AKTYWNOŚĆ RUCHOWA ADAPTACYJNA

Dr Józef Krzak

Temat: „Ćwiczenia gimnastyczne dla dzieci niewidomych z zastosowaniem opowieści ruchowej”

Prowadzący: Anna Wojciechowska, Fizjoterapia II rok, II st., gr. 17.

Data: 17.12.2010 r.

Miejsce zajęć: sala gimnastyczna

Czas trwania: 45 minut

Przybory i przyrządy:

sznurek i taśma do wyklejenia granic na podłożu, nagranie z odgłosami kota, piłka do goalball, płyta ze skoczną muzyką.

Charakterystyka grupy:

Liczebność: 10 dzieci (5 dziewczynek, 5 chłopców)

Wiek: 7-9 lat.

Słabowzroczność głęboka (6 dzieci), ślepota umiarkowana (4 dzieci). Brak zaburzeń dodatkowych.

Osoby niewidome, słabowidzące i ociemniałe

Znaczenie wzroku w życiu człowieka

Oprócz poznawania otaczającej rzeczywistości i zdobywania bezpośredniego doświadczenia narząd wzroku ma bardzo duże i wielostronne znaczenie w życiu człowieka, umożliwia bowiem:

- zdobywanie wiedzy pośrednio poprzez lekturę i studia,

- orientację przestrzenną i samodzielne poruszanie się,

- wykonywanie czynności samoobsługowych i gospodarczych,

- wykonywanie pracy zawodowej,

- udział w życiu społecznym,

- ekspresję emocjonalną i funkcjonalną,

- komunikowanie się.

Ogólnie można powiedzieć, że wzrok w procesie nauki i pracy spełnia funkcje: orientacyjną, kierującą i kontrolującą prawidłowość jej przebiegu.

Przyczyny uszkodzenia wzroku

1. Czynniki wewnętrzne: genetyczne, wrodzone, chorobowe.

2. Czynniki zewnętrzne: uraz.

Klasyfikacja uszkodzeń wzroku:

1. Uszkodzenie widzenia centralnego (środkowego)

Obniżenie ostrości wzroku, które występuje wtedy, gdy człowiek nie dostrzega przedmiotów o określonej wielkości z odległości, z jakiej widzi oko pełnosprawne, czyli miarowe. Widzenie centralne mierzy się ostrością wzroku, czyli zdolnością rozróżniania dwóch punktów. Jeśli oko tego nie potrafi i dostrzega te dwa punkty jako jeden zlewający się i niewyraźny punkt lub nie widzi ich wcale, oznacza to, że ostrość wzroku jest obniżona - odbiega od normy. Ustalenia na ile ostrość jest obniżona, dokonuje się za pomocą tablic Snellena (ryc.)

międzynarodowa klasyfikacja obniżenia ostrości wzroku

Kategoria	Stopień uszkodzenia ostrości wzroku	Ostrość wzroku po korekcji	Terminologia (nazwa)
Wzrok w granicach normy	-	od 0,8 do 1,0	wzrok całkowicie normalny
	lekki	poniżej 0,8	wzrok prawie normalny
Slabowzroczność (niedowidzenie)	umiarkowany	poniżej 0,3	słabowzroczność umiarkowana
	znaczny	poniżej 0,1	słabowzroczność znaczna
Ślepota (niewidomy)	głęboki	poniżej 0,05	słabowzroczność głęboka lub ślepota umiarkowana
	prawie całkowity	poniżej 0,02	ślepota prawie catkowita - poczucie światła
	całkowity	0,00	ślepota całkowita

Osobami słabowidzącymi są ludzie, u których ostrość wzroku wynosi od 0,06 do 0,3. W szerokim znaczeniu do słabowidzących zalicza się także osoby ze słabowzrocznością głęboką, zaliczone do osób niewidomych.

Jak widać, granica między osobami uważanymi za niewidome, a słabowidzącymi jest płynna. Zachowanie bowiem najmniejszej sprawności wzroku stwarza możliwość wykorzystania go w różnych sytuacjach życiowych (zobacz- def. pedagogiczna).

1. Zaburzenia widzenia obwodowego - ograniczenia, ubytki pola widzenia.

A) koncentryczne (równomierne) ograniczenie pola widzenia:

- niewielkie,

- umiarkowane,

- znaczne,

- głębokie,

- widzenie lunetowe (widzenie bardzo małą częścią siatkówki),

B) widzenie połowiczne (ślepota połowiczna) polegające na wypadnięciu połowy pola widzenia po lewej lub prawej stronie,

C) inne uszkodzenia pola widzenia (mroczki, ćwiartkowe wypadnięcie pola widzenia).

Oprócz tych dwóch podstawowych czynności wzrokowych zaburzeniu może ulec widzenie barw (ślepota na barwy), widzenie stereotypowe (obuoczne) i widzenie nocne (widzenie w słabych warunkach świetlnych).

Definicja pedagogiczna oparta na kryterium pedagogicznym, za dziecko niewidzące uważa taką osobę, która zachowała zdolność widzenia i traktuje ją jako główne źródło uczenia się. Oznacza to, że dziecko słabowidzące może przez dłuższy czas czytać teksty czarnodrukowane, choćby wymagało to specjalnie powiększonego druku, specjalnych pomocy (lupy), albo jednego i drugiego.

Stan wydolności fizyczno-zdrowotnej osoby z uszkodzonym wzrokiem

1. U dziecka niewidomego od urodzenia rozwija się szereg wadliwych postaw poznawczych, emocjonalnych i społecznych. Widzący osesek wcześ­nie rozgląda się dokoła, podnosi głowę, obraca nią. Później chwyta przed­mioty, przyciąga i czołga się, aby przedmiot zdobyć. Niemowlę niewidome nie jest w takim samym stopniu pobudzane przez naturalne otoczenie. W okresie poniemowlęcym formy ruchu są także ograniczone, a zwłaszcza opóźniony jest rozwój ruchu poprzez naśladownictwo.

Innym zjawiskiem jest szybkie narastanie stałego psychicznego napięcia w oczekiwaniu rzeczy i zjawisk nieznanych. Trwałe napięcie psychiczne, ob­serwowane u niewidomych w każdej fazie życia, jest wyniszczające. Jego skutki są dobrze opisane jako reakcje niespecyficzne na stres.

2. Świadomość niebezpieczeństw związanych z przejawianiem aktywno­ści ruchowej skłania niewidomych do ograniczania ruchów, co sprawia, że żyją oni w stanie permanentnej hipokinezy, będącej źródłem częstego zmę­czenia, patologicznych zahamowań powodujących automatyczne reakcje ograniczonych grup mięśni w formie tików funkcjonalnych i synkinezji, zwanych blindismami. Blindismy są to zespoły tików, odruchów obrony, póz i gestów będących reakcją na niezidentyfikowane obiekty oraz braku mimicznej kontroli własnych zachowań ukierunkowa­nych na środowisko. Poprzez ćwiczenie ruchowe można je zlikwidować.

3. Brak wzroku jest źródłem swoistej postawy niewidomego oraz jego poruszania się: skrzywienie kręgosłupa typu lordoza szyjna, kifoza piersio­wa i dalej lordoza lędźwiowa - wyciągnięte do przodu ramiona, cofnięta głowa i tułów oraz tzw. koguci chód. Wszystko to powoduje gorszą statykę ciała i związane z tym zwiększone zużycie energii podczas ruchu, znużenie wtórne, czerwoność i drażliwość, nawet nocną.

4. Osoby ociemniałe w porównaniu do niewidomych od urodzenia znaj­dują się w sytuacji korzystniejszej. Im później nastąpiła utrata wzroku, tym zjawiska opisane wyżej przebiegają w bardziej śladowej postaci. Jeśli ocie­mniały przejawia odwagę ruchu, to może on bardziej przypominać widzące­go aniżeli niewidomego.

5. Osoby niedowidzące niekiedy znajdują się w sytuacji dylematu zdro­wotnego. Z jednej strony aktywność ruchowa stanowi warunek rozwoju i samodzielności, a z drugiej ograniczenia ruchowe są często wskazane ze względu na potrzebę ochrony wzroku, np. przy zagrożeniu odklejenia siatkówki.

Nawyk ruchu i odczuwanie radości płynącej z ruchu oraz ogólna aktywność porównywal­na do widzących są podstawowymi wskaźnikami efektywności rewalidacji.

Zasady podczas ćwiczeń z osobami z uszkodzeniem wzroku:

• Znane osobie z zaburzeniami miejsce do ćwiczeń, w którym czuje się bezpieczna

• Zabezpieczenie elementów mogących narazić na niebezpieczeństwo

• Porządek na sali i stały układ przyrządów

• Dużo ćwiczeń opartych na orientacji w przestrzeni i w schemacie własnego ciała

• Nauka samodzielnego poruszania się, czynności życia codziennego

• Stymulowanie zmysłów nieuszkodzonych, zwłaszcza dotyku i słuchu

• Zapobieganie deformacjom sylwetki i specyfice chodu osób niewidomych

• Rozbudzanie i stymulowanie wyobraźni

Konspekt zajęć

Część	Tok	Cele operacyjne. Dziecko:	Procedury
			Treści – przebieg zajęć
wstępna 10- 15 min.	Zbiórka: Powitanie grupy, sprawdzenie obecności. Taniec- rozgrzewka Zagadka słuchowa	- poprawnie sylabizuje i wyklaskuje wyraz, - podaje dłoń do powitania, - zna nazwy wymienionych części ciała i porusza nimi w rytm muzyki, - izoluje odpowiednie części ciała podczas tańca, - słucha uważnie (stymulacja percepcji słuchowej), - rozróżnia odgłosy wydawane przez kota, - jest zmotywowane do dalszych ćwiczeń, w których „będzie” kotem.	Wyjaśnienie zasad panujących na ćwiczeniach. N. czyta listę obecności. Gdy dziecko usłyszy swoje imię, sylabizuje wyraz „jestem” jednocześnie klaszcząc w dłonie. Dzieci witają się uściskiem dłoni z N. i rówieśnikami siedzącymi po obu stronach. Dzieci „tańczą” wymienionymi przez N. różnymi częściami ciała w rytm piosenki. N. odtwarza nagranie z odgłosami wydawanymi przez kota. Zadaniem dzieci jest odgadnąć „cóż to za zwierzę?”
Główna 30- 40 min.	Ćwiczenia metodą opowieści ruchowej.	- pobudza swoją wyobraźnię, - poznaje nowe formy ruchu, - „wciela się” w postać, - stymuluje percepcję słuchową, - stymuluje percepcję dotykową, - ćwiczy orientacje w przestrzeni, - ćwiczy orientację we własnym ciele, - usprawnia motorykę dużą,	Dz. naśladują koty, podczas słuchanej opowieści. Pozycja wyjściowa: embrionalna. - Kotki budzą się, przeciągają, wyciągają do przodu łapki, otrzepują futerko (grzbiet, kd, kg). - Kotki pija mleko (pompki „damskie”). - Idą na spacer (pozycja czworacza wysoka). - Na ich drodze leżą gałęzie, muszą je przekroczyć, podnoszą wysoko łapki. - Na jedno klaśnięcie zatrzymują się, na dwa przyspieszają. - Napotykają na drodze nisko osadzone konary- turlają się pod nimi. - Zbliżają się do ula. Na hasło: ”pszczoły”- zastygają w bezruchu. - Pszczoła ukąsiła jednego kotka. Inne kotki podchodzą, by go pocieszyć- Wskazane przez N. dziecko miauczy, reszta dzieci podchodzi to tej osoby i głaszcze ją. - Kotki przechodzą przez tunel- Dz. czołgają się. - Kotki bawią się piłką do goalball: turlają rękami, głową.
Końcowa 5- 10 min.	Ćwiczenia rozluźniające, oddechowe. Pożegnanie grupy.	- odpoczywa, relaksuje się.	- Kotki rozchodzą się po sali i kładą się w wybranym przez siebie miejscu. Mruczą ze zmiennym tempem i głośnością. - Kotki przeciągają się. Iskierka Dzieci stoją w kręgu i podają sobie kolejno uścisk dłoni, które trzymają za plecami. Uścisk ma wrócić do osoby, która „wypuściła” iskierkę. W trakcie zabawy panuje cisza.

Skróty:

Kg- kończyna górna

Kd- kończyna dolna

N- nauczyciel

Dz- dziecko

Bibliografia:

1. Dykcik Wł.: Pedagogika specjalna. Poznań 1998

2. Sękowska Z.: Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej. Warszawa 1998

3. http://www.profesor.pl

4. Materiały własne