EDUKACJA I REHABILITACJA OSÓB NIEWIDZĄCYCH I SŁABO WIDZACYCH

1. Budowa, funkcjonowanie i znaczenie narządu wzroku. Etiologia inwalidztwa

wzroku.

Oko• narząd receptorowy przetwarzający energię świetlną w impulsy nerwowe. Na siatkówce znajdują się receptory: czopki i pręciki.

Warstwa zewnętrzna: twardówka

Warstwa środkowa: naczyniówka

Warstwa wewnętrzna: rogówka, siatkówka (czopki i pręciki)

Funkcje wzroku:

1.orientacyjna,

2.kierująca,

3.kontrolująca.

Oś optyczna oka (łączy najbardziej wysunięty punkt z przodu z biegunem z tyłu)

Oś widzenia (łączy dołek środkowy plamki żółtej znajdujący się na siatkówce z przedmiotem, na który patrzymy).

Proces widzenia:

Na siatkówce powstaje obraz odwrócony, pomniejszony, rzeczywisty. Najbardziej ostry obraz jest na plamce żółtej. Układ optyczny oka złożony jest ze struktur i płynów przejrzystych załamujących promienie świetlne (rogówka, ciecz wodnista znajdująca się w komorze przedniej, soczewka, ciało szkliste). Promienie świetlne równolegle padają na rogówkę, załamują się i skupiają na ognisku leżącym na siatkówce. Oś optyczna oka nie pokrywa się z osią widzenia. Dzięki czopkom odróżniamy szczegóły przedmiotu, barwę. Pręciki- widzenie w ciemności; pręciki funkcjonują dzięki rodopsynie ( ze względu na barwę nazywana też purpura wzrokową- światłoczuły barwnik występujący w narządzie wzroku, dokładniej w siatkówce). Rodopsyna rozkłada się pod wpływem światła.

Pole widzenia - obraz przestrzeni, która w danym oku widzimy. Widzenie centralne, obwodowe (coś, co widzi się w otoczeniu)

Fuzja - zlewanie dwóch obrazów w jeden (6 msc życia). Ośrodek korowy znajduje się w płacie potylicznym, dzięki czemu widzimy jeden obraz.

Dwojenie fizjologiczne- np. gdy palec trzymamy w odległości 30cm a patrzymy na obiekt dalej, to widzimy go podwójnie.

___________________________________________

Bodźce z siatkówki przekazywane są za pośrednictwem komórek nerwowych dwubiegunowych i zwojowych do ciała kolankowego bocznego, gdzie znajduje się IV nerw czuciowy.

Nerw czaszkowy- wzrokowy przewodzi impulsy do korowego ośrodka widzenia. Bierze początek nad siodełkiem tureckim na skrzyżowaniu wzrokowym. Uszkodzenie odcinka śród lub pozagałkowego nerwu może powodować uszkodzenie czynności nerwu lub ślepotę.

Niedowidzenie połowicze - zależy od uszkodzenia nerwu wzrokowego, płatu

potylicznego. Osoba widzi tylko połowę.

Jeśli jest całkowite uszkodzenie nerwu po str. Lewej to powstają ubytki połowicze widzenia po stronie prawej.

6 mięsni wzrokowych: cztery mięsnie proste: górny, dolny, wewnętrzny, zewnętrzny; skośny górny, skośny dolny; unerwiają nerw okołoruchowy; dzięki temu oko wykonuje ruchy w poziomie, pionie.

W czasie przenoszenia wzroku z przedmiotów odległych na bliskie, gałki oczne wykonują ruch tak że osie patrzenia początkowo ustawione równolegle, zaczynają się przecinać (tzw. konwergencja- jednoczesny ruch gałek ocznych ku linii pośrodkowej przedniej dzięki skurczowi mięśni prostych przyśrodkowych oczu, unerwionych przez III nerw czaszkowy).

Narząd wzroku:

Aparat ochronny (powieki, spojówka gałkowa i powiekowa, narząd łzowy).

- ochrona przed urazami mechanicznymi, kurzem, dymem, nadmiarem światla, czynnikami termicznymi

Gałka oczna z mięśniami gałkoruchowymi i oczodołową częścią nerwu wzrokowego)

Przystosowanie do widzenia w jasności i ciemności (adaptacja do widzenia w jasności i ciemności). Proces widzenia w ciemności przebiega dwuetapowo:

3. Trwa 5 -15 min (wrażliwość wzrasta, włącza się widzenie ekotopowe-rozszerza się źrenica i wzrasta wrażliwość pręcików. W pręcikach regeneruje się purpura wzrokowa (rodopsyna)

3. 30 min - dalej postępujące adaptowanie się do ciemności.

Nie każde oko może przystosować się do ciemności, może to być spowodowane np. przez niedobór witaminy A.

Adaptacja do światła- reakcje źrenic i powiek, w siatkówce rozpada się rodopsyna, pręciki wyłączają się z procesu widzenia. Czynne są czopki i jest to widzenie fotopowe.

Widzenie barwne- wzrokiem oceniamy światło pod względem ilości i jakości. Światło ocenia się jako biale, czyli odczuwa się achromatycznie.

Barwy dopełniające- z barwy podstawowej tracą właściwości wywoływania danych wrażeń, zlewają się ze sobą i daja wrażenie achromatyczności.

Daltonizm - wrodzone nierozróżnianie barw.

1. ślepota barwna całkowita (widzenie achromatyczne)- osoba widzi jak w telewizorze czarnobiałym.

1. Ślepota częściowa (osoby nie widzą niektórych barw)

• protanopia: osoba nie widzi czerwonego

• deuteranopia: osoba nie widzi zielonego

• tritanopia: osoba nie widzi fioletowego

Uszkodzony określony rodzaj czopków. Schorzenie dziedziczne, częściej u mężczyzn: (5-8% mężczyzn, 0,5% kobiet)

Tablice Ishigary (określają niedowidzenie barwne).

Refrakcja (łamliwość) zdolność i siła załamywania promieni świetlnych, refrakcja dla ludzkiego oka 66 D (dioptri).

Oko miarowe (zdrowe) - promienie skupiają się na siatkówce.

U krótkowidza (MYOPIA) - promienie świetlne skupiają się przed siatkówką. Gałka oczna jest wydłużona. Często do krótkowzroczności dochodzi w okresie dojrzewania, soczewka zbyt mocno skupia promienie świetlne. U dalekowidza - zbyt mała gałka oczna, promienie skupiają się za siatkówką, obrazy są nieostre.

Mała krótkowzroczność - do 4 D (dioptri) Średnia - do 8 D Duża - powyżej 8 D

Krótkowzroczność czasami jest przy cukrzycy.

Nadwzroczność (HYPERMETROPIA) - osoba widzi dobrze z daleka, źle z bliska.

Promienie równoległe są slabiej załamywane przez układ optyczny, przecinają się za siatkówką. Obraz na siatkówce jest nieostry.

Nadwzroczność starcza (ok. 40 r.ż.) soczewka robi się coraz mniej elastyczna.

Szkła dla krótkowidza (sferyczne) "-" Dla dalekowidza "+"

Astygmatyzm (niezborność oka): promienie świetlne załamują się w różnych płaszczyznach. Obrazy są zamazane, zniekształcone. Przyczyna: nieprawidłowa krzywizna rogówki.

Różnowzroczność- istnienie różnej refrakcji w każdym oku.

Ostrość wzroku- zdolność rozróżniania dwóch punktów najbliżej siebie leżących jako dwóch różnych punktów. Aby rozróżnić te dwa punkty oko musi odebrać to wrażenie dwoma najmniejszymi światłoczułymi elementami siatkówki tj. czopkami, rozdzielonymi trzecim czopkiem. Jednostka miary ostrości wzroku- kąt jednej minuty.

Ostrość widzenia = Visus V= 5/ 5 (licznik) - z jakiej odległości widzi dana osoba.

(mianownik) - z jakiej odległości obraz powinien być widziany.

V= 1/∞ (badany potrafi zobaczyć tylko światło)

V= 0 (nie odróżnia światła od ciemności).

Etiologia utraty wzroku wg Z. Sękowskiej:

1. Czynniki genetyczne (wyniki mutacji genetycznych, szczególnie można podejrzewać, gdy w rodzinie jest kilka przypadków braku widzenia lub wad wzroku, zwłaszcza w kilku pokoleniach)

2. Wady wrodzone analizatora wzrokowego i uszkodzenia okołoporodowe- schorzenia płodu w łonie matki związane m.in. z nadużywaniem leków, alkoholizmem, zatruciem związkami chemicznymi- ołowiem, talem, chorobami matki- rózyczka, toksoplazmowa, opromienieniami jonizującymi, mechanicznymi uciskami i urazami mogącymi prowadzić do wylewów krwi do siatkówki, pęknięcie torebki soczewki.

3. Choroby analizatora wzrokowego np.( jaskra, zaburzenie w kształcie i wielkości gałek ocznych, zmętnienie rogówki lub ciałka szklistego, zaburzenia nerwu wzrokowego, zmiany w mózgowych szlakach wzrokowych).

4. Choroby zakaźne przebiegające z wysoką temperaturą oraz nowotwory (ospa, zapalenie opon mózgowych, szkarlatyna, choroby tropikalne).

5. Zatrucia (np. alkoholem), cukrzyca.

6. Urazy mechaniczne, termiczne, chemiczne.

7. Awitaminoza (brak Wit. A).

8. Zmiany starcze.

1. Choroby i dysfunkcje narządu wzroku. Wpływ braku wzroku na rozwój poznawczy, emocjonalny, motoryczny i społeczny dziecka.

Najczęstsze utrudnienia przy niedowidzeniu:

1. Różnego rodzaju ubytki w polu widzenia:

Barwnikowe zwyrodnienie siatkówki - brak widzenia obwodowego, mimo iż centralne pole widzenia jest sprawne. Gdy zaburzone jest centralne widzenie to nieregularnie pojawiają się plamki czarne lub mroczki. Osoba ma problemy z czytaniem, pisaniem, ortografią.

Ubytki dwuskroniowe - istnieją one w sytuacji, gdy pojawia się nowotwór uciskający przysadkę mózgową w okolicy skrzyżowania nerwu wzrokowego. Występują ubytki prawo lub lewo skronne.

Ślepota mózgowa - dziecko widzi jednak nie rozumie widzianych obrazów mimo prawidłowej budowy gałki ocznej.

1. Brak lub znaczne uszkodzenie akomodacji:

Akomodacja(nastawność)- zależy od skurczu mięśnia rzęskowego i elastyczności soczewki; z wiekiem tracimy tę zdolność (zwykle >60 r. ż. Przestaje działać).

Całkowity brak akomodacji (np. po usunięciu soczewki, w zespole Marfana, przy dyfterycie) lub jej uszkodzenie powoduje trudności w pracy szkolnej.

1. Oczopląs- mimowolne ruchy gałek ocznych. Mogą mieć różne natężenie, stopień. Powstaje w bardzo wczesnym wieku przed wystąpieniem fiksacji. Oczopląs występuje w bielactwie, po operacjach zaćmy wrodzonej, po uszkodzeniach siatkówki.

Oczopląs może być:

- całkowity lub częściowy,

-wrodzony lub nabyty,

- trwały lub okresowy,

- obrotowy, skośny,

- pionowy, poziomy,

-wahadłowy, skaczący.

Zwykle obuoczny, czasami jedno. Nie występuje u osób zupełnie niewidomych.

1. Zaburzenia adaptacyjne siatkówki:

Adaptacja narządu wzroku do zmiennego oświetlenia uzalezniona jest od prawidłowego funkcjonowania komórek pręcikowych siatkówki.

Np. Kurza ślepota - ślepota zmierzchowa, światłowstręt. Występuje u osób ze schorzeniami siatkówki. Objawy: ból głowy.

1. Ślepota na barwy:

Daltonizm - najczęstszą formą daltonizmu jest nierozpoznawanie barw czerwonej i zielonej. Częściej występuje u chłopców.

1. Ograniczenia w ruchach gałek ocznych:

Objawami zaburzeń nerwowo- mięśniowych jest oczopląs i zez (ograniczenia ruchów gałek ocznych i nieprawidłowe ich ustawienie).

Zez może być zbieżny, rozbieżny, stały lub okresowy, ku górze, ku dołowi. Przy zezie stałym lub rozbieżnym osoba widzi tylko jednym okiem. Gdy zez jest zwykły wystarczy leczenie korekcyjne (ćw. ortoptyczne, aby wywołać prawidłowe widzenie u dzieci). Zez może być naprzemienny, najczęściej powstaje we wczesnym dzieciństwie. Dzieci jednoroczne powinny być badane. Zez można skorygować do 6 r.ż. By przywrócić widzenie prowadzi się ćwiczenia ort optyczne i stereoskopowe. Przy porażeniach mięśni przeprowadza się operację.

Przyczyny zeza:

• wady wzroku,

• choroby zakaźne (np. odra, szkarlatyna),

• nadwrażliwość dziecka,

• niedorozwój psychiczny,

• nieprawidłowy rozwój oczodołów,

• wrodzone porażenie mięśni oka,

• nieprawidłowe unerwienie,

1. Wady wrodzone:

a) Brak gałki ocznej - trisomia 16,18 pary chromosomów, Zrośnięcie powiek,

2. Cyklopia – zlanie się razem w linii środkowej zawiązków gałek ocznych, wady kresomózgowia i czaszki. Przenoszenie przez gen recesywny. Dzieci są niezdolne do życia.

2. Małoocze - jedno oko lub drugie jest mniejsze niż normalnie. Recesywnie lub dominująco.

2. Wady wrodzone rogówki - zmętnienie całkowite lub częściowe, wrodzone wady tęczówki lub źrenicy, brak tęczówki, bielactwo (brak pigmentu oka),

2. zaćma wrodzona (różyczka),

2. wady wrodzone naczyniówki i siatkówki (toksoplazmoza),

Wady rozwojowe:

Zespół Marfana- występuje rodzinnie; długie, cienkie palce nóg i rąk, wiotkie wiązadła, niedorozwój mięśni, obustronne przemieszczanie soczewek, wady serca.

Stożkoglowie- (głowa stożkowa, gałki oczne wytrzeszczone, szerokie
ustawienie oczu, zez rozbieżny, oczopląs, obniżenie ostrości widzenia),

Krótkogłowie

Zespół Crouzona- dziedziczenie autosomalne dominujące; wytrzeszcz gałek ocznych, częste zapalenie spojówek,, zez, bardzo słaby wzrok.

Choroby nabyte:

Jaglica- wirusowa choroba zakaźna. Obecnie na świecie 20 tys. Osób nie widzi po jaglicy. Jeśli do worka spojowego dostanie się substancja z oka chorego, rozwija się od 5 do 12 dni. W spojówce powstają grudki podobne do kaszy jaglanej- w tym stadium można leczyć. Gdy choroba nie będzie leczona grudki się powiększają, wychodzą na powieki zaczynamy mieć poczucie ciała obcego. Na rogówce mogą występować blizny, może dojść do zmętnienia rogówki i zaniku widzenia.

Zaćma (katarakta) - nabyta, starcza, cukrzycowa, hutnicza, wrodzona, urazowa, spowodowana źle działającymi narządami dokrewnymi, zatruciem i powikłaniem innych chorób (jaskry, zaćmy wtórnej, powikłania zaćmy pierwotnej). Zaćma wrodzona powstaje w życiu płodowym, zaćma to całkowite lub częściowe zmętnienie soczewki. Zmętnienie może być biegunowe, co nie upośledza widzenia, występuje też zmętnienie warstwowe upośledzające widzenie. Osoba gorzej sobie radzi w słabym oświetleniu, widzi przedmioty w barwnej otoczce, widzi tylko światło i ciemność, widzi światło czerwone i zielone, słabo widzi światło niebieskie i fiolet. Zostało to pochłonięte przez żółty filtr soczewki. Leczenie polega na operacyjnym usunięciu soczewki.

Jaskra - jest spowodowana nieprawidłowym ciśnieniem śródgałkowym. Prawidłowe ciśnienie ciałka szklistego wynosi od 14 do 36 mmHg, to czy prawidłowe jest ciśnienie w gałce ocznej związane jest z ogólnym stanem organizmu, stresem. Przyczyna: czynniki hormonalne.

JASKRA:

- pierwotna:

Ostra zapalna pierwotna - objawami jest widzenie przez mgłę, widzenie światła w aureoli, bóle głowy, gorsze widzenie w ciemności, gorsze widzenie z bliska, wzrost ciśnienia śródgałkowego, a w następstwie ostry napad jaskry, mdłości, wymioty, podwyższona temperatura, uszkodzenie widzenia tylko do poczucia światła.

Przewlekła zapalna - bóle gałek ocznych, zamglony wzrok, koła tęczowe, gorsze widzenie po zmierzchu, nieleczona prowadzi do pogorszenia wzroku. Ciśnienie rzadko przekracza 50 mmHg.

Jaskra prosta - przebieg jest nieuświadomiony, źrenica źle reaguje na światło, ostrość wzroku jest prawidłowa, bóle głowy u takiej osoby wymagane są systematycznego badania.

Jaskra dziecięca (wodoocze) - rozwija się do 10 r. ż., może być wrodzona. Czasami dotyczy jednego oka (wole oko) - ciecz wodna nie ma gdzie odpłynąć. Leczenie farmakologiczne, operacyjne.

Czynniki zwiększające wystąpienie:

- cukrzyca, wcześniejsze wystąpienie u rodziny,

- krótkowzrocznośc, regularne stosowanie leków

- urazy oczu, wiek powyżej 40 r. ż.,

- naczyniowe czynniki ryzyka (np. ciśnienie krwi, zaburzenia krzepnięcia krwi)

Zalecenia:

- leki, okresowe badanie kontrolne

- stały kontakt z okulistą,

- informowanie innych lekarzy o tym, że ma się jaskrę,

- uregulowany tryb życia, unikanie przebywania w ciemności,

- zakraplanie oczu przed oglądaniem telewizji

- nienoszenie ciasnych kołnierzyków,

- picie małych porcji płynów, unikanie kawy, 8h snu, odpoczynek leżący po obiedzie.

Zapalenie nerwu wzrokowego:

- jest powikłaniem innych chorób (np. grypy, zapalenia migdałków, stwardnienie rozsiane), zatruć związkami chemicznymi (alkohol metylowy), zatruć zw. Ołowiu,

- może objąć 1 nerw

- objawy:

*bóle głowy i gałek ocznych,

*nudności, wymioty

*zaburzenia oddechowe

*zaburzenie widzenia środkowego

Zanik nerwu wzrokowego (przyczyny):

- powikłanie zapalenia nerwu wzrokowego,

- ucisk nerwu przez guzki w oczodole

- spowodowany urazem (rany kłute oczodołu)

- choroby ośrodkowego układu nerwowego

- powikłanie jaskry

- stracenie dużej ilości krwi

Wpływ braku wzroku na funkcjonowanie (rozwój: poznawczy; motoryczny, osobowości, emocjonalny, społeczny):

- rozwój poznawczy:
- ograniczona możliwość odbierania bodźców wizualnych, co wpływa na spostrzeganie i myślenie,

- ograniczenie samodzielności,

- ograniczenie zainteresowań,

- zawężone możliwości zawodowe,

- zaburzony obraz własnego ciała i trudności z wyobrażeniem ruchu swojego ciała, innych osób i przedmiotów,

- brak naśladownictwa wzrokowego,

- myślenie dominuje synteza nad analizą

- treść spostrzeżeń jest uboższa (o barwę i przestrzeń)

- myślenie abstrakcyjne podobne jak u widzących

- rozwój motoryczny:

- może być nieco opóźniony, jednak nie wynika to z faktu, iż osoba nie widzi, tylko z wychowania,

- blindyzmy (autostymulacje)- zastępowanie sobie ruchu np. poprzez kiwanie się, ssanie palca

- niewidomi od urodzenia:

*ramiona sztywne

*wysunięcie rąk do przodu

*podnoszenie wysoko nóg

*nienaturalna mimika twarzy

- rozwój osobowości i emocjonalny:

- ograniczony udział w życiu społecznym i utrudnienia przestrzenne przyczyniają się do frustracji,

- przeciążenie układu nerwowego gdy potrzeby nie są zaspokojone,

- niski próg frustracji,

- częsta skłonność do reakcji ujemnych (np. depresja, przygnębienie, rezygnacja),

- duża wrażliwość,

- wystepuje lęk przed nowymi sytuacjami,

- większy poziom egocentryzmu, zarozumiałość,

- zamknięcie się w sobie,

- nadmierne gadulstwo, ucieczki w fantazje,

- problem z ekspresją uczuć (trudności w nawiązywaniu kontaktu)

Sękowska: ok. 30 % dzieci ma zaburzenia emocjonalne (labilność emocjonalna, hipochondria), problemy z ekspresją własnych uczuć i nawiązywania kontaktów społecznych. Duży wpływ ma odporność emocjonalna, poziom inteligencji, widoczność niepełnosprawności, poziom neurotyzmu (typ: ekstrawertyk, introwertyk).

- rozwój społeczny:

- ważny jest wiek, płeć, poziom/stopień utraty wzroku,

- mniejsza samodzielność mniej poznanych osób

- dzieci wykazują niechęć do poznawania nowych osób,

- uniemożliwione obserwowanie innych (naśladownictwo),

- izolacja od otoczenia,

- społeczna bierność, nadwrażliwość, podejrzliwość

- największy wpływ na rozwój społeczny ma rodzina, wraz z wiekiem większy
wpływ ma środowisko

*przyczyny ograniczeń w zyciu społecznym:

• problemy ze współżyciem społecznym związane z poczuciem inności, brakiem zaspokojenia potrzeby szacunku, miłości,

• ograniczenie samodzielności i niezależności od innych,

• ograniczenie możliwości wyboru drogi życiowej i zawodu.

1. Metody pracy z małym dzieckiem niewidomym i jego rodzicami w warunkach domu rodzinnego.

T. Majewski: Zadania rehabilitacji osób niewidomych.

1. Doprowadzenie organizmu do fizycznej sprawności poprzez ogólne i manualne usprawnienie motoryczne, zdrowotne.

1. Psychiczna adaptacja do nowych warunków i sytuacji bez wzroku (psychiczna rehabilitacja) ważna dla ociemniałych. Wykształcenie aktywnej postawy wobec rehabilitacji, adaptacja niepełnosprawności, wykształcenie właściwej postawy do siebie i innych, ustalenie planów na przyszłość.

1. Opanowanie umiejętności samodzielnego poruszania się (orientacja w przestrzeni).

1. Opanowanie umiejętności niezbędnych w życiu codziennym (samoobsługa, czynności gospodarcze).

1. Opanowanie umiejętności czytania i pisania systemem punktowym, pisanie na maszynie czarno-drukowej i komputerze.

1. Zapoznanie z działaniem i wypracowanie umiejętności korzystania z urządzeń technicznych kompensujących brak wzroku.

1. Uczestnictwo w życiu społecznym i rozwijanie zainteresowań,

1. Przygotowanie do pracy zawodowej (z uwzględnieniem zainteresowań, możliwości).

Pomoc dorosłych musi bvć dobrze przygotowana, trzeba tak postępować, aby wyzwalać aktywność własna dziecka:

2. Nie stosować postawy nadopiekuńczości i współczucia.

2. Nie pocieszać w niepowodzeniach zbyt szybko, dziecko powinno nabyć odporności.

2. Ważna jest konsekwencja w wymaganiach.

2. Ujednolicenie sposobów postępowania z dzieckiem.

2. Należy pamiętać, że rozwój dziecka z uszkodzonym wzrokiem może przebiegać wolniej.

2. Każdy krok jest ważny.

2. Nie przesadzać w dostarczaniu zbyt wielu bodźców na raz.

2. Jednakowy stosunek do wszystkich dzieci.

Oregoński program rehabilitacji: Jest stosowany we wczesnej interwencji z dziećmi niewidomymi i słabo widzącymi, przeznaczony dla dzieci od urodzenia do 6 r. ż. Program powstał w Stanach zjednoczonych w latach 70. Autorkami są Brown, Simmons, Methvin, Program składa się z 693 ćwiczeń, które tworzą ciąg od najłatwiejszych do najtrudniejszych. Jest to graficzny profil postępów. Założenia:

1. Większość dzieci niewidomych przechodzi przez te same etapy i sekwencje rozwoju, co dzieci zdrowe.

2. Proces rozwoju poszczególnych funkcji może przebiegać dłużej.

3. Konieczne są modyfikacje środowiska uczenia się i dojrzewania.

4. Strategie uczenia się są takie same, co w przypadku dzieci widzących.

Program składa się z trzech części:

I) Podręcznik dla konsultantów (użytkowników) programu ( opis metody,

stosowanych technik, jak oceniać postępy).

II) Inwentarz umiejętności i sprawności (poziom rozwoju dziecka, funkcji):

• funkcje poznawcze, -język,

• samodzielność,

• socjalizacja,

• mała motoryka,

• duża motoryka,

Inwentarz ma służyć, aby wybrać właściwe cele i zadania oraz zapisywać nowe sprawności.

III) Zestaw ćwiczeń (podzielony na sześć dziedzin rozwoju, a umiejętności z tych dziedzin są podzielone na kategorie wiekowe i stopień trudności) 0-1,1-2, 2-3,3-4,4-5,5-6. Nauczanie preskryptywne wg szczegółowych recept.

• każda umiejętność jest dzielona na mniejsze elementy składowe, które razem tworzą sekwencję i jedna wynika z drugiej,

• rozbicie umiejętności na elementy składowe, wybieranie etapu, którego chcemy uczyć. Wyznacza się cel behawioralny (trzeba określić, kto ma wykonać zadanie, w jakich warunkach, jaki poziom uznajemy za wystarczający, aby to zadanie zaliczyć),

• wymaga się, aby sposób uczenia był wyrażony prostym językiem,

• każde ćwiczenia ma swój numer, co pozwala łatwiej je odnaleźć,

Tym programem pracuje się w ośrodkach wczesnej interwencji oraz w domu. Zaleca się, aby rodzice małego dziecka niewidomego:

1. Kochali dziecko takim, jakie jest,

1. Nie dopasowywali dziecka do swoich o nim wyobrażeń,

1. Starali się poznać potrzeby i możliwości dziecka,

1. Ważne, aby zapewnili dziecku poczucie bezpieczeństwa,

1. Zachęcali dziecko do samodzielności,

1. Nie wyręczali dziecka w wykonywaniu czynności,

1. Rodzice powinni zastanowić się, co wyeliminować w otoczeniu, aby poprawić funkcjonowanie dziecka niewidomego,

1. Rodzice powinni chwalić za każdą poprawnie wykonaną czynność,

1. Ważna jest rozmowa z lekarzem,

1. Rodzice powinni nawiązywać kontakt z innymi rodzicami dzieci niewidomych.

Wskazówki dla rodziców dzieci niewidomych:

- od urodzenia do 6 miesiąca życia:

- rodzice muszą utrzymywać bardzo bliski kontakt fizyczny z dzieckiem,

- często trzymać na rękach (twarz dziecka zwrócona powinna być ku twarzy matki/ojca, by dziecko mogło dotykać twarzy),

- ubranka powinny być w kontrastujących barwach,

- nad łóżeczkiem zawieszać zabawki (z dźwiękiem) o różnej fakturze,

- na mankiety zakładać kolorowe frotki itp.

- właściwe oświetlenie oglądanych przedmiotów (światło rozproszone)

- okno nie powinno być za osobą stojącą,

- rodzice powinni opisywać wszystkie czynności słownie

- od 7 miesiąca życia do 12 m.ż.

często zmieniać przedmioty będące w polu widzenia dziecka i opisywanie

wyglądu.

• powierzchnia do zabawy jest ważna. Powinna mieć spokojną kolorystykę np. ciemny dywan i jasne zabawki. Ważny duży kontrast.

• dziecko umieszczać w miejscach takich, aby mogło obserwować dzieci dorosłe. Zwracanie uwagi na kolory przedmiotu.

• zwracanie uwagi na mijane przedmioty podczas spaceru. Rodzice powinni mówić, jakie elementy mijają z dzieckiem.

• ćwiczenia do wrzucania małych przedmiotów do pojemników, ścianki kontrastowe do tego, co się tam wrzuca.

- 1 rok życia

- zachęcać dziecko do chodzenia,

- wspólne oglądanie kolorowych obrazków w książkach

- ćwiczenia z koordynacji wzrokowo- ruchowej

- zabawy w piasku i wodzie

- nawlekanie korali

- 2 rok życia

• rysowanie (kredki świecowe, fluorescencyjne).

• oświetlenie indywidualne dostosowane do każdego dziecka.

• czynności samoobsługowe (miseczki do jedzenia w kontrastowym kolorze).

• nie zmuszać dziecka do samodzielnego jedzenia, chodzenia do toalety.

• nie wyręczać.

• chwalenie za najmniejszy sukces.

• ćwiczenia w ubieraniu powinno się robić przed lustrem, z przodu na ubraniach powinny być aplikacje.

-3 rok życia

• w trakcie spacerów zaleca się, aby zbierać okazy.

• ćwiczenia w omijaniu przeszkód, orientacja przestrzenna.

• obserwacje przyrody na obrazkach.

• loteryjki obrazkowe.

• wspólne rysowanie z dzieckiem.

• nie karanie za nieumyślne zniszczenie przedmiotów.

• nadzorować dziecko, ale nie hamować jego aktywności.

• nie ośmieszać wytworów dziecka.

Wskazówki wg N. Barragi:

- ważna jest nauka funkcjonowania w życiu codziennym

*samoobsługa

*zabawa

*poruszanie się

1. Dziecko powinno wiedzieć na czym polegają jego problemy.

2. Kontakt z innymi osobami o podobnym problemie.

3. Starać się utrzymywać kontakt wzrokowy z rozmówcą.

4. Nauka różnych sportów.

5. Zachęcać do koordynacji wzrokowo- ruchowej.

6. Zachowujemy kontrast.

7. Pomagać w domu i terenie w odnajdywaniu różnych przedmiotów.

8. Uczenie zasad bezpieczeństwa, zwracać uwagę na punkty orientacyjnych.

9. Zachęcać do oglądania TV.

10. Zajęcia związane z nauką (czytanie, pisanie, liczenie, patrzenie z bliska i daleka).

11. Zabawa z patrzenia.

12. Oglądanie z dzieckiem książek i czasopism (dobierac indywidualną odległość i prosić dziecko, by opisało to, co widzi).

13. Robić przerwy w pracy z dzieckiem.

14. Nauczyć dziecko posługiwania się różnymi pomocami, np. lupą, bialą laską.

15. Unikanie pracy na gładkich powierzchniach.

16. Lepsze jest naturalne oświetlenie.

17. Bezwzrokowe pisanie na klawiaturze.

18. Pytać co dziecko widzi, prosić o opisywanie.

19. Nauczyć dziecko ignorowania niemiłych komentarzy.

Dobór optymalnego oświetlenia:

1. Jak najmniej rażącego światła. Światło równomierne.

2. Najlepszy kontrast (biało- czarne, żółto- niebieskie, żółto- fioletowy, żołto- zielony)

3. Natężenie oświetlenia

- silniejsze

*zanik nerwu wzrokowego

* zwyrodnienie plamki żółtej

*barwnikowe zwyrodnienie siatkówki

- minimalne

*wrodzony brak lub niedorozwój tęczówki

*niektóre rodzaje zaćmy

*zmętnienie rogówki

*bielactwo

4. Ustawienie w stosunku do ucznia.

Zasady pracy z osobami słabo widzącymi:

• jak najlepszy kontrast,

• rozproszone światło,

• należy dobierać światło w zależności od wady,

• odległość od źródła światła powinna być dostosowana indywidualnie,

• ważne jest dobranie odpowiednich szkieł, czcionki do czytania,

• ważna jest czytelność kroju czcionki, unika się ozdobnego pisma.

Sposoby powiększania przedmiotów:

• przysuwanie bliżej oczu,

• powiększanie przedmiotów, aby był lepiej widoczny,

• optyczne powiększanie obrazu za pomocą soczewek,

• szpary stenopeiczne (pomagają się skupić na danej literze),

• typoskopy (kawałek czarnego papieru z okienkiem. Uczeń skupia się na danej linijce czytanego tekstu,

• pomoce lupowe do bliży,

• szkła kontaktowe,

• grafoskopy (rzutniki pisma),

• powiększalniki telewizyjne.

1. Kwalifikacja dziecka do odpowiedniej szkoły. Przygotowanie dziecka niewidomego do nauki szkolnej. Dojrzałość szkolna. Wskazówki do pracy z dzieckiem słabo widzącym

Przygotowanie do nauki szkolnej:

- system masowy

- system integracyjny

- szkoły specjalne

- nauczanie indywidualne

Dzieci niewidome i z dużym ubytkiem wzroku kształcą się w szkołach specjalnych dla dzieci niewidomych i słabo widzących, szkołach integracyjnych, szkołach masowych. W Polsce funkcjonuje 11 ośrodków dla dzieci niewidomych w: Bydgoszczy, Dąbrowie Górniczej, Krakowie, Laskach, Lublinie, Łodzi,. Poznania, Radomiu, Sopocie, Warszawie, Wrocławiu.

System edukacji można podzielić na etapy:

1) Wczesna interwencja

• wieloaspektowa diagnoza potrzeb i możliwości dziecka i środowiska rodzinnego,

• ustalenie zakresu i rodzaju pomocy dziecku i rodzinie,

• wspomaganie rozwoju dziecka i psychopedagogiczna pomoc rodzinie,

• powtórna ocena, konsultacje, modyfikowanie wcześniej ustalonych programów,

• kontynuacja pracy z dzieckiem i rodziną.

2) Przedszkole specjalne (3-6 r. ż)

• przy ośrodkach szkolno-wychowawczych, przedszkole z internatem w Laskach jedyne w Polsce,

• turnusy rehabilitacyjne letnie,

3) Szkoła podstawowa 6 letnia

- obowiązek szkolny często jest odroczony, 20 % dzieci zaczyna później.

4. Gimnazja, Licea, Licea specjalne, Szkoły zawodowe

4. Klasy przygotowawcze: ćwiczenia z usprawniania widzenia, trening widzenia Frostig, nauka czytania globalnego. Dzieci niewidomych nie uczy się czytać, ćwiczy się sprawność manualną i dotykową. Dzieci wcześniej uczą się pisać brajlem niż czytać

Dojrzałość dziecka do szkoły:

- ocenia się ją w poradniach psychologiczno-pedagogicznych,

1. kryterium okulistyczne,

1. sprawność motoryczna,

1. umiejętność orientacji przestrzennej,

1. samodzielność.

Program Hall Rodabaugh:

- dzieci niewidome i słabo widzące potrzebują specjalnego przygotowania do nauki czytania i pisania,

- różne pojęcia mówiące o stosunku pomiędzy pojęciami. Jest ich 10:

2. pojęcie nazwy obiektu z samym obiektem i czynność z nazwą czynności,

2. pojęcia dotyczące rozmiaru, wielkości, określenie wymiaru, przestrzeni, proporcji, rozpiętości danego obszaru w stosunku do innych,

2. określenie kształtów geometrycznych i ich opisywanie,

2. ćwiczy się pojęcie „zacząć", „skończyć", „powoli", „szybko".

2. położenie obiektu w danej chwili (lewo, prawo, góra, dół, pion, poziom, ponad, pod, poziom środkowy) j

2. pokrewieństwo (co jest takie same)

2. pojęcia związane z czasem: najpierw, potem,

2. umiejętność szeregowania według reguły/ wzoru,

2. grupowanie przedmiotów do tej samej kategorii.

Program składa się z 3 części. Przeznaczony jest dla małych dzieci w okresie przedszkolnym na okres pół roku.

Instruktor słowno- dotykowy:

- dokładnie, słownie opisuje się daną czynność, wykonywanie ćwiczeń przez osobę dorosłą, ale rękami dziecka, potem dziecko samo wykonuje. Klasyfikacja różnych przedmiotów wg cech, układanie w układance gwoździkowej, gdzie układa się płotki i figury geometryczne. Lepienie z plasteliny i modeliny, ćwiczenia z orientacji przestrzennej, zwracanie uwagi na bodźce akustyczne płynące z otoczenia i zapamiętywanie charakterystycznych cech drogi.

1. Alfabet Braille'a. Ćwiczenia wprowadzające - program Mangold. Pomoce dydaktyczne używane w nauczaniu dzieci niewidomych.

-pierwsze próby stworzenia pisma dla niewidomych sięgają bardzo daleko. Erazm z Roterdamu proponował wyżłabiać kształty liter w kamieniach;

-w Anglii stosowany jest alfabet Moor^a;

-w 1808r Barbier opracował pismo szyfru (był on wojskowym), w zamiarze nie było aby to pismo zastosować dla osób niewidomych, jednak nie przyjęło się ono w wojsku, więc Barbier przekazał je w 1815roku Związkowi Niewidomych, zainteresował się nim Braill

-1829r Braill po przekształceniu tamtego pisma ogłasza je jako swoje, -1837r- ukazuje się pierwsza książka wydana Braille'm,

-od 1870r pismo to zaczęto rozpowszechniać. Jego podstawą jest sześciopunkt, jeden znak odpowiada wielkości opuszka palca;

-w Polsce w 1934r oficjalnie przyjęto ten system pisma;

Alfabet Braille'a –alfabet umożliwiający zapisywanie i odczytywanie tekstów osobom niewidomym.

Podstawą, z której wyprowadza się cały system Braille'a jest sześciopunkt nazywany znakiem tworzącym. System składa się ze znaków będących kombinacją sześciu wypukłych punktów ułożonych w dwóch kolumnach po trzy punkty w każdej. Lewa kolumna zawiera umownie oznaczone punkty: 1,2,3, zaś prawą stanowią punkty: 4,5,6. Wzajemna kombinacja i rozmieszczenie punktów daje możliwość zapisu sześćdziesięciu trzech znaków. W brajlu można zapisać wszystko – istnieje kilka uzupełniających systemów zapisu brajlowskiego – notacje matematyczna, chemiczna, fizyczna i muzyczna.

PROGRAM MANGOLD- rozwojowy program percepcji i dotykowe rozpoznawanie liter brajlowskich.

- ma umożliwić dzieciom małym , efektywne nauczanie

- oparty jest na nauczaniu precyzyjnym

-czytanie znaków z prędkością 80 liter na min. Dokładnością 90%.

Program składa się z 29 lekcji:

-podręcznik czarnodrukowy- dla nauczyciela

- podręcznik brajlowski dla ucznia

Pomoce: gumowa podkładka, tablica korkowa z pineskami, tablica magnesowa, pudełko z nagrodami,

Zasada wprowadzania znaków brajlowskich jest następująca: jako pierwsze wprowadzane są znaki zawierające punkty lewej i górnej części sześciopunktu i równocześnie te, które składają się z jednego, dwóch lub trzech punktów, później litery: o, u, d, e, s, t, itd. UWAGA! Zarówno u dorosłych osób ociemniałych jak i młodzieży, która rozpoczynając naukę brajla, potrafi czytać i pisać pismem czarnodrukowym, nie jest konieczne stosowanie powyższej kolejności, a jedynie zgodnie z sekwencją alfabetyczną.

 Zasada stopniowania trudności. ( nauka numeracji , strona lewa-prawa, powiększony szeciopunkt)

-Wprowadzając dziecku pojęcie sześciopunktu, a więc zapoznając go z układem punktów w sześciopunkcie brajlowskim (pozycja, numery punktów), warto zacząć od powiększonego sześciopunktu. Doskonale nadają się do tego kostki brajlowskie lub wytłaczanki do jajek z sześcioma wgłębieniami oraz kule, np. z plasteliny. Wprowadzając konkretną literę brajlowską należy unikać powiększonego wzoru litery, ponieważ zmusza się małe palce dziecka do wykonywania dodatkowych ruchów, potrzebnych do identyfikacji wszystkich powiększonych punktów w znaku.

 Należy zwrócić uwagę na różne umiejętności, których opanowanie pozwoli na biegłe i poprawne czytanie ze zrozumieniem, np.: poziom percepcji dotykowej, sposób pracy rąk i przesuwania palców, pozycja ciała podczas czytania itp.

 Dobierając narzędzia do nauki pisania pismem Braille'a należy kierować się indywidualnymi potrzebami i możliwościami początkującego użytkownika brajla. Stosunkowo łatwym narzędziem do nauki pisania brajlem jest maszyna brajlowska i od niej warto zaczynać nauczanie dzieci. Jeśli osoba (dziecko, czy dorosły) nie ma większych trudności w orientacji i rozumieniu pojęć przestrzennych można rozpocząć naukę pisania na tabliczce brajlowskiej, ale po opanowaniu podstawowych zasad zapisu na maszynie. U osób ze zwiększonymi potrzebami i/lub niepełnosprawnością sprzężoną, mechaniczna lub elektroniczna maszyna brajlowska wydaje się być najlepszym narzędziem do pisania brajlem.

 Brajl nie jest pismem tylko dla niewidomych. Osoby widzące: rodzina i przyjaciele niewidomego mogą w stosunkowo krótkim czasie opanować zasady czytania i pisania pismem Louisa Braille'a. Dla osób widzących, które zazwyczaj korzystają z pamięci wzrokowej, pomocą w uczeniu się brajla jest użycie kontrastowego druku w postaci brajla czarnodrukowego. Ukazanie całego sześciopunktu z zaakcentowaniem punktów aktywnych wspomaga orientowanie się w sześciopunkcie oraz ułatwia identyfikację znaku brajlowskiego z odpowiadającą mu literą lub znakiem interpunkcyjnym. Wypukłe punkty w znaku brajlowskim zostały oznaczane jako duże czarne punkty Nieaktywne punkty w znaku, a więc te, które nie są wypukłe, zaznaczono mniejszymi, czarnymi kropkami.

Na sprawne czytanie wpływa:

-Utrzymanie się w danej linii

- przechodzenie z wiersza do wiersza

- szybkie wyszukiwanie początku lub końca linii, akapitu, odnajdywanie tekstu

1. Problemy dorosłych i starszych z uszkodzeniem narządu wzroku. Stereotypy osób z uszkodzeniem wzroku.

WHO dzieli starość na:

• wiek podeszły

• wiek starczy (75-90r.ż.)

• wiek sędziwy, długowieczność (po 90r.ż.)

Zmiany zachodzące w organizmie w wyniku starzenia się:

• fizjologiczne zmiany w komórkach organizmu

• zmniejszona zdolność regeneracji komórek

• zmiany fizjologiczne w narządach i układach

• większa zachorowalność, wielochorobowość

• zmiany psychiczne

• zmiany w narządach zmysłów (mniejsza wrażliwość zmysłów)

• obniżenie sprawności umysłowej

• wyolbrzymiają się i utrwalają cechy osobowości

• konserwatyzm, sztywność psychiczna

• brak akceptacji starzenia się

• egocentryzm

• mniejsza tolerancja na sytuacje trudne

• depresja starcza, demencja

Przyczyny utraty wzroku w wieku starczym:

• naturalne zmiany w narządzie wzroku

• obniżenie ostrości widzenia centralnego

• obniżenie ostrości widzenia

• pogarsza się widzenie zmierzchowe

• zanik receptorów wzrokowych

• gorszy napływ krwi do siatkówki

• zmętnienie soczewki

• nie rozróżnianie barw i kontrastu

• katarakta (zaćma), jaskra, zwyrodnienie plamki żółtej

• cukrzyca starcza powodująca: retinopatia cukrzycowa, zaburzenia widzenia stereoskopowego, widzenia podwójnego, starczowzroczność (presleyopia – związana ze starzeniem się soczewki), nadwzroczność starcza (soczewka, rogówka i ciałko szkliste tracą zdolność akomodacji).

Dwie grupy starszych z problemami widzenia:

2. osoby niewidome od urodzenia – przeszły rehabilitację, pogarsza się ich ogólna sprawność fizyczna i psychiczna, stan zdrowia

2. osoby, które zaczęły stopniowo tracić wzrok – muszą pokonać trudności dnia powszedniego, problemy z prowadzeniem gospodarstwa domowego, orientowaniem się w przestrzeni i samodzielnym poruszaniem się, korzystaniem z materiałów pisanych i czytanych, problemy z udziałem w życiu społecznym

Cele rehabilitacji osób starszych:

• zachowanie jak najdłużej zdrowia i sprawności fizycznej, lokomocji

• przywrócenie możliwie najwyższego poziomu funkcjonowania na co dzień

• jak najdłuższe zachowanie aktywności w życiu codziennym

Pomoc powinna mieścić się w 3 formach:

• udzielanie odpowiednich informacji i pomocy

• konkretnie uczyć, np. jak kroić chleb

• zaopatrzenie w pomoce techniczne i rehabilitacyjne

Rodzaje rehabilitacji:

- lecznicza

* leczenie schorzeń i wad wzroku,

*instruktorzy usprawniania widzenia,

* w szpitalu lub placówce służby zdrowia

-podstawowa

*elementarna; polega na przywróceniu samodzielności w wykonywaniu codziennych czynności (higiena ciala, samoobsługa, gotowanie, zrobienie makijażu)

*umiejętnośc na nowo posługiwania się pismem (pismo punktowe, pismo na komputerze i maszynie)

*mowa syntetyczna przy posługiwaniu się komputerem

*ćw. Pozostałych zmysłów

*orientacja przestrzenna, pies przewodnik

*umiejętność posługiwania się sprzętem rehabilitacyjnym

*jest warunkiem sukcesów w pozostałych rehabilitacjach

-zawodowa

*przygotowanie do pracy technika bezwzrokowymi,

*by osoba utrzymała się w pracy, zależy to od: motywacji do pojęcia pracy; czy rehabilitacja odniosła sukces; przystosowanie stanowiska pracy; sprzyjający system prawny

-psychiczne

*cel uznanie swojej niepełnosprawności

*jej warunkiem jest reh. Podstawowa

*organizowana jest pomoc psychologiczna

*sprzyjają jej rożne zajęcia integrujące: koła, stowarzyszenia

* podejmowanie prób przezwyciężania trudności

-społeczna

*polega na przywróceniu umiejętności życia w grupie społecznej i pełnienia ról społecznych

7, Problemy rodzin dzieci niewidomych i słabo widzących.

Socjalizacja dzieci niewidomych w rodzinie:

Badanie , które mówią o tym, jak dziecko funkcjonuje w rodzinie, czy dziecko uczestniczy we wspólnych czynnościach;

Postawy rodziców wobec dziecka niewidomego, badania Sonners:

„Niewidoma młodzież jest gorzej przystosowana niż młodzież widząca. Decydujący wpływ mają postawy rodziców”.

Ok. 60% rodziców przejawia postawy nadopiekuńczości.

H. Snopek: Matkom dzieci niepełnosprawnych brakuje cierpliwości i zrozumienia, że ich dziecko pracuje wolniej. Wyręczają dzieci w czynnościach domowych.

Chodkowska: Posiadanie dziecka niewidomego może powodowa dezorganizację stosunów rodzinnych.

Problemy psychiczne, społeczne, materialne.

Badanie dotyczące warunków wychowywania dzieci w rodzinach inwalidów wzroku:

Rodzice oczekują pomocy od widzących dzieci, bądź starają się wyłączyc dzieci wiodące w czynnościach domowych.

Stereotypy dotyczące niewidomych:

Stereotyp: uproszczone, niedokładne, oporne na zmiany umysłowe wyrazy rzeczywistości społecznej; są efektem kategoryzacji; mogą być pozytywne, negatywne lub ambiwalentne.

Struktura stereotypu obejmuje przedmiot (najczęściej grupy ludzi). Stereotyp ma swoją siłę, złożoność.

1. Wszyscy inwalidzi są jednakowi.

2. Niewidomi mają doskonały dotyk, słuch, węch i inne zmysły.

3. Wszyscy niewidomi są uzdolnieni muzycznie.

4. Osoby niewidome posiadają szczególne uzdolnienie, tzw. „szósty zmysł”.

5. Słabo widzący mają minimalne trudności w życiu.

6. Ślepota jest najgorszym kalectwem.

7. Braill jest jedynym pismem wypukłym dla niewidomych (jest jeszcze pismo liniowe Moona, alfabet Fishburn’a i alfabet ELIA)

8. Wszyscy niewidomi znaja i korzystają z pisma punktowego.

9. Osoby niewidome mają wyostrzony zmysł dotyku i dzięki temu łatwo uczą się Braill’a.

10. Braill dostępny jest tylko dla osób pozbawionych wzroku.

ĆWICZENIA

1. Tyflopedagogika a inne dyscypliny naukowe. Rys historyczny opieki nad niewidomymi i słabo widzącymi. Terminologia.

Rys historyczny

Nauczanie dzieci niewidomych w Polsce rozpoczął ks. J. Falkowski Na początku przyjmował on od 1821 roku po kilkoro dzieci do Instytutu Głuchoniemych w Warszawie, ale potem utworzono I klasę, a placówkę zamienił na Instytut głuchoniemych i Ociemniałych. Początkowo przyjmowano tylko chłopców. Uczono tam czytania i pisania, najpierw stosując liniowy alfabet wypukły, a od 1864 roku alfabet brejla.

W 1851 roku dzięki fundacji hrabiego Wincentego Zaremky- Skrzyńskiego rozpoczął swoją działalność zakład Ciemnych we Lwowie.

Kolejny zakład dla niewidomych powstał w zaborze pruskim w Warszawie w 1853 r. Nastepnie został przeniesiony do Bydgoszczy. N a przełomie XIX i XX wieku w zakładach dla niewidomych uczyło się ok. 200 polskich dzieci.

Ważną rolę w kształceniu niewidomych odegrała Róża Czacka jako 22letnia kobieta utraciła wzrok przyjmując to wydarzenia jako wezwanie do zajęcia się sprawą niewidomych. W 1911 roku założyła Towarzystwo Opieki nad Ociemniałymi. D o czasu I wojny światowej Towarzystwo zorganizowało opiekę dla rodzin, biuro przepisywania książek, zakład dla niewidomych dziewcząt, szkołę dla chłopców i przedszkole.

Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku Róża Czacka założyła Zgromadzenie sióstr Franciszkanek Służebnic Krzyża, którego zadaniem jest praca dla niewidomych.

W 1922 roku rozpoczyna budowę Zakładu dla Niewidomych w Laskach w szkołach Laskowskich wychowała pionierskie pokolenie niewidomych rehabilitowanych i aktywnych społecznie.

W tym samym czasie naukową wiedzę o osobach niewidomych i ich edukacji rozwijała prof. Maria Grzegorzewska. Jednym z najbardziej znanych osiągnięć naukowych z lat międzywojennych jest jej dzieło naukowe Psychologia niewidomych. Autorka uważała, że podstawy pedagogiki niewidomych jest psychologia. Założyła własne czasopismo „Szkoła specjalna”. Założyła też uczelnie- Państwowy Instytut Pedagogiki Specjalnej.

Dzieła Róży Czackiej i Marii Grzegorzewskiej ciągle się rozwijają. Ważna dla rozwoju nowych metod jest współpraca zagraniczna.

W 1989 roku do Polski przyjechał prof. Stanley Suterko z Uniwersytetu w Michigau, przedstawił swoja koncepcję przygotowania niewidomych do samodzielności. Od tego czasu zmienił się w Polsce sposób nauczania orientacji przestrzennej.

Warto też wspomnieć o Polskim Związku Niewidomych, który swoim zasięgiem obejmuje całą Polskę i skupia ok. 77tys. Osób w tym 6 tys. dzieci.

TYFLOPEDAGOGIKA, A INNE DYSCYPLINY NAUKOWE :

Tyflopedagogika współpracuje z :

- medycyną (okulistyka)

- psychologią (pomaga organizować oddziaływania terapeutyczne)

- socjologią (badania społeczne, sprawdzanie mitów, stereotypów)

- filozofią (pod wg. Postrzegania przez filozofów niepełnosprawności)

- prawem (zagwarantowanie opieki osobom niepełnosprawnym pod wg.prawnym)

-techniką

- tyflologią (nauka o funkcjonowaniu osoby niewidomej, nauka o ślepocie)

Terminologia:

Osoby niewidome:

- osoby całkowicie niewidome ostrość wzroku = 0,00

- osoby z ostrością wzroku nie większą niż 0,05, a więc osoby ze ślepotą umiarkowaną lub słabowzrocznościa glęboką

- osoby z ograniczonym polem widzenia nie większym niż 20 stopni, niezależne od ostrości wzroku (może być wyższa od 0,05)

Osoby słabo widzące:

- osoby u których ostrość wzrku wynosi od 0,05 do 0,3, a w znaczeniu szerokim do słabo widzących zalicza się także osoby ze słabo wzrocznością głęboką, zaliczone do osób niewidomych

- jeśli chodzi o pole widzenia to przyjmuje się jego ograniczenie do obszaru 20 stopni, niezależnie od ostrości widzenia (może być lepsza niż 0,3).

Ociemniali- przy ustalaniu tej terminologii główną rolę odgrywa czas, w którym osoba utraciła wzrok. Do ociemniałych zalicza się osoby, które kiedykolwiek widziały, ale na skutek wypadku, choroby utraciły wzrok. Zazwyczaj przyjmuje się , że ociemniali to te osoby, które utraciły wzrok po 5 roku zycia.

Szczątkowo widzący - spostrzegają przedmioty, a właściwie zarysy ich kształtów oraz ruch; mogą mieć także możliwości różnicowania barw oraz wzrokowej orientacji przestrzennej.

Teoria wikariatu- dla osoby niewidomej dotyk jest wystarczającym zmysłem poznania; dotyk jest w stanie zastapić wzrok.

Wyobrażenia surogatowe- są to treści, które ludziom niewidomym są niedostępne, ale są tworzone w ich psychice.

- adekwatne- realne, prawdziwe, faktyczne (małe przedmioty)

- nieadekwatne- nie można czegoś sprawdzić dokładnie za pomocą dotyku, nie możemy odczytać barwy

Dynamiczne układy strukturalne- Maria Grzegorzewska na podstawie definicji Pawłowa.

Powstają jako skutek pobudzenia różnych punktów kory mózgowej w wyniku równoczesnego dzialania bodźców, przedmiotów bądź też zjawisk na nasze zmysły, a ściślej- receptory.

Pobudzone punkty ulegają skojarzeniu dzięki podstawowej funkcji kory mózgowej, czyli syntezie, co określa się mianem związków czasowych.

W ten sposób w wyniku współdziałania wszystkich zmysłów powstaja obrazy spostrzeganych przedmiotów lub zjawisk.

Związki czasowe podlegają utrwaleniu w korze mózgowej, lecz nie jest to utrwalenie statyczne. W miarę nabywania nowych doświadczeń, wrażeń, związki czasowe mogą ulec rozkojarzeniu w wyniku tzw. wyższej analizy, a także mogą powstawać nowe połączenia i coraz to bardziej zlożone w wyniku dalszej syntezy. Dlatego układy strukturalne nazywane są dynamicznymi.

Zmysł przeszkód u niewidomych:

Niewidomy odczuwa istnienie przeszkody, zanim się z nią zetknie.

Zmysł przeszkód składa się z 4 głównych członów:
1.Człon czuciowy - powstający na tle specyficznych bodźców dotykowo - słuchowych wywołanych obecnością przeszkody, wrażeń ściśle ze sobą zespolonych w czasie
2.Człon intelektualny - polega na zrozumieniu grożącego niebezpieczeństwa
3.Człon emocjonalny - obawa lub lęk wobec zagrożenia
4.Reakcja ruchowa - uniknięcie przeszkody, zatrzymanie się, zmiana kierunku, zwolnienie chodu.

Teoria ujmowania dotykowego Hellera:

- syntetyczny- odbywa się bez ruchu, najmniej płynny dotyk, mało szczegółów; można poznać fakturę przedmiotu, ale nie można poznać np. jego ciężkości

- analityczny-dotyk szczegółowy, adekwatny, związany z ruchem; można podnieść jakichś przedmiot, manewrować nim.

1. Diagnoza i wczesna interwencja. Prawidłowe zachowania itp.

HYVARINEN – OBSERWACJE I TESTY SŁUŻĄCE DO OCENY FUNKCJONALNEGO WIDZENIA U DZIECI

Widzenie powinno być badane w następującej kolejności:

1. ZASIĘG WIDENIA

W tym przypadku stosuje się badanie za pomocą Lizaków Heidi z rysunkami twarzy o wysokim kontraście. Są 3 rozmiary lizaków ( średnica 20, 12, 5 cm). Pokazuje się je dziecku z określonych odległości. Sprawdza się jaka jest największa odległość, przy której uzyskujemy od dziecka odpowiedź wzrokową na każdy rozmiar lizaka. Właśnie przez to określa się zasięg widzenia dziecka.

2. FIKSACJA – zdolność do utrzymania spojrzenia w jednym punkcie

Trzeba ustalić jaki rodzaj fiksacji występuje u dziecka, ustalić kierunek i regularność fiksacji

- centralna

- pozacentralna

- obuoczna

- jednooczna

3. ZWROTY GAŁEK OCZNYCH

Badanie ma na celu ustalenie czy istnieją jakieś ograniczenia w ruchach gałek ocznych i jeżeli takowe występują, trzeba ustalić przyczyny. Należy także sprawdzić czy dziecko śledzi przedmioty obuocznie czy jednoocznie. Ruchy śledzące możemy obserwować w następującej kolejności:

- od linii środkowej na prawo, lewo, w górę, w dół

- przekraczanie linii środkowej ciała

- ruchy po przekątnej i okrężne

- zbieżne i rozbieżne ruchy oczu

4. SAKKADY – szybkie ruchy gałek ocznych pomiędzy dwoma fiksacjami, pozwalające przenieść spojrzenie

Dziecko początkowo powinno patrzeć na osobę badającą, która potem musi przesuwać przedmiot na każdą ze stron linii środkowej ciała (w pionie i w poziomie). Można również zainteresować dziecko przedmiotem po prawej stronie, a następnie szybko np. pomachać innym przedmiotem po lewej stronie aby sprawdzić kaskady. Trzeba też sprawdzić czy dziecko przy ruszaniu gałkami ocznymi rusza także głową.

5. POLE WIDZENIA

Ocena, w którym miejscu pola widzenia dziecko zauważa obiekt. Osoba oceniająca znajduje się przed dzieckiem a zza dziecka druga osoba przesuwa przedmiot w odległości mniej niż 30 cm w różnych obszarach pola widzenia. Obserwuje się wtedy reakcje dziecka na przedmiot, np.. fiksację, nagłe ożywienie, ruch w kierunku obiektu.

6. UWAGA WZROKOWA

Sprawdza się czy dziecko wykazuje jednakową uwagę wzrokową we wszystkich obszarach pola widzenia. Pokazuje się dziecku 2 przedmioty i sprawdza, na którym jako pierwszym zatrzyma wzrok. Trzeba zmieniać atrakcyjność przedmiotów, wielkość, kolejność pokazywania. Jeśli występuje stały brak reakcji dziecka w określonym obszarze widzenia na atrakcyjny bodziec to znaczy, że w tym obszarze jest brak uwagi wzrokowej.

OSTROŚĆ WIDZENIA

LEA GRATINGS

Badanie, które sprawdza ostrość widzenia u niemowląt i dzieci ze sprzężoną niepełnosprawnością. W tym badaniu korzystamy z paletek, które są tej samej wielkości, ale różnej częstotliwości czarno-białych prążków. Na jednolitym tle pokazujemy dziecku paletkę szarą i paletkę w prążki. Zaczynamy od tych które są najgrubsze, kolejno pokazujemy te o zmniejszającej się częstotliwości. Prawidłowa odległość od twarzy dziecka to 57 cm. Dziecko powinno reagować na paletki prążkowane ze względu na większą ilość informacji wzrokowych. W zależności od reakcji dziecka możemy szybko określić wartość graniczną ostrości widzenia.

LEA SYMBOLS

Badanie, które także sprawdza ostrość widzenia, ale za pomocą optotypów obrazkowych – SA 4 symbole: koło, kwadrat, domek, jabłko. Zaczynamy od badania z bliska, potem z daleka. Trzeba pozwolić dziecku nazwać te symbole tak jak ono chce. Te dzieci, które nie mówią powinny pokazywać rączką na karcie przed sobą, a te które nie mogą zrobić i tego, powinny pokazać spojrzeniem, co widzą.

-- OSTROŚĆ WIDZENIA Z BLISKA

Kartę z symbolami pokazujemy dziecku z odległości 40 cm od twarzy. Symbole z każdym rzędem się zmniejszają. Najpierw dziecko musi odczytać pierwszy rząd symboli. Następnie pokazujemy mu jeden symbol z każdego rzędu. Gdy dziecko popełni błąd należy dać mu szansę na poprawę. Wracamy wtedy do rzędu wyżej, prosimy o odczytanie go w całości, potem znowu schodzimy niżej. Aby zaliczyć czytane symbole muszą być prawidłowo odczytane 3 z 5, lub gdy dziecko poprawiało swój błąd 4 z 5. Najpierw badamy obuocznie, potem każde oko osobno.

-- OSTROŚĆ WIDZENIA Z DALEKA

Oddalenie od tablicy z symbolami wynosi do 3 m. dziecko musi odczytać pierwszy symbol z każdego rzędu. Gdy się myli wracamy wyżej Itak jak poprzednio prosimy o odczytanie całego rzędu. Aby zaliczyć wartość graniczną ostrości wzroku muszą być prawidłowo odczytane symbole 3 z 5 lub przy błędach 4 z 5.

HIDING HEIDI

Badanie wrażliwości na kontrast dla niemowląt i dzieci z niepełnosprawnością sprzężoną. Jest to test twarzy o niskim kontraście. Kartę z buźką zakrywa się białą kartką i rozsuwa na boki. Karty z twarzami są tej samej wielkości ale zmniejszającym się kontraście. Pokazujemy je kolejno zmniejszając kontrast. Dziecko powinno zwracać uwagę na buźki. Gdy nie reaguje to znaczy, że wartość graniczna została już osiągnięta.

LOW CONTRAST SYMBOL TEST

Badanie wrażliwości na kontrast. Bada się zdolność wykrywania przedmiotów o niskim kontraście. 3 karty z symbolami o stałej wielkości ale zmniejszającym się kontraście pokazujemy z odległości 1 m. symbole to kółko, kwadrat, domek, jabłko. Na każdej z 3 kart jest 6 rzędów po 5 symboli. Poziom kontrastu z każdym rzędem się zmniejsza. Gdy dziecko odczyta mniej niż 20 symboli odległość trzeba zmniejszyć i sprawdzić z jakiej odległości zobaczy ostatni 6 rząd. Prawidłowe widzenie zaliczamy, gdy są odczytane 4 z 5 symboli.

Prawidłowe zachowania- etapy rozwoju wzroku

Po urodzeniu noworodki nie są pozbawione pewnych zdolności wzrokowych, ale to co widzą dalekie jest od ostrego widzenia dorosłych. Początkowy brak zdolności do widzenia na większe odległości nie wynika z rozwoju fizycznego dziecka, lecz związany jest z poziomem dojrzałości. Opóźnienie w postrzeganiu i niedostateczna ostrość widzenia wynikają z prostego faktu, że mózg oraz siatkówka rozwijają się w miarę upływu czasu. Mimo że układ optyczny oka może być już dojrzały, dziecko musi się nauczyć z niego korzystać.

Osiem etapów rozwoju widzenia( wg N. Barraga i M. Collins):

1. Reagowanie w sposób wskazujący na spostrzeganie bodźców wzrokowych i odbieranie informacji wzrokowych (1-3 miesiące)

2. Rozwijanie i wzmacnianie dowolnej kontroli ruchów gałek ocznych. Początki wybierania i różnicowania konkretnych obiektów o wyraźnych barwach i kształtach (4-12 miesięcy)

3. Rozróżnianie, rozpoznawanie i posługiwanie się konkretnymi obiektami (1-3 lata)

4. Rozróżnianie i identyfikowanie kształtów i szczegółów obiektów oraz obrazków przedstawiających przedmioty, ludzie i akcje ( 2-4 lata)

5. Zapamiętywanie szczegółów w złożonych obrazkach i wzorach. Odnoszenie części do całości. Rozróżnianie figury i tła w perspektywie blisko-daleko (3-5 lat)

6. Rozróżnianie, identyfikowanie i odtwarzanie figur abstrakcyjnych i znaków (4-5 lat)

7. Rozróżnianie, identyfikowanie i spostrzeganie układów na obrazkach, w figurach przestrzennych i znakach (5-6 lat)

8. Identyfikowanie, spostrzeganie i odtwarzanie pojedynczych i złożonych znaków (6-7 lat).

3. aspekty rozwoju wzroku:

1. rozwój funkcji wzrokowych jako takich , związanych z rozwojem obwodowych dróg wzrokowych;

2. rozwój zdolności do skupienia uwagi;

3. rozwój funkcji integracyjnych, które łączą informacje pochodzące z różnych narządów zmysłów.

Aby wzrok rozwijał się prawidłowo muszą być spełnione następujące warunki:

1. właściwe zbudowany i funkcjonujący układ wzrokowy,

2. odpowiednie światło i obecność bodźców wzrokowych lub obiektów obserwacji.

Widzenie to jednak nie tylko rejestrowanie obrazów, ale także ich interpretowanie. Mózg musi się tego dopiero nauczyć. Słuch, smak, dotyk, nawet węch doskonalą się już w życiu płodowym dziecka, ze wzrokiem jest inaczej. W macicy jest ciemno, dlatego dziecko uczy się widzieć dopiero po urodzeniu (przedtem mózg ćwiczy "na sucho" - sam wysyła implusy do odpowiednich miejsc w korze mózgowej). Nauka widzenia będzie trwała wiele miesięcy.

Tak rozwija się wzrok.

Pierwsze sześć- siedem lat życia jest najważniejszym okresem dla rozwoju widzenia, pojawiają się i doskonalą wówczas funkcje optyczne, percepcyjne i wzrokowo percepcyjne.
Pierwszy miesiąc

Niemowlę ma ograniczoną zdolność widzenia. Źrenice już w pierwszym dniu życia reaguje na światło. Noworodek często odwraca głowę w kierunku światła, zaczyna dostrzegać intensywność światła i szeroko otwiera oczy w ciemności potrafi odróżnić dwa przedmioty, jeśli nie znajdują się zbyt blisko siebie, inaczej zlewają mu się w jedno,  ma dobrze rozwinięte tzw. widzenie peryferyjne, dzięki czemu to, co znajduje się na obrzeżach pola widzenia, widzi dokładniej niż to, co w centrum (dorosły odwrotnie). Warunkiem prawidłowego rozwoju wzroku jest odruch fiksacji ( odruch, ustawiający plamkę na przedmiot budzący zainteresowanie wzrokowe). Pod koniec pierwszego miesiąca życia pojawia się fiksacja jednooczna naprzemienna-noworodek posługuje się raz jednym okiem raz drugim. Ostrość widzenia wynosi 0,03 lub 6/200.

Niemowlę częściej patrzy na obiekty migające i poruszające się, wrażliwość na kontrast w chwili urodzenia jest niska. Noworodek odróżnia tylko obiekty o wyraźnym kontraście. Potrafi śledzić duże przedmioty, poruszające się w linii poziomej i znajdujące się w bliskiej odległości od oczu. W tym okresie występują również ruchy kaskadowe – szybkie ruchy oka pozwalające na przeniesienie fiksacji z jednego obiektu na inny, lecz są one niedoskonale i wolniejsze niż u dorosłych.

Drugi – trzeci miesiąc

Niemowlę wpatruje się w źródła światła i w jaskrawe kolory. Funkcjonują już wszystkie receptory barw. W wieku trzech miesięcy preferują barwę żółtą i czerwoną niż niebieską i zieloną. Dziecko nawiązuje kontakt wzrokowy ze swoimi rodzicami, pojawia się uśmiech towarzyski- dziecko odpowiada uśmiechem na uśmiech dorosłego. Występuje zbieżność i początki koordynacji obu oczu. Dziecka zaczyna skupiać wzrok - potrafi wpatrywać się w jeden przedmiot nieprzerwanie nawet przez pół godziny. Świadczy to o tym, że kontrolę nad pracą gałek ocznych zaczyna sprawować kora mózgowa (a nie jak dotąd ośrodki podkorowe), a widzenie peryferyjne ustępuje widzeniu centralnemu. Niemowlę zaczyna przeglądać się własnym rękom , pojawia się spojrzenia do góry, przenosi tez spojrzenie w kierunku źródła dźwięku.
Trzeci – piaty miesiąc

W korze mózgowej wytworzyło się już tyle połączeń między neuronami, że dziecko potrafi płynnie wodzić oczami za poruszającym się przedmiotem (przedtem ruchy gałek ocznych były skokowe i chaotyczne).

Niemowlę zaczyna widzieć obuocznie i przestrzennie. Widzenie obuoczne dostarcza do mózgu informacje o odległości, w jakiej znajduje się dany obiekt wzrokowy. Pojawia się widzenie przestrzenne. W wieku trzech miesięcy ostrość widzenia wzrasta do 0,1 /6/60/. Zdolność widzenia szczegółów wzrasta na tyle, że pod koniec trzeciego miesiąca maluch umie dostrzec guziki na twojej bluzce, oczy misia, kwiatki na kocyku.

Pojawia się badanie własnych rąk, zauważa że ręce poruszają się, potem zaczyna zbliżać je do oczu, to pierwsza koordynacja oko – ręka. Rozwój pojęcia przestrzeni wzrokowej prowadzi do rozwoju orientacji słuchowej – dziecko zaczyna zwracać głowę w kierunku bodźca słuchowego, znajdującego się blisko ucha. Następuje wielozmysłowe uczenie się.

Ruchy sakkadowe oczu stają się doskonalsze. Dziecko pięciomiesięczne widzi już barwy spostrzega głębię i fiksuje wzrok na bardziej złożonych wzorach. Między drugim a piątym miesiącem niemowlę przechodzi od niemal całkowitej niezdolności widzenia trójwymiarowego do widzenia głębi, dzięki czemu zaczyna prawidłowo oceniać odległość. Niemowlę zaczyna sięgać, a później chwytać wiszące przedmioty. Sięganie po przedmioty wskazuje na to, że rozwija się zdolność rozróżniania i rozpoznawania przedmiotów znajdujących się w otoczeniu. Niemowlę potrafi też obserwować upadające i toczące się przedmioty. Stopniowo rozszerza się zasięg uwagi wzrokowej. Dziecko reaguje na obiekty tylko w obszarze 60 stopni pola widzenia

Piąty – siódmy miesiąc

Niemowlę w tym okresie ma już w pełni rozwiniętą, ustaloną fiksację obuoczną, potrafi też zbieżnie ustawić oczy tak, aby patrzeć na obiekty znajdujące się w bliskiej odległości. Ruchy sakkadowe są szybkie i dokładne, połączone z równoczesnym obracaniem głowy i sięganiem ręką. Rozwija się koordynacja oko – ręka. Reaguje odmiennie na różny wyraz twarzy, rozróżnia kształty, rozwija pamięć wzrokową, potrafi odróżnić butelkę, w której było podawane mleko, od innej o podobnym, ale nie identycznym kształcie. Od trzeciego do szóstego miesiąca malucha uczy się przewidywać, gdzie znajdzie się za chwilę poruszający się przedmiot. Ostrość wzroku, widzenie trójwymiarowe, koordynacja wzrokowo-ruchowa są już tak rozwinięte, że maluch potrafi podnieść nawet malutki paproszek.

Siódmy – dwunasty miesiąc

Niemowlę zaczyna interesować się drobnymi przedmiotami, potrafi rozpoznać częściowo ukryte przedmioty. Dziecko zaczyna oglądać książki z obrazkami, zaczyna rozróżniać członków rodziny i obcych. Naśladuje wyraz twarzy i duże ruchy ciała. Widzenie obuoczne jest już w pełni rozwinięte. Dziecko ma dobrą orientację wzrokową w domu, a patrząc przez okno . Utrzymuje też kontakt z poruszającym się obiektem. dziecko będzie zdolne do ostrego widzenia w obszarze pokoju i zacznie bez trudu rozróżniać kolory. Dopiero wtedy będzie ono gotowe do wyraźnego rozróżniania dwóch odcieni szarości 
z jedynie 0,5 % różnicą jaskrawości między nimi.

Dwunasty – osiemnasty miesiąc

Rozwija się zainteresowanie obrazkami, dziecko identyfikuje podobieństwa i różnice. W osiemnastym miesiącu ostrość wzroku jest pełna (5/5). Widzenie służy uczeniu się przez naśladownictwo.

Osiemnasty miesiąc – trzy lata

Wszystkie sprawności optyczne są już dobrze rozwinięte. Rozszerza się zasięg widzenia dziecka. W tym okresie zwykle dziecko potrafi dobierać bryły geometryczne wg kształtu, rozpoznaje i nazywa charakterystyczne cechy przedmiotów i ludzi.

Trzy – cztery lata

W tym okresie dziecko dobiera konkretne przedmioty i reprezentacje przedmiotów wg koloru, kształtu, wielkości i funkcji. Potrafi rozróżniać i identyfikować kształty i szczegóły na obrazkach, odwzorowuje figury geometryczne. Potrafi znaleźć określony element na obrazku. Wyróżnia się ty trzy stadia ujmowania zdarzeń na obrazku, odpowiadające coraz wyższym fazom spostrzegania rzeczywistości: w pierwszym dziecko wylicza przedmioty i istoty, w drugim opisuje obrazek, wymieniając czynności osób i proste relacje przestrzenne, a w trzecim interpretuje obrazek jako całość logicznie powiązanych sytuacji i ciąg zdarzeń.

Cztery – pięć lat

Dziecko ma już w szerokim zakresie opanowaną koordynację wzrokowo – ruchową, ma zdolność odróżniania małych obiektów wzrokowych, które są blisko siebie. Dziecko wyraźnie widzi szczegóły, pamięta detale złożonych obrazków i wzorów, rozróżnia, rozpoznaje i identyfikuje barwy i ich odcienie. Trzyletnie dzieci rozróżniają podstawowe barwy widma: czerwoną, żółtą, zieloną i niebieską. W wieku pięciu lat większość dzieci używa trafnych przymiotników na określenie tych kolorów. Dziecko rozróżnia, identyfikuje i odtwarza figury i znaki abstrakcyjne. Potrafi odwzorować i rysować figury o prostych i krzywych liniach.

Pięć – siedem lat

W tym okresie dziecko rozróżnia i identyfikuje związki zachodzące na obrazkach, w figurach abstrakcyjnych i znakach. Rozpoznaje i identyfikuje podobieństwa i różnice w zakresie liter i wyrazów, potrafi znaleźć podobne figury.

Sześcio - siedmioletnie dziecko identyfikuje i odtwarza pojedyncze znaki i układy znaków. Identyfikuje pojedyncze litery pisane rożnymi rodzajami druku, odtwarza znaki abstrakcyjne z pamięci. Kojarzy wyraz z obrazkiem i identyfikuje wyrazy wzrokowo.

Funkcjonalna ocena widzenia dokonywana jest przez specjalistów w celu ustalenia stopnia widzenia oraz tego, jak osoba słabowidząca wykorzystuje resztki wzroku w życiu codziennym. Ocena ukierunkowana jest na pewne potrzeby słabowidzącego takie jak:

1. potrzeba zrozumienia funkcjonalnych następstw swojego schorzenia

2. potrzeba wyrażania swojego stosunku do własnego inwalidztwa i odczuć15. z tym związanych

3. skuteczne metody posługiwania sie wzrokiem w czynnościach życiowych

4. troska o własne sprawy i rodzinę

5. niezależność

6. porozumiewanie się

7. socjalizacja

8. rekreacja