Joanna Niestrata
V Psychologia kliniczna
Rola kompetencji logicznych w pracy psychologa
Zawód psychologa, niezależnie od miejsca pracy charakteryzuje się bezpośrednim kontaktem z drugą osobą. Psycholog dziecięcy pracuje z dziećmi, ale również z jego rodzicami, opiekunami, czasami szkołą lub innymi ośrodkami. Psycholog więzienny pracuje z osadzonymi oraz wychowawcami w zakładzie karnym. Psycholog w firmie w zależności od wykonywanych czynności ma kontakt z kandydatami do pracy, z pracownikami dla których przygotowuje szkolenia itd. Można, by wymieniać mnóstwo miejsc pracy, gdzie psycholog jest potrzebny. Każde z tych miejsc wymaga od osoby będącej psychologiem pewnych umiejętności, kwalifikacji, cech osobowości charakterystycznych dla danego miejsca, ale również pewnych podstawowych umiejętności, bez których praca psychologa nie byłaby możliwa do wykonywania. Aby zrozumieć lepiej, czym powinna charakteryzować się osoba będąca psychologiem należy zdefiniować pojęcie kompetencji, a także tego co się wiąże z nim.
Kompetencje są definiowane przez różnych autorów w różny sposób. Według Słownika Psychologii (Reber, 2005) kompetencje są to zdolności do wykonywania jakiegoś zadania. Bardziej rozbudowaną definicję kompetencji podaje Oleksiak (2010). Według niego kompetencja jest to suma ogólnej wiedzy, motywacji, wyobrażeń o sobie, ról społecznych, umiejętności, zainteresowań, uzdolnień, cech osobowości, wyznawanych wartości i zasad, które są niezbędne do prawidłowego wykonywania pracy. Rostowski (2004) z kolei definiuje kompetencję jako cechy pracownika, w tym jego wiedzę, umiejętności, zdobyte doświadczenia, zdolności, ambicje, styl działania a także wyznawane przez niego wartości. Inni autorzy w swoich definicjach używają podobnych elementów do opisania kompetencji. Podsumowując kilka definicji można wyróżnić takie aspekty definiowania tego pojęcia jak: formalne uprawnienia pozwalające na wykonywanie zawodu, wiedza zarówno ogólna jak i specjalistyczna, umiejętności, zdolności, zachowanie, postawy, doświadczenia, wartości, sposoby rozumowania, style myślenia, motywacja, samoocena, role społeczne, cechy osobowości oraz temperament. Kompetencja przejawia się zazwyczaj w określonych zachowaniach, przy czym niektóre zachowania, w tym wykonywanie zadań wymagają zaangażowania kilku kompetencji, lub też wystarczy jedna kompetencja. Dotyczy się to również samej kompetencji. Czasami jedna kompetencja jest wykorzystywana przy wielu różnych zadaniach, a czasami tylko przy jednym.
Psycholog powinien mieć bardzo dobrze rozwinięte kompetencje społeczne, w tym szczególnie komunikację interpersonalną. Należy pamiętać, że komunikacja to nie tylko słowa, które są wypowiadane, a powinny być bardzo dobrze przemyślane, lecz również komunikacja niewerbalna, czyli wszystkie nieświadome jak i świadome gesty, postawa, mimika, ton głosu. Pierwszy kontakt z klientem jest bardzo istotny, to od niego zależy czy klient przyjdzie ponownie na wizytę, czy też nie oraz czy w ogóle będzie chciał skorzystać z pomocy psychologa. To właśnie podczas pierwszego spotkania komunikacja jest tak istotna. Zadaniem psychologa jest poznanie klienta, zrozumienie z czym on przychodzi, jaki ma problem, czego oczekuje, i czy jesteśmy w stanie mu dać to czego potrzebuje. Aby to zrozumieć trzeba przeprowadzić odpowiednie wnioskowanie, czy też rozumowanie na podstawie danych, które klient nam daje. Rozumowanie jest tu rozumiane jako „myślenie, z którym wiąże się założenie, iż proces ten jest logiczny i spójny” (Reber, 2005, s. 669). Dotyczy ono rozwiązywania problemów dzięki systematycznemu badaniu czy hipotezy zostały dobrze sformułowane oraz na dochodzeniu do rozwiązań poprzez logiczną dedukcję. Potrzebna jest umiejętność zrozumienia tego co klient mówi oraz świadoma reakcja na podane informacje. Psycholog nie byłby w stanie wykonywać swojej pracy, gdyby nie potrafił wyciągać wniosków lub nie był w stanie podążać za tokiem myślenia klienta. Kolejną podstawową umiejętnością, którą psycholog musi posiadać jest umiejętność analizy oraz stawiania hipotez, a następnie potwierdzenia lub odrzucenia ich i postawienia diagnozy. Do postawienia hipotezy potrzebna jest najpierw wiedza na temat danego zjawiska, tego czemu ono prawdopodobnie wystąpiło oraz jak potwierdzić, że to jest właśnie to. Na wiedzę składają się umysłowe komponenty wynikające ze wszystkich procesów wrodzonych jak i nabytych przez doświadczenie (Reber, 2005). Doświadczenie oraz wiedzę zdobywa się już od najmłodszych lat. Wiedzę specjalistyczną natomiast psycholog zyskuje przez co najmniej pięć lat studiów, które dają tytuł magistra. Po ukończonych studiach można poszerzać swoją wiedzę na wielu kursach, szkoleniach, lub szkołach terapeutycznych czy też coachingowych. Wracając do stawiania hipotez, psycholog musi wykorzystać argumentację, czyli zebrać wystarczająco danych, informacji, które potwierdzają jego hipotezy oraz przedstawić je w odpowiedni sposób. Jednakże, gdyby nie wcześniej wspomniana umiejętność rozumowania, argumentacja nie miałaby by miejsca bytu.
Przykładem może być psycholog pracujący w poradni pedagogiczno-psychologicznej. Do jego obowiązków należy diagnozowanie dzieci i młodzieży, które przychodzą do poradni z własnej woli, lub też są skierowane przez kogoś. Aby postawić właściwą diagnozę psycholog musi porozmawiać z rodzicami lub opiekunem dziecka, a następnie z dzieckiem. Już po rozmowie z rodzicem lub dzieckiem, w zależności od tego z kim najpierw będzie rozmawiał, a następnie po rozmowie z drugą stroną, psycholog musi zebrać informacje, które otrzymał, odpowiednio je przyporządkować, sklasyfikować oraz wyciągnąć pierwsze przesłanki, które następnie będzie potwierdzał lub odrzucał. Kolejnym etapem jest w razie potrzeby przeprowadzenie diagnozy. Aby to zrobić psycholog musi mieć już pewne przesłanki, hipotezy, które potwierdzi konkretną metodą badawczą. Potrzebuje mieć więc wiedzę na temat różnych metod badawczych, ich zastosowania oraz procedury przeprowadzenia. Po przeprowadzeniu badania, psycholog analizuje uzyskane wyniki i tworzy diagnozę. Ponownie potrzebne jest tu poprawne rozumowanie. Bez niego diagnoza będzie błędna. Mając diagnozę psycholog musi opracować plan działa, pomocy danemu dziecku oraz w razie potrzeby jego rodzicom oraz odpowiednio przedstawić go rodzinie. Niezbędna jest tu umiejętność argumentowania oraz oceny wypowiedzi rodziny i odpowiedniego reagowania na to. Jeżeli zabranie któregoś z elementów, praca psychologa z tą jednostką, rodziną nie da pozytywnego efektu.
Praca psychologa wydaje się początkowo zupełnie niezwiązana z logiką. Jeżeli jednak przyjrzeć się bliżej pracy psychologa można zauważyć, że bez podstaw logiki, czyli rozumowania, argumentowania, umiejętności oceny własnych jak i innych wypowiedzi oraz umiejętności rozwiązywania konfliktu, praca psychologa nie byłaby efektywna. W każdym zawodzie myślenie logiczne jest potrzebne, mimo, że nie każdy zdaje sobie z tego sprawę.
Bibliografia:
Oleksiak, P. (2010). Kompetencje- uzgodnienia terminologiczne. W: Nauczyciel. Rozwój zawodowy i kompetencje. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Reber, A.S., Reber, E.S. (2005). Słownik Psychologii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Rostowski, T. (2004). Nowoczesne metody zarządzania zasobami ludzkimi. Warszawa: Wydawnictwo Difin.