Malwina Świderska

Fizjoterapia II˚

Semestr III

niestacjonarne

ZAJĘCIA RUCHOWE PO AMPUTACJACH

Amputacja (z łac. amputatio), także odjęcie – zabieg operacyjny polegający na usunięciu narządu lub jego części; nazwa ta jest używana przede wszystkim w odniesieniu do operacji usunięcia kończyny górnej lub dolnej, przebiegającej z przecięciem kości i wytworzeniem kikuta. Amputacje kończyny określa się od wysokości, na której następuje odjęcie i tak np. amputacja uda, to odjęcie kończyny na wysokości uda z przecięciem kości udowej.

Odjęcia kończyn dolnych należą do najstarszych zabiegów chirurgicznych i stanowią ok. 85 % amputacji w ortopedii. Amputacje w 90 % spowodowane są chorobami naczyń obwodowych i rozwojem stopy cukrzycowej . Główny powód to starzejące się społeczeństwo. Pozostałe 10% to zabiegi przeprowadzone wtórnie do urazów, nowotworów, wad wrodzonych i innych zniekształceń kończyn.

Amputacja na poziomie trzonu kości udowej, daje gorsze wyniki funkcjonalne niż zabiegi poniżej stawu kolanowego. Utrata mięśni i stawów w połączeniu z ciężarem protezy stanowi znaczne ograniczenie i zwiększa wydatek energetyczny pacjenta (mniejsze szanse na pomyślną rehabilitację). Jej przewagą jest znacznie lepsze odżywienie kikuta . Obecnie zaleca się odjęcie na wysokości około 13 cm powyżej szczeliny stawu kolanowego. Jest to wystarczająca długość by zamontować nowoczesną protezę wyposażoną w staw kolanowy . Amputacje na wyższych poziomach powikłane są przykurczami zgięciowo-odwiedzeniowymi wynikającymi z zaburzenia równowagi mięśniowej.

Najczęstszym powodem wykonywania amputacji jest zgorzel kończyny spowodowana zaburzeniem lub brakiem ukrwienia zwykle części leżącej najdalej od tułowia będącego wynikiem na przykład zmian miażdżycowych w tętnicach, odmrożenia lub powikłania cukrzycy (tak zwana stopa cukrzycowa) i skrzepliny zatykającej przynajmniej jedną dużą tętnicę, rozległe poparzenie, nowotwór (na przykład mięsak kości - amputacja bywa jedyną szansą dla pacjenta, by uratować mu życie) , zakażenie tkanek miękkich lub przewle­kłe zakażenie kości (oczywiście mowa tu o bardzo ciężkich zakażeniach) którego nie można opanować za pomocą antybiotyków, bardzo znaczne zniekształcenie lub niesprawność kończyny - może to być wada wrodzona albo skutek uszkodzenia tętnicy lub nerwu, długotrwałego zakażenia, rozległych odleżyn spowodowanych uciskiem, czy też obrzęk limfatyczny, ciężki uraz uszkadzający tkanki, tętnice i nerwy w kończynie w ta­kim stopniu, że nie ma szans na jej uratowanie. Głównym celem chirurga jest usunięcie wszystkich tkanek, które są zmienione wskutek choroby i takie ukształtowanie kikuta, aby można było do niego dopasować protezę. Rzadko się zdarza, aby trzeba było amputować całą kończynę. Pozostała jej część, tworząca ki­kut, powinna pozwolić na swobodny ruch w stawie łączącym ją z tuło­wiem oraz pomóc utrzymać równowagę i umożliwić poruszanie się. Najlepiej jest jeśli tylko uda się zachować mięśnie przebiegające między tuło­wiem a kończyną, razem z ich przyczepami do kości, tak by mogły nadal zginać i prostować kończynę w stawie, bo im dłuższy kikut, tym łatwiejszy i większy zakres ruchów, tym lepsza kontrola mięśniowa oraz dużo łatwiejsze przymocowanie i używanie protezy.

Ćwiczenia wzmacniające siłę mięśniową mają ogromne znaczenie, gdyż chodzenie w protezie wymaga dużej siły mięśni. Osoba po amputacji będzie prawdopodobnie miała zaburzenia czucia. W ramach rehabilitacji ćwiczy się więc czucie powierzchowne i głębokie, żeby przygotować chorego do chodzenia w protezie. Istotna jest również pionizacja, ponieważ brak kończyny może powodować problemy z utrzymaniem równowagi.

Kolejnym ważnym elementem jest przyzwyczajanie kikuta do ucisku. Hartuje się go poprzez dotykanie przedmiotów miękkich (materac, woreczek), a następnie twardych (deska).

Należy zawsze pamiętać o ćwiczeniach ogólnorozwojowych (tj. sport, gry zespołowe), gdyż dobra ogólna kondycja jest niezwykle pomocna przy rehabilitacji chorego.

Usprawnianie obejmuje:

1. Usprawnianie przed operacją:

   • ćw. oddechowe, siadanie, ćw. pozostałych kończyn;

   • ćw. wzmacniające mm. pośladkowe, grzbietu, brzucha, czworogłowego;

   • w kkd.

   • ćw. wzmacniające kark, pas barkowy – w kkg.

2. Zabezpieczenie kikuta przed wadliwym ustawieniem:

   • kikut uda ustawia się w odwiedzeniu i zgięciu biodrowym, w kikucie poniżej kolana dochodzi do przykurczu zgięciowego w kolanie;

   • w celu zapobiegania przykurczu zgięciowego w biodrze- leżenie na brzuchu;

   • kikut ramienia ustawia się w zgięciu, odwiedzeniu i rotacji wewnętrznej.

3. Utrzymanie pełnej ruchomości w stawach we wczesnej fazie- ćw. prowadzone

   • po zagojeniu się rany – ćw. czynne w pełnym zakresie, ale bez przyrządów;

   • po 3 tyg. również ćw. oporowe
     w kończynie górnej po amputacji poniżej łokcia trzeba zadbać o pełny zakres zginania łokcia- potrzebny do samoobsługi.

4. Uzyskanie odpowiedniego kształtu kikuta:

   • bandażowanie kikuta albo założenie opatrunku gipsowego;

   • bandażowanie zapobiega też powstawaniu obrzęków.

5. Wzmacnianie siły mięśniowej:

   • ćw. oporowe kikuta stosuje się po 3 tyg. od zabiegu;

   • ćw. zwiększające siłę innych mięśni;

   • nauczenie napinania mięśni w kończynie dolnej w celu stworzenia tzw. pompy żylnej.

6. Ćw. czucia powierzchownego i głębokiego kikuta:

   • ćw. dotyku na przeszczepionych fragmentach skóry;

   • utrata kończyny powoduje zaburzenia równowagi – ćw. równoważne.

7. Hartowanie kikuta:

   • stopniowe przyzwyczajanie kikuta do ucisku – wspieranie go o przedmioty miękkie, potem twarde, np. deska;

   • masaże wirowe, kąpiele wodne z jednoczesnym masażem kikuta gąbką, szczoteczką, kąpiele naprzemienne w ciepłej i zimnej wodzie.

8. Utrzymanie ogólnej sprawności chorego.

Zabiegi fizykalne:

• masaż wirowy – hartowanie kikuta;

• prądy DD – ból kikuta;

• jonoforeza z ksylokainą, nowokainą – działanie p/bólowe;

• magnetoterapia;

• laser niskiej mocy;

• promieniowanie podczerwone – przed redresją;

• masaż mobilizujący bliznę – delikatny masaż wokół szwów.

Podsumowując, podstawowym celem rehabilitacji po amputacji kończyny dolnej jest optymalne przygotowanie osoby do wykonywania codziennych czynności, powrót do życia społecznego i zawodowego. Często wymaga to długotrwałych ćwiczeń, jednak odpowiednio poprowadzona rehabilitacja umożliwia powrót do normalnego funkcjonowania.

Malwina Świderska                                                   

Temat: Ćwiczenia po amputacji w obrębie uda.

Miejsce: sala gimnastyczna

Czas trwania: 45 minut

Il. ćwiczących: 1 mężczyzna po lewostronnej amputacji w obrębie uda

Przybory: materac, woreczki z grochem, guma do ćwiczeń, 2 piłki lekarskie, piłka siatkowa, piłka thera band.

Cel: Zapobieganie przykurczom, wzmacnianie siły mięśniowej kończyn górnych, kończyny dolnej oraz kikuta po amputacji w obrębie uda.

Zadanie ćwiczenia	Opis ćwiczenia	Czas trwania	Uwagi
CZĘŚĆ I  Ćwiczenia rozgrzewające                      Ćwiczenia oddechowe.   CZĘŚĆ II   Ćwiczenia wzmacniające przywodziciele uda oraz prostowniki biodra.       Ćwiczenia wzmacniające kończyny górne.   Ćwiczenia równoważne.           CZĘŚĆ KOŃCOWA III   Ćwiczenia oddechowe.	Przygotowanie do wysiłku  Pozycja wyjściowa: leżenie na plecach na materacu. 1.      Ściskanie i prostowanie palców dłoni. 2  .      Wykonywanie krążeń dłońmi. 3.     Naprzemienne zginanie kończyn górnych w stawach łokciowych. 4.      Wznos kończyn górnych nad głowę. 5.      Odwodzenie kończyn górnych. 6.      Zgięcia podeszwowe i grzbietowe stopy kończyny prawej. 7.      Wykonywanie krążeń stopą kończyny dolnej prawej. 8.      Zginanie kończyny dolnej prawej w stawie kolanowym. 9.      Zginanie naprzemienne w stawie biodrowym lewym i prawym. 10.   Odwodzenie kikuta i kończyny dolnej prawej. Wznos kończyn górnych- wdech, powrót kończyn górnych bokiem wydech.   Pozycja wyjściowa: leżenie na plecach na materacu. 1.   Ściskanie piłki znajdującej się pomiędzy kikutem a kończyną dolną prawą. 2.   Zdrowa kończyna jest przyciągnięta do brzucha, wciskanie kikuta w materac   Pozycja wyjściowa: klęk podparty. 3.      Prostowanie kikuta w stawie biodrowym. 4.        Przyciąganie kikuta do kończyny górnej prawej. Pozycja wyjściowa leżenie przodem. 5. Oparcie dłoni na wysokości barków, odgięcie tułowia w tył, przez wyprostowanie kończyn górnych w stawach łokciowych. Pozycja wyjściowa: siad prosty. 6.       Unoszenie piłki lekarskiej nad głowę. 7.        Rozciąganie gumy: przed klatką piersiową, po skosie oraz nad głową. 8. Rozciąganie gumy: przed klatką piersiową na wysokości barków na boki.  9. Guma zaczepiona o śródstopie prawej kończyny górnej, końce taśmy trzymane w prawej i lewej kończynie górnej, wykonujemy naprzemienne ruchy zgięcia w stawach łokciowych. Pozycja wyjściowa: siad na piłce thera band. 10.        Przekładanie piłki siatkowej wokół tułowia. 11.        Prowadząca rzuca piłką do ćwiczącego pod różnym kątem. 12. Kończyny górne odwiedzione w bok, oderwanie zdrowej kończyny dolnej od ziemi.       Pozycja wyjściowa: siad na piłce lekarskiej. 1.        Wraz z unoszeniem piłki lekarskiej nad głowę wdech, wraz z opuszczaniem piłki wydech. 2.       Wdech wraz z uniesieniem barków do góry, wydech opuszczenie barków.	ok. 20 min.                            ok.20 min.                                               ok.5 min.	Każde ćwiczenie jest powtarzane 10 razy. 3 powtórzenia Każde ćwiczenie jest powtarzane 10 razy.   Każde ćwiczenie jest powtarzane 10 razy. Każde ćwiczenie jest powtarzane 10 razy. Każde ćwiczenie jest powtarzane 10 razy. Każde ćwiczenie jest powtarzane 10 razy.