MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE II

HASŁO ĆWICZENIA: MSGFMIB2011

dr Renata Orłowska; test wielokrotnego wyboru egz. 23 stycznia godz. 9.00.

„Globalizacja i regionalizacja w gospodarce światowej” (r. 1, 2, 3, 4, 5, 7) W-wa 2012, Żołądkiewicz, Orłowska

WYKŁAD 1

12.10.2011r.

1) MSG => dziedzina naukowa powstała na bazie teorii ekonomii i polityki gosp. w skali gosp. światowej oraz elementów związanych z globalnymi stosunkami polit.- społ. między różnymi krajami

(4 aspekty: geograficzny, polityczny, ekonomiczny, czasowy)

*do XVIII w. nie było zróżnicowania gosp. (podział pracy je spowodował)

- teoria ekonomii,

- przedmiot- zasady i mechanizmy rządzące gosp. świat.,

- w gosp. świat. zachodzą szybkie przemiany, rozwijają się rynki, wzrost popularności tej dziedziny,

- polityka w zakresie stos. międzyn. nazywa się polityką zagr.=międzyn.

WYKŁAD 2

26.10.2011r.

TEMAT: Nierównomierny rozwój gospodarczy.

1) GOSPODARKA ŚWIATOWA- pojęcie abstrakcyjne, które mówi o tym, źr gosp. światowa to trwałe powiązania ekonomiczne między różnymi podmiotami gosp. Włączające te podmioty w MSG. Podmiotami tymi są przedsiębiorstwa krajowe/narodowe, międzynarodowe, ugrupowania oraz organizacje międzynarodowe. Każdy taki podmiot nawiązuje powiązania z innymi.

2) HISTORIA: przełom XVIII i XIX w.; MPP- jedna z głównych przyczyn rozwinięcia luki rozwojowej w kolejnym wieku; rewolucje przemysłowe- poprzez nie proces rozwoju handlu nabrał tempa; ogromne zwyżki produkcyjne i handlowe- dzięki nim niektóre podmioty bogaciły się szybciej; nasilenie poprzez I i II WŚ; walka bloków kapitalistycznych i komunistycznych, procesy dekolonizacyjne, rozpad bloku krajów socjalistycznych (ogromna masa ludzi), rozpad państw np. Jugosławia;

3) LUKA ROZWOJOWA- LIBERALIZM KONTRA RADYKALIZM:

- bogata Północ

- biedne Południe

- różnice gospodarcze i polityczne

*PODZIAŁ W 1980r. LINIA BRANDTA

4) Różnice gospodarcze: w roku 2001 PKB w przeliczeniu na mieszkańca wynosił na świecie 7,446$; rozwinięte kraje Północy osiągnęły poziom 27,848$; kraje rozwijające się wypracowały PKB na poziomie 7,234$ w Am. Południowej, a w Afryce mniej.

Północ: „pławi się we względnym dobrobycie”

Południe: pogrążone jest we względnym ubóstwie, walczy o zaspokojenie podstawowych potrzeb żywnościowych; prawie 100 mln dzieci pozbawionych jest dostępu do edukacji na poziomie podstawowym; 149 mln dzieci jest niedożywionych; 24 tys. ludzi umiera każdego dnia z głodu;

MIEDZY BOGATYMI A BIEDNYMI ISTNIEJE PRZEPAŚĆ ROZWOJOWA

5) Zwolennicy liberalizmu ekonomicznego: wskazują na fakt, że średni dochód na mieszkańca w krajach rozwijających się podwoił się w ciągu ostatnich 50lat; PNB w niektórych krajach wzrósł o ponad 50%; stale rosną wielkości eksportu;

Radykałowie mówią, że: udział najbogatszych 20% w wytwarzaniu dochodu światowego wynosi 80%; udział najbiedniejszych 20% zmniejszał się przez lata , aby osiągnąć poziom 1,1% dochodu światowego;

Przepaść miedzy bogatymi a biednymi musi być zniwelowana przez zapewnienie wzrostu gospodarczego i ułatwienie rozwoju.

Południe: w obliczu istnienia różnic w rozwoju, nie może dziwić fakt, że Południe domagało się przeprowadzenia istotnych zmian w systemie międzynarodowym.

*Korupcja! Im biedniejszy kraj, tym trudniejsza do zniwelowania.

6) Pod koniec lat 70. XX w.: grupa państw, nazwanych Grupą 77; wzywa do ustanowienia Nowego Międzynarodowego Ładu Ekonomicznego;

Państwa Południa: domagały się zmian w międzyn. stos. gosp.; propozycje te łączyło przekonanie, że fundamentalne zmiany w miedzyn. ekonomii polit. są niezbędne, podobnie jak nagląca jest regulacja rynków (cen, eksport) i instytucji (państw darczyńców, wielonarodowych korporacji, Banku Światowego i Międzynarodowego Funduszu Walutowego).

7) Sukces Organizacji Krajów Eksportujących Ropę Naftową (OPEC): stanowił po części wzór dla postulatów wysuwanych przez Południe;

• dzięki współpracy, udało się eksporterom należącym do OPEC zmienić warunki handlu, w taki sposób, który pozwolił im osiągnąć wyraźny wzrost cen sprzedawanego dobra;

• podbudowane sukcesem OPEC, państwa Południa, producenci innych podstawowych dóbr, poszły za jej przykładem, tworząc kartele producentów miedzi, cyny, kakao, kawy i bananów;

• nie osiągnęły one jednak znaczących sukcesów.

8) Wspólny Fundusz w ramach NMŁE: miał łączyć producentów określonych dóbr przez wzajemny fundusz pomagający krajom doświadczającym poważnych problemów gospodarczych z powodu zmieniających się cen wytwarzanych przez nie dóbr.

Historia NMŁE jest mieszanką sukcesów i porażek krajów rozwijających się:

• z jednej strony, udało się im, dzięki Konwencji Lome, uzyskać koncesje przyznające niektórym z nich preferencyjny dostęp do rynków europejskich oraz stwarzające dogodniejsze warunki do wprowadzenia w życie planów stabilizacji cen produkowanych przez nie dóbr;

• części państw Południa zaoferowało nowe kalendarze spłaty długu, która częściowo mogła się odbywać przez innowacyjne plany refinansowania.

***Konwencje z Lomé, umowy dotyczące handlu i rozwoju zawierane między EWG a krajami AKP. Na ich podstawie państwa Afryki, Karaibów i Pacyfiku stowarzyszone z UE mogą korzystać z ułatwień handlowych i pomocy finansowej Unii, bez problemów celnych mogą eksportować swe wyroby (z wyjątkiem niektórych produktów rolnych) do Wspólnoty a jednocześnie chronić swe rynki wewnętrzne poprzez system ceł.

Pierwsza z konwencji została podpisana w stolicy Togo - Lomé - w dniu 28 lutego 1975, z czasem były one kilkakrotnie przedłużane. Ich celem jest wspieranie rozwoju społecznego i gospodarczego krajów AKP w oparciu o ich własne zasoby ludzkie i materiałowe oraz w zgodzie z miejscowymi warunkami socjalnymi i kulturowymi. Postanowienia konwencji są nadzorowane przez odpowiednie instytucje powołane do tego celu. Dla realizacji konwencji zostały utworzone: Rada Ministrów, Komitet Ambasadorów, Zgromadzenie Parlamentarne.

Porażka:

• nie powstał żaden Wspólny Fundusz;

• nie wynegocjowano wiążącego kodeksu regulującego działalność wielonarodowych korporacji;

• nie doszło do natychmiastowego umorzenia długów na szeroką skalę;

• nie dokonano żadnych istotnych zmian w strukturach BŚ i MFW.

Spośród zagadnień podnoszonych w ramach Nowego Międzynarodowego Ładu Ekonomicznego:

• wyłącznie kwestie zw. z renegocjacją i umorzeniem długu pozostały istotne dla działań na arenie międzynar., także w nowym millenium;

• stało się tak po części dlatego, że problem ten jest rzeczywiście bardzo poważny. Więcej niż 40 krajów jest bardzo poważnie zadłużonych, z czego 30 w Afryce, kilka w Am. łacińskiej i na Bliskim wschodzie;

• zamiast zanikać, problem ten, stal się jeszcze poważniejszy w 1980 roku.

W latach 70. XX w. nie doszło do ważnych zmian.

W latach 90. XX w. sprawą zadłużenia zajęła się grupa, znana jako Jubilee 2000 (Stowarzyszenie chrześcijańskie, siedziba w Paryżu)
- sprawa zadłużenia stała się podmiotem obrad posiedzeń międzynarodowych.

NMŁE:

- określił plan działania rozmaitych forów międzynarodowych w zakresie gospodarki na dwie kolejne dekady, JEDNAK nie dał żadnego konkretnego rozwiązania!

9) Co się zmieniło w XX wieku:

Przed 1990 rokiem większość państw rozwijających się przyjęła liberalizm ekonomiczny i porzuciła swoje żądania wobec ogłoszenia NMŁE i złagodziła swoje radykalne stanowiska.

Mimo to przepaść rozwojowa wciąż ISTNIEJE!

10) Międzynarodowy kapitał prywatny:

• od połowy lat 80. XX wieku w gwałtowny sposób zwiększył się przepływ kapitału do państw rozwijających się ze strony zagranicznych inwestorów i innych prywatnych źródeł finansowania;

• w latach 60-80. XX w. to właśnie ten kapitał z powodzeniem zapewnił rozwój Tygrysów Azjatyckich (Tajwan, Korea Płd.) [kraje te nastawiły się na export, utworzyły ugrupowanie ASEAN (współpraca w eksporcie), zaczęły specjalizować się w produkcji bardzo drobnych podzespołów, części i kierować produkty na rynki zewn. i nawzajem od siebie kupując], chociaż ich sukcesu nie można przypisać tylko kapitałowi prywatnemu;

• w 2000 roku prawie 39% kapitału, który trafił do państw rozwijających się znalazło się w Chinach i Brazylii (dlatego, że nastąpiły zmiany i otwarcie rynku);

• do Afryki najmniej zasobnej w kapitały trafiło zaledwie 4,3% tego kapitału;

• dodatkowo kapitał prywatny jest wysoce Nieprzewidywalny! Różne czynniki zewnętrzne i niezależne mogą spowodować wycofanie prywatnego kapitału przez inwestora.

11) WAŻNA inicjatywa w 2002 roku:

Millenium Challenge Account, finansowana prze USA inicjatywa zmierzająca do zwiększenia pomocy finansowej dla tych krajów, które ulepszają struktury swoich rządów przez przeciwdziałanie korupcji i wspieranie rządów prawa oraz przestrzeganie praw człowieka. Jedynie kraje, które mają realne środki na wprowadzenie zmian, mogą skorzystać z tego programu.

Towarzyszy temu przekonanie, że wyłącznie kraje, w których struktury rządowe działają sprawnie, są w stanie przyciągnąć prywatnych inwestorów.

12) NEPAD (Nowe Ekonomiczne Partnerstwo dla Rozwoju Afryki) 2001 - ugrupowanie podobne do ASEAN, dąży do poprawy sytuacji w 5 branżach:

• budowania potencjału instytucjonalnego,

• odpowiedzialnego zarządzania gosp. i korporacyjnych,

• bardziej przejrzystych standardów finansowych,

• poprawę sytuacji rolnictwa,

• dostępu do rynku.

WYKŁAD 3

09.11.2011r.

TEMAT: Teorie handlu

1. Dlaczego kraje handlują? – korzyści wynikające z handlu międzynarodowego

2. Teorie wyjaśniające handel międzynarodowy:

   1. Przedklasyczne (koncepcja lęku związana z brakiem towarów – starożytny Egipt, Grecja, Rzym; słusznej ceny - Tomasza z Akwinu),

   2. Klasyczne (Smith – koszty absolutne; kosztów komparatywnych/ relatywnych/ porównawczych),

   3. Neoklasyczne (obfitości zasobów, H-O Samuelsona),

   4. Współczesne.

1. Po II WŚ handel światowy:

• Pomiędzy krajami uprzemysłowionymi,

• Nie różniącymi się znacznie od siebie pod względem wyposażenia w czynniki produkcji i technologię,

• Obroty dobrami substytucyjnymi a nie komplementarnymi – nowe zjawisko. Trzeba było poszukiwać nowych rozwiązań w jakim kierunku powinna iść wymiana.

1. Handel wewnątrzgałęziowy:

• Rozpoczął się, trwający do dziś, handel podobnymi, choć nie jednakowymi artykułami konsumpcyjnymi (różniły się jakością),

• Klasyczne teorie handlu nie znajdowały zastosowania,

• Zaczął się rozwijać głównie między krajami uprzemysłowionymi i wysokorozwiniętymi, do tego stopnia, że ¾ handlu odbywa się między tymi krajami do tej pory.

1. Współczesne teorie handlu:

1. Neoczynnikowe,

2. Neotechnologiczne:

   • bazą jest teoria obfitości zasobów,

   • skupiają się na tym, że kraje różnią się między sobą w posiadaniu zasobów i technologii (klasyczne teorie zakładały, że technologie są podobne w krajach i nie zakładały, że postęp i innowacje mogą wpływać na strukturę handlu zagranicznego)

3. Popytowo-podażowe.

1. Teorie neoczynnikowe

• Rozszerzają spostrzeżenia E.Heckshera, B. Ohlina i P.A. Samuelsona na większą niż dwa liczbę czynników produkcji (teoria obfitości – lata 30. XX w.; założenia: dwa kraje – dwa towary, dwa czynniki produkcji: praca i kapitał. Ta sama technologia pracy, brak kosztu transportu; Teoria: kraj obfity w pracę powinien produkować i eksportować towary pracochłonne, a kraj obfity w kapitał – kapitałochłonne).

• W teoriach neoczynnikowych zauważono, że nie możemy ograniczyć się tylko do dwóch czynników, tym bardziej, że w okresie powojennym, te dwa czynniki nie są jednorodne, np. można wyróżnić pracę prostą i złożoną, kapitał ludzki i rzeczowy

• Obfitość kraju w dany czynnik wytwórczy decyduje w znacznej mierze o wyborze danej specjalizacji w produkcji i eksporcie,

• Wskazują na specyfikę pracy i kapitału.

Wyróżniamy teorie:

• Teorie trójczynnikowe - uwzględnienie obok zasobów pracy i kapitału również zasoby naturalne kraju,

• Teoria wewnętrznej złożoności czynników – 4-czynnikowa - kapitału i pracy (podział kapitału na ludzki i rzeczowy i pracy na prostą i złożoną),

• Teorie wieloczynnikowe - uwzględniały 4 czynniki produkcji – pracę, kapitał ludzki, kapitał rzeczowy, zasoby naturalne.

Teorie trójczynnikowe:

• Twórca: Jaroslav Vanek w 1963r.,

• Vanek badając paradoks Leontiefa (część teorii neoklasycznych; Leontief weryfikował poprawność teorii H-O na podstawie danych empirycznych na temat gospodarki amerykańskiej. Nieoczekiwanie stwierdził, że import USA jest dwa razy bardziej surowcochłonny niż eksport, w związku z kapitałochłonnością inwestycji surowcowych import USA jest również bardziej kapitałochłonny niż eksport, Vanek zauważył, że kapitał i zasoby naturalne powinny być traktowane jako czynniki komplementarne) zauważył specyficzne uwarunkowania produkcji i handlu artykułami surowcowo-rolnymi w gospodarce USA.

Teoria wewnętrznej złożoności czynników pracy i kapitału

• Donald B. Kessing, Peter B. Kennen, lata 60. XX wieku,

• Zaproponowali rozkład czynników na pracę prostą i złożoną oraz kapitał rzeczowy i ludzki,

• Kapitał ludzki stanowi w istocie pracę złożoną, co wynika przede wszystkim z dokonywania w okresach poprzednich licznych inwestycji w wiedzę, edukację i oświatę, a ty samym w rozwój człowieka; Wyróżnia się tu dwa podejścia do kapitału ludzkiego: *kapitał ludzki traktuje się jako trzeci, niezależny czynnik produkcji *kapitał rzeczowy i ludzki są traktowane jako czynniki komplementarne,

• W 1965 r. Kennen jako pierwszy wyjaśnił paradoks Leontiefa, gdy opublikował wyniki badań, z których wynikało, że eksport USA zawierał przewagę udziału wysoko wykwalifikowanych zasobów pracy, czyli kapitału ludzkiego. Wyjaśnił w ten sposób rozdział kapitału (USA uchodziły w tym czasie za kraj bogaty w kapitał ludzki, a więc zweryfikował trafność twierdzenia H-O, wyjaśniając jednocześnie paradoks Leontiefa).

Teorie wieloczynnikowe:

• Robert Baldwin i Gary Haufbauer,

• Główną przesłanką rozwoju specjalizacji są relatywne różnice między krajami w zakresie wyposażenia w: zasoby naturalne, kapitał ludzki, kapitał rzeczowy oraz pracę prostą.

• Teorie te nadal zakładały, że kraje między sobą dokonują wymiany różnymi towarami i ograniczamy się w wymianie do niewielkiej liczby krajów (podobieństwo do teorii neoklasycznych i klasycznych).

1. Teorie neotechnologiczne

• Zmiany spowodowane postępem technicznym,

• W teoriach tych korzyści z handlu międzynarodowego wynikają z międzynarodowych różnic w poziomie wiedzy technicznej i w tempie postępu technicznego,

• Dostęp do B+R oraz wprowadzanie innowacji,

• Odrzucają założenie teorii H-O, mówiące o dysponowaniu przez wszystkie kraje jednakowej technologii produkcji,

• Opierają się na teoriach neoczynnikowych.

Wyróżniamy teorie neotechnologiczne:

• Teoria luki technologicznej (opóźnienie naśladowcze),

  • M.V. Posner 1961,

  • Stworzył koncepcję opóźnienia naśladowczego (imitation lag), znaną też pod nazwą teorii luki technologicznej,

  • Zauważył, że Japonia doskonale naśladuje USA,

  • Założył, że przyczyną handlu zagranicznego jest różnica czasowa w podjęciu produkcji – maksymalizacja dochodu z produkcji i eksportu,

  • Wprowadził 3 podstawowe pojęcia:

    • opóźnienie zagranicznego popytu - odstęp czasu między pojawieniem się nowego towaru w kraju, w którym wyprodukowano go po raz pierwszy, a powstaniem popytu na ten nowy towar w drugim kraju,

    • opóźnienie krajowej podaży - czas, w jakim od momentu pojawienia się popytu na rynku krajowym na dany towar, krajowi producenci uświadamiają sobie straty wynikające z zagranicznej konkurencji,

    • uczenia się – czas na poznanie nowej technologii, jej wprowadzenia i faktycznej sprzedaży i eksportu towarów.

Im bardziej rozwinięty kraj, tym czasy te są krótsze! Im mniej rozwinięty kraj, tym okres pojawiania się popytu na rynku potencjalnego eksportera jest wydłużony. Teoria prowadzi do tego, że u lidera pojawia się kolejna nowa technologia, zaczyna importować wcześniej wprowadzony towar, a skupia się na nowej produkcji.

• Teoria cyklu życia produktu

  • 1966r. – Raymond Vernon,

  • Wiąże handel światowy z występowaniem różnic w zakresie postępu technicznego,

  • Każde dobro czy też gałąź produkcji przechodzi przez rożne etapy rozwoju, przy czym fazy istnienia różnych dóbr i gałęzi niekoniecznie na siebie nachodzą,

  • Wyjaśnia to występowanie w gospodarkach narodowych dóbr i gałęzi w różnych fazach rozwoju (gałęzie nowe, wzrostowe, przechodzące przez okres ekspansji oraz gałęzie dojrzałe, będące efektem poprzedniej fali innowacji),

  • Im gospodarka specjalizuje się w nowych i wzrostowych gałęziach, tym szybciej wchodzi w kolejne fazy rozwoju,

  • Vernon zauważył trzy podstawowe zależności:

    • Eksport jest wynikiem wysokiej dynamiki wzrostu produkcji, spowodowanej wzrastającym popytem na rynku krajowym na towary innowacyjne „dojrzewające”,

    • Krajowa produkcja zaczyna powoli spadać, gdy towar zaczyna osiągać etap dojrzałości i wchodzi w fazę schyłkową, a popyt zaczyna być w coraz większym stopniu zaspakajany z kraju, w którym podjęto produkcję później (kraj imitator),

    • Wielkość importu uzależniona jest od oferowanej ceny, gdyż w tym czasie popyt jest już bardzo wrażliwy na cenę.

[Teoria ta doskonale jest widoczna w handlu artykułami RTV]

1. Teorie podażowo-popytowe – lata 60.

   • Znaczenia nabierają czynniki po stronie popytu, a ściślej kształtowanie się jego wielkości i struktury,

   • Korzyścią z rozwoju handlu międzynarodowego jest lepsze zaspokojenie potrzeb konsumentów i inwestorów pod względem ilości oraz jakości oferowanych dóbr,

   • Bardzo istotne jest rozwijanie handlu wewnątrzgałęziowego.

Wyróżniamy teorie:

• Teoria nakładających się popytów (podobieństwa preferencji)

  • Szwed Staffan B. inder – 1961,

  • Teoria wyjaśniająca przyczyny handlu międzynarodowego, zwaną teorią podobieństwa preferencji lub nakładających się popytów,

  • Ograniczał analizę tylko do kwestii popytu rynkowego na przetworzone wyroby przemysłowe,

  • Zakładał, że kraj eksportuje głównie takie artykuły, na które istnieje już popyt na rynku wewnętrznym,

  • Odpowiedni krajowy popyt zapewnia podjęcie opłacalnej produkcji i jednocześnie umożliwia prowadzenie efektywnej konkurencji z zagranicznymi producentami,

  • Możliwości eksportowe danego kraju wyznaczane mogą być przez reprezentatywny popyt krajowy,

  • Wielkość i dynamika wymiany międzynarodowej towarami przemysłowymi zależy od podobieństwa struktury handlu popytu krajów ze sobą handlujących,

  • Równie ważnym czynnikiem wzmożonej wymiany handlowej jest poziom dochodu per capita (im większe różnice w PKB, tym mniejsze możliwości wymiany towarów, czyli handlują ze sobą kraje o podobnym PKB),

  • Teoria ta wyjaśnia handel wewnątrzgałęziowy.

  • Teoria zróżnicowania produktu:

    • Paul S. Armington i Helmut Hesse,

    • Rozmiary I struktura międzynarodowych obrotów handlowych są pochodną dywersyfikacji produktów przemysłowych,

    • Dwa rodzaje zróżnicowania towarów:

      • ze względu na kraj pochodzenia,

      • w wyniku konkurencji monopolistycznej, dywersyfikacji popytu i polityki przedsiębiorstw.

1. Teoria handlu wewnątrzgałęziowego:

• utożsamiania z Herbertem Brubelem i Peterem Lloydem, dlatego, że stworzyli indeks umożliwiający mierzenie handlu wewnątrzgałęziowego,

• to jednoczesny eksport i import produktów należących do tej samej grupy towarów,

• Indeks Grubel-Lloyd GL – wymiana w ramach tej samej grupy towarów:

  • Przyjmuje wartości z przedziału (0,1),

  • 0 – w danej gałęzi tylko eksport albo tylko import,

  • 1 – w danej gałęzi eksport = import,

  • Pokazuje jaki % handlu ma charakter wewnątrzgałęziowy.