STEFAN SAWICKI – Czym jest poezja?
3 podstawowe funkcje języka (Karl Buhler):
Przedstawienia (symboliczna)
Wyrażania (ekspresywna)
Powiadomienia (impresywna)
Roman Ingarden dostrzegł dwie funkcje dodatkowe:
Przedstawienia
Przedstawienie pojęciowe
Przedstawienie wyobrażeniowe
Oddziaływania
Roman Jakobson wskazywał na 6 funkcji języka:
Emotywna (związana z nadawcą)
Ko natywna (oddziaływanie na odbiorcę)
Poznawcza (nastawienie na przedmiot wskazany przez znak)
Poetycka (nastawienie na komunikat, czyli tekst u sieie)
Fatyczna (uwrażliwienie na sam kontakt z odbiorcą)
Metajęzykowa (orientacja na kod)
W pracach dotyczących poezji mówi się jeszcze o funkcji ewokatywnej języka – byłaby utożsamiona z wyróżnioną przez Ingardena funkcją przedstawienia wyobrażeniowego. Dotyczy tego, co nazywamy w utworze literackim światem przedstawionym.
Przestrzeń ewokowana postaci, przedmiotów, zdarzeń to świat przedstawiony utworu, chodzi tu o takie formowanie tekstu, aby zdołał on ewokować desygnaty – rzeczywiste czy fikcyjne – jako pełne istnienia.
Nadawca tekstu może być nadawcą znaczeń i sygnałów ekspresji. Może też wyraźnie poprzez tekst zaistnieć. Odnosi się to zarówno do głównego podmiotu mówiącego w utworze jak i do autora jako sprawcy tego oto dzieła.
Wypowiedź poetycka może też bardzo wyraźnie ewokować odbiorcę ujawnionego i założonego, może też ewokować sam kod języka.
Komunikat językowy ma zwykle funkcje służebne: ma powiadamiać, przedstawiać, wyrażać. Ale może też siebie ewokować. Być jak gdyby siebie samego znakiem.
Czymś wyjątkowo istotnym dla poezji są ewokowane przez nią jakości. Jakości te, sięgające do istoty zjawisk, dzięki poezji po prostu są.
Wypowiedź poetycka to taka wypowiedź, która najsilniej spośród funkcji języka eksponuje jego funkcje wokatywną. Wypowiedź poetycka jest nastawiona na zaistnienie różnych omponentów sytuacji komunikacyjnej. To swoiste istnienie aktualizuje się w czasie percepcji tekstu. Wypowiedź poetycka jest wypowiedzią egzystencjalną.
Funkcja wokatywna języka – może to być celowa, określona pewną koncepcja multiplikacji ról i znaczeń różnych elementów języka. Ta sama całostka językowa może równocześnie pełnić rolę zwykłego znaku denotatywnego, być elementem struktury metaforycznej, cząstką układu metrycznego, współbudować eufoniczny wymiar wypowiedzi.
Poezję można określić jako sztukę językowej ewokacji.
Poezja jest zwrócona ku wnętrzu człowieka. Wyprowadza go także poza siebie samego po to, aby umożliwić mu konfrontację. Uwalnia go od subiektywnych ograniczeń i zahamowań, przywracać wolność osądu. Jest medium, które umożliwia rozpoznanie prawdy okrutnej, bolesnej nieraz prawdy o sobie. Opuszczając świat fikcji, wracamy do siebie głębiej siebie świadomi. Im bardziej jednak wnikliwy i odsłaniający był ten tekst, z którym obcowaliśmy, tym bardziej możliwe staje się jego przeżycie.
Osobność każdego z nas utrudnia kontakt. Poezja jest przestrzenią wielorakich spotkań z innymi, którzy stają się nam przez to bliscy. Jest przestrzenią wzajemnego, ekumenicznego porozumienia.
Przez poezję, literaturę dopełniamy siebie tym, czego nam nie dostaje lub czego sobie w nas nie uświadamy.
Mimo wszelkie współczesne przyspieszenia, jesteśmy ograniczeni przestrzennie. Poezja ogromnie poszerza nasz dom, pozwala nam zamieszkać całą ziemię. Jesteśmy mądrzejsi i przeżyte dzięki literaturze doświadczenia. Poezja i literatura nie zna granic. Poezja jest zawsze walką z niewolącą formą, tym, co zastygłe i zwyrodniałe. Przybliża nam rzeczywistość w przekrojach prawdy.
Poezja kruszy nad to powierzchnię rzeczywistości. Sięga do istoty, uzupełnia niedostatek wrażliwości. Pobudza wyobraźnię, uzdalnia do myślenia analogicznego, odsłania bogactwo znaczeń języka, pozwala rozpoznawać różne rytmy mówienia i życia.