowieka, dookreśla jego zainteresowania, nieraz pomaga w wyznaczeniu drogi życiowej, wprowadza w świat ludzi dorosłych.

1. Wiek średni jest okresem największego zaangażowania się w karierę zawodową, życie rodzinne i społeczne. Ostatnich kilka lat prze 40-tym rokiem życia Levinson określa jako okres „stawania się samym sobą” kiedy to najważniejszym zadaniem jest osiągnięcie jak największej niezależności i autorstwa własnych celów życiowych. Około 40 r.ż. następuje w rozwoju człowieka kolejny okres przejściowy, zwanym okresem „środka życia”. Stanowiąc graniczną linię życia jest spotkaniem przeszłości i przyszłości.

Przebieg przemian środka życia nie zależy wprost od uprzednich doświadczeń, a więc od sukcesów lub porażek w osiąganiu celów w przeszłości.

Zadaniem okresu przejściowego środka życia jest praca nad rozwiązywaniem rozbieżności pomiędzy tym, co jest, a tym, co mogłoby być. Treść przeżyć przejściowego okresu środka życia jest dodatkowo warunkowana wielowymiarowymi procesami i zdarzeniami, łącznie z doświadczaniem ograniczeń fizycznych w związku ze starzeniem się organizmu, zmianą relacji pomiędzy pokoleniami rodziców i dzieci, rozwój kariery zawodowej i inne przedsięwzięcia.

Kolejna faza stabilizowania się struktury życia trwa do około 40 r.ż. Jest to czas stabilności i bezpieczeństwa. Jednostka głęboko przywiązuje się do swego zawodu, rodziny, wszystkiego, co jest dla niej ważne. Właściwie zaangażowanie jednostki w tym okresie życia wynika z uprzednio zaplanowanych celów, łącznie z określeniem czasu i ich osiągnięcia. Stopień realizacji wytyczonych celów wyznacza samoocenę, jak i ocenę jednostki przez otoczenie.

Około 45 r.ż. nadchodzi okres stabilizacji wieku średniego, w którym to czasie zmiany dotyczą sposobów porozumiewania się w rodzinie, szukania możliwości działań alternatywnych wobec kariery zawodowej, koncentrowania się również na sprawach zdrowia- własnego i starzejących się rodziców. Często jednostki w tym okresie życia przechodzą do zmiany perspektywy czasowej w myśleniu o własnym życiu, oceniając je nie w terminach przeżytych lat, lecz w aspekcie lat, które jeszcze pozostały do przeżycia. Jest to przemiana ustosunkowana wobec czasu, porównywalna z przemianą w okresie adolescencji, łączy się bowiem ze zmianami fizjologicznymi i nowymi obowiązkami, do których należy sobie wytworzyć jakieś odniesienie.

1. Faza starości – późna dojrzałość – czas między 6—65 r.ż. Odznacza się spadkiem sił życiowych, zmianami fizycznymi, spadkiem sprawności funkcji biologicznych. Jest to zarazem wiek wycofywania się z aktywności zawodowej. Jednostka staje przed koniecznością wypracowywania nowej równowagi w stosunkach ze światem i równowagi wewnętrznej.

Te trzy podstawowe fazy życia człowieka dorosłego stawiają przed człowiekiem dorosłym zadania rozwojowe

1. Zadania rozwojowe wczesnej dorosłości:

- zakończenie nauki szkolnej i przygotowanie się do zawodu

- podjęcie pracy zawodowej

- rozwój zdolności do intymnych stosunków emocjonalnych i miłości

- znalezienie stałego partnera i założenie rodziny

- prowadzenie domu

- wychowywanie dzieci

- podjęcie obowiązków społecznych i obywatelskich

- wypracowanie własnej filozofii życia

- sformułowanie wizji własnej przyszłości

- nawiązanie stosunków z mentorem

1. Zadania rozwojowe wieku średniego:

- podjęcie większej niż dotąd odpowiedzialności społecznej

- rozwiązanie dylematu: praca dla przyszłych pokoleń, czy stagnacja

- nadanie swemu życiu większej pełni i dopomożenie w tym małżonkowi

- rozwój zawodowy, kierowanie karierą

- osiągnięcie zawodowego standardu życia

- wspomaganie rozwoju i startu życiowego dorastających dzieci

- opieka nad starzejącymi się rodzicami

- pogodzenie się z oznakami nadchodzącej starości

1. Zadania rozwojowe późnej dorosłości

- podjęcie nowych ról i zajęć związanych z przejściem na emeryturę

- włączenie się do grupy rówieśników

- utrzymanie zainteresowań światem

- przygotowanie się do rosnących ograniczeń fizycznych

- przygotowanie się do straty osób bliskich

- wypracowanie dojrzałej postawy wobec śmierci