polityka-dazenie do wladzy, podejmowanie dzialan, proba kompromisu.
pochodzi od greckiego polis-organizacja spoleczenstwa pozostajaca pod wladza panstwowa, takze wspolnota wszystkich obywateli.
Starozytnosc:Platon-autor 'Panstwo prawa', przekonywal, ze w panstwie musi istniec przywodca, ktory jak zeglarz musi dowodzic swoim statkiem na wzburzonych falach. Polityka kojarzyla mu sie z madrym dzialaniem, odpowiedzialnoscia.. Krajem winni rzadzic filozofowie, istnieja 3 grupy:medrcy, wojownicy i osoby zaspokajajace potrzeby obu tych grup. Arystoteles(IVw.p.n.e.) autor dziela 'Polityka', polityka to ustroj polis. Ustroj dzieli sie na dobry i zly. najlepszy to politea (ustroj miedzy arystokracja a demokracja). najwazniejsze jest dobro wspolne obywateli. termin polityka wywodzi sie od polidzo, czyli mury otaczajace polis. Sredniowiecze: sw. tomasz z Akwinu, autor Sumy teologicznej. polityka to realizowanie woli Bozej na ziemi i dazenie do wspolnego dobra. Istota polityki bylo sterowanie panstwem w zyciu doczesnym, by dotrzec do nieba. św. Augustyn-autor ksiazki o panstwie bozym:Bog wykonuje swoja polityke na ziemi i to on stworzyl polityke, a za pomoca polityki kara ludzi. XVI i XVIIw.-Tomasz Morus-autor ksiazki o utopii. polityka to przede wszystkim wprowadzanie nowego ustroju opartego na sprawiedliwosci, pozbawionego wlasnosci prywatnej. Wrogiem czlowieka, ustrojiu jest wlasnosc prywatna. Erazm z Rotterdamu-zalezalo mu na pokoju na swiecie, polityka to wprowadzenie odpowiedniego ladu spolecznego, ekonomicznego. powinna podejmowac trudne zagadnienia, takze ekonomiczne, np. walke z nedza i ubostwem. Renesans-Niccolo Machiavelli-autor Ksiecia. polityka jako dzialanie, ktore ma odniesc odpowiedni skutek, polityka jako pryzmat wladzy dla dobra wspolnego, musi byc skuteczna. Dobry polityk ma cechy lwa i lisa, moze klamac by osiagnac cel. XVIIIw-MOnteskiusz-autor rozprawy O duchu praw, wiazal poliyke z ustrojem monarchicznym, ktory mial zapewnic obywatelom wolnosc, polityka to sfera dawania ludziom wolnosci, zabezpieczania jej, Jan Jakub Rosseau - ,,Umowa spoleczna'', polityka to wypelnianie zasady suwerennosci ludu, dzialanie dla dobra wszystkich zgodne z wola powszechna obywateli. XIX i XXw-Max Weber - ,,polityka w szerszym znaczeniu to zespol dzialan podejmowanych w zamiarze uczestnictwa we wladzy badz pomiedzy panstwami badz grupami wewnatrz panstwa''; sztuka zdobycia/utrzymania wladzy. wladza to os polityki.
Polska-Andrzej Frycz Modrzewski-polityka kojarzy mu sie z ustrojem politycznym, autor 'O naprawie Rzeczpospolitej, Adam Mickiewicz-polityke kojarzyl z patriotyzmem, proba odzyskania wolnosci dla Polski. Patriota to czlowiek gorliwy, namietny, dazy do wolnosci kraju. FUnkcje polityki:f.decyzyjna, organizacja spoleczna, utrzymanie ladu, f.dystrybutywna, dazenie do kompromisu, zajmuje sie instytucjami pol, prawnymi, grupami, itp. wladza-mozliwosc kierowania, rzadzenia, wplywania na postepowania ludzkie, narzucania im swojej woli, itp. teorie genezy pochodzenia wladzy:1biologiczna-zwiazana z ludzka biologia:Arystoteles(czlowiek-zwierz polityczny, ludzie zyja w stadach, by przetrwac, w gr zachodza procesy interpersonalne, dziela sie na rzadzacych i rzadzonych, silniejsi rzadza slabszymi), Ryszard Skarzynski podkreslal, ze wielka role w przenoszeniu wladzy z pokolenia na pokolenie stanowia refleksje2psychologiczna-wysnuta przez psychologow spolecznych, podobne do teorii biologicznej, oparte na wynikach badan empirycznych:Stanley Milgram. Eliot Aronson:konformizm-postawa zachowania lub opinii danej osoby, spowodowana rzeczywistym lub wyobrazonym naciskiem ze strony jakiejs grupy. Aronson zastanawial sie jakie sa czynniki wplywu konformizmu, dlaczego ludzie sa konformistami.
Nonkonformizm-zaprzeczenie konformizmu3kulturowa-w XXw przedstawiciele nauk spol. doszli do wniosku, ze wladza jest wyuczona pod wplywem spoleczenstwa, wszystkie zachowania sa efektem kultury, niektore spol sa bojowe, a inne nastawione pokojowo, kultura pol danego kraju jest zwiazana z obyczajami, stosunkami demograficznymi, religia, itd. 4racjonalizmu-w XVIIIw powstala szkola praw natury. filozofia:czlowiek ze swojej natury jest madry i racjonalny. na tym opierala sie teoria wladzy teoretykow tego nurtu. wladza powstala po to, by chronic nasza5iracjonalizmu
definicje wladzy Wladza jest fundamentalnym elementem kazdego polityka, zbiorowosci. Alexander Hamilton-pisal ze jest to zdolnosc do robienia czegos. Robert Dahl-zdolnosc podmiotu do sprawienia ze inny podmiot uczyni cos czego w rzeczywistosci by nie zrobil. Walter Arnold Kaufmann-zdolnosc sprawowania ze ktos zrobi cos czego nie chce zrobic. Anthony Giddens-miec wladze to umiec dzialac tak, zeby zmieniac;roznice sie wykorzystuje. Definicje behawioralne:Max Weber-wladza jest szczegolnym typem zachowania polegajacym na mozliwosci modyfikowania zachowania innych ludzi. W Polsce Cz. Znamierowski-A ma wladze nad B tam, gdzie B jest posluszny A. Wladza ma odzwierciedlenie w naszych umyslach, wyraz pewnej swiadomosci. Definicje teologiczne, celowosciowe:B.Russell-wladza to spelnianie pewnych celow, wytwarzanie zamierzonych skutkow. Inne ujecie:wladza to zdolnosc ustroju spolecznego do zmobilizowania wszelkich srodkow w celu osiagniecia wspolnego dobra. Definicje instrumentalne:traktujace wladze jako mozliwosc stosowania szczegolnych srodkow, a zwlaszcza przemocy. Mozliwosc stosowania przymusuDefinicje strukturalne:wladza jako stosunek miedzy rzadzacymi a rzadzonymi.. Jerzy Pawel Gieorgica - wl to zdolnosc narzucania i egzekwowania decyzji, czyli wplywania na ludzi tak, by zachowali sie w sposob oczekiwany i pozadany. Definicje konfliktowe:wladza jako mozliwosc podejmowania decyzji w sytuacjach konfliktowych, rozdzialu dobr materialnych i niematerialnych; Stanislaw Ossowski - mozliwosc podejmowania i realizowania decyzji niezaleznie od woli ludzi, ktorych decyzja w taki czy inny sposob dotyczy:1)godzinmy sie ze musi istniec 2rozumnych partnerow wladczych2)musi istniec rozkaz sprawujacego wladze, wyrazenie jego woli3)musi istniec posluch nad kim wladza jest sprawowana4)musza istniec normy spo. ktore okreslaja ze rozkazodawca ma prawo wydac rozkaz, zas kogo ten rozkaz dotyczy, winien miec posluszenstwo. Elita-dokonywac wyboru, wybierac. pojecie sluzylo do wyboru ludzi ktorzy wyrozniali sie pewnymi osobliwosciami na tle calego spol. Bauman pisze o rozumieniu elity w sensie potocznym(neutralny-zespol jednostek wyrozniajacych sie od otoczenia pod jakims uznanym wzgledem, np zdolnosci wyksztalcenia), wartosciujacym-moze byc postrzegana pozytywnie(zespol jednostek najbardziej wartosciowych, przodujacych w danej grupie) i negatywnie(zbior jednostek ktore odgradzaja sie od spol. w mniemaniu o swojej wyzszosci).
Starozytnosc:Pitagoras-jako pierwszy zrozumial ze ludzie z natury nie sa sobie rowni. Skoro swiat i demokracja sa niedoskonale, to ludzie musza sie dzielic na wyksztalconych i nie, a wladza powinna byc sprawowana przez ludzi doskonalych (madrych). Platon- w ksiazce ''Panstwo'' mowil ze spol. dzieli sie na 3 klasy:ludzi zlotych(medrcow), ludzi srebrnych(straznikow ktorzy kieruja sie odwaga), ludzi brazowych(zaspokaja potrzeby tamtych klas). Postulowal, by w kraju rzadzila elita madrych. Wyroznil pojecia:a)sprawiedliwosc indywidualna,b)sprawiedliwosc panstwowa. Arystoteles-autor ''Polityki'', wyroznil elity w 2 znaczeniach:szerszym(to spol. ludzi wolnych w stosunku do niewolnikow) i wezszym(to ci ktorzy staja sie panami dzieki inteligencji i zapobiegliwosci wladzy). Glownie skupial uwage na niewolnictwie. Sredniowiecze-sw.Tomasz z Akwinu-elitaryzm ma swoje odzwierciedlenie w woli Boga, wysnul pojecie porzadku. Czlowiek to posrednik miedzy swiatem duchowym a ziemskim. Ponad czlowiekiem sa aniolowie. Rzadzic powinni ci, ktorzy sa na szczycoe-elity(sa najblizej Boga). Przekonywal ze elity sa takze wsrod aniolow. Nowozytnosc-Nicolo Machiavelli-w spol. sa wybitne jednostki, ktore maja predyspozycje do rzadzenia. Napisal ''Ksiecia'' dla elit, w ktorym arugementowal ze wybitna jednostka moze wszystko, moze sie poslugiwac trucizna i sztyletem, jesli tego wymaga dobro ojczyzny. Immanuel Kant-autor ''Wiecznego pokoju''-w calym spol. wymagana jest forma rzadow elitarnych, ludzi, ktorzy znaja sie na rzadzeniu. Thomas Curley-stwierdzil, ze istnieja jednostki wybitne. ludzie z natury nie sa roniw, dlatego nie powinni posiadac rownych praw. prawo do rzeczy powinno byc po stronie lepszego. San Simon-glowna role odgrywali przemyslowcy, bankierzy, inzynierowie, wszyscy, ktorzy mieliby wplyw na produkcje. XIX/XXw. G. Sorel-spol. dzieli sie na elite(cala klasa produkcyjna i robotnicy) i nieelite. G.Mosca-twierdzil, ze wl. musi byc w rekach mniejszosci, gdy przechodzi z rak jednej mniejszosci do mniejszosci. Ta rzadzona mniejszosc nazwal panujaca. Vilfredo Pareto-autor ''Wykladu socjologii ogolnej'', glosil ze pdst dzialania kazdego czlowieka sa jego czyny racjonalne i pozaracjonalne. Ludzie poprzez swoje dzialania maja tendencje do racjonalizowania swoich pogladow. Najwazniejszymi sentymentami byly wg niego:religia, moralnosc, prawo i obyczaje. Wl. legitymizowana-ma jakies usprawiedliwienie, jest uznawana przez spol., wywodzi sie od Boga, dziedziczona, z tradycji. Sfera miedzy rzadzonym a rzadzacymi. Max Weber-legitymacja wl. to nic innego jak przyjecie jej za prawowita, zwiazana ze swiadomoscia pol. a nie sfera prawa. 4 tendencje rozumienia legitymacji:1)tradycyjna-uzyskanie tytulu do prawomoznosci polega na spelnieniu okreslonych zew. transwartosci,2)koncepcja zwiazana z suwerennoscia ludu-zaklada, ze wl. pochodzi bezposednio od ludu, narod jest wlasciwym suwerenem. 3)koncepcja przekonan spol.-D. Easton mowil, ze wl. jest legitymizowana przez swoje przekonania, ludzie wierza, ze ci co rzadza, rzadza dobrze, obiekt rzadzacy jest sluszny. 4)koncepcja behawioralna-zaklada, ze wszelkiego rodzaju przymus, formy manipulacji sluza osiaganiu prawomoznosci. Weber-3 idealne typy panowania:1)tradycyjne-wl. jest prawowita, istniala od zawsze. Wl. jest ograniczona przez tradycje. Wladca ktory narusza normy tradycyjne przestaje panowac. Idealnym typem tego typu wl. jest panowanie patrymonialne. Weber wyroznil tez panowanie sultanskie. Paradoksem tego panowania jest to, ze nikt nie jest wolny, nawet wladca staje sie niewolnikiem wlasnych niewolnikow. 2)charyzmatyczne-to dar posiadany przez osoby lub rzeczy, a charyzma daje niesamotiwa moc osobom, ktore ja posiadaja.. Wg Webera na ogol wodz charyzmatyczny ma do spelnienia jakas misje i na jej bazie wydaje rozklazy. Na ogol taki wodz to prorok religijny, strateg wojenny. To czlowiek, ktory posiada pewne magiczne, nadzwyczajne mozliwosci. Z chwila smierci takiego przywodcy, umiera sam system. 3)legalne-panowanie prawa, istota tego panowania polega na tym, ze wszelka norma moze byc wprowadzona jako prawo i oczekuje sie, ze bd respektowana przez tych, ktorzy oczekuja wl. luzie zajmujacy pozycje wl. nie sa wladcami osobistymi lecz sa to przelozeni, ktorzy pelnia okreslone funkcje w okreslonym czasie, rzadzeni sa wolnymi obywatelami poslusznymi prawu; najbarsziej efektywnym sposobem panowania w rodzaju legalnym jest biurokracja, administracja. Weber mial tendencje do szukania idealnych rozwiazansprawowania wl., a rodzaj legalny byl dla niego najlepszym. D. Beetham w 1995 r. napisal, ze wl ma 3 poziomy:1)poziom regul-wl. jest sprawowana zgodnie z okreslonymi, przyjetymi regulami,2)poziom przekonan-wl. jest legitymizowana o ile reguly wl. znajduja oparcie w przekonaniach stron zwiazanych stosunkami wladczymi.3)poziom masowych zachowan-jesli obywatele przyjmuja od wl. jakies zaszczyty, odznaczenia to swoja postawa legitymizuja dana wl. Utrata legitymizacji wl. nastepuje poprzez naruszenie norm konstytucyjnych, na ktorych wl. sie opiera albo poprzez brak skutecznosci. Legityacje wl zdobywa sie poprzez werdykt spol.(wybory), uznanie miedzynaro., skutecznosc w sprawowaniu wl. Podzial wl.-sredniowiecze:Marsyliusz z Padwy-''Obronca pokoju'', jedynym suwerenem jest lud. Lud ustanawial wg niego prawa. Wg niego ludzi sluchaja prawa, ktore sami ustanowili, a suwerenem jest ten ktory ustanawia prawa. Marsyliusz wyroznil podzial na wl ustawodawcza, wykonawcza ktora jest realizowana przez rzad. Wiek XVII-J.Locke-stworzyl podzial wl. Najwazniejszym prawem byla wlasnosc. Dzielil wl na ustawodawcza, wykonawcza i federacyjna. Wladza ustawodawcza to najwazniejsza e wsztstkich wladz. Ma byc realizowana przez 2izbowy parlament:izbe wyzsza i nizsza. Wykonawcza musi byc wykonywana przez krola i jego ministrow. Federacyjna stanowila mozliwosc wykonywania polityki zagranicznej, byla tez wykonywana przez krola. Sadownicza jest przy wl. wykonwczejj. Wiek XVIII-Monteskiusz: napisal ''O duchu praw'', cenil ludzka wolnosc. W celu ochrony wolnosci wymienil 3 rodzaje wladzy:ustawodawcza, wykonawcza i sadownicza. Ustawodawcza jest wykonywana przez dwuizbowy parlament. Wl wykonawcza przez krola i jego ministrow, a sadownicza przez niezalezne sady i trybunaly. Wszystkie te wl sa rownorzedne. Powinny sie rownowazyc, hamowac i uzupelniac. Wiex XIX-B.Constant-napisal wyklady z polityki konstytucyjnej. Podzielil wladze na 6 rodzajow:wl. reprezentacji trwalej, reprezentacji opinii, wl. krolewska, wl. wykonawcza, wl. sadowa, wl. municypalna. Krol powinien panowac, a nie rzadzic. Oddzielil wl. krola od wykonawczej. Wyroznil jako wl. samodzielna wl. samorzadow. Alexis de Tocqueville-napisal rozprawe o demokracji w Ameryce. Wyroznil wl. opinii. Determinanty polityki-czynniki ktore wplywaja na polityke. Mozna wydzielic 5 kat.:1)ideologia-pojecie to jest kontrowersyjne. MOze sie kojarzyc z rodzajem filozofowania. slowo to pochodzi z jezyka greckiego(idea, wyobrazenie);caloksztalt idei, pogladow na swiat i zycie spol. Hrabia Francois-Rene de Chateaubriand-kojarzylo mu sie z zaprzeczeniem myslenia scislego, z brakiem odniesienia do konkretnych rzeczy. Antoine Louis Claude Destutt de Tracy-napisal ''Elementy ideologii'', przekonywal w niej, ze ideologia to cos w rodzaju swieckiej religii, czyli uporzadkowany zbior zasad postepowania. Karol Marks-pisal duzo o ideologii, wg niego ludzi podczas procesu produkcji wchodza ze soba w stosunki produkcji, sama produkcje nazwal baza, a to o czym dyskutuja podczas wytwarzania nazwal nadbudowa. Ideologia zas wchodzi w sklad nadbudowy. To byt okresla swiadomosc, ma wply na owa ideologie. J. Wiatr-ideologia to usystematyzowany zbior pogladow, ktorego cecha wyrozniajaca jest funkcjonalny zwiazek z dazeniami i interesami gr.spol. w ktorego sklad wchodza idee opisujace i oceniajace rzeczywistosc. F.Ryszka-ideologia to uporzadkowany zbior wartosci i celow przypisywany wielkim zbiorowosciom, ktore to zbior uzasadnia dzialania polityczne i jest nadrzedny wobec postaw jej zwolennikow. Zauwazyl, ze ideologia wyrasta z krytyki istniejacego ladu spol., a jednoczesnie przedstawia wizje nowego, lepszego swiata. Ideologia upieksza rzeczywistosc, zapowiada rychle nadejscie nowego swiata. Struktura wew. ideologii-1)to, co ideologia zawiera w sobie. to ogolne przekonania wartosciujace ktore okreslaja wartosci przyjmowane w ramach danej ideologii. 2)wyobrazenia o swiecie, o prawach, jakie nim rzadza. Stanowia podbudowe, impuls do dzialania. 3)zestaw twierdzen okreslajacych warunki realizowania przyjetych wartosci podstawowych.4)szczegolowe i konkretne programy dzialania, hasla, ktore stanowia podstawe do rozwijania, tworzenia programow pol. Zwiazki ideologii z polityka:a)ideologia moze dawac graczom pol. ogolny obraz swiata, wartosci, ktore leza u podstaw dzialania pol. b)dzieki ideologii partie pol. zdobywaja swoich zwolennikow, c)oddzialuja poprzez stosunki spol, wyrazaja dazenia i interesy poszczegolnych grup i partii pol.,d) grupuja ludzi myslacych tak samo, 3)daja poczucie bezpieczenstwa. Ideologia a utopia:utopie sa zblizone do ideologii, posiadaja duzy ladunek emocjonalny i maja wplyw na realne zycie. Roznica miedzy nimi polega na tym, ze mit ma zwoje zrodlo w historii, rodzi sie na ogol spontanicznie, natomiast utopia jest skierowana w przyszlosc, zapowiada nadejscie lepszego swiata. K. Manheim-negowal istnienie utopii, pisal, ze ideologia jest czyms zlym. Wg niego jest ona tylko czynnikiem maskujacym polityke. Opowiadal sie za stworzeniem realizmu politycznego. Latwiej wtedy zrealizowac polityke. R.Aron-''Koniec wieku ideologii'', przekonywal, ze po upadku komunizmu, nazizmu nie ma juz ideologii, a jedynie taka o panstwie demokratycznym i parlamentarnym. J.Sorel-''Rozwazania o przemocy'', jego dokrtyna dotyczy klasy robotniczej. Wg niego robotnicy w swojej walce powinni poslugiwac sie mitem strajku generalnego. Silnie oddzialuja na rzeczywistosc spol, opieraja sie na wierze. T.Morus-''Zlota ksiazeczka o najlepszym ustroju panstwa i nowej wyspy Utopii''-opisal nowy obraz swiata, wg niego przyczyna calego zla jest wlasnosc prywatna, a panstwo to nic innego jak spisek bogaczy przeciwko biednym. Opowiadal sie za tym, zeby wszyscy jednakowo sie ubierali, jadali. Panstwo mialo przede wszystkim chronic prawa rodziny, a cudzolostwo wg niego zasluguje na kare smierci. Proponuje spalenie wszystkich kodeksow i formularzy. Wyraza wielka niechcec do prawnikow. Kazda ideologia zanim stanie sie ideologia jest utopia. doktryna pol.-zbior ogolnie uporzadkowanych zalozen, twierdzen na temat oktreslonej dziedziny zycia spol. i pol. Buduje swoja wypowiedzia dosc konkretny obraz. Moze w swojej wypowiedzi korzystac z dorobku naukowego, jednak czesc jej twierdzen wykracza poza uzasadnienie naukowe i bazuje na doswiadczeniu, swiatopogladzie i autorytecie tworcy. Podpowiada w jaki sposob nalezy dzialac, aby osiagnac zamierzony cel. Ma okreslone funkcje (jako pojecie):1)funkcja wyjasniajaca:jakie sa mechanizmy zycia publicznego, spol; doktryna pol. wyjasnia dlaczego w panstwie demokratycznym podzial wl. jest wazny i z czego to wynika; w panstwach totalitarnych tlumaczyla, dlaczego walka ras jest wazna;2)f.krytyki stosunkow spol. i pol. -na bazie krytyki panstwa powstaja doktryny, np. doktryny anarchistyczne;3)f.okreslajaca-okresla perspektywy rozwoju systemu pol. i wskazuje model teoretyczny, w jakim kierunku panstwo ma sie rozwijac;4)f. integracji postaw spol. wokol programow pol.-doktryny daja pewne wzorce zachowan. Podzial doktryn pol. z hist. pkt widzenia:a)dok. starozytnosci;b)d.wiekow srednich;c)d.nowozytne;d)wspolczesne d. pol. Podzial ze wzgl. na kryterium postepu cywilizacyjnego:a)rewolucyjne-ich celem jest przyspieszanie postepu spol.;b)konserwatywne-pielegnuja skale wartosci w spol.;c)reakcyjne. Program pol.-przenosi zalozenia ideologii d.pol. na konretny tor dzialania pol.;programy pol. na ogol opracowuja politycy z pomoca ekspertow z zycia spol.-pol., ekonomistow, prawnikow. sa instrumentem aktywnego dzialania; na tresc progr. pol. skladaja sie poglady dot.:ustroju ekonom., zasad produkcji, cyrkulacji zmian, zasad i form organizacji zycia spol motywaci dzialan pol. podejmowanych przez podmioty pol. Podzial progr. pol:a)konserwatywne;b)chadeckie;c)liberalne;d)socjaldemokratyczne;e)komunistyczne. ekonomia-polityka jest wyrazicielem interesow ekonomicznych zarowno w aspekcie miedzynarodowym jak i podmiotow wewnatrzpanstwowych. Ekonomia a pol. miedzynar.:Na poczatku XXw. zrodzilo sie poj. strategii ekonom. zapozyczone od wojska. Niamiecki ekonomista:''Nauka o koniunkturze'', przeciwnik Polakow pisal, ze nalezy ich przede wszystkim wykonczyc ekonomicznie. Dok. Brzezinskiego w czasach zimnowojennych-przekonywal, ze USA poprzez wyscig zbrojny doprowadzi do tego, ze gospodarka ZSRR runie. EKonomia a pol. wew.-wyrozniamy 3 stanowiska podejscia do tego zagadnienia:a)prymat ekonomiki nad pol.-A.Smith(autor dziel ''Badania nad natura i przyczynami bogactw narodow'' i ''Teoria uczuc moralnych''. Czlowiek z natury jest egoista, ktory zaspokaja swoje potrzeby przez korzystanie z uslug innych ludzi. Ten poglad zaczerpnal od bajkopisarza, ktory napisal bajke o pszczolach. A jesli tak to nie dziala to panstwo powinno tak nim pokierowac, by to robil. Spol. to dla neigo zbior atomow ktore wzajemnie swiadcza sobie uslugi, a panstwo powstaje wtedy gdy jego czlonkowie zaczynaja sie dzielic na biednych i bogatych. Powstaje w interesie bogatych. Przekonywal, ze kazdy kazdy panujacy ma pewne obowiazki:a)obrane terytorium panstwa, opowiadal sie za silna, zawodowa armia;b)zorganizowanie wymiaru sprawiedliwosci, sedzia powinien byc oplacany przez panstwo, a wynagrodzenie zalezne od wkladu pracy, ludzie powinni miec mozliwosc wyboru sadu;c)ustanowienie i utrzymanie instytucji uzytecznosci publicznej-rzad powinien miec ograniczona sfere wlasnych zainteresowan, bo inicjatywa prywatna osiagnie wszystko szybciej, taniej, latwiej, a rzad swoje zainteresowanie powinien ograniczyc do policji, sadownictwa, utworzenia wojska. rzad jest zlem koniecznym. Zlem sa takze podatki na niego nalozone. b)prymat polityki nad ekonomika-to decyzje pol. determinuja ekonomiczne dzialania, wplywaja bezposrednio na ekonomie. widoczne w panstwach totalitarnych. We wloskim faszyzmie panowal korporacjonizm-idea budowy korporacji ludzi tej samej branzy. W Niemczech operowano wiekim kapitalem, a w komunizmie najbardziej widac wplyw p. totalitarnego na ekonomie. ten prymat widoczny tez w Polsce(talony, darmowe wczasy)c)uwzglednienie niezaleznosci polityki od ekonomiki i ekonomiki od pol.-wzgledna rownowaga miedzy pol. a ekonomia, zasada naczelna jest troska o cala spoleczosc, dobro wspolne. Ekonomia moze oibracac sie przeciwko takim wartosciom jak godnosc czlowireka czy zasada sprawiedliwosci spol. niemozliwe jest calkowite uzaleznienie sie ek.od pol-one dwie funkcjonuja razem, uzuoeliajac sie. prawo-prawo a pol. nawzajem sie uzupelniaja, wchodza w sklad panstwa; zespol norm gen. czy abstrakcyjnych ustalany lub uznany przez panstwo, ktorych realizacja zabezpieczona jest zagorzeniem uzycia przymusu. 3 rodz. gr. pogladow:a)poglady ograniczajace role organow panstwowych w tworzeniu prawa-pr. powstaje w sposob naturalny, a rola panstwa jest odkrywanie zasad prawnych, rola panstwa-suwerena jest przede wszystkim interpretowanie, dokonywanie wykladni, na gruncie tej teorii wyrozniamy: szkola pr. natury-pr. natury bierze sie z ogolnego porzadku wszecherzeczy, czlowiek musi zyc w spol., relacje jakie zachodza miedzy ludzmi doprowadzaja do tworzenia sie okreslonych praw, np. sprawiedliwosc. Na pdst tych praw suweren uklada pr. pozytywne. czlowiek nie tworzy pr, jego rola jest komentowanie. Arystoteles-sedzia powinien uzupelniac niedoskonalosci pr. pozytywnego kierujac sie zasada slusznosci, sprawiedliwosci. sw. Augustyn-Bog tworzy pr. , a wladca tworzy to pr. na pdst praw danych od Boga. sw. Tomasz-istnieje kilka rodz. pr.:1)najwazniejsze jest pr. wieczne-obowiazuje na Ziemi i w calym wszechswiecie, dot. czlowieka i calego swiata;2)pr. natury.-pr. w ktore wyposazyl nas Bog, odbijajac je w naszym umysle;3)pr. ludzkie-wydedukowane wnioski z zasad pr. naturalnego;skonkretyzowanie ogolnych norm pr. natury. Dziela sie na pr. pozytywne narodow i pr. cywilne. H. Grocjusz-''O wolnosci morz'', ''O prawie wojny i pokoju'', zajmowal sie istota pr. natury. Wg niego jest nia nakaz prawego rozumu. Pr. natury istnieje nawet przy zalozeniu ze Boga nie ma albo gdy Bog istnieje ale nie troszczy sie o sprawy ludzkie. Czlowiek jest autorem prawa i jego przedmiotem zarazem. Czlowiek ma nature cielesna i nature duchowa. Benedykt (Baruch) Spinoza - człowiek rodząc się posiada określone prawa natury. W stanie natury (zanim powstało państwo), każdy miał tyle praw, ile zdołał sobie wywalczyć siłą mięśni. Dopiero później człowiek je uregulował. człowiek ma tyle wolności, ile zakreśla mu przyrodnicza konieczność, a można ją poznać jedynie rozumem. Wtedy działanie ludzkie jest racjonalne i skuteczne. Prawo natury jest dostępne tylko ludziom wykształconym, którzy studiują, mędrcom, elicie intelektualnej. Bóg-natura daje prawa za sprawą elity. Przyjmował, że taka elita powinna rządzić w państwie. John Locke (1632-1704). To autor dzieł „Dwa traktaty o rządzie”, „Listy o tolerancji”. Przekonywał, że zanim powstało państwo istniał stan natury, a ludzie rodząc się posiadają określone prawa, prawa natury. Ten stan natury to epoka względnej pomyślności, szczęśliwości. Locke nie rozstrzygał, czy człowiek jest dobry czy zły. Najważniejszym prawem według niego było prawo własności. Na tym prawie budował całą teorię liberalizmu. Rozumiał je jako prawo własności do posiadania i prawo własności do własnych poglądów, przekonań, sumienia, możliwości zamieszkiwania, pracowania w określonym zawodzie. b) filozofia woluntaryzmu prawodawczego – teoria zakładająca całkowitą omnipotencję w ramach prawa:Marsyliusz z Padwy – przekonywał, że prawo jest słusznym rozkazem suwerena i musi być oparte na jakiś przesłankach religijnych i posiadać sankcję.
W czasach nowożytnych za prekursora pozytywizmu prawniczego uznawano – Jeremy Bentham (1748-1832), autor dzieła „Wprowadzenie do zasad moralności i prawodawstwa”. Skonstruował zasadę utylitaryzmu. Zaczytany w epikureizmie przekonywał, że działanie człowieka jest dobre, etyczne, gdy dąży do przyjemności (hedonizm). Tę zasadę Bentham przełożył na prawo, państwo. też Jerzy Jelinek, 1851-1911. Był autorem „Ogólnej nauki o państwie”. Prawo według niego to reguły zewnętrzne, zespół norm, które regulują zewnętrzne zachowania między ludźmi; pochodzą od uznanego autorytetu zewnętrznego, posiadają gwarancję obowiązywania daną przez siłę zewnętrzną. Cechą charakterystyczną każdego prawa jest jego ważność, siła faktu. c)koncepcje racjonalnych dzialan prawodawczych: Leon Petrażycki (1867-1931) - autor tej koncepcji, profesor Uniwersytetu Warszawskiego. Jego główne dzieło to „Wstęp do nauk prawa i moralności”. Petrażycki przede wszystkim kładł nacisk na cele, które prawo ma spełnić, następstwa jakie ma czynić. Prawo traktował bardziej instrumentalnie. Ustawodawca powinien według niego brać pod uwagę głównie skutki działań, więc prawo powinno być oparte również na innych naukach, np. socjologii, pedagogice, ekonomii, prawodawstwie, naukach o moralności. Petrażycki pragnął powiązać prawo z polityką. Bardziej dla niego liczyła się decyzja polityczna, prawo miało uzasadniać jego istotę. Talcott Parsons, autor dzieła „Społeczna kontrola przez prawo”, twórca funkcjonalizmu. Według niego to nie państwo, ale sędzia stosujący prawo powinien odgadywać funkcje jakie prawo powinno pełnić w społeczeństwie, dopasowywać je do interesów społecznych (stąd właśnie funkcjonalizm). Rolą sędziego jest kształtowanie nowych norm prawnych, zgodnych z funkcjonowaniem całego społeczeństwa. Sędzia nie powinien mieć tylko wiedzy prawniczej, ale też socjologiczną, ekonomiczną itd. Moralnosc pol.-zbiór norm harmonijnego życia społecznego rozumianego jako zbiór nakazów – postanowionych na płaszczyźnie politycznej w sposób powszechnie akceptowalny:a)Amoralistyczne;b)Moralistyczne;c)Makiawelistyczny;d)Realizm polityczny;a)jakościowa odmienność polityki (relacje m.in. między pańśtwami) a moralnością (między ludźmi) – nie można oceniać polityki pod względem dobra i zła; Tomasz Mann „Rozważanie człowieka apolitycznego” – artyści nie powinni mieszać się do polityki, bo grozi to wojną;b)jedność polityki i moralności; prymat wartości, np. sprawiedliwości nawet, gdyby miało dojść do walki; wszystko można oceniać w kategoriach moralności; politycy również powinni być moralni; Fr. Ryszka – podaje przykład Ghandiego (idee moralne + polityczne) – walka bez siły;c)– Niccolo Machiavelli (XV/XVI w., poch. z Florencji, był za zjednoczeniem Włoch; „Książę”, „Rozważanie nad pierwszym dziesięcioksięgiem Historii Rzymu Tytusa Liwiusza”, „Historia Florencji”) przeciwieństwo polityki od moralności; zaprzęga moralność w służbie polityki;Państwo to organizacja zapewniająca ład w społeczeństwie – niezbędny do życia ludzi, ma nas poskramiać; Machiavelli tęsknił za narodowym państwem silnym rzadem:1)Równowaga ekonomiczna;2)Korzystne warunki naturalne kraju;3)Cnoty obywatelskie – skłonność obywateli do przestrzegania prawa. d). realizm polityczny – zasada mniejszego zła; polityka wg moranlości nie zawsze jest możliwa. Kultura-wartosci, normy, cele, podzielona przez ludzi i wytworzona w procesie interakcji; jest wartoscia wyuczona w dlugotrwalych procesach socjalizacji. Kultura pol.-G.Almond-okreslony uklad postaw pol. odczuc, informacji i umiejetnosci lub orientacje pol, postawa wobec systemu pol; najwazniejsza jest godsnoc jednostki. A.Jablonski-najwazniejsza wartosc to wolnosc jednostek, wspolnota terytorialna, rownosc wobec prawa. M.Sobolewski0elem. skladowe kultury pol.:1)wartosci i cele do ktorych powinien dazyc system i wartosci;2)reguly zachowania pol. jednostek i gr.3)pdst instytucje pol. i ich rola w systemie; 4 elem.kultury pol.:1)wiedza o polityce,2)ocena tych zjawisk;3)natroje zw. z pol.;4)elem. integracyjny, czynnosciowy. K. Biskupski-kultura pol. to zbior idei, pogladow, teorii, moze byc ksztaltowana na plaszczyzcnie:1-savoir vivre-styl zachowania pol;2psychologicznej-postawa pol.;3systemowej-czesc wielkiego systemu efektu globalizacji;4)socjologicznej-obywatel strzalka instytucja pol.;5)normatywnej-obyczaje i normy regulujace zachowania pol..Panstwa(definicje):1)funkcjonalne- nacisk na f. panstwa; sw.Augustyn-instytucja powolana do karania grzesznikow;J.Bentham-glowna f. panstwa powinno byc dawanie ludziom szczescia;Z.Bauman-postrzeganie panstwa poprzez funckje moze byc wypaczeniem;2)elementarne-J.Jelinek-panstwo sklada sie z obszaru panstwowego i spol. panstwowego;wladza+ludnosc+terytorium, podlega wl. zwierzchniej3)psychologiczne-L.Pietraszewski-''Teoria prawa i panstwo''-panstwo to zbior wyobrazen dot. wladczych stosunkow miedzyludzkich-projekcja miedzy rzadzacym a rzadzonym;4)socjologiczne-panstwo to wspolnota socjologiczna;K.Schmidt-oanstwo to wspolnota regulowana, suweren, ktory decyduje kto jest swoim, a kto obcym, tylko on ma prawo tworzenia na swoim terenie warunkow do zycia;5)klasowe-Marks, Engels, Lenin-organizacja ktora sluzyla do tlumienia konfliktow spol. sila i przemoca, panstwo jest potega, machina do uciskania jednej warstwy przez druga. F. panstwa:I kryterium przestrzenne:1)zew-wykonuje f. w stosunkach miedzynarodowych;2)wew-broni,np przed przestepcami, zajmuje sie godp.;IIdziedziny dzialania panstwa:1.wew,2.zew,3.socjalne,4.gosp-organizatorskie;IIIcel dzialania:1.adaptacyjna-do zmieniajacych sie uwarunkowan adaptacyjnych;2. regulacyjna-wplyw na zachodzace procesy spol.;3-inicjowanie przez panstwo nowych procesow i przeobrazen spol. Formy panstwa-konstytucyjne okreslone sposoby organizacji zycia spol i pol. Organizacja aparatu panstwowego: monarchie-forma rzadow, reprezentant-krol spelniajacy wl. dozywotnio, samodzielnie lub innymi organami;republika-glowa panstwa jednoosobowa lub kolegialna, wybierana na okreslony czas przez wybory lub specjalne kolegium wyborcze. Relacje miedzy organami:a)prezydialne-zamknieta egzekutywa-f. szefa rzadu i glowy panstwa wykonuje jedna osoba:1)system prezydencki-szef rzadu i minister(USA);2)system prezydialny p. Ameryki Lacinskiej-prezydent jest szefem rzadu, ograniczony przez dzialania gabinetu;3)system kolegialny w Szwajcarii-glowa panstwa jest organ kolegialny;b)parlamentarne-podwojna egzekutywa-rozdzielenie glowy panstwa i szefa rzadu Rezim pol.-metody rzadzenia obywatelami:a)demokratyczne-konstytucyjne, suwerennosc narodu, podzial wl., wolnosc:liberalne-hist. najstarsze, pelne pr. wyborcze, wolnosc, wlasnosc, centralny organ panstwowy to parlament. socjalne-powstala w XX w. w RFN, pr. socjalne, gosp, spol i panstwo scisle ze soba powiazane, panstwo ma pr. do ingerowania w celu podnoszenia jakosci zycia obywateli;dem.skonsolidowane-Eur.Zach, USA-wolne wybory, konkurencyjnosc partii zapewniona w konst.;dem. nieskonsolidowane-pr. i wolnosci pol., ale brak konsensusu odnosnie porzadku demokracji;pseudodemokracje-ograniczona rywalizacja pol, wybory w zastrazeniu spol.b)totalitarne-XXw., pochodzi od antyfaszystow;wladza ma kontrole nad obywatelami, nie mozna zyc wlasnym zyciem, wl. wymaga od obywateli zycia pol, obowiazek wiary w to, co narzuci panstwo, na czele partii-nieomylny wodz przez wybory luz nie; dozywotnio wybrany ksiaze, terror-codzienna metoda sprawowania wl. c)autorytatarne-brak mozliwosci i dzial. spol. obywatelskiego, waska, zamknieta elita rzadzaca, ludzie-apatia pol, glosi hasla demokr, nie przestrzega pr. czlowieka, wl. nie przesladuje tych, ktorzy nie mieszaja sie do polityki, np. Polska 1930-1935