Pierwsze ćwiczenia po amputacji

W pierwszych dniach po amputacji pacjent wymaga asysty podczas większości czynności takich jak przechodzenia na wózek inwalidzki i poruszanie się.

Po dokonaniu oceny stanu pacjenta fizjoterapeuta może zalecić odpowiedni zestaw ćwiczeń po to aby utrzymywać go w dobrej kondycji i przygotować do wysiłku związanego z dalszą terapią i nauką chodzenia. Ważne tu mogą być ćwiczenia izometryczne pozwalające utrzymywać odpowiednie napięcie mięśni, pierwsze ćwiczenia z powodzeniem można wykonywać leżąc w łóżku. Kolejnym etapem ćwiczeń jest nauka chodzenia o jednej nodze się przy pomocy balkoniku lub o dwóch kulach.

Wszelkie ćwiczenia po amputacji powinny być wykonywane w uzgodnieniu z terapeutą, ponieważ istnieje ryzyko, iż samodzielnie, źle dobrane ćwiczenia nieodwracalnie pogorszą możliwości rehabilitacji.

Bardzo ważnym jest odpowiednie ułożenie pozycji amputowanej nogi. Pewne pozycje nie są wskazane, niektóre są zakazane. Chodzi tutaj przede wszystkim o ryzyko powstania przykurczów w stawach, które później pogorszą perspektywy protezowania. Niniejsze uwagi stanowią tylko ogólne wskazówki, nie są kompletną instrukcją. Na zdjęciu obok widać krótki kikut goleni pacjenta, u którego zaniedbano przykurcz. Taki stan praktycznie na stałe uniemożliwia porządne zaprotezowanie. Młody jeszcze pacjent obecnie chodzi o kuli widocznie utykając, a mógłby chodzić symetrycznie i bez ograniczeń.

Pacjent powinien pamiętać, że jego współpraca i udział w terapii decyduje o przyszłych możliwościach odzyskania funkcjonalności, a pierwsze dni po amputacji są bardzo ważne.

Obok pokazana kopia znanego z Internetu rysunku pokazującego czego nie wolno pacjentowi po amputacji goleni. Wskazówki te powinny być bezwzględnie stosowane.

amputacja goleni

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Poniżej analogiczny schemat dla osób po amputacji uda.

 

 

 

Profilaktyka przeciwprzykurczowa-

2-4 dni po operacji stosujemy pozycje ułożeniowe:

1. Pw. Leżenie tyłem. Amputowana kończyna dolna wyprostowana w stawie kolanowym, w 3 dniu można obciążyć przednia powierzchnie stawu kolanowego (rzepke) np. workiem z piaskiem w celu utrzymania tego stawu w wyproscie.

2. Pw. Leżenie tyłem amputowana kończyna dolna uniesiona w góre w skos oparta kikutem na miekkim podłożu np. poduszka. Stabilizacja stawu kolanowego w wyproście podwieszka tasmową do łóżka.

W 4-6 dniu po amputacji równolegle do pozycji ułożeniowych wprowadzamy stopniowo ćwiczenia czynne wolne

Szczególną uwagę zwracamy na prostowniki stawu kolanowego mm. czworogłowy uda

Ćwiczenia izometryczne

3-4 tydzień po amputacji

ćwiczenia oporowe dla mmm k.g., obreczy kończyy górnej i tułowia- ta forma ćwiczeń prowadzona jest do 14 dnia na łozkach z uzyciem hantli. Zwracamy uwagę na te grupy mięśni k.g. które decydują o chodzeniu z uzyciem kul łokciowych. Zaliczamy tu mm. najszerszy grzbietu piersiowy wiekszy, naramienny i trójgłowy ramienia. Pozycje to lezenie przodem i tyłem czas ćwiczeń 30 min. liczba powtórzeń 30-50 razy obciazenie od 2 do 5 kg na kończynę tempo szybkie

TERAPIA PRZECIW/PRZYKURCZENIOWA

Do zagojenia rany pooperacyjnej stosujemy pozycje Przeciw-przykurczeniowe:

amputacja uda

_ leżenie na brzuchu lub leżenie na boku po stronie amputowanej,

_ nie wykonujemy rotacji zewnętrznej przy przekręcaniu się, a leżenie tyłem jest z woreczkiem na

kikucie;

po zagojeniu rany pooperacyjnej

_ ćwiczymy mięsnie antagonistyczne do przykurczonych:

amputacja podudzia

_ mięsień czworogłowy uda i wybiorczo mięsnie pośladkowe

amputacja uda

_ mięsnie prostowniki, przywodziciele stawu biodrowego i rotatory wewnętrzne.

_ Zaczynamy od ćwiczeń czynnych wolnych i stopniowo przechodzimy do ćwiczeń oporowych.

_ Jeżeli mamy za mały zakres ruchu w stawie rozpoczynamy ćwiczenia redresyjne – najpierw ręczne, a w dalszym etapie korzystniejsze są wyciągi redresyjne

_ (gdy zaczyna bolec stosujemy masa, ale nie zdejmujemy wyciągu bo ból oznacza jego działanie).

_ Wskazane jest stosowanie zabiegów cieplnych.

REHABILITACJA W PRZYPADKU amputacji kkd przed i po zaprotezowaniu

Usprawnianie pacjentów po amputacji przed zaprotezowaniem:

Cel – wypracowanie odpowiedniego kikuta i podniesienie ogólnej sprawności pacjenta.

I – kształtowanie kikuta:

A). Bandażowanie kikuta.

B). Właściwe ustawienie kikuta.

C). Utrzymanie pełnego zakresu ruchomości w zachowanych stawach.

II – hartowanie kikuta po wygojeniu rany operacyjnej:

A). Szczotkowanie kikuta.

B). Oklepywanie kikuta.

C). Opieranie i osiowy nacisk kikutem na podłoże o różnym stopniu twardości.

III – dotykanie różnych miejsc kikuta pod kontrolą wzroku oraz ćwiczenia ułożenia czucia. Cel – zwalczanie zaburzeń czucia powierzchownego i głębokiego. 

IV – stosujemy ćwiczenia równoważne.

V – ćwiczenia oporowe mięśni kikuta (około 3 tygodnie po zabiegu).

VI – ćwiczenia koordynacji ruchowej.

VII – ćwiczenia ogólnousprawniające:

A). Ćwiczenia oddechowe

B). Ćwiczenia oporowe zdrowych odcinków ciała (około 3-4 dni po zabiegu).

C). Ćwiczenia na sali gimnastycznej (około 2 tygodnie po zabiegu).

Postępowanie usprawniające po zaprotezowaniu:

Cel – wypracowanie umiejętności wszechstronnego posługiwania się protezą.

I – nauka zakładania i zdejmowania protezy.

II – nauka chodów w protezie w różnych kierunkach i po różnej nawierzchni oraz zwrotów, siadania, wstawania (w przypadku amputacji w obrębie kończyn dolnych).

III – nauka chodu po schodach.

IV – zdobycie umiejętności bezpiecznego padania.

V – wyćwiczenie umiejętności posługiwania się protezą, jako wysięgnikiem oraz sprawnego uruchamiania końcówki protezy a także posługiwania się nią podczas wykonywania czynności z życia codziennego.

VI – ćwiczenia ogólnousprawniające (jak przed zaprotezowaniem).

3. Pielęgnacja kikuta

Osoby, które tracą kończynę w nagłym wypadku drogowym lub w pracy stanowią tylko kilkuprocentowy margines wszystkich amputacji. Zwykle operację tę przeprowadza się po uprzednim jej zaplanowaniu. Pacjent jest do operacji przygotowywany, dostaje niezbędne badania i lekarstwa wzmacniające zanim położą go na stole operacyjnym. Jest bardzo ważne, aby osoby zagrożone amputacją, na długo zanim ona nastąpi uzyskały wszelkie informacje dotyczące ryzyka operacji i jej konsekwencji. Nieświadomość i niewiedza potęgują lęk, pogłębiają rozpacz i opróżniają tylko proces psychicznej i fizycznej rehabilitacji.

W przypadku amputacji bandażowanie kikuta rozpoczyna się w pierwszych dniach po operacji, od rany stopniowo w górę. Nakładanie opaski zaczyna się od kilku zwojów wokół końcowej części kikuta, podobnie jak w przypadku opatrunku głowy. Pierwsze zwoje powinny objąć około 1/3 kikuta i należy założyć je ciaśniej tak aby nie spowodować zastoju krążenia w kończynie. Następnie możliwie luźno owija się górne 2/3 kikuta . Ważne jest ażeby cały kikut był owinięty. Stosuje się do tego odpowiedniej szerokości opaski, na udo - 12 cm, a na ramie - 7,5 cm . Siła bandażowania powinna wzrastać z upływem czasu - jest to konieczne w celu dobrego uformowania kikuta co w przyszłości ułatwi dopasowanie protezy.

Innym ważnym elementem w procesie pielęgnowania i usprawniania chorego po odjęciu kończyny jest hartowanie kikuta. Proces ten zaczynamy w kilka dni po operacji, a polega ono na delikatnych masażach ręką osoby przeprowadzającej rehabilitację pacjenta. W kolejnych dniach trzeba poinstruować chorego, by naciskał kikutem na przedmioty miękkie (poduszka, koc, materac itp.), następnie na przedmioty twarde takie jak podłoga czy deska. Stosuje się również obmywanie kikuta co rano zimną wodą, wskazane jest również stosowanie zaleconych przez lekarza środków do nacierania kikuta .Bardzo ważne jest, aby nie używać tłustych kremów ponieważ zmiękczają one nadmiernie skórę, puder zatyka pory i sprzyja powstawania wyprysków i stanów zapalnych skóry. W przypadku pocenia się puder zbija się w grudki co może doprowadzić do podrażnienia skóry i zapalenia mieszków włosowych. Nie zalecanie jest również stosowanie maści na odleżyny, gdyż skóra pod ich wpływem staje się sucha i szorstka. Środki do pielęgnacji kikuta dostępne są w ortopedycznym handlu specjalistycznym. Zabiegi hartowania kikuta mają na celu zwiększenie odporności skóry na otarcia i odleżyny , a także poprawienie krążenia krwi.

 

4. Rehabilitacja

Przy wszelkiego rodzaju amputacjach wskazane jest jak najszybsze rozpoczęcie rehabilitacji. Zaraz po operacji rozpoczyna się ćwiczenia oddechowe i krążeniowe, aby zapobiec ewentualnym niewydolnością organizmu związanym z długotrwałym unieruchomieniem pacjenta. Jeżeli jest taka możliwość przed amputacją, warto uzgodnić z lekarzami i technikami protetycznymi poziom amputacji oraz zapoznać się z możliwościami zaprotezowania. W zależności od miejsca amputacji i długości kikuta stosuje się różnego rodzaju protezy i elementy podtrzymujące protezę na kończynie (pasy i podciśnieniowe leje).

Rehabilitacja zależy od:

- wysokości
- rodzaju amputacji
- rodzaju protezy
- ogólnego stanu pacjenta

Rehabilitacja pacjentów po amputacji urazowej dzieli się na II okresy:
do zaprotezowania, po zaprotezowaniu.

Rehabilitacja pacjentów po amputacji zaplanowanej dzieli się na II okresy:
przed i po amputacji - drugi okres dzieli się jeszcze na II:
do zaprotezowania, po zaprotezowaniu.

W 4-6 dni po amputacji, niezależnie od poziomu odjęcia wprowadza się ćw. czynne wolne, a po dwóch tygodniach ćwiczenia z oporem. Główną uwagę zwraca się na prostowniki stawu kolanowego ( m.czworogłowy uda) a przy amputacjach udowych na m.przywodziciele i prostowniki stawu biodrowego.6 dni po zabiegu wprowadza się ćwiczenia w formie bloczkowo-ciężarkowej. Ćwiczenia prowadzi się według metodyki cw.izotonicznych treningu Lorme,a i Watkinsa oraz izometrycznych krótkich.

 

Pozycje ułożeniowe

Amputacja na poziomie goleni

1. pozycja leżenie tyłem
Kończyna dolna amputowana wyprostowana w stawie kolanowym. W 3 dni po zabiegu obciążenie przedniej powierzchni stawu kolanowego (rzepka).

2. pozycja leżenie tyłem
Kończyna dolna amputowana uniesiona w górę w skos (w pł. strzałkowej) oparta kikutem na miękkim podłożu.
Stabilizacja stawu kolanowego w wyproście, podwieszka taśmowa do łóżka.

3. pozycja leżenie tyłem
Kończyna dolna amputowana wysunięta poza podłoże do połowy uda , szczyt kikuta dolną powierzchnią oparty na podwieszce zamocowanej linką na "bałkanie".
Obciążenie przedniej powierzchni stawu kolanowego workiem z piaskiem (ten zabieg może być stosowany dopiero kilka dni (5-6) po operacji ze względu na ból - nosi cechy wyciągu redresyjnego).

4. pozycja leżenie przodem
Kikut wysunięty poza podłoże.
Na tylnej powierzchni kikuta podwieszka taśmowa z przymocowanym ciężarem (worek z odważnikiem działającym w dół w kierunku wyprostu, udo ustabilizowane podwieszka taśmowa do łóżka (forma wyciągu redresyjnego - może być stosowana po zagojeniu się rany i w przypadku utrwalonego ograniczenia ruchu wyprostu).

 

Amputacja na poziomie uda

1. pozycja leżenia tyłem
Pod plecami, do okolicy krętarzy większych podłożony dodatkowy materac - ta pozycja może być stosowana w pierwszych dniach.

2. pozycja leżenia przodem
Kończyny dolne złączone w przywiedzeniu szeroka taśmowa podwieszka zapobiega tendencjom odwiedzeniowym.
Na okolice pośladkową zakłada się ciężar (worek z piaskiem), który nie pozwala na zgięcie stawów biodrowych - pozycja tą stosujemy w 5-6 dobie po zabiegu.

3. pozycja leżenia przodem
Stabilizacja miednicy do łóżka szeroka podwieszka taśmowa, podwieszka łącząca kikut ze zdrową kończyną (bądź 2 kikuty przy amputacjach obustronnych) zawieszona na "bałkanie" nad stawami biodrowymi, stwarza możliwość umieszczenia obu kończyn dolnych ku górze (stawy biodrowe w przeproście) - stosować ten rodzaj wyciągu 10-14 dni po zabiegu i później.