TEMAT: Diagnoza i wczesna interwencja

Pytanie 1. Warunki (kryteria) poprawnej diagnozy.

1. diagnozy nie mogą i nie powinny być generalizującymi opisami;

diagnozy powinny być jedynie elastycznymi interpretacjami, które odnoszą się do konkretnego problemu i uwzględniają specyficzny dla niego kontekst. Jako element komunikacji są one częścią problemu, uwzględniają zachodzące zmiany, a nie pozostają w zastoju. W diagnostyce niesystemowej mówi się, że dziecko jest nadpobudliwe, autystyczne, nienormalne, niedorozwinięte; natomiast w pojęciu systemowym dziecko jest, jakie jest, a jego funkcjonowanie dopasowane jest do sytuacji, w jakiej demonstruje ono swoje indywidualne zachowanie.

2. diagnozy mogą, a nawet powinny sprostać wymogom kompleksowości rozpoznanych kontekstów;

tzn.: Okoliczności, w jakich odbywa się badanie wpływają w dużym stopniu na zachowanie się badanego. Przejawia się to w podporządkowaniu swojego zachowania kontekstowi, np. badania ostrości wzroku u dziecka dopinguje je do odgadywania znaków na tablicy w celu osiągnięcia jak najlepszego wyniku. Niemożność odczytania liter może odbić się negatywnie na samopoczuciu i pewności siebie dziecka, dlatego też nie należy uogólniać zachowania podczas badań i wyciągać z niego definitywnych wniosków.

3. diagnoza może i powinna być postawiona wspólnie z pacjentem;

tzn., że pacjenci powinni być również współobserwatorami i powinni pomagać w stawianiu diagnozy, ponieważ to oni mają największą wiedzę o swojej sytuacji oraz doświadczenie w obchodzeniu się z nią.

4. diagnoza może i powinna uwzględniać możliwości pacjenta;

postulat ten opiera się na założeniu, że skupienie się na możliwościach powoduje odmienne postrzeganie sytuacji, co otwiera nowe perspektywy działania. Np. na dziecko należy patrzeć nie przez pryzmat 90% przypadków, kiedy nie chodzi ono samo i z własnej woli, ale należy się skupić na pozostałych 10%, które stanowią wyjątek, kiedy dziecko np. idzie samo w miejsce, w którym słyszy muzykę, bez względu na przeszkody na jego drodze.

5. diagnoza musi i powinna otwierać nowe możliwości, a nie je zamykać;

tzn.: diagnostyk nie powinien stawiać wyroków, które odbierają nadzieję, np.: „Proszę nie robić sobie dużych nadziei, na to i tak się nic nie poradzi”. Diagnostyk powinien natomiast w każdej sytuacji próbować znaleźć pozytywne strony, a tym samym budować nadzieję w pacjentach i ich rodzinach, np. mówiąc: „To może być ciekawe, asystować dziecku, którego rozwój przebiega inaczej, i zobaczyć, co można dla niego zrobić”.

Pytanie 2. Założenia i cele wczesnej interwencji.

1. Wczesne rozpoznanie uszkodzenia wzroku;

Powstało wiele testów i metod obserwacji pozwalających określić wszelkie funkcje wzrokowe również u niemowląt i małych dzieci, jednak zanim zostają rzeczywiście przeprowadzone, upływa zazwyczaj dużo czasu od narodzin dziecka. Badania pokazują, iż ślepota stwierdzana jest w 1 roku życia dziecka jednak nierzadko mijają miesiące, aż przypuszczenie co do przyczyn takiego a nie innego zachowania dziecka, zmienia się w pewne zdiagnozowanie ślepoty. Uszkodzenia wzroku zaś, diagnozowane są zazwyczaj między 3 a 6 rokiem życia. Trudności w diagnozowaniu wynikają z tego, że każdy widzi to, co widzi, a różnice wychodzą na jaw tylko przy porównaniach. Dla każdego dziecka to ,co postrzega ono wzrokowo, jest skończone i stanowi całość. A jako że większość badań wymaga od osoby badanej informacji zwrotnych o tym, co widzi, u małych dzieci szczegółowe zbadanie wzroku jest niezwykle trudne. Istotne jest aby diagnoza okulistyczna uzupełniona była badaniem aspektów funkcjonalnego widzenia (obserwacja zachowania dziecka w różnych codziennych sytuacjach).

2. Organizacja wczesnej interwencji;

Istniejący program o nazwie „wczesna rewalidacja dzieci z uszkodzonym wzrokiem” nie jest uregulowany. W związku z tym drogi, którymi rodzice dzieci z uszkodzonym wzrokiem nawiązują kontakt z placówkami wczesnej interwencji są różnorodne. Ośrodki wczesnej interwencji pozyskują informacje o dzieciach niewidomych, lub z uszkodzeniami wzroku jedynie od rodziców lub opiekunów. O istniejących ośrodkach wczesnej interwencji powinni być poinformowani lekarze pierwszego kontaktu, a przede wszystkim okuliści, jednak z różnych powodów informacje te nie docierają do nich, lub nie są im przekazywane. Rodzice dziecka z uszkodzonym wzrokiem zdani są na przypadek lub własna inicjatywę, jeśli pragną nawiązać kontakt z placówką wczesnej interwencji. Placówki zaś czekają na informacje od rodziców.

3. Założenia wczesnej rewalidacji;

Wczesna interwencja koncentruje się na dziecku, rodzinie i otaczającym je środowisku. Wspieranie rozwoju dziecka oznacza najpierw wyczerpującą analizę jego mocnych stron oraz problemów. Analiza przeprowadzana jest poprzez różnorodne metody(ankiety, testy, obserwacja itd.) zgłębiające indywidualną sytuację dziecka. Konkretne zadania wczesnej rewalidacji osób niewidzących i słabo widzących, muszą być opracowywane indywidualnie. Mogą zawierać jednak następujące problemy:

- pomoc przy kontroli ułożenia głowy i odbiorze bodźców wzrokowych (przy resztkach wzroku);

- pomoc przy chwytaniu i poznawaniu przy użyciu kolorowych przedmiotów o wyraźnych kształtach, powierzchni lub wydających dźwięk;

- pomoc przy poruszaniu się, wykonywaniu czynności ruchowych;

- pomoc w rozwoju wzroku przez ćwiczenie Low Vision;

- pomoc w rozwoju mowy, poprzez opis rzeczy i akcji oraz poprzez opowiadania dotyczące wspólnego wykonywania czynności;

4. Stosunek nauczania ogólnego i specjalnego;

We wczesnym nauczaniu w szkole masowej można zaobserwować otwarcie się na współprace z rodzicami. W ramach wczesnej rewalidacji u dzieci niewidzących i z uszkodzonym wzrokiem, kontakt z rodzicami jest utrudniony ze względu na niewielka ilość tychże placówek, często odległych od miejsca zamieszkania dziecka i jego rodziców. Niegdyś dzieci z uszkodzeniami wzroku trafiały do szkół specjalnych. Deklaracja UNESCO z 1994 roku mówi o integracji dzieci z uszkodzeniami z dziećmi bez uszkodzeń. Szkoły integracyjne zaś są uważane za najskuteczniejszy środek zwalczania dyskryminacji oraz budowania otwartego społeczeństwa. Zapewniają one odpowiednie wykształcenie większości dzieci oraz zmniejszają koszty całego systemu oświaty. Obecnie zakłada się, iż każde dziecko (również z uszkodzeniami) ma prawo uczęszczać do szkoły masowej, a to czy będzie dziecku potrzebne wsparcie specjalistyczne zależy nie tylko od możliwości dziecka, ale także od elastyczności szkoły, od nastawienia nauczycieli oraz posiadanych przez szkołę środków pomocnych w nauczaniu. Aby sprawdzić czy potrzebna jest interwencja pedagogiki specjalnej należy rozpatrzeć dwa aspekty: analiza możliwości indywidualnych dziecka (jego otoczenia), a także analiza możliwości instytucji jaką jest szkoła (postawy nauczycieli, możliwości finansowe i pomocowe).

TEMAT: Ćwiczenia usprawniające wzrok.

Pytanie 1. Co to jest stymulacja widzenia?

stymulacja widzenia- jest systematyczną próbą pobudzenia rozwoju widzenia, przy zaproponowaniu materiału bodźcowego, odpowiadającego fizjologicznym i psychologicznym zasadom spostrzegania wzrokowego.

wymień etapy stymulacji widzenia.

Pytanie 2. Wymień etapy stymulacji widzenia.

Etapy stymulacji widzenia wg N.C. Barragi:

1. poczucie widzenia - uwaga wzrokowa - spostrzeganie ruchu - fiksacja.
1a. pojęcie i spostrzeganie obiektu.
2. percepcja form trójwymiarowych (skupienie uwagi na cechach podstawowych - krzywe, proste, kanty, kąty, kontury).
3. percepcja form dwuwymiarowych (reprezentacje przedmiotów w rozmaitych układach przestrzennych i położeniu, obrysy, kształtów, kształty ze szczegółami wewnętrznymi).
4. obrazki przedstawiające postacie i sceny.
5. Układanki trójwymiarowe i obrazkowe (porządkowanie, dopełnianie wzrokowe, pamięć wzrokowa, scalanie wzrokowe).
6. znaki abstrakcyjne (litery, wyrazy, zdania; różnicowanie, rozpoznawanie, kojarzenie, interpretowanie i czytanie).

TEMAT: Funkcjonalna ocena widzenia u dorosłych.

Pytanie 1. Wymień na jakie potrzeby słabowidzącego ukierunkowana jest funkcjonalna ocena widzenia.

potrzebę zrozumienia funkcjonalnych następstw swojego schorzenia lub uszkodzenia, potrzebę wyrażania swojego stosunku do własnego inwalidztwa i odczuć z tym związanych oraz potrzebę znalezienia bardziej skutecznych metod posługiwania się wzrokiem przy wykonywaniu czynności życiowych.

Pytanie 2. Wymień 3 istotne sfery które mają doprowadzić do zmian w zachowaniu wzrokowym podczas rozmów i obserwacji w ostatnim etapie funkcjonalnej oceny widzenia.

sfera poznawcza- czyli fakty komunikowane przez badanego

sfera psychospołeczna- czyli postawy i odczucia wyrażane przez badanego

sfera psychomotoryczna- czyli rzeczywiste wykonywanie czynności

TEMAT: Funkcjonalna ocena wzroku u dzieci (wywiad)

Pytanie 1. Cel funkcjonalnej oceny wzroku, podaj 3 kategorie czynników.

Celem funkcjonalnej oceny widzenia jest określenie w jakim stopniu słabo widzący wykorzystuje swój wzrok w warunkach naturalnych, a także określenie tej sfery funkcjonowania wzrokowego w której słabo widzący napotyka największe trudności.  Jest niejako uzupełnieniem badania okulistycznego.

Pytanie 2. Podaj 3 przykładowe pytania z wywiadu z rodzicami.

1.  Jakie są ulubione aktywności/zajęcia dziecka? Czy te aktywności angażują wzrok?

2.  Czy dziecko okazuje wzrokowe zainteresowanie zabawkami i innymi przedmiotami? Czy do sięgania po zabawki wykorzystuje wzrok? W jaki sposób bawi się zabawkami?

3.  Jeśli dziecko sięga po zabawki, to:

-w jakiej odległości znajdują się one od dziecka

-jakie to są zabawki, tzn jaki mają kolor, rozmiar, kontrast?

 4. Czy dziecko reaguje na twarze? Z jakiej odległości je spostrzega? Na czyje twarze patrzy- znane dziecku, nie znane?

 5. Czy mruży oczy podczas zabawy na podwórku w słoneczny dzień czy patrząc na jakiegokolwiek źródło światła lub powierzchnie odbijające światło? Czy lubi wpatrywać się w źródło światła? Czy też nigdy nie mruży oczu, nawet gdy silne źródło światła znajduję się na wprost oczu?

6. Czy przejawia jakiekolwiek zachowanie autostymulacyjne( uciskanie oczu, ruchy dłonią przed oczami, kołysanie się )?

7. Czy patrząc na obiekty wzrokowe, w nienaturalny sposób porusza głową(pochylając ją, wysuwając mocno do przodu)?

8. Czy przygląda się obrazkom w książkach? Czy potrafi wymienić obiekty, osoby na obrazkach? Czy wskazuje szczegóły?

9. Czy patrzy w ekran telewizora? Z jakiej odległości?

10. Czy występują wzrokowe trudności z poruszaniem się? Czy przemieszcza się w kierunku bodźców wzrokowych? Jeśli tak, to gdzie- w domu, wokół domu czy także w nie znanych miejscach? Gdzie i kiedy porusza się samodzielnie a gdzie i kiedy potrzebuje pomocy?

TEMAT: Test L. Hyvarinen

Pytanie 1. Podział funkcjonowania wzrokowego (warunki obserwacji).

Według Hyvarinen funkcjonowanie wzrokowe można podzielić na następujące poziomy:

• reakcja na małe przedmioty;

• reakcja na twarz ludzką i duże przedmioty;

• rekcja na podświetlenie i błyszczące przedmioty;

• reakcja tylko na silne źródło światła

Reakcją na bodziec wzrokowy może być nie tylko skierowanie spojrzenia i fiksacja wzroku na nim, ale również zwrot głowy w kierunku pokazywanego przedmiotu, szerzej otwarte oczy, zmiana oddechu, nagłe uspokojenie lub pobudzenie, zmiana wyrazu twarzy, uśmiech, gaworzenie lub sięganie do przedmiotu. podczas oceny należy zapewnić dziecku taką pozycję ,aby jego twarz znajdowała się na wprost badającego. Pozycja powinna dawać możliwość poruszania rękoma. Reakcję na światło najlepiej jest obserwować w przyciemnionym pokoju.

Pytanie 2. W jakiej kolejności występuje ocena widzenia (krótka charakterystyka)?

Aby uniknąć pomyłek podczas obserwacji i oceny funkcji wzrokowych, Hyvarinen proponuje, aby widzenie było oceniane w następującej kolejności:

• Zasięg widzenia - reakcje na rysunki twarzy o wysokim kontraście

Jeśli dziecko reaguje na rysunek twarzy, to taka odpowiedź może być zmierzona w standaryzowany sposób. Używa się do tego „lizaków Heidi” z rysunkiem twarzy o wysokim kontraście. Występują one w trzech rozmiarach: dużym (20 cm średnicy), średnim (12 cm średnicy) i małym (5 cm średnicy).

Oceniający sprawdza jaka jest największa odległość, przy której uzyskuje odpowiedź wzrokową na dany rozmiar „lizaka”, określając w ten sposób zasięg widzenia dziecka. Należy ustalić odległość, przy której dziecko reaguje na różne przedmioty, określając zasięg widzenia w stosunku do tych przedmiotów

• Fiksacja -Oceniający powinien określić jaki rodzaj fiksacji występuje u dziecka. Dziecko może fiksować wzrok na przedmiocie:

• - centralnie(plamkowo);

• - pozacentralnie (pozaplamkowo);

• - obuocznie;

• - jednoocznie (prawym lub lewym okiem bądź naprzemiennie - raz prawym raz lewym okiem).

W przypadku fiksacji pozaplamkowej należy zapisać kierunek i regularność w ustawieniu wzroku (w tym kierunku), tzn. jak często i w którą stronę, z jakim odchyleniem od centralnego położenia dziecko ustawia oczy, kiedy bodziec jest prezentowany na wprost jego oczu. Jeśli dziecko zezuje, należy ustalić, z którego oka korzysta lub czy fiksuje naprzemiennie obydwoma oczami.

• Zwroty gałek ocznychOcena powinna zawierać informację dotyczącą tego, czy istnieją jakieś ograniczenia w ruchach gałek ocznych oraz jakie są przyczyny ich występowania.Konieczna jest diagnoza okulistyczna, natomiast terapeuta również powinien obserwować ruchy oczu dziecka- czy oczy poruszają się jednocześnie , czy jedno oko nie opóźnia się, czy dziecko nie ma trudności przy przenoszeniu spojrzenia przez środkową linię ciała i czy ruchy te są płynne. Ruchy śledzące i zwroty gałek ocznych możemy obserwować w następującej kolejności:

• 1. Od linii środkowej na prawo, na lewo, w górę, w dół (ruchy poziome i pionowe).

• 2. Przekraczanie linii środkowej ciała (bez zatrzymywania oczu).

• 3. Ruchy po przekątnej (na skos) oraz ruchy okrężne.

• 4. Zbieżne ruchy oczu- podczas skupiania wzroku na przedmiocie zbliżającym się do oczu oraz rozbieżne ruchy oczu- podczas fiksowania wzroku na przedmiocie oddalającym się od dziecka

• sakkady- Są to szybkie ruchy gałek ocznych między dwoma fiksacjami pozwalające na przeniesienie spojrzenia. Aby wywołać ruch sakkadowy należy zachęcić dziecko do popatrzenia na osobę badającą, a kiedy jego oczy znajdą się w linii środkowej ciała przesuwa się przedmiot na każdą ze stron od linii środkowej. Sakkady obserwuje się w prawo, w lewo, w górę i w dół od linii środkowej ciała, a także podczas przekraczania linii środkowej.

• Pole widzenia do oceny wykorzystuje się interesujące dla dziecka przedmioty i zabawki. Osoba oceniająca powinna znajdować się przed dzieckiem i skłonić je do ufiksowania wzroku na swojej twarzy, podczas gdy druga osoba przesuwa przedmiot zza dziecko do przodu, w odległości mniejszej niż 30cm od głowy dziecka, w różnych obszarach pola widzenia. oceniający obserwuje, w którym miejscu pola widzenia dziecko zauważa obiekt.

• Uwaga wzrokowa-jeśli zasięg widzenia dziecka jest większy niż 60cm,oceniający zachęca je do fiksacji na swojej twarzy z odległości 60cm.gdy dziecko ufiksuje swój wzrok należy podnieść dwa przedmioty równocześnie do poziomu jego oczu w jednakowej odległości od linii środkowej ciała i w odległości ok. 30 cm od twarzy dziecka. oceniający obserwuje, na którym przedmiocie jako pierwszym dziecko ufiksuje wzrok. Następnie należy zmienić położenie przedmiotów i obserwować na którym przedmiocie dziecko tym razem ufiksuje wzrok. reakcje wzrokowe należy sprawdzać w różnych odległościach od linii środkowej ciała, tak aby dokładnie określić wielkość obszaru utraty uwagi wzrokowej.

• Ostrość widzenia według czarno - białych prążków (Lea Gratings)

TEMAT: Test Lea Gratings.

Pytanie 1. Jakie podstawowe parametry funkcjonowania wzrokowego niemowlęcia należy znać aby właściwie ocenic reakcje wzrokowe na test prążkowy lea gratings?

- zasięg widzenia, chodzi o to aby nie pokazywać dziecku testów poza zasięgiem jego możliwości wzrokowych;

- fiksacja, trzeba znać rodzaj fiksacji u  dziecka (plamkowa, pozaplamkowa, obuoczna, jednooczna);

-pole widzenia, należy upewnić się czy dziecko ma pełne pole widzenia, aby nie pokazywać mu testów w obszarach, których nie widzi;

-ruchy sakkadowe oczu, trzeba wiedzieć czy dziecko ma umiejętność wykonania sakkad;

- uwaga wzrokowa, trzeba się upewnić czy ma jednakową uwagę we wszystkich obszarach pola widzenia.

Pytanie 2. Na czym polega test Lea Gratings?

Jest to badanie pozwalające ocenić ostrość widzenia, przeznaczone dla niemowląt i dzieci ze sprzężoną niepełnosprawnością. Polega na wykrywaniu przez niemowlę lub dziecko obecności równoległych linii o zmiejszającej się szerokości. Podczas badania wykorzystuje się "paletki" o zmiejszającej sie czestotliwości prążków. Prążki pokazywane są w odległości 57 cm od twarzy niemowlęcia - wówczas 1 cm jest równy 1 stopniowi kąta widzenia. Podczas badania oczekujemy, że nimowlę lub dziecko odpowie szybkim ruchem gałek ocznych na pokazywane prążki.

TEMAT: Test Lea Symbols.

Pytanie 1. Jakie symbole wykorzystuje się w badaniu?

Zarysy jabłka, domu, kwadratu i okręgu.

Pytanie 2. Do osób w jakim wieku dostosowany jest test?

Dla dzieci w wieku przedszkolnym, które nie znają jeszcze alfabetu.

TEMAT: Hiding Heidi.

Pytanie 1. Na czym polega test Hiding Heidi?

Mimika twarzy wyrażana jest delikatnymi cieniami i zmianami konturów ust i oczu. Większość ekspresji twarzy zachodzi w niskim kontraście dlatego testy Hiding Heidi o niskim kontraście dostarczają bardzo użytecznych informacji.

Test Hiding Heidi polega na prezentacji w określonej kolejności kart z twarzą Heidi. Karty należy ułożyć według następującej kolejności: 2,5%, 10%, 100% (wartości te oznaczają poziom nasycenia kontrastu), tak aby były odwrócone od dziecka. Ponieważ twarze 25%, 5% i 1,25% są na odwrocie wyżej wymienionych kart, ułożą się one w kierunku do dziecka. Dziecko należy umieścić tak, aby było twarzą zwrócone do osoby badającej. Jeśli to możliwe należy wybrać taką porę do badania kiedy dziecko jest najbardziej aktywne. Przed rozpoczęciem badania należy wiedzieć na jaką odległość można oddalić się od dziecka bez utraty uwagi. Podczas pokazywania kart należy ustawiać je przed sobą na wysokości klatki piersiowej. Należy zachęcać dziecko do patrzenia w linii środkowej ciała. Podczas każdej prezentacji używa się dwóch kart. Jedną kartą jest zawsze karta biała, drugą - jedna z sześciu kart Hiding Heidi. Kartę służącą jako bodziec należy ukryć za białą kartą. Następnie można zapytać dziecko „gdzie chowa się Heidi?”, przesuwając jednocześnie białą kartę w jedną stronę i kartę stymulującą w drugą. Obydwie karty powinny odsuwać się od linii środkowej ciała z tą samą prędkością. Karta stymulująca może być przesuwana w prawo lub w lewo w przypadkowej kolejności.

Pytanie 2. Jak w najszybszy i najdokładniejszy sposób zbadać poziom graniczny kontrastu?

Poziom graniczny kontrastu w najszybszy i najdokładniejszy sposób bada się przez prezentację kart Hiding Heidi w kolejności: 100%, 10%, 2,5%, 1,25%. Jeśli dziecko nie reaguje na kartę 10% należy pokazać kartę 25%. Jeśli dziecko reaguje na kartę 25%, trzeba pokazać kartę 10% i kolejne karty o zmniejszającym się poziomie kontrastu do momentu osiągnięcia poziomu granicznego. Jeśli dziecko nie reaguje na kartę 2,5%, należy pokazać kartę 5% i pozostałe jak wyżej, do momentu uzyskania poziomu granicznego. Jeśli dziecko odpowiada na kartę 1,25%, graniczny kontrast przy danej odległości znajduje się poniżej 1,25%. Należy zanotować, że wynosi < 1,25%.

TEMAT : Low Contrast Symbol Test.

Pytanie 1. Do czego służy Low Contrast Symbol Test?

Test mierzy zdolność zobaczenia szczegółów na niskim kontraście; określenie zdolności wykrywania przedmiotów o niskim kontraście.

Pytanie 2.Jeżeli osoba przeczytała ostatni rząd w teście, to jaka jest jej wrażliwość na kontrast?

Jej wrazliwość jest wysoka.

TEMAT: Plany i mapy w orientacji przestrzennej.

Pytanie 1. Wymień i opisz rodzaje wykorzystywanych planów.

1. Plany słowne: ustnie sporządzony opis terenu, trasy, drogi. Wykorzystywany przed rozpoczęciem pokonywania określonej trasy, w trakcie dla wyjaśnienia i zobrazowania. Zawiera najistotniejsze elementy (np. punkty informacyjne). Może być wypowiedziany przez nauczyciela bądź plan sporządza uczeń jako przypomnienie, utrwalenie trasy. Można go zastosować w każdej chwili. Może zawierać informacje, których nie można przedstawić na planach dotykowych.

2. Plany rysowane na dłoni, plecach, laską na ziemi: narysowany palcem na prostej dłoni, plecach itp., narysowany na ziemi razem z uczniem jego dłonią trzymającą laskę. Używany dla ogólnego zobrazowania skomplikowanego miejsca (np.: skrzyżowanie). Można go zastosować w dowolnej chwili.

3. Plany rysowane na folii: plan narysowany na folii za pomocą rysownicy i rysika. Najczęściej rysowany przez nauczyciela. Prosty sposób wykonania planu. Folia jest trwałym materiałem, wielokrotnego użytku. Łatwy w odbiorze dotykowym. Pozwala na ogólne oraz szczegółowe przedstawienie terenu. Plan jest przenośny.

4. Plany brajlony (tłoczone w plastiku): plan sporządzony na kartce z plastiku w wygrzewarce. Do sporządzenia planu potrzebna jest matryca dlatego plan jest bardzo czasochłonny do sporządzenia. Trwały materiał, wielokrotnego użytku. Plan łatwy w odbiorze dotykowym. Tłoczenie w plastiku uniemożliwia rozszerzanie planu (nie można nic dorysować)

5. Plany wykonane na papierze pęczniejącym: plan sporządzony na papierze puchnącym w specjalnej uwypuklarce. Trwały, wielokrotnego użytku. Łatwy w odbiorze dotykowym. Czasochłonność wykonania- wymaga uprzednio sporządzonej matrycy w postaci rysunku czarno-białego. Plan da się szybko sporządzić dla konkretnego ucznia pod warunkiem, że dysponujemy uwypuklarką

6. Plany ułożone z „klocków rzepowych”: „Klocki rzepowe”- to zestaw składający się z maty (tworzywo pokryte czarnym materiałem) i żółtych, gumowych klocków podklejonych rzepą (klocki w kształcie figur geometrycznych). Zestaw zaopatrzony jest w podręcznik, gdzie można znaleźć przykłady ćwiczeń rozwijających percepcję dotykową. Za pomocą klocków można układać dowolne plany, schematy. Ułożony plan jest trwały. Plan jest łatwy i przyjemny w odbiorze dotykowym. Ze względu na kolor/kontrast dostępny jest także dla osób słabo widzących. „Klocki rzepowe” umożliwiają sporządzenie planu przez nauczyciela i ucznia wspólnie. Plan wykorzystywany jest stacjonarnie gdyż cały zestaw jest ciężki do przeniesienia.

Pytanie 2. Jaki powinien być dobry plan?

• powinien posiadać oznaczenie pozwalające zorientować się w jego ułożeniu (sześciopunkt brajlowski w rogu, odcięcie fragmentu rogu, trójkąt w prawym górnym rogu, inne umowne oznaczenie);

• powinien mieć zaznaczone kierunki świata, przynajmniej północ;

• istotna jest też wielkość- nie może być za mały - ponieważ będzie mało czytelny, szczególnie w początkowej fazie nauki czytania planów, ale nie powinien też być za duży, wielkość powinna być taka, aby można było objąć jego kontury ręką;

• bardzo ważna jest czytelność planu - powinny być na nim umieszczone wybiórczo najważniejsze informacje (czasami trzeba ograniczyć treści merytoryczne);

• plan powinien być precyzyjny, mimo niestosowania szczegółowej skali, to staramy się, aby odległość na planie była proporcjonalna, zgodnie z rzeczywistością;

• plan powinien posiadać legendę - jeśli uczeń ma samodzielnie korzystać z planu, jest to warunek konieczny, możemy korzystać także z legendy słownej;

• wykonanie - materiał powinien być przyjemny w dotykowym poznaniu, trwały aby po jednorazowym wykorzystaniu planu nie uległ zniszczeniu.

TEMAT: Punkty orientacyjne i wskazówki.

Pytanie 1. Do czego można wykorzystać punkt orientacyjny.

Punkty orientacyjne można wykorzystać do:

*ustalenie i utrzymanie orientacji kierunkowej

*jako punkt odniesienia

*ustalenia i zachowania relacji odległości

*lokalizowanie specyficznych celów

*orientacji i reorientacji w danym terenie

*prostopadłego i równoległego ustawiania się w trakcie poruszania się wzdłuż linii prostej

*uzyskiwanie ogólnych danych na temat rozwoju podłoża na podstawie takich punktów orientacyjnych jak np. koleiny czy kałuże

Pytanie 2. Podaj definicję i zasady wskazówek orientacji.

Definicja: Wskazówka to każdy, działający na zmysły bodziec słuchowy, zapachowy, dotykowy, kinestetyczny lub wzrokowy, który można łatwo wykorzystać w celu udzielenia uczniowi informacji niezbędnych do określenia jego pozycji lub kierunku.

Zasady: Wskazówka może być ruchoma lub stacjonarna. Praktyczne korzystanie ze wskazówki zależy od stopnia jej znajomości oraz wiedzy na temat jej źródła. Nie wszystkie bodźce mają tę samą wartość jako wskazówki; niektóre z nich mogą być szczególnie przydatne dla potrzeb orientacji (wskazówki dominujące), inne można wykorzystywać, lecz w mniejszym zakresie, zaś niektóre mają wartość negatywną (dźwięki maskujące).

TEMAT: Przewodnik, techniki ochronne.

Pytanie 1. Jakie są techniki chodzenia z przewodnikiem? Opisz 1 z nich.

1. Wąskie przejście

- Przewodnik sygnalizuje osobie niewidomej wąskie przejście przez przesunięcie za siebie swojej ręki, tej którą trzyma osoba niewidoma, ku środkowi okolicy krzyżowej.

- Osoba powinna wyprostować swoją rękę ustawiając ją poprzecznie w odniesieniu do swojego ciała i przesunąć się za plecy przewodnika.

- Ptrzewodnik może uprzedzić przed wąskim przejściem, aby osoba dokładnie schowała się za jego plecami.

- Po pokonaniu przeszkody na sygnał osoba niewidoma powiinna ustawić się w pozycji standardowej dla trzymania przewodnika.

2. Zmiana stron

- Przewodnik wysuwa do tyłu łokieć wolnej ręki, aby osoba niewidoma mogła go łatwo zlokalizować.

- Osoba następnie chwyta wolną ręką dotychczasowe ramię kontaktowe przewodnika, przechodzi za plecami przewodnika, drugą rękę przesuwając po plecach przewodnika, aż zlokalizuje wysunięty łokieć i chwyta przewodnika nad łokciem ręką właściwą dla nowej pozycji.

- Przewodnik przesuwa łokieć do pozycji wyjściowej.

3. Zawracanie

- Przewodnik obchodzi osobą niewidoną - w ten sposób osoba niewidoma nie jest narażona na uszkodzenia przedmiotami stojącymi w pobliżu

4.Przechodzenie przez drzwi ( można używać techniki wąskiego przejścia )

- Przewodnik powinien otworzyć drzwi i wskazać osobie niewidzącej klamkę, osoba niewidoma po przejściu przez nie powinna je zamknąć.

5.Chodzenie po schodach

- Przewodnik wraz z osobą niewidomą staje na przeciwko krawędzi schodów. Powinien zasygnalizować kierunek stopni: czy są "w górę" czy "w dół". Można poinformować o poręczy, bądź jej braku. Chodząc po schodach osoba powinna być z tej strony, aby uniknąć zderzenia się z inną osobą.

- Przewodnik zawsze wchodzi o jeden stopień do przodu. Osoba niewidoma idzie za przewodnikiem o jeden stopień z tyłu.

- Aby zasygnalizować osobie niewidomej o zakończeniu się schodów należy po ich przejściu suę zatrzymać na chwilę.

6.Podchodzenie do krzesła i siadanie na nim

- Przewodnik kieruje ręke osoby niewidzącej na oparciu krzesła. Osoba niewidoma zsuwa je po oparciu, a drugą ręką sprawdza kierunek siedziska oraz to czy nic na nim nie leży. Gdy jest już pewne ułożenie krzesła siada na nim.

Pytanie 2. Na jakie czynniki należy zwrócić uwagę przy szkoleniu osoby niewidomej?

W szkoleniu osób niewidzących i słabo widzących szczególną uwagę należy zwrócić na następujące czynniki:

- ocenę sprawności narządu wzroku (pomiary okulistyczne, powinno dostarczać informacji , które ułatwiłyby poznanie indywidualne potrzeb osoby niewidomej i słabowidzącej)

- opracowanie programu ( w tym czas trwania szkolenia, problemy psychospołeczne i tempo uczenia się osoby niepełnosprawnej)

- czynniki psychospołeczne (powinien wiedzieć jak osoba reaguje na postawy innych ludzi, jaką rolę odgrywa rodzina w życiu niewidomego i słabowidzącego, doświadczenie w tematyce orientacji przestrzennej)

Pytanie 3. Kiedy stosujemy technikę barkową, a kiedy technikę biodrową.

Górna technika ochronna (technika barkowa) 

W jakich sytuacjach powinna być stosowana? Górna technika ochronna chroni ciało przed zderzeniem się z przeszkodami znajdującymi się na wysokości klatki piersiowej, ramion i głowy. Technika ta powinna być stosowana głównie w znanych pomieszczeniach, gdy dziecko czuje obawę przed zetknięciem się  z przedmiotami, także podczas poznawania nowego pomieszczenia, jak też w wybranych sytuacjach w przestrzeni otwartej, czyli np. na podwórku czy placu zabaw. Należy ją także stosować podczas siadania - siadając zwykle wychylamy ciało w przód - kiedy osoba niewidoma stosuje technikę ochronną może zapobiec uderzeniu się o przedmioty stojące na stole. Wykorzystywana jest także podczas przechodzenia przez drzwi z przewodnikiem. Dziecko powinno ustawiać rękę do górnej techniki ochronnej w sytuacjach, kiedy spodziewa się przeszkód na wysokości górnych części ciała, nie powinno chodzić cały czas z tak ustawioną ręką.   

Ułożenie ręki: Dziecko wyciąga ramię przed siebie na wysokości barku, przedramię zgina w stosunku do ramienia pod kątem 100-120 st (najlepiej kiedy dorosły ustawi dziecku rękę). Wnętrze dłoni zwrócone na zewnątrz, dłoń powinna wystawać 2-3 cm za przeciwległy bark (przedramię powinno być ustawione poprzecznie przed głową).

Sposób ustawienia który można podpowiedzieć dziecku: podnieś jedno ramię na wysokość barku, wyprostuj rękę przed sobą, zegnij ją w łokciu i dotknij dłonią przeciwległego barku. Odsuń dłoń od barku około 30 cm. Wnętrze dłoni zwróć na zewnątrz, rozsuń palce. Przy tej pozycji dłoń jest najbardziej wysuniętą na zewnątrz częścią ręki i to ona pierwsza natrafia na przedmiot.  

Dolna technika ochronna (technika biodrowa)

W jakich sytuacjach powinna być stosowana?
Dolna technika ochrona chroni środkowe części ciała przed zderzeniem się z przedmiotami w pomieszczeniach zamkniętych (stoły, biurka, krzesła, szafki i in.). Może być wykorzystywana także podczas poznawania nowych pomieszczeń, a także w wybranych sytuacjach w przestrzeni otwartej, np. na podwórku czy placu zabaw.  

Ułożenie ręki: Dziecko opuszcza rękę w dół, w skos, tak, aby dłoń znajdowała się w linii środkowej ciała. Dłoń powinna być odsunięta od tułowia o ok. 25 - 30 cm. Grzbiet dłoni powinien być wystawiony na zewnątrz (czyli zewnętrzna część dłoni jako pierwsza kontaktuje się z przedmiotami). Palce powinny być rozluźnione, lekko rozsunięte, skierowane w dół.  

Pytanie 4.Wymień przykładowe ćw. które ułatwiają osobie niewidomej poruszanie się w otoczeniu.

np. budowanie z kartonu lub innego materiału przeszkody do której ćwiczący ma podchodzić i bez dotykania ma sygnalizować ich obecność.Lepiej do tych ćwiczeń stosować warunki naturalne, gdyż to z nimi dana osoba będzie się stykala w ciągu życia. W terenie otwartym przeprowadza się je w miejscach gdzie rosną drzewa, żywopłoty itp. np mozna polecić uczniowi, aby szedł przed siebie i zatrzymywał się, jeżeli zauważy, że coś się przed nim znajduje.po wykonaniu zadania uczeń powinien sprawdzić co to jest i w jakiej odległości się znajduje. w początkowym etapie ćwiczeń może iść wzdłuż budynku i mówić gdzie mur się zaczyna a gdzie kończy. Ułatwieniem będzie dla niego cień (chłód),odmienny prąd powietrza, dochodzące odgłosy.

1.ćwiczenia kompensacyjne - wielozmysłowe:

- rozpoznawanie różnych odgłosów z otoczenia- rozróżnianie dotykiem faktur przedmiotów- rozróżnianie dźwięków w małej i dużej przestrzeni- chodzenie za dźwiękiem- ocenianie odległości, liczenie kroków- rozpoznawanie i ocenianie przedmiotów- kształtowanie pojęć: miejsce, czas, pora dnia- rozwijanie pamięci mięśniowej- znajdowanie przedmiotów i ich lokalizacja- rozpoznawanie podłoża stopami- rozpoznawanie przedmiotów po zapachu- kojarzenie pomieszczenia z zapachem

2.ćwiczenia manualne i motoryczne:

- lepienie z plasteliny i gliny- nawlekanie koralików- wydzieranki z kolorowego papieru- wycinanie nożyczkami- segregowanie figur geometrycznych i przedmiotów codziennego użytku- zbieranie drobnych przedmiotów ze stołu- układanki wtyczkowe- odkręcanie i zakręcanie śrubek i butelek- czynności samoobsługowe

3.ćwiczenia orientacji kierunkowej i przestrzennej

- ćwiczenia w schemacie ciała (nazywanie i wskazywanie części ciała)- ćwiczenia utrwalania orientacji w schemacie ciała osoby stojącej na przeciw- kształtowanie pojęć przestrzennych (ćwiczenia podczas wykonywania poleceń np.: stań za, zwróć się do mnie prawą stroną, weź piłkę do lewej ręki)- odtwarzanie figur geometrycznych na płaszczyźnie (układanie zabawek, tworzenie kompozycji z figur, odtwarzanie szlaczków litero podobnych, rozpoznawanie przedmiotów podobnych i różniących się).

4.ćwiczenia usprawniające syntezę i analizę wzrokową:

- składanie obrazu z części- loteryjki obrazkowe i wyrazowe- dobieranie podpisów do obrazków- dobieranie identycznych obrazków- zaznaczanie różnic na obrazkach- rozpoznawanie przedmiotów na rysunkach- rozpoznawanie liter pisanych, drukowanych, wielkich, małych- wyszukiwanie wskazanych liter w wyrazach i wyrazów w zdaniach

5.ćwiczenia usprawniające syntezę i analizę słuchową:

- odtwarzanie rytmu przez stukanie i klaskanie- rozróżnianie tempa, siły i rytmu dźwięków- śpiewanie i rozróżnianie piosenek- rozróżnianie i naśladowanie odgłosów z otoczenia i głosów zwierząt- wyróżnianie i liczenie wyrazów w zdaniu- dzielenie wyrazów na sylaby i liczenie ich- dzielenie wyrazów na głoski- liczenie głosek w wyrazie- uzupełnianie wyrazów brakującymi głoskami

6.ćwiczenia koordynacji wzrokowo - ruchowej:

- obrysowywanie konturów- kolorowanie obrazków- rysowanie szlaczków bez odrywania ręki- cięcie nożyczkami papieru po liniach w paski i naklejanie ich- wycinanie liter i cyfr i figur geometrycznych i naklejanie ich w celu stworzenia kompozycji- rysowanie linii z pomocą linijki

TEMAT : Posługiwanie się laską.

Pytanie 1. Funkcje laski.

Biała laska pełni dwie funkcje. Może być używana jako symbol (znak rozpoznawczy) i jako przyrząd (pomoc) do samodzielnego poruszania się.

Pytanie 2. Opisz technikę posługiwania się białą laską.

Laska jest przemieszczana z jednej strony podłoża po którym stąpa osoba niewidoma na drugą ruchem wahadłowym w trakcie poruszania się osoby, a wszystkie przeszkody na drodze są lokalizowane.

---