TEMATY WYKŁADÓW

Tematy wykładów: (te zagadnienia opracowane "prawie" wszystkie)

1. Wprowadzenie w problematykę prawodawstwa.. Prawo jako norma społeczna, prawo stanowione, przymus państwowy.

- źródła prawa

- sposób stanowienia praw,

- zakres obowiązywania prawa stanowionego

- zmienność prawa w czasie,

2. Gałęzie prawa

- prawo karne materialne,

- prawo karne procesowe

- prawo karne wykonawcze

3.Pojęcie czyny zabronionego

- znamiona przestępstwa,

- zbrodnia, występek wykroczenie,

- rodzaje winy,

- formy popełnienia przestępstwa

3. Okoliczności wyłączające bezprawność i niekaralność czynu

4. Przebieg postępowania karnego.

- organy procesowe i zakres ich kompetencji

- zasady procesowe,

- postępowanie w sprawie

- postępowanie przeciwko,

5. Postępowanie dowodowe

- źródła dowodowe,

- czynności procesowe

- zakazy dowodzenia,

6. Sposoby zakończenia postępowania karnego,

- odmowa wszczęcia postępowano,

- umorzenie przed wszczęciem,

- skierowanie aktu oskarżenia do sądu,

7 .Rodzaje kar i ich funkcje,

- kary zasadnicze,

- środki karne,

8. Środki przymusu zabezpieczające sprawny przebieg postępowania,

- zatrzymanie i doprowadzenie,

- poręczenie majątkowe,

- tymczasowe aresztowanie,

- dozór policyjny,

- zatrzymanie paszportu i inne działania,

9. Pojęcie stron w postępowaniu karnym i inni uczestnicy postępowania

- uprawnienia pokrzywdzonego,

- uprawnienia i obowiązki świadka, biegłego

- inni uczestnicy postępowania,

10. Podejrzany w procesie karnym

11. Przedawnienie ścigania i zatarcie skazania, recydywa,

12. Środki związane z wyznaczeniem próby,

- warunkowe umorzenie postępowania,

- zawieszenie wykonania kary,

- warunkowe zwolnienie,

13. Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu

14. Przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece,

15. Przestępstwa przeciwko mieniu,

1) WPROWADZENIE W PROBLEMATYKĘ PRAWOZNASTWA. PRAWO JAKO NORMA SPOŁECZNA, PRAWO STANOWIONE, PRZYMUS PAŃSTWOWY

- System źródeł prawa

Źródłem prawa jest sformalizowany akt władzy państwowej zawierającej przepisy prawne. Prawo obowiązuje wówczas gdy jest ono podane na piśmie np.: w Dzienniku Ustaw.

Źródłami prawa obowiązującymi w Polsce są:

1) Konstytucja;

2) Ustawy;

3) Ratyfikowane umowy międzynarodowe

4) Rozporządzenia;

5) Akty prawa miejscowego;

Źródła prawa tworzą hierarchicznie zbudowany system, w którym każde ma swoje miejsce.

Źródło prawa niższego szczebla nie może zawierać przepisów sprzecznych z przepisami wyższej rangi. Warunkiem wejścia ustawy jest jej ogłoszenie ( np.: Dzienniku Ustaw, Monitorze Polskim).

Konstytucja systemie źródeł prawa jest ustawą zasadniczą. Uchwalenie Konstytucji należy do kompetencji Zgromadzenia Narodowego (czyli połączonego Sejmu i Senatu, przyjmuje ją zaś naród w drodze referendum konstytucyjnego). Konstytucja reguluje podstawy ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego państwa, strukturę i zakres działania państwowych organów naczelnych, a także podstawowe prawa i obowiązki obywatelskie. Do czasu uchwalenia Konstytucji RP strukturę i uprawnienia naczelnych organów państwa normują przepisy Małej Konstytucji z 1992 r. Struktura ta jest oparta na zasadzie podziału władz. Władzą ustawodawczą jest u nas Sejm i Senat, zaś władzą wykonawczą – Prezydent oraz Rząd (Rada Ministrów) i poszczególni ministrowie, władzę sądowniczą sprawują zaś niezawisłe sądy. Konstytucja w swej treści określa hierarchię pozostałych źródeł prawa i wytycza kierunki ustawodawstwa. Żaden akt normatywny nie może być sprzeczny z Konstytucją. Konstytucja wreszcie jako ustawa zasadnicza różni się od ustaw zwykłych szczególnym trybem, w jakim jest uchwalana i zmieniana. Do jej zmiany potrzebna jest kwalifikowana większość 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów , to też jest oczywiste, że zwykła ustawa nie może zmienić całej Konstytucji, ani poszczególnych jej postanowień

*Źródła polskiego prawa

Źródła polskiego prawa można podzielić na źródła powszechnie obowiązujące i źródła wewnętrznie obowiązujące. Obowiązująca Konstytucja z 1997 roku do źródeł powszechnie obowiązujących zalicza Konstytucję, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia oraz akty prawa miejscowego (z zastrzeżeniem że obowiązują one tylko na obszarze działania organów, które je ustanowiły). Oprócz tego Konstytucja w art. 234 przewiduje kolejny akt powszechnie obowiązujący – rozporządzenie z mocą ustawy, wydawane przez prezydenta RP, wyłącznie w ściśle określonych przez Konstytucję wypadkach. Nadto źródłami powszechnie obowiązującego prawa są przepisy stanowione przez organizację międzynarodową, jeśli umowa międzynarodowa konstytuująca tę organizację przewiduje taką skuteczność prawną tych przepisów w prawie wewnętrznym. Natomiast jako źródła prawa wewnętrznie obowiązujące Konstytucja wymienia uchwały i zarządzenia Rady Ministrów. Należy przy tym podkreślić, że o ile katalog źródeł prawa powszechnie obowiązującego jest w zasadzie zamknięty i nie może być rozszerzany to katalog źródeł prawa wewnętrznie obowiązującego jest otwarty i istnieją również inne akty prawne wewnętrznie obowiązujące nie wymienione w Konstytucji (okólniki, zalecenia itp.).

Kwestią kontrowersyjną jest czy w Polsce do źródeł prawa należy zaliczyć prawo zwyczajowe. Konstytucja nie zalicza prawa zwyczajowego do źródeł prawa. W doktrynie polskiego prawa konstytucyjnego przyjmuje się jednak, że Konstytucja wymienia jedynie katalog źródeł prawa stanowionego przez państwo i nie wyklucza istnienia obok prawa stanowionego prawa zwyczajowego. Konsekwencją uznania zwyczaju prawnego za źródło prawa powszechnie obowiązującego w Polsce jest możliwość oparcia na nim rozstrzygnięcia organu państwowego. Pamiętać jednak należy, że system źródeł prawa powszechnie obowiązującego według polskiej Konstytucji opiera się na prawie stanowionym, a wykształcenie się zwyczaju prawnego, regulującego jakąś kategorię stosunków społecznych jest obecnie raczej tylko potencjalną możliwością. W każdym razie zwyczaj taki nie może się nigdy ukształtować contra legem, to znaczy może on stanowić źródło prawa pod warunkiem zgodności z powszechnie obowiązującymi aktami prawnymi wymienionymi przez Konstytucję. Obok prawa zwyczajowego źródłem prawa powszechnie obowiązującego w Rzeczypospolitej Polskiej jest również zbiorowe prawo pracy. Dzieje się tak pomimo niezaliczenia go do źródeł prawa przez Konstytucję. Jednak zbiorowe prawo pracy (regulaminy pracy, układy zbiorowe pracy) zaliczone jest do źródeł prawa powszechnie obowiązującego przez art. 9 Kodeksu pracy. Takiej regulacji kodeksowej nie stoi na przeszkodzie Konstytucja, gdyż wymienia ona w kontekście źródeł prawa tylko akty normatywne pochodzące od państwa.

- PRAWO STANOWIONE

Prawo stanowione (statutory law) to kultura prawna oparta na stanowieniu (napisaniu) prawa. Jest narzędziem uprawiania polityki. Najstarsza kultura prawna na terenach współczesnej Europy i Azji Mniejszej (Egipt, Mezopotamia). Zręby współczesnego prawodawstwa stanowionego wywodzą się z najstarszych regulacji rzymskich okresu Justyniana, VI w. n.e. Przykład => FIDUCJA – powiernictwo (legislacja dotycząca rachunku powierniczego).

Prawo stanowione:

Kultura prawa stanowionego oparta na stanowieniu (napisaniu) prawa. Jest narzędziem polityki. Prawo stanowione dominuje jako prawo ogólne. Prawo to powinno być niesprzeczne, jasne.

Cechy:

• Ściśle określona ścieżka tworzenia zapisu prawnego.

• Hierarchiczność aktów prawnych.

• Im wyższa pozycja w hierarchii, tym trudniej stanowić/zmienić prawo.

• Ogromna ilość podmiotów tworzących prawo -> Parlament, samorządy, gminy, urzędy, itp.

• Duża ilość organów państwowych wydających rozporządzenia do ustaw -> taki system skutkuje wydawaniem wzajemnie sprzecznych rozporządzeń i interpretacji przez różne organy.

• Dąży (bezskutecznie) do ideału.

• Zawiera kodeksy, zbierające normy wspólne dla wydzielonych dziedzin, np. KPK, KRO, KK.

• Prawo stanowione powinno być niesprzeczne (mnogość podmiotów stanowiących, utrudnia wypełnienie tego warunku), jasne (powinno być spisane językiem zrozumiałym dla laika), stabilne (powinno dawać oparcie i poczucie pewności), o charakterze zupełnym.

• Jest prawem ogólnym, adresowanym bezosobowo do wszystkich.

• Technicyzacja – wprowadzanie do języka norm zachowań języka ściśle profesjonalnego, parametryzacji, ekonomii, co utrudnia zrozumienie prawa.

- w prawie stanowionym sędzia jedynie stosuje prawo.

- prawo stanowione jest prawem abstrakcyjnym, odnosi się do wszystkich a więc do nikogo konkretnego.

Prawo stanowione w UE, do którego zakresu zalicza się wszystkie akty prawne przyjmowane w Unii Europejskiej, z tym że należy wyróżnić je przede wszystkim na akty składające się na:

* Prawo wewnętrzne Unii Europejskiej (tzw. pro foro interno)

* Prawo stanowione w Unii Europejskiej ( które odnosi się do państw członkowskich, bądź obowiązuje bezpośrednio w sferze wewnętrznej tych państw-pro foro externo) i dotyczy następujących zakresów:

- prawa stanowionego w I filarze jest to z kolei tzw. wspólnotowe prawo pochodne, które ma najważniejsze znaczenie dla stanowionego prawa w Unii Europejskiej, do którego mają zastosowanie zasady pierwszeństwa wobec prawa krajowego i skutku bezpośredniego; podstawowe rodzaje aktów to - rozporządzenia, dyrektywy, decyzje. Ponadto do tego zakresu zlicza się prawo jakie powstaje na mocy orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, które to również może wywierać bezpośredni skutek w krajowym porządku prawnym.

- prawa stanowione II i III filaru: jest to obszar, który rozwija się w niezwykle szybkim tempie jednak ma oparcie nie w regulacjach wspólnotowych lecz w prawie międzynarodowym.

II filar to przede wszystkim następujące akty- wspólne strategie, działania, stanowiska.

III filar to przede wszystkim następujące akty - wspólne stanowiska, decyzje ramowe, decyzje.

Te dwa zakresy prawa stanowionego w Unii Europejskiej są połączone przez regulacje Traktatów ustanawiających Unię Europejską, które to dotyczą wymogu spójności, lojalności a ponadto niezbędność respektowania wspólnotowego zasobu prawnego w stanowieniu prawa w II i III filarze.

Cele prawa stanowionego:

- ściśle określona procedura tworzenia prawa

- hierarchiczność aktów

- duża ilość podmiotów tworząca prawo

- wielość organów stanowiących prawo

- promulgacje – odpowiednie ogłoszenie prawa

- zmienność prawa w czasie

2) GAŁĘZIE PRAWA – są to kompleksy norm prawnych ukształtowanych historycznie, regulujących określoną kategorią stosunków społecznych.

prawo karne - normy które ustalają czyny zabronione przez państwo , określają represje i zobowiązują organy do walki z przestępstwem.

prawo karne materialne - jest jedną z dziedzin prawa, która określa czyny będące przestępstwami, oraz kary grożące za ich popełnienie. Prawo karne określa zasady odpowiedzialności, czyli ogół praw jakie ma odpowiedzialny za ich popełnienie, oraz środki karne i środki zabezpieczające, czyli cały system stosowania ograniczenia lub pozbawiania wolności w zależności od popełnionego czynu, jak i wysokość kary stosowanej w określonym przypadku.

prawo karne procesowe - jest tą dziedziną prawa karnego, która określa reguły postępowania organów państwowych w procesie karnym, tzn. takiej działalności która zmierza do ustalenia czy i przez kogo popełnione zostało przestępstwo i zmierza do osądzenia sprawcy przestępstwa. Prawo karne procesowe określa też uprawnienia i obowiązki osób uczestniczących w procesie karnym.

prawo karne wykonawcze - jest również dziedziną prawa karnego, która reguluje tryb wykonywania kar orzeczonych za przestępstwo. Reguluje uprawniena osób skazanych, czyli cały system penitencjarny (więzienny).

3) POJĘCIE CZYNU ZABRONIONEGO

- znamiona przestępstwa

Przestępstwo - musi być czynem zabronionym przez ustawę karną, tzn. musi odpowiadać opisowi

ustawowych cech określonego typu wykroczenia.

Ten zespół cech nazywamy ustawowymi znamionami przestępstwa.

W teorii prawa karnego wyróżnia się cztery grupy ustawowych znamion:

- Przedmiot ochrony (zamachu),

- Podmiot przestępstwa,

- Strona przedmiotowa,

- Strona podmiotowa.

1.Ogólny przedmiot ochrony (zamachu) – ogół dóbr chronionych przez przepisy prawa karnego, stanowi o ochronie porządku

stosunków międzyludzkich, pożądanego ze społecznego punktu widzenia,

Rodzajowy przedmiot ochrony (zamachu) – synteza norm, które chronią dobra analogiczne pod względem rodzajowym np.

przepisy rozdz. XXVII k.k. chronią cześć i nietykalność cielesną,

Bezpośredni przedmiot ochrony (zamachu) – dobro, na które jest skierowany zamach przestępczy, a które jest

przedmiotem ochrony danego przepisu prawnego np. przepis art. 189§1 k.k.

(pozbawienie wolności) chroni wolność człowieka w sensie fizycznym, rozumianą jako wolność zmiany miejsca przebywania.

2.Podmiot (przestępstwa)

Znamiona podmiotu pozwalają wyróżnić przestępstwa powszechne, zwane też ogólnosprawczymi, które może

popełnić każdy, oraz przestępstwa indywidualne, których może dopuścić się tylko

osoba mające pewne cechy szczególne.

Podmiotem (sprawcą) przestępstwa może być tylko osoba fizyczna, która popełniła czyn

zabroniony po ukończeniu 17 lat.

Od tej zasady kodeks przewiduje wyjątki.

Podmiot przestępstwa - osoba sprawcy

podmiot ogólny (powszechny) - każda osoba zdolna do ponoszenia odpowiedzialności karnej

Osoba fizyczna bądź podmiot zbiorowy w chwil popełnienia czynu:

- był poczytalny

- indywidualnie określony

- mająca ukończone 17 lat w chwili popełnienia czynu (art.10 §1kk)

3.Strona przedmiotowa - dotyczy określenia sposobu zachowania się sprawcy.

Ponieważ przestępstwo jest zawsze aktem zewnętrznego zachowania się człowieka, więc do strony przedmiotowej są

zaliczane te ustawowe znamiona, które charakteryzują owo zachowanie (działanie jak i zaniechanie).

Skład:

1. Sposób popełnienia - określamy zachowanie sprawcy.

2. Określenie przedmiotu czynu - określa się przedmiot czynności wykonawczej (czyli przedmiot, na który sprawca działał).

3. Skutek - określenie skutku.

4. Określenie związku przyczynowo - skutkowego.

5. Okoliczności modalne - do nich zaliczamy czas, miejsce, sytuacje, użyte środki.

4.Strona podmiotowa

Strona podmiotowa obejmujen zjawiska psychiczne, które muszą towarzyszyć stronie przedmiotowej, czyli

zewnętrznemu zachowaniu się sprawcy i które wyrażają stosunek psychiczny

sprawcy do czynu.

Stosunek ten może polegać na umyślności i nieumyślności.

Strona podmiotowa jest zatem najważniejszą przesłanką winy.

Zgodnie z art. 7 k.k. przestępstwo jest zbrodnią albo występkiem.

Zbrodnię można popełnić tylko umyślnie, występek także nieumyślnie, jeżeli ustawa tak stanowi.

Strona podmiotowa (wina i jej formy) - skład:

1. Określenie umyślności lub nieumyślności.

2. Określenie motywu zachowania sprawcy.

3. Określenie pobudki zachowania sprawcy.

4. Określenie celu zachowania sprawcy.

Motyw - jest to przeżycie psychiczne o charakterze intelektualnym, skłaniające sprawce do popełnienia czynu.

Pobudka - jest to przeżycie psychiczne o charakterze emocjonalnym, skłaniające sprawce do popełnienia czynu.

Podmiot zbiorowy - będzie to osoba prawna, jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej lecz zdolność do czynności prawnej (np. spółki handlowe).

- zbrodnia – czyn człowieka, który spotyka się ze szczególnym potępieniem ze strony społeczności. Termin ten zawsze odnoszono do zbrodni umyślnego pozbawienia życia (zabójstwo, morderstwo), jak i zbrodni przeciw majestatowi (crimen laese maiestatis).

W rozumieniu prawa karnego zbrodnia to czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 albo karą surowszą (sprawdź rodzaje kar). Zbrodnię można popełnić tylko umyślnie. Warunkowe umorzenie postępowania nie może być stosowane wobec sprawcy zbrodni.

W obowiązującym prawie w Polsce następujące przestępstwa są zbrodniami:

* wszczęcie i prowadzenie wojny napastniczej

* ludobójstwo

* stosowanie środków masowej zagłady zakazanych przez prawo międzynarodowe

* przestępstwa wojenne polegające na pogwałceniu konwencji międzynarodowych odnoszących się do sposobów walki i poszanowanie

m.in. osób składających broń, sanitariuszy czy jeńców

* zamach stanu

* zamach na konstytucyjny organ RP

* zamach na Prezydenta RP

* zabójstwo, w tym morderstwo

* przejęcie kontroli nad statkiem wodnym lub powietrznym (piractwo), którego skutkiem jest śmierć człowieka

* kwalifikowane typy zgwałcenia

* handel ludźmi

* zakładanie lub kierowanie zorganizowaną grupą przestępczą o charakterze terrorystycznym

* rozbój z użyciem niebezpiecznego przedmiotu

* fałszowanie pieniędzy

* wykorzystywanie seksualne dzieci

* niewolnictwo i handel niewolnikami

* sprzedaż narkotyków

* zbrodnie określone w dekrecie PKWN z dnia 31 sierpnia 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw

i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego

- zbrodnia, występek, wykroczenie:

- występek - to czyn za który grozi kara pozbawienie wolności przekraczająca miesiąc, kara ograniczenia wolności bądź grzywna w wysokości powyżej 30 stawek dziennych. W odróżnieniu od zbrodni, występek możemy popełnić także nieumyślnie, jeżeli ustawa tak stanowi.

Od występku należy odróżnić występek o charakterze chuligańskim, za którego popełnienie ustawodawca przewidział zaostrzenie sankcji karnej.

- wykroczenie - czyn społecznie szkodliwy, zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia pod groźbą kary aresztu, ograniczenia wolności, grzywny do 5.000 złotych lub nagany. Niemożność przypisania winy w czasie czynu wyłącza karalność.

Osobną kategorią prawną jest wykroczenie skarbowe opisane w kodeksie karnym-skarbowym.

Odpowiedzialności za wykroczenie odpowiada każdy, kto ukończył 17 rok życia. Odpowiedzialności podlegają czyny popełnione na terytorium Rzeczpospolitej Polski, na statku wodnym lub powietrznym, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej. Odpowiedzialności podlega działanie umyślne lub nieumyślne, chyba że ustawa przewiduje odpowiedzialność tylko za działanie umyślne.

W przypadkach określonych przez ustawodawcę karze za wykroczenie podlega również usiłowanie, podżeganie i pomocnictwo w popełnieniu wykroczenia (w przypadku podżegania oraz pomocnictwa dodatkowo wymagalne jest popełnienie przez sprawcę czynu zabronionego).

Kary za wykroczenia:

1. areszt,

2. ograniczenie wolności,

3. grzywna,

4. nagana

Kara aresztu trwa najkrócej 5, najdłużej 30 dni; wymierza się ją w dniach.

Kara ograniczenia wolności trwa 1 miesiąc. W czasie odbywania kary ograniczenia wolności ukarany:

1. nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego pobytu,

2. jest obowiązany do wykonywania pracy wskazanej przez sąd,

3. ma obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary.

(Art. 18 - 20 Kodeksu wykroczeń)

Przykład:

- Żebranie w miejscu publicznym

Żebraniem jest proszenie w jakiejkolwiek formie osób trzecich o przekazanie pieniędzy, żywności lub innych rzeczy, w sytuacji gdy osoba żebrząca, ma środki do egzystencji lub jest zdolna do pracy. Żebranie stanowi wykroczenie - Kto, mając środki egzystencji lub będąc zdolny do pracy, żebrze w miejscu publicznym, podlega karze ograniczenia wolności, grzywny do 1 500 złotych albo karze nagany. Kto żebrze w miejscu publicznym w sposób natarczywy lub oszukańczy,podlega karze aresztu albo ograniczenia wolności.

Art. 58 Kodeksu wykroczeń.

- Chuligański charakter wykroczenia

Charakter chuligański mają wykroczenia polegające na umyślnym godzeniu w porządek lub spokój publiczny albo umyślnym niszczeniu lub uszkadzaniu mienia, jeżeli sprawca działał publicznie oraz w rozumieniu powszechnym bez powodu lub z oczywiście błahego powodu, okazując przez to rażące lekceważenie podstawowych zasad porządku prawnego.

Art. 47 § 5 Kodeksu wykroczeń

- Kara grzywny za wykroczenie

Grzywnę wymierza się w wysokości od 20 do 5 000 złotych, chyba że ustawa stanowi inaczej. Jeżeli za wykroczenie popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej wymierzono karę aresztu, orzeka się obok tej kary również grzywnę, chyba że orzeczenie grzywny nie byłoby celowe. Wymierzając grzywnę, bierze się pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste i rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe.

Art. 24 Kodeksu wykroczeń

- rodzaje winy

Wina – pojęcie wiążące się z zagadnieniem wolności człowieka. Wina jest to wadliwość procesu decyzyjnego, polegająca na wolnym wyborze z katalogu możliwych zachowań zachowania sprzecznego z obowiązującą w danym społeczeństwie normą postępowania

charakterystyka mechanizmu poczucia winy, jego przyczyn i skutków:

Poczucie winy zazwyczaj pojawia się, gdy popełnimy błąd ale jest częstym komponentem wielu nieprawidłowości psychicznych. Osoby w stanach depresyjnych, doświadczające samotności, problemów małżeńskich, trudności związanych z uzależnieniem, orientacją seksualną czy kryzysami związanymi z dojrzewaniem lub wiekiem średnim często doświadczają poczucia winy.

Rodzaje winy:

Wyróżnia się winę obiektywną i subiektywną.

Wina obiektywna - dotyczy przekroczenia przez jednostkę prawa lub norm społecznych. Jest ona niezależna od osobistego poczucia winy jednostki i tego czy postrzega ona swój czyn jako winę.

Wina społeczna jest rodzajem winy obiektywnej. Polega ona na przekroczeniu niepisanych zasad społecznych. Dotyczy ona zachowań, które nie są karane przez prawo ale spotyka się z powszechną dezaprobatą, gdyż nie spełniają oczekiwań społeczeństwa względem jednostki. Również w tym przypadku wina jest niezależna od osobistego poczucia winy jednostki.

wina subiektywna - odnosi się do zachowania przekraczającego jakiekolwiek normy (prawne, społeczne, religijne lub osobiste) a któremu towarzyszy poczucie winy jednostki. Poczucie winy łączy w sobie uczucie żalu, wstydu, rozczarowania własną postawą i potępienia samego siebie. Poczucie winy może towarzyszyć zarówno refleksji nad tym, co złego w naszym mniemaniu zrobiliśmy jak również uświadomieniu sobie, że nie zrobiliśmy czegoś, co powinniśmy byli zrobić. Poczuciu winy towarzyszyć może uczucie zniechęcenia, niepokoju i strachu przed karą. Poczucie winy ma jednak jedną bardzo pozytywną cechę: motywuje jednostkę do natychmiastowej zmiany. Poczucie winy jest bowiem wynikiem błędnego rozwiązania dysonansu poznawczego. Dysonans poznawczy pojawia się, gdy jednostka musi dokonać wyboru między zrobieniem czegoś, co jest złe a powstrzymaniem się od tego. Dysonans rodzi się w momencie, gdy zrobienie czegoś złego jednocześnie przynosi jednostce jakąś korzyść. Jako że niemożliwe jest funkcjonowanie w stanie dysonansu poznawczego, jednostka musi dokonać jego redukcji, czyli wybrać jedną z opcji. Subiektywne poczucie winy pojawia się, gdy jednostka wybiera zrobienie czegoś, co przynosi jej korzyść, ale jednocześnie jest złe w kontekście wyznawanych przez nią zasad. W takiej sytuacji dysonans poznawczy pojawia się znowu, a poczucie winy skłania jednostkę do dokonania wyboru przeciwnego do tego, którego dokonała poprzednim razem w celu uniknięcia ponownego pojawienia się poczucia winy. Może się zdarzyć, że dokonanie w jednej sprawie wyboru, w wyniku którego nie pojawi się poczucie winy zredukuje także poczucie winy pojawiające się na skutek błędnego wyboru w innej sprawie.

Wina osobista - dotyczy zachowań, które nie stanowią winy w świetle prawa ani w kontekście norm społecznych. Jest ona związana z przekroczeniem własnych norm jednostki dotyczących jej zachowań. Może również być tak, że inna jednostka przejawia zachowanie, które nie jest winą w świetle prawa ani systemu zasad społecznych, lecz jest winą w kontekście prywatnych wartości jednostki oceniającej. Często zdarza się, że zasady wyznawane przez jednostkę pokrywają się z normami prawnymi lub społecznymi. W takiej sytuacji wina personalna może jednocześnie stanowić winę obiektywną.

Specyficznym rodzajem winy jest wina teologiczna - Dotyczy ona przekroczenia przez jednostkę zasad religii lub kultu. Również ta wina jest niezależna od osobistego poczucia winy. Każde przekroczeń przykazań danej religii jest grzechem bez względu na to, czy wywołuje wyrzuty sumienia. Psychologowie rzadko korzystają z pojęcia winy teologicznej, ponieważ opieranie się na nim musi być zawężone jedynie do osób wierzących. Mimo to zdarza się, że osoby borykające się z problemami wiary, a w tym również ludzie deklarujący ateizm, okazują się przejawiać poczucie winy teologicznej. Nie należy więc całkowicie rezygnować z tego pojęcia. Często jednak wskazuje się w tym miejscu na pojęcie winy moralnej, która funkcjonuje podobnie jak wina teologiczna z tą różnicą, że w tym przypadku nadrzędną instancją, w stosunku do której jednostka może zawinić nie jest Bóg lecz społeczeństwo, które ustala moralne normy. Wina moralna w tym ujęciu pokrywa się więc z winą społeczną.

Wina to wymagalność zachowania zgodnego z normą:

* czy mogliśmy od sprawcy wymagać podporządkowania się normie prawnej? (np. nie można wymagać od ludzi bohaterstwa)

* czy możemy postawić sprawcy zarzut, że mógł zachować się z nakazem albo zakazem zawartym w normie?

(np. zarzutu takiego nie można postawić osobie chorej psychicznie)

Okoliczności ustawowe wyłączające winę w polskim Kodeksie karnym z 1997 r.

* Ogólna klauzula zawinienia – art. 1§3 k.k.

* Nieletniość sprawcy – art. 10 k.k.

* Przekroczenie granic obrony koniecznej – art. 25§2 i 25§3 k.k.

* Stan wyższej konieczności – art. 26§2 k.k.

* Usprawiedliwiony błąd co do okoliczności wyłączających bezprawność albo winę – art. 29 k.k.

* Nierozpoznawalność bezprawności czynu – art. 30 k.k.

* Niepoczytalność sprawcy – art. 31§1 k.k.

(Źródła poczucia winy)

Rodzaje źródeł poczucia winy różnią się między sobą.. Niektóre z nich wiążą się z czynnikami zewnętrznymi, na przykład społecznymi, inne zaś dotyczą życia wewnętrznego jednostki. Przyczyny rodzenia się poczucia winy można pogrupować w następujący sposób:

- świadomość dobra i zła

- reguły niemożliwe do spełnienia

- presja krytyki społecznej

- błędy wychowawcze

(Konsekwencje poczucia winy)

-mechanizmy obronne

-samopotępienie

-izolacja od społeczeństwa

-reakcja stresowa

-dążenie do zmiany zachowania

- formy popełnienia przestępstwa

Pochód przestępstwa – łac. Iter delicti

zamiar → przygotowanie → usiłowanie → dokonanie

Formy stadialne:

przygotowanie → usiłowanie → dokonanie

Zamiar nie wchodzi w zakres form stadialnych z uwagi na jedną z naczelnych zasad prawa karnego – za myśli się nie karze (łac. cogitationis poenam nemo patitur).

Przygotowanie

Przygotowanie zachodzi tylko wtedy, gdy sprawca w celu popełnienia czynu zabronionego podejmuje czynności mające stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do jego dokonania, w szczególności w tymże celu:

* wchodzi w porozumienie z inną osobą

* uzyskuje lub przysposabia środki

* zbiera informacje (wywiad przestępczy)

* sporządza plan działania

Przez tak ustawowo określone przygotowanie należy rozumieć tylko określone działania celowe. Niemożliwe jest więc przygotowywanie przez zaniechanie, a wina zachodzi w formie umyślnej w zamiarze bezpośrednim kierunkowym.

Przygotowanie jest karalne tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi. Dotyczy to kilkunastu najcięższych przestępstw, np. wszczynanie wojny napastniczej, ludobójstwo, zamach terrorystyczny, fałszerstwo pieniędzy i papierów wartościowych. Głównym powodem dla którego ustawodawca penalizuje tę formę stadialną na zasadzie wyjątku jest fakt, że na przygotowanie składają się zazwyczaj czynności wykonywane na co dzień, jak i to, że wiele czynów zabronionych jest dokonywanych przy użyciu przedmiotów codziennego użytku.

Przygotowanie jest objęte klauzulą niekaralności – nie podlega karze, kto dobrowolnie odstąpił od przygotowania, w szczególności zniszczył przygotowane środki lub zapobiegł skorzystaniu z nich przyszłości; w razie wejścia w porozumienie z inną osobą należy podjąć istotne starania zmierzające do zapobieżenia dokonaniu. Nie podlega karze także osoba, która dobrowolnie odstąpiła od dokonania lub zapobiegła skutkowi stanowiącego znamię czynu zabronionego (czyli na etapie usiłowania).

Usiłowanie

Usiłowanie jest zawsze karalne na gruncie kodeksu karnego. Odpowiedzialność karna za usiłowanie wymaga wystąpienia jednego elementu podmiotowego (zamiaru popełnienia przestępstwa) oraz dwóch przedmiotowych (zachowania które zmierza bezpośrednio do dokonania; braku dokonania).

Usiłowanie nie występuje m.in. przy przestępstwach jednochwilowych. Kwestią sporną jest to, czy można usiłować przestępstwa narażenia na niebezpieczeństwo. Według prof. Andrzeja Zolla nie można usiłować przestępstwa abstrakcyjnego narażenia na niebezpieczeństwo (usiłowanie podżegania, usiłowanie pomocnictwa), inny pogląd prezentuje orzecznictwo Sądu Najwyższego.

W polskim kodeksie karnym wyróżnia się dwie postacie usiłowania: usiłowanie udolne i usiłowanie nieudolne.

Znamiona usiłowania udolnego:

* zamiar popełnienia czynu zabronionego (zamiar bezpośredni lub zamiar ewentualny);

* zachowanie bezpośrednio zmierzające do popełnienia czynu zabronionego[1];

* brak popełnienia czynu zabronionego – brak dokonania ma miejsce, gdy sprawca nie ukończył czynności prowadzącej bezpośrednio do dokonania (usiłowanie nieukończone, niezupełne) albo mimo ukończenia tej czynności nie nastąpił zamierzony skutek (usiłowanie ukończone, zupełne).

Usiłowanie nieudolne nie stanowi obiektywnego zagrożenia dla dobra prawnego. Karalne jest tylko w dwóch wypadkach, gdy ma miejsce:

* użycie środka nienadającego się do popełnienia zamierzonego czynu,

* braku przedmiotu nadającego się do popełnienia nim zamierzonego czynu zabronionego.

W przypadku usiłowania nieudolnego sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia. Usiłowanie co do zasady jest karalne, ale zwykle powinno się je traktować jako okoliczność łagodzącą. (art. 14§2 KK)

Dokonanie

Polega na pełnej realizacji ustawowych znamion czynu zabronionego. Jest to najbardziej zaawansowana forma stadialna. Nie należy mylić dokonania z zakończeniem czynu. Np. nielegalne posiadanie broni jest dokonane w momencie, w którym sprawca objął broń palną w posiadanie, zaś zakończone – dopiero wtedy, kiedy pozbył się jej lub ją utracił.

3) OKOLICZNOŚCI WYŁANCZAJĄCE BEZPRAWNOŚĆ I NIEKARALNOŚĆ CZYNU

okolicznosci wyłączajace bezprawność czynu:
- obrona konieczna
- stan wyższej koniecznosci
- rozkaz przełożonego
- karcenie w celach wychowawczych
- czyn o charakterze sportowym
- zgoda pokrzywdzonego
- w przypadku za zniesławienie kiedy informacja jest prawdziwa

Okoliczności wyłączające karną bezprawność czynu - To takie, przy których czyn wypełniający znamiona przestępstwa nie jest jednak w rzeczywistości przestępstwem, ponieważ na mocy przepisu prawnego lub utartej praktyki działania takie uważane są za zgodne z prawem. Z reguły wyłączenie bezprawności czynu wiąże się z brakiem ujemnej wartości czynu, przy czym w grę może również wchodzić argument niecelowości karania (np. bezkraność zabicia lub uszkodzenia ciała w ramach niebezpiecznych walk sportowych). Okoliczności uchylające bezprawność, czyli sprzeczność z normą prawa karnego, noszą nazwę kontratypów. Do ujętych w k.k. kontratypów należą: obrona konieczna, stan wyższej konieczności – polegający na poświęceniu dobra dla ratowania innego dobra o wyższej wartości, ryzyko nowatorstwa, dopuszczalna krytyka związana z przestępstwem zniesławienia i działanie w ramach ostatecznej potrzeby wojskowej. Jeżeli chodzi o kontratypy pozakodeksowe, to ich katalog obejmuje: zabiegi lecznicze, przerywanie ciąży w warunkach określonych przez ustawę z dnia 07 stycznia 1993 r., szczególne uprawnienia i obowiązki, karcenie nieletnich, ryzyko sportowe oraz zgodę pokrzywdzonego (dysponenta dobrem).

1. stan wyższej konieczności – nie popełnia przestępstwa ten, kto działa w celu uchybienia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego dobru społecznemu lub jakiemukolwiek dobru jednostki, jeżeli niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, a dobro poświęcone nie przedstawia większej wartości niż dobro chronione,

2. obrona konieczna – nie popełnia przestępstwa ten, kto odpiera bezpośredni bezprawny (atak) zamach na jakiekolwiek dobro społeczne lub jakiekolwiek dobro jednostki. Zamach to każde zachowanie się człowieka zmierzające do naruszenia cudzego dobra lub zagrożenia tego dobra. Może on polegać na zaniechaniu częściej na działaniu. Przy obronie koniecznej zamach musi być bezpośredni: bliskość czasowa i bliskość miejscowa,

3. ryzyko nowatorstwa (inaczej – ryzyko uzasadnione, uzasadniony eksperyment). Rozwój nauki i techniki niesie ze sobą zwiększenie niebezpieczeństwa ujemnych następstw eksperymentów (poznawczych medycznych, technicznych lub ekonomicznych), podejmowanych w różnych dziedzinach nauki i techniki. Prawo karne, po spełnieniu określonych warunków, uchyla odpowiedzialność za szkody wynikłe z eksperymentów, mimo że odpowiadają znamionom czynu zabronionego.

Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu przeprowadzenia eksperymentu, jeżeli spodziewana korzyść ma istotne znaczenie poznawcze medyczne lub gospodarcze, a oczekiwane jej osiągnięcia, celowość oraz sposób przeprowadzenia eksperymentu są zasadne w świetle aktualnego stanu wiedzy. Przeprowadzenie eksperymentu, które zawsze wiąże się z ryzykiem szkód (szkody majątkowe, w zakresie zdrowia itp.), musi być zawsze uzasadnione dążeniem do osiągnięcia istotnych korzyści społecznych.

Działanie zgodnie z aktualnym stanem wiedzy to działanie lege artis, przy czym na ocenę tę składa się wiele okoliczności, jak celowość podjęcia eksperymentu w świetle aktualnego stanu wiedzy, wybór optymalnej metody postępowania w ramach istniejących możliwości, zachowanie zasad ostrożności obowiązujących w danej dziedzinie itp.

Warunkiem dopuszczalności każdego eksperymentu jest dobrowolnie wyrażona zgoda jego uczestnika. Uczestnik taki musi być przed wyrażeniem zgody na udział w eksperymencie, a także w trakcie jego trwania, należycie informowany o grożących mu ujemnych skutkach, a także o tym, iż może odstąpić od udziału w eksperymencie na każdym jego etapie.

4. dozwolona krytyka. W art. 213 k.k. określony został kontratyp uzasadnionej (dozwolonej) krytyki, który uchyla odpowiedzialność za przestępstwo zniesławienia. Jeżeli zarzut postawiony osobie, grupie osób, instytucji lub osobie prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą ją poniżyć lub narazić na utratę zaufania, uczyniony został niepublicznie, bezprawność jest uchylona w wypadku prawdziwości tego zarzutu. Dla uchylenia bezprawności zarzutu postawionego publicznie konieczne jest dodatkowo działanie stawiającego zarzut w obronie społecznie uzasadnionego interesu, co wiąże się z prawem do społecznej krytyki,

5. zabiegi lecznicze. Podstawowymi warunkami legalności zabiegów leczniczych są:

1. działanie w celu leczniczym;

2. wykonanie zabiegu zgodnie ze wskazaniami wiedzy i sztuki lekarskiej (lege artis);

3. wykonanie zabiegu przez osobę uprawnioną.

Osobą uprawnioną do wykonywania zabiegów leczniczych jest lekarz, a w przypadku zabiegów prostych – także inna osoba uprawniona z personelu służby zdrowia (felczer, pielęgniarka). Wykonywanie czynności leczniczych przez osobę nieuprawnioną jest zabronione i stanowi podstawę do odpowiedzialności z art. 50 ustawy o zawodzie lekarza.

Wykonywanie zabiegów leczniczych dopuszczalne jest pod określonymi w ustawie warunkami. Przede wszystkim zabieg leczniczy wymaga uprzedniej zgody chorego. Dokonanie takiego zabiegu bez zgody pacjenta jest przestępstwem przewidzianym w k.k. W wypadku małoletnich lub chorych psychicznie wymagana jest zgoda opiekuna faktycznego lub przedstawiciela ustawowego. Jeżeli chory jest nieprzytomny, nie jest możliwe porozumienie się z jego opiekunem lub przedstawicielem ustawowym, należy uzyskać zgodę właściwego sądu opiekuńczego. Jednakże w wypadkach, gdy zwłoka mogłaby spowodować utratę życia lub zdrowia, lekarz obowiązany jest zasięgnąć opinii drugiego lekarza, a gdy jest to niemożliwe, może dokonać zabiegu sam, czyniąc o tym wzmiankę w karcie operacyjnej,

6. legalna aborcja. Do zabiegów leczniczych nie zalicza się aborcji, gdyż najczęściej nie chodzi tu o leczenie stanu chorobowego, lecz o przerwanie ciąży prawidłowo rozwijającej się w organizmie kobiety. Uchwalona 7 stycznia 1993 r. nowa ustawa o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży legalizuje aborcję gdy:

1. utrzymanie ciąży stwarza zagrożenie poważnego niebezpieczeństwa dla życia lub zdrowia kobiety,

2. stwierdzono ciężkie i nieodwracalne uszkodzenie płodu albo nieuleczalną chorobę zagrażającą jego życiu,

3. ciąża jest wynikiem przestępstwa.

Ustawa wprowadziła wymaganie stwierdzenia przesłanek aborcji orzeczeniem dwóch lekarzy innych niż lekarz wykonujący zabieg, jak również zezwoliła na dokonanie takich zabiegów jedynie w publicznych ZOZ – ach.

7. działanie w ramach obowiązków i uprawnień. Nie stanowi przestępstwa działanie będące realizacją obowiązków lub uprawnień służbowych, które w innych warunkach wypełniałyby znamiona przestępstwa. Uchylenie przestępczości wynika z zasady, że to, co jest dozwolone przez prawo, nie może być zarazem bezprawiem (zasada niesprzeczności systemu prawnego). Uprawnienia i obowiązki spełniać muszą warunki:

1. kompetencja rzeczowa i miejscowa podmiotu do dokonania określonej czynności,

2. istnienie określonej prawem podstawy prawnej i faktycznej dla dokonania danej czynności,

3. realizacja czynności służbowej w sposób zgodny z warunkami określonymi przez odpowiednie przepisy prawa.

Naruszenie warunków legalności czynności opartych na uprawnieniach lub obowiązkach powoduje, że czynności te z prawnych przekształcają się w bezprawne. W wypadku nadużycia prawa, gdy dokonana czynność stanowi bezpośredni zamach na istotne dobro człowieka, dopuszczalna staje się obrona konieczna. Dodać należy, że zawinione nadużycie uprawnień lub niedopełnienie obowiązków przez funkcjonariusza publicznego popełnione na szkodę interesu publicznego lub prywatnego jest przestępstwem penalizowanym w k.k.

8. karcenie nieletnich. Karcenie nieletnich wypełniać może ustawowe znamiona takich przestępstw, jak naruszenie nietykalności cielesnej, znieważenie, pozbawienie wolności i zmuszenie do znoszenia. Przesłanką legalizacji takich czynności są wychowawcze uprawnienia rodziców lub opiekunów. Jednak zachowane muszą być określone warunki, których naruszenie powoduje przestępność czynu. Należy do nich zaliczyć:

1. wychowawczy charakter karcenia, co zakłada działanie stosującego karcenie w celu wychowawczym,

jak i „odbiór” tego karcenia przez podopiecznego jako zasłużonej kary za przewinienie,

2. proporcjonalność użytych środków do wagi przewinienia dziecka lub podopiecznego,

3. umiarkowanie użytych środków, które nie mogą w żadnym wypadku zagrażać fizycznemu lub psychicznemu rozwojowi,

ani też wyrządzać szkód fizycznych lub duchowych osobie karconej.

Nadużycie prawa karcenia powoduje odpowiedzialność karną za przestępstwo znęcania się nad osobą zależną.

9. ryzyko sportowe. Liczne są wypadki w sporcie, w których zarówno uczestnicy zawodów sportowych, jak i widzowie doznają obrażeń, a nawet ponoszą śmierć. Wypadki sportowe wiążą się z odpowiedzialnością ich uczestników oraz organizatorów zawodów.

Przyjmuje się, że ryzyko sportowe stwarza pozakodeksowy kontratyp, jeżeli spełniono określone warunki. Należą do nich:

1. dopuszczalność (legalność) danej dyscypliny sportu, którą regulują przepisy tzw. prawa sportowego,

2. zgodność zawodów (ćwiczeń, treningów) z regułami ostrożności określonymi przez te przepisy,

3. działanie uczestników w celu sportowym,

4. dobrowolny udział uczestników.

10. zgoda pokrzywdzonego. Zgoda pokrzywdzonego (dysponenta dobrem) jest elementem niektórych kontratypów (zabieg leczniczy, aborcja, udział w eksperymencie), a także może być rozpatrywana jako odrębny kontratyp uchylający bezprawność czynu. Zależy to jednak od charakteru dobra, na którego naruszenie pokrzywdzony wyraża zgodę. Istnieją bowiem dobra, którymi jednostka może swobodnie dysponować oraz dobra, które podlegają ochronie prawa karnego bez względu na wolę pokrzywdzonego. Do tych drugich należą w szczególności: życie i zdrowie w zakresie ochrony przed ciężkimi uszkodzeniami. Dlatego też zabójstwo na żądanie i pod wpływem współczucia jest karalne, aczkolwiek w sposób złagodzony.

Zgoda pokrzywdzonego, aby była skuteczna, musi odpowiadać pewnym warunkom. Osobą, która jest uprawniona do wyrażania zgody, może być zasadniczo osoba pełnoletnia (z wyjątkami odnośnie dysponowania mieniem, przewidzianymi w k.c.) oraz poczytalna. Zgoda obejmować powinna określone dobra, a wyrażona musi być dobrowolnie. Wobec braku ustawowych ograniczeń forma zgody jest dowolna. Skuteczność zgody należy również od czasu jej wyrażenia. Zgoda musi nastąpić przed lub w chwili czynu (ex ante). Wyrażona ex post nie powoduje wyłączenia bezprawności. Poza tymi warunkami istnieje warunek leżący po stronie sprawcy – musi on mieć świadomość tego, że działa z wyrażoną lub dorozumianą zgodą pokrzywdzonego.

4) PRZEBIEG POSTĘPOWANIA KARNEGO

- organy procesowe i zakres ich kompetencji

(Pomocnicy organów procesowych)

Organy procesowe to organy państwowe uprawnione do wydawania decyzji procesowych w

określonych stadiach procesu. Kierują procesem i wydają władcze rozstrzygnięcia o jego przedmiocie. Cechą

charakterystyczną jest to, że na poszczególnych etapach procesu różne podmioty

pełnią rolę organu procesowego. Najwyraźniej uwidacznia się to przy

przesunięciu się procesu karnego z etapu postępowania przygotowawczego, w

którym głównymi organami procesowymi są: Policja i prokurator, do postępowania

sądowego, w którym rolę te pełni przede wszystkim sąd.

Stroną procesową jest podmiot, który ma interes prawny w korzystnym dla siebie

rozstrzygnięciu o przedmiocie procesu.

ORGANY PROCESOWE

Są to organy państwowe uprawnione do wydawania decyzji procesowych w określonych etapach procesu,

procesu, niezależnie od innych uprawnień.

Ze względu na różne etapy procesu wyróżnia się:

A) ORGANY PROCESOWE POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO:

a) w przypadku śledztwa są nimi:

- prokurator – kierujący lub jako nadzorujący i wykonujący czynności dla niego zastrzeżone,

- sąd – stosuje tymczasowe aresztowanie i wykonuje czynności dla niego zastrzeżone,

- policja – o ile prokurator przekaże jej prowadzenie śledztwa (może w całości lub części) albo dokonanie poszczególnych czynności śledztwa,

b) w przypadku dochodzenia są nimi:

- policja,

- prokurator – o ile przejmie sprawę do osobistego prowadzenia,

- Straż Graniczna,

- organy UOP w sprawach bezpieczeństwa i ochrony porządku konstytucyjnego,

- sąd – stosujący tymczasowe aresztowanie i wykonuje czynności dla niego zastrzeżone,

- organy, które są uprawnione do prowadzenia dochodzenia uproszczonego, tj. urzędy skarbowe, inps. kontroli skarbowej, Inspekcja Sanitarna itp.

B) ORGANY PROCESOWE POSTĘPOWANIA GŁÓWNEGO, ODWOŁAWCZEGO I KASACYJNEGO:

a) sąd, zazwyczaj jest to sąd kolegialny, który ma formę:

1) składu mieszanego:

- w sądzie okręgowym w prawach o przestępstwa zagrożone karą 25 l. lub dożywotniego pozbawienia wolności – jest dwóch sędziów i trzech ławników,

- w pozostałych przypadkach – jeden sędzia i dwóch ławników,

2) składu zawodowego:

- w II instancji, w SN w sprawach o kasację oraz w sądzie I instancji o ile sąd tak postanowi – w składzie trzech sędziów,

- w sądzie apelacyjnym i pozostałych w składzie pięciu sędziów,

Sądem może być też jeden sędzia – w sądzie rejonowym orzekającym na posiedzeniu, w Sądzie Najwyższym w postępowaniu kasacyjnym – jeśli ustawa nie wymaga wydania wyroku.

b) przewodniczący składu orzekającego (rozprawy) lub sędzia prowadzący posiedzenie pojednawcze w sprawie z oskarżenia prywatnego,

c) prezes sądu (przewodniczący wydziału) – działa jako organ administracyjny w sądzie, wykonuje też czynności procesowe.

Wśród stron procesowych wyróżniamy:

Strony czynne, tj. takie które występują z określonym żądaniem: pokrzywdzony w postępowaniu przygotowawczym, oskarżyciel publiczny,

posiłkowy.

Strony bierne, tj. te, przeciwko którym to żądanie jest

skierowane: sprawca przestępstwa (podejrzany w postępowaniu przygotowawczym,

oskarżony w postępowaniu sądowym).

Instytucja przedstawiciela procesowego polega na tym, że uprawniony podmiot podejmuje czynności w

cudzym imieniu, na rzecz osoby, którą reprezentuje.

- Obrońcy,

- Pełnomocnicy,

- Przedstawiciele ustawowi.

Osobowym źródłem dowodu jest każda osoba wezwana przez organ procesowy do

dostarczenia środka dowodowego. Przede wszystkim będą to świadkowie i biegli.

Rzecznicy interesu społecznego to grupa podmiotów niezależnych od stron procesowych,

których zadaniem jest ochrona w procesie interesu społecznego np. Rzecznik Praw

Obywatelskich.

Pomocnicy organów procesowych (pomocnicy procesowi) to osoby, które swoim działaniem

ułatwiają organom procesowym wykonywanie ich funkcji. Do tej kategorii zalicza

się np. tłumaczy, specjalistów, protokólantów.

- zasady procesowe

Zasada Prawdy Materialnej – podstawę wszystkich rozstrzygnięc powinny stanowic ustalenia faktyczne zgodne z rzeczywistością

Zasada Obiektywizmu – organ procesowy powinien mieć bezstronny stosunek do stron i innych uczestników procesu oraz nie powinien nastawiac się kierunkowo do samej sprawy

Index inhabilis – sędzia wyłączony z mocy ustawy – wadliwośc orzeczenia , bezwzględna przyczyna odwoławcza , kasacyjna i do wznowienia

Index suspectus – sędzia podejrzany o stronniczośc – bezwzględna przyczyna odwoławcza

Zasada Współdziałania z społeczeństwem i instytucjami w ściganiu przestępstw – organy państwowe powinny angażowac w procesie karnym obywateli oraz instytucje państwowe i społeczne

Zasada Domniemania Niewinności – oskarżonego należy traktowac jak niewinnego dopuki nie zostanie mu udowodniona wina w sposób przewidziany przez prawo

In dubio pro reo – wszystkie niedające się usunąc wątpliwości należy rozstrzygac na korzyśc oskarżonego

Zasada swobodnej oceny dowodów – organy procesowe w ocenie dowodów kierują się swoim przekonaniem nieskrępowanym przez ustawowe reguły oceny , ale ukształtowanym pod wpływem wskazań wiedzy , doświadczenia życiowego i zasad logicznego rozumowania

Zasada bezpośredniości – organ procesowy powinien zetknąc się osobiście ze źródłem i środkiem dowodowym a środkiem dowodowy na , którym opiera swoje ustalenia powinien być środek pierwotny (dowód pierwotny)

Zasada skargowości – organ procesowy wszczyna i prowadzi postępowanie tylko skutkiem skargi podmiotu bezpośrednio zainteresowanego rozstrzygnięciem

Zasada kontradyktoryjności – strony mają prawo walczyc o korzystne dla siebie rozstrzygnięcie

Zasada prawa do obrony – oskarżony ma prawo do obrony swoich interesów w procesie i do korzystania z pomocy obrońcy

Zasada publiczności – społeczeństwo ma dostęp do wiadomości o procesie karnym

Zasada kontroli – wszystkie decyzje i czynności procesowe podlegają kontroli

Zasada Legalizmu – organ procesowy powołany do ścigania przestępstw , jest zobowiązany z chwilą podjęcia uprawdopodobnionej informacji o popełnieniu przestępstwa ściganego z oskarżenia publicznego , do wszczęcia i prowadzenia postępowania karnego

Zasada Oportunizmu – organ procesowy może nie wszczynac postępowania jeżeli wzgląd na interes społeczny czyni w danej sprawie postępowanie karne z oskarżenia publicznego niecelowym

- postępowanie w sprawie

- postępowanie przeciwko

5) POSTĘPOWANIE DOWODOWE

Zasadniczym elementem postępowania wyjaśniającego jest postępowanie dowodowe.

Postępowanie dowodowe jest zasadniczą częścią postępowania administracyjnego. Zgodnie z art.. 7 K.P.A.

"Art. 7. W toku postępowania organy administracji publicznej stoją na straży praworządności i podejmują wszelkie kroki niezbędne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy, mając na względzie interes społeczny i słuszny interes obywateli.”

Organ administracji publicznej zobowiązany jest do ustalenia stanu faktycznego sprawy. Organ ten winien zebrać i rozpatrzyć cały materiał dowodowy, a następnie zgodnie z zasadą swobodnej (a nie dowolnej) oceny dowodów ocenić na jego podstawie, czy dana okoliczność została udowodniona.

Na początku wyjaśnijmy termin " dowodzenie”. Jest to termin wieloznaczny. Ma dwa znaczenia:

• Pierwsze - może oznaczać wnioskowanie o istnieniu lub nieistnieniu pewnych faktów na podstawie środków dowodowych.

• Drugie - może oznaczać proces podejmowania czynności procesowych mających na celu ustalenie prawidłowości względnie nieprawdziwości twierdzeń o faktach.

Następnie wyjaśnijmy termin "dowód”. Również ma wieloznaczne znaczenie.

Terminu tego używa się do oznaczenia:

• Źródła informacji o faktach ("Art. 75. § 1. Jako dowód należy dopuścić wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jes

Dowód – w postępowaniu karnym to każdy dopuszczalny przez prawo karne procesowe środek służący dokonaniu określonych ustaleń, czyli służący ustaleniu okoliczności mających znaczenie dla rozstrzygnięcia.

Określenie „dowód” używane jest w wielu znaczeniach np.:

1) jako źródło dowodowe- czyli źródło informacji o faktach, w tym znaczeniu dowodem jest osoba oskarżonego, świadka czy biegłego a także rzecz, miejsce, ciało, dokument,

2) jako środek dowodowy – czyli informacje płynące ze źródła dowodowego tj. wyjaśnienia oskarżonego, zeznania świadka, opinia biegłego, cechy i właściwości rzeczy, miejsca i ciała czy treść dokumentu,

3) jako fakt dowodowy, czyli pewna okoliczność udowodniona za pomocą określonych źródeł i środków dowodowych, która sama w sobie stanowi dowód na istnienie lub nieistnienie innej dowodzonej okoliczności, np. alibi oskarżonego.

RODZAJE DOWODÓW:

Ze względu na odległość od źródła dowodowego od dowodzonego faktu na:

dowód pierwotny - dowód z pierwszej ręki

dowód pochodny - dowód z dalszego źródła

Ze względu na charakter źródła dowodowego na:

osobowe - źródłem dowodowym jest osoba (oskarżony czy świadek) a sposobem ich przeprowadzenia np. przesłuchanie

rzeczowe - źródłem jest rzecz, przedmiot, ciało ludzkie, miejsce

inne dowody samoistne np. dokument

- zródła dowodowe

jako żródło dowodowe - czyli żródła informacji o faktach, w tym znaczeniu dowodem jest osoba oskarżonego, świadka czy biegłego , a także rzecz, miejsce,ciało,dokument.

Źródło dowodowe to wszystko to co dostarcza informacji ,człowiek,dokument ,przedmiot,opinia biegłego,miejsce.

Podział źródeł dowodowych:

-Osobowe

-Z dokumentu

-Pierwotne: naoczny świadek

-Pochodne:ktoś usłyszał od kogoś

-Z uwagi na stosunek do faktu:bezpośrednie, pośrednie

-Z uwagi na stosunek do podejrzanego:obciążające,odciążające

Nie dowodzi się; tego co było na naradzie sędziów,prawa krajowego,okoliczności rozmowy adwokata i przestępców,informacji których osoba duchowa uzyskała w trakcie spowiedzi

- czynności procesowe

jako czynność procesowa – która ujawnić ma okoliczności pozwalające na wysuniecie określonych wniosków ; w tym znaczeniu dowodów jest to na przykład okazanie, konfrontacja lub sekcja zwłok.

- zakazy dowodzenia

ZAKAZY DOWODOWE ZWIĄZANE Z WPROWADZENIEM I WYKORZYSTANIEM DOWODU

zakazy dowodowe - to normy zabraniające przeprowadzenia dowodu w określonych warunkach lub stwarzające ograniczenia w pozyskiwaniu dowodów. W procesie karnym zakazy dowodowe zapobiegają powstawaniu kolizji pomiędzy interesem wymiaru sprawiedliwości , który wymaga ustalenia prawdy, a naruszeniem określonych dóbr i interesów. Zakazy stanowią więc swoisty kompromis, ponieważ wprawdzie ograniczają podstawę dowodową procesu ale jednocześnie chronią pewne istotne dobra. Zakazy dowodowe przewidziane są w normach wyłączających dowodzenie określonej tezy dowodowej w danym procesie oraz ograniczających wprowadzenie i przeprowadzenie dowodów, a także wynikają z reguł ustanawiających warunki przeprowadzenia dowodów w procesie. Rodzaj doboru chronionego decyduje o charakterze i zakresie zakazu dowodowego. Zakazy te chronią m. In. Godność człowieka, nienaruszalność jego ciała ( art. 74 kpk, 171 § 6kpk) interes państwowy (art. 179kpk) tajemnicę służbową lub zawodową ( art.180 kpk), oraz określoną tajemnicę do zachowania której zobowiązany jest duchowny, co do okoliczności o których dowiedział się przy udzieleniu pomocy prawnej ( 178) , a także stosunki rodzinne i bliskie stosunki osobiste ( art. 182) W doktrynie dokonuje się różnorodne klasyfikacje zakazów dowodowych stosując różne kryteria podziałów. Zakazy dowodowe w procesie karnym dotyczą 3 podstawowych grup ograniczeń:

- niedopuszczalność dowodzenia określonych tematów

- wyłączenie możliwości korzystania z danego środka dowodowego

- niedopuszczalność sposobów przeprowadzenia dowodów

Zakazy dowodowe mogą dotyczyć bądź to udowodnieniu określonych faktów, bądź jedynie korzystania z określonych dowodów.

Wg. Grzegorczyka i Tylmana wyróżniamy zakazy:

- zupełne - zakazy zabraniające przeprowadzenia jakiegokolwiek dowodu na daną okoliczność

- niezupełne - zabraniają jedynie przeprowadzenia dowodu w pewnych warunkach, korzystania z określonego źródła lub środka dowodowego, albo uzyskaniu środka dowodowego w określony sposób, czyli zakaz dowodzenia za pomocą pewnych dowodów lub z zastosowaniem określonych metod

Różnica pomiędzy w/w zakazem tkwi w tym iż przy zakazie niezupełnym możliwe jest udowodnienie danej okoliczności przez sięganie po inne źródło lub środek dowodowy , natomiast przy zakazie zupełnym żaden dowód nie jest dopuszczalny.

Zakazy niezupełne można podzielić na:

-zakazy bezwzględne ( bezwarunkowe ) - czyli takie, które nigdy nie mogą być uchylone

-zakazy względne ( warunkowe )- które przy zachowaniu określonych wymogów moga być usunięte.

Aktualnie do zakazów dowodowych zupełnych należą:

- zakaz dowodzenia prawa lub stosunku prawnego wbrew ustaleniom konstytutywnego ( kształtującego ) rozstrzygnięciu innego sądu, które wiąże sąd karny ( art. 8 §2kpk)

- zakaz dowodzenia przebiegu narady i głosowania nad orzeczeniem, które objęte są tajemnicą nie podlegają uchyleniu ( art. 108 § 1kpk)

- zakaz dowodzenia zasadności lub bezzasadności uprzedniego prawomocnego skazania jako okoliczności decydującej o powrocie do przestępstw; recydywę ustala się bowiem w oparciu o wiążące sąd poprzednie prawomocne skazanie

- zakaz wykorzystania i odtwarzania uprzednio złożonych zeznań osoby, która następnie skorzystała z prawa do odmowy zeznań lub została zwolniona od zeznawania ( art. 186 §1kpk) Zakaz ten odnosi się do wyjaśnień osoby odpowiedzialnej posiłkowo w postępowaniu karnym skarbowym Przedmiotowym zakazem objęta jest tu treść zeznań , a tymczasem niedopuszczalne jest jakiekolwiek odtwarzanie.

- zakaz przeprowadzenia jakiejkolwiek czynności dowodowej zmierzającej do ujawnienia okoliczności objęcia świadka koronnego i osoby mu najbliższe ochroną osobistą lub pomocą w postaci zmiany miejsca pobytu, zatrudnienia lub wydania nowych dokumentów tożsamości.

ZAKAZY NIEZUPEŁNE BEZWZGLĘDNE - dają się pogrupować w kilka kategorii:

Zakazy przesłuchiwania w charakterze świadka :

- obrońcy, co do faktu o których dowiedział się udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę ( art. 178 pkt. 1 ) Zakaz ten odnosi się do obrońcy, a nie adwokata zatem obejmuje także obrońcę nie będącego adwokatem, co jest dopuszczalne w postępowaniu o wykroczeniach. Dopełnieniem tego zakazu jest zakaz zajmowania pism i innych dokumentów związanych z wykonywaniem obrony ( art. 225§3kpk)

- duchownego co do faktów o których dowiedział się przy spowiedzi ( art. 178 §2kpk)

- osób zobowiązanych do zachowania tajemnicy w zakresie ochrony zdrowia psychicznego na okoliczność przyznania się ( wobec nich) osoby z zaburzeniami psychicznymi do popełnienia czynu zabronionego

Zakazy korzystania z niektórych innych niż świadek źródeł i środków dowodowych

- zakaz powoływania w charakterze biegłego:

- obrońców i duchownych

- osób będących najbliższymi dla oskarżonego lub pozostających z nim w szczególnie bliskim stosunku osobistym

- osób będących świadkami czynu, choćby nie byli powołani na świadka

- osób powołanych w charakterze świadków

- osób do których odnoszą się odpowiednio przyczyny wyłączenia sędziego ( art. 40 § 1pkt 1-3i5 ) tzn takich których:

-sprawa dotyczy bezpośrednio

-są krewnymi

-konkubentami

-powinowatymi strony lub jej przedstawiciela

-występowali w sprawie jako prokurator, osoba prowadząca postępowanie przygotowawcze lub przedstawiciel procesowy strony ( 196§1kpk)

- zakaz wykorzystywania opinii złożonej przez biegłego, wobec którego po powołaniu ujawniły się powody uzasadniające niepowoływanie go w tym charakterze Opinia taka w ogóle nie stanowi dowodu ( art. 196 §2kpk)

- zakaz przesłuchiwania w charakterze biegłego lekarza z zakresu ochrony zdrowia psychicznego na okoliczność przyznanie się osoby z zaburzeniami psychicznymi do popełnienia czynu zabronionego

- zakaz korzystania z oświadczeń oskarżonego dotyczących zamierzonego złożenia zeznania wobec jakiegokolwiek biegłego lub wobec lekarza udzielającego mu jakiejkolwiek pomocy medycznej ( art.199 )

- Zakaz wykorzystania przy przesłuchaniu oskarżonego oświadczeń tej osoby złożonych uprzednio w charakterze świadka. Zakaz ten wiąże się z możliwą zmianą ról procesowych w postępowaniach powiązanych ze sobą.

Zakazy związane z uzyskaniem oświadczenia dowodowego przy zastosowaniu niedopuszczalnych metod przesłuchania

- zakaz korzystania z wyjaśnień, zeznań i innych oświadczeń uzyskanych poprzez użycie wobec przesłuchanego przymusu lub groźby bezprawnej ; oświadczenia takie nie mogą bowiem w ogóle stanowić dowodu

- zakaz stosowania hipnozy, środków chemicznych ( tzw. narkoanalizy ) oraz środków technicznych ( np. wariograf, poligraf ) , wpływających na procesy psychiczne przesłuchiwanego.

Do oznaczonej kategorii zakazów zaliczyć należy zakaz zastępowania wyjaśnień i zeznań treścią pism, zapisków lub notatek urzędowych. Kodeks wymaga aby wyjaśnienia oskarżonego oraz zeznania świadka były odbierane bezpośrednio przez organ procesowy i utrwalane w postaci protokołu.

Zakazy dowodowe niezupełne o charakterze względnym :

- zakaz przesłuchiwania w charakterze świadka osoby, która skorzystała z prawa do odmowy zeznań

- zakaz przesłuchiwania świadka, który uzyskał zwolnienie od zeznawania z uwagi na szczególnie bliski stosunek osobisty z oskarżonym

- zakaz przesłuchiwania osób korzystających z immunitetu dyplomatycznego lub konsularnego ( w zakresie okoliczności, na które się on rozciąga )

- zakaz przesłuchiwania osób zobowiązanych do zachowania tajemnicy państwowej

- zakaz przesłuchiwania osób zob. do zachowania tajemnicy służbowej

6) SPOSOBY ZAKOŃCZENIA POSTĘPOWANIA KARNEGO - Postępowanie karne nie kończy się zawsze skazaniem i więzieniem. Często spotykamy się z innymi sposobami zakończenia sprawy karnej. Może to być np. umorzenie posiępowania, warunkowe umorzenie postępowania lub odstąpienie od wymierzenia kary.

- odmowa wszczęcia postępowania

- umorzenie przed wszczęciem

- skiwerowanie aktu oskarżenia do sądu

7) RODZAJE KAR I ICH FUNKCJE

- kary zasadnicze - kara będąca główną dolegliwością sprawcy za popełnienie przez niego przestępstwa lub wykroczenia.

Za przestępstwo polski kodeks karny przewiduje następujące kary zasadnicze:

- karę śmierci,

- karę 25 lat pozbawienia wolności,

- karę pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 15 lat,

- karę ograniczenia wolności od 3 miesięcy do 2 lat oraz karę grzywny

Za popełnienie wykroczenia polski kodeks wykroczeń przewiduje jako kary zasadnicze:

- karę aresztu od 1 tygodnia do 3 miesięcy,

- karę ograniczenia wolności od 1 miesiąca do 3 miesięcy,

- karę grzywny oraz karę nagany

- środki karne - dodatkowa dolegliwość wymierzana sprawcy przestępstwa lub wykroczenia obok lub niekiedy zamiast kary.

Niektóre spośród środków karnych mają swoje odpowiedniki w postaci środków zapobiegawczych. Czas stosowania środka zapobiegawczego zalicza się na poczet odpowiedniego środka karnego.

Środkami karnymi nie są zakazy zajmowania określonych stanowisk w spółkach handlowych występujące na gruncie prawa handlowego.

Naruszenie zakazu orzeczonego przez sąd tytułem środka karnego stanowi z mocy art. 244 Kodeksu karnego przestępstwo zagrożone karą pozbawienia wolności do lat 3.

Środki karne w polskim prawie karnym

Środkami karnymi wymienionymi w Kodeksie karnym są:

* pozbawienie praw publicznych,

* zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej,

* zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi,

* obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach,

zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu,

* zakaz prowadzenia pojazdów,

* przepadek,

* obowiązek naprawienia szkody,

* nawiązka,

* świadczenie pieniężne,

* podanie wyroku do publicznej wiadomości.

* wydalenie z zawodowej służby wojskowej (art. 324 § 1 pkt 2 kk),

* degradacja (art. 324 § 1 pkt 3 kk).

Cele i funkcje

Środek karny realizuje cele uboczne postępowania karnego, które nie mogą być w sposób dostateczny uwzględnione przez sąd w razie poprzestania na wymierzeniu samej kary. Chodzi tu przede wszystkim o względy prewencji ogólnej i szczególnej oraz cele kompensacyjne w postaci wynagrodzenia pokrzywdzonemu szkody wyrządzonej czynem zabronionym.

Wyjątkowo środek karny pełni funkcję kary, w sytuacjach gdy nawet najniższy możliwy jej wymiar byłby zbyt surowy, a przez to niesprawiedliwy. Cechą odróżniającą od kary jest również fakt, że niektóre spośród środków karnych mogą być orzeczone tytułem środka zabezpieczającego. Dzięki środkom karnym istnieje możliwość dodatkowego usankcjonowania czynu bez łamania zasady że za jeden czyn można orzec tylko jedną karę. Środki karne w odwrotności od kar mają za zadanie ograniczyć przyznane jednostce prawa albo zobowiązać ją do określonego działania.

Czas obowiązywania

Środek karny orzeka się na czas określony do lat 10 (zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi, obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu orzeka się na czas do lat 15), jednak w przypadku niektórych środków karnych okres ten rozpoczyna bieg dopiero po zakończeniu kary pozbawienia wolności, mimo że konsekwencje orzeczenia środka biegną również w czasie odbywania kary. Po upływie połowy okresu sąd, na wniosek skazanego, przestrzegającego w tym czasie porządku prawnego, może darować resztę okresu, uznając środek za wykonany.

Środek karny obowiązuje także w trakcie wykonywania kary pozbawienia wolności, jednak czasu tego nie zalicza się na poczet okresu, na jaki orzeczono środek karny w wyroku.

8) ŚRODKI PRZYMUSU ZABEZPIECZAJĄCE SPRAWNY PRZEBIEG POSTĘPOWANIA

Środki przymusu bezpośredniego:

1) siłę fizyczną w postaci chwytów obezwładniających oraz podobnych technik obrony lub ataku,

2) urządzenia techniczne w postaci kajdanek, prowadnic, kaftanów bezpieczeństwa, pasów obezwładniających lub siatek obezwładniających, a także kolczatek drogowych lub innych przeszkód umożliwiających zatrzymanie pojazdu,

3) indywidualne chemiczne środki obezwładniające w postaci broni gazowej i ręcznych miotaczy gazu,

4) psy służbowe,

5) pałki służbowe.

Środki przymusu bezpośredniego:

- kajdanki i prowadnice

-pałka policyjna

- kaftan bezpieczeństwa

- gaz drażniący

- siła fizyczna

- pasy i siatki obezwładniające

- pies i koń służbowy

- wodne środki obezwładniające

- kolczatka drogowa

- pociski niepenetracyjne miotane z broni palnej

- broń palna

Środki przymusu:

-Zatrzymanie

-Środki zapobiegawcze (tymczasowe zatrzymanie, poręczenie majątkowe w postaci pieniędzy, papierów wartościowych, zastawu lub hipoteki, można oddać oskarżonego pod dozór Policji, można zawiesić oskarżonego w czynnościach służbowych lub w wykonywaniu zawodu albo nakazać powstrzymanie się od określonej działalności lub od prowadzenia określonego rodzaju pojazdów,zakaz opuszczania przez oskarżonego kraju, który może być połączony z zatrzymaniem mu paszportu lub innego dokumentu uprawniającego do przekroczenia granicy albo z zakazem wydania takiego dokumentu)
-Poszukiwanie oskarżonego i list gończy

-List żelazny (Jeżeli oskarżony przebywający za granicą złoży oświadczenie, że stawi się do sądu lub do prokuratora w oznaczonym terminie pod warunkiem odpowiadania z wolnej stopy, właściwy miejscowo sąd okręgowy może wydać oskarżonemu list żelazny)

List żelazny zapewnia oskarżonemu pozostawanie na wolności aż do prawomocnego ukończenia postępowania, jeżeli oskarżony:
1) będzie się stawiał w oznaczonym terminie na wezwanie sądu, a w postępowaniu przygotowawczym - także na wezwanie prokuratora,
2) nie będzie się wydalał bez pozwolenia sądu z obranego miejsca pobytu w kraju,
3) nie będzie nakłaniał do fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób starał się utrudniać postępowanie karne

-Kary porządkowe

-Zabezpieczenie majątkowe

- zatrzymanie i doprowadzenie

(przymusowe doprowadzenie do organu procesowego (środek stosowany obok kary porządkowej)

Doprowadzenie a zatrzymanie do wytrzeźwienia

Doprowadzenie i zatrzymanie do wytrzeźwienia należą do szczególnych rodzajów krótkotrwałego pozbawienia wolności stosowanych dla celów innych niż ściśle procesowe. Z treści art. 40 ust. 1 ustawy o wychowaniu w trzeźwości wynika, iż doprowadzenie osób nietrzeźwych we wskazane w powyższym przepisie placówki należy uznać za zasadę postępowania. Czynność doprowadzenia osoby nietrzeźwej przez funkcjonariuszy Policji bądź Straży Miejskiej ma miejsce do momentu użycia przez nich środków przymusu bezpośredniego. Stąd też powstaje niekiedy istotna trudność związana z ustaleniem, czy działania funkcjonariuszy mają na celu jeszcze pomoc, czy może zostały już podjęte w celu zmuszenia osoby znajdującej w stanie nietrzeźwości do określonego zachowania. Doświadczenia praktyki wskazują na to, że jeżeli osoba znajdująca się w stanie nietrzeźwości nie stwarza zagrożenia dla innych oraz nie przejawia agresywności, to stwarza warunki do doprowadzenia jej do miejsca zamieszkania. Jak słusznie zauważają bowiem I. Kobus i I. Dziugieł, w przypadku gdy osoba nietrzeźwa protestuje albo w inny sposób wyraża swój sprzeciw wobec doprowadzenia jej do miejsca zamieszkania lub pobytu, to słusznie umieszcza się ją w odpowiedniej placówce w celu wytrzeźwienia.

Zatrzymanie :

Zatrzymanie procesowe

1. ujęcie

2. bezpośrednie zatrzymanie

3. zatrzymanie na zarządzenie prokuratora

Zatrzymanie porządkowe ( art. 15 ust. 1 pkt.3 ustawy o Policji)

Zatrzymanie penitencjarne ( art.15 ust. 1 pkt 2 a ustawy o Policji)

Zatrzymanie administracyjne ( art. 40 ust.1,art. 40 ust.2 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi )

Zatrzymanie

(Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia)

Art. 45.

§ 1. Policja ma prawo zatrzymać osobę ujętą na gorącym uczynku popełnienia wykroczenia lub bezpośrednio potem, jeżeli:

1) zachodzą podstawy do zastosowania wobec niej postępowania przyspieszonego,

2) nie można ustalić jej tożsamości.

§ 2. Art. 243 Kodeksu postępowania karnego stosuje się odpowiednio.

Zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie obwinionego

(Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia )

Art. 52.

Wykonując zarządzenie o przymusowym doprowadzeniu obwinionego lub świadka, Policja może, gdy jest to niezbędne, zatrzymać osobę, którą ma doprowadzić na czas konieczny do wykonania zarządzenia. Art. 46 i 47 nie stosuje się.

Przymusowe doprowadzenie świadka

(Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia)

Art. 50.

§ 1. W razie niestawienia się świadka na wezwanie bez usprawiedliwienia można, niezależnie od nałożenia kary porządkowej, zarządzić jego przymusowe doprowadzenie przez Policję.

§ 2. W razie nieusprawiedliwionej odmowy okazania albo wydania przedmiotu oględzin lub dowodu rzeczowego można zarządzić jego odebranie przez Policję.

Kary porządkowe

(Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia)

Art. 49.

§ 1. Na świadka, biegłego, tłumacza lub specjalistę, który bez usprawiedliwienia nie stawił się na wezwanie uprawnionego organu lub bez zezwolenia tego organu samowolnie wydalił się z miejsca czynności przed jej zakończeniem albo bezpodstawnie odmówił złożenia zeznań, wykonania czynności biegłego, tłumacza lub specjalisty, można nałożyć karę porządkową do 250 złotych, a w razie ponownego niezastosowania się do wezwania do 500 złotych.

§ 2. Przepis § 1 stosuje się również do osoby, która będąc obowiązana do okazania albo wydania przedmiotu oględzin lub dowodu rzeczowego odmówiła jego okazania lub wydania; nie dotyczy to osoby, której przysługuje prawo odmowy zeznań.

§ 3. Nałożoną karę należy uchylić, jeżeli osoba ukarana w ciągu 7 dni od daty doręczenia lub ogłoszenia jej postanowienia o nałożeniu kary porządkowej dostatecznie usprawiedliwi swoje niestawiennictwo, samowolne oddalenie się, odmowę złożenia zeznań albo wykonania innego obowiązku, o którym mowa w § 1 lub 2.

§ 4. W przypadku uchybienia obowiązkom wskazanym w § 1 lub 2 przez żołnierza w czynnej służbie wojskowej, sąd występuje do dowódcy jednostki wojskowej, w której żołnierz pełni służbę, o pociągnięcie go do odpowiedzialności dyscyplinarnej.

§ 5. Przepis § 4 stosuje się, choćby za uchybienie, którego dopuścił się żołnierz przed wstąpieniem do wojska, była mu poprzednio wymierzona kara porządkowa, lecz nie została do tego czasu wykonana.

Zatrzymanie porządkowe na podstawie ustawy o policji

Najpełniejsze uprawnienia w zakresie zatrzymywania osób przysługują funkcjonariuszom policji. Od zatrzymania procesowego uregulowanego w art. 244 Kodeksu postępowania karnego odróżnić należy zatrzymanie porządkowe (prewencyjne) dokonywane przez policję na podstawie ustawy o Policji lub przez funkcjonariuszy Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego na podstawie ustawy o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu, oraz zatrzymanie "do wytrzeźwienia dokonywane przez policję na podstawie art. 40 ust. 1 ustawy o przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Zatrzymanie "porządkowe" jest możliwe w stosunku do osoby stwarzającej w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także mienia (np.: jakaś osoba grozi komuś bronią). Policja może zatrzymać osobę tylko, jeżeli uzna, że inne środki (np.: kontrola dokumentów, upomnienie) będą nieskuteczne. Dokonując zatrzymania na podstawie przepisów ustawy o Policji funkcjonariusz zobowiązany jest poinformować osobę o zatrzymaniu i jego przyczynach oraz uprzedzić ją o obowiązku zastosowania się do wydawanych poleceń. Policjant dokonujący zatrzymania ma obowiązek udzielenia zatrzymanemu pierwszej pomocy oraz jeżeli to konieczne zapewnić mu pomoc lekarską. Zatrzymanie nie może trwać dłużej niż 48 godzin. Po doprowadzeniu osoby zatrzymanej do jednostki policji, policjant powinien sporządzić protokół i wręczyć jego kopię zatrzymanemu. Osoba zatrzymana ma prawo wniesienia do sądu zażalenia na zatrzymanie.

- poręczenie majątkowe

Art. 283

§ 1. Wydanie listu żelaznego można uzależnić od złożenia poręczenia majątkowego.

§ 2. W razie odwołania listu żelaznego z powodu naruszenia warunków wymienionych w art. 282 § 1, wartości majątkowe udzielone z tytułu poręczenia ulegają przepadkowi lub ściągnięciu; orzeka o tym sąd wymieniony w art. 282 § 2.

- tymczasowe aresztowanie

Art. 250

§ 1. Tymczasowe aresztowanie może nastąpić tylko na mocy postanowienia sądu.

§ 2. Tymczasowe aresztowanie stosuje w postępowaniu przygotowawczym na wniosek prokuratora sąd rejonowy, w którego okręgu prowadzi się postępowanie, a w wypadkach nie cierpiących zwłoki także inny sąd rejonowy. Po wniesieniu aktu oskarżenia tymczasowe aresztowanie stosuje sąd, przed którym sprawa się toczy. § 3. Prokurator, przesyłając wraz z aktami sprawy wniosek, o którym mowa w § 2, zarządza jednocześnie doprowadzenie podejrzanego do sądu. § 4. Inne środki zapobiegawcze stosuje sąd, a w postępowaniu przygotowawczym także prokurator.

- dozór policyjny

Art. 275

§ 1. Tytułem środka zapobiegawczego można oddać oskarżonego pod dozór Policji, a oskarżonego żołnierza - pod dozór przełożonego wojskowego.

§ 2. Oddany pod dozór ma obowiązek stosowania się do wymagań zawartych w postanowieniu sądu lub prokuratora. Obowiązek ten może polegać na zakazie wydalania się z określonego miejsca pobytu, zgłaszaniu się do organu dozorującego w określonych odstępach czasu, zawiadamianiu go o zamierzonym wyjeździe oraz o terminie powrotu, a także na innych ograniczeniach jego swobody niezbędnych do wykonywania dozoru.

- zatrzymanie paszportu i inne działania

Charakterystyka ustawy o paszportach

Charakterystykę ustawy o paszportach należy rozpocząć od art. 1 w którym to ustawodawca definiuje pojęcie paszportu. Wynika z niego, że jest to dokument urzędowy uprawniający do przekraczania granicy i pobytu za granicą, który poświadcza obywatelstwo polskie, jak również tożsamość osoby.

Rodzaje paszportów:

1) paszport (zwykły),

2) paszport dyplomatyczny,

3) paszport służbowy Ministerstwa Spraw Zagranicznych,

4) paszport tymczasowy.

Organami odpowiedzialnymi za wydawanie oraz dokonywanie zmian w paszportach są w kraju wojewoda, a w określonych przypadkach minister właściwy do spraw administracji publicznej, natomiast za granicą prawo wydawania i dokonywania zmian w paszporcie należy do konsula.

Niewątpliwie ustawa o paszportach jest normą, która tworzy sytuację prawną dla obywateli. Ustawa ta zawiera przepisy regulujące konkretną i indywidualną sytuację, która odnosi się nie do konkretnego obywatela, lecz do ogółu obywateli.

Art. 5. 1. zawiera przesłanki, które ubiegający się o ten dokument musi spełnić w celu jego uzyskania. Konieczne jest przedstawienie odpowiednich dokumentów oraz dokonanie odpowiedniej opłaty.

W art. 6 natomiast ustawodawca enumerycznie wymienia sytuacje, w których paszport może zostać nie wydany obywatelowi:

1) jeżeli osoba ubiegająca się o paszport nie wykonała obowiązku ustawowego, a zachodzi uzasadniona obawa, że wyjazd za granicę osoby zobowiązanej uniemożliwi wykonanie tego obowiązku i niewykonanie obowiązku znajduje potwierdzenie w orzeczeniu sądu lub decyzji uprawnionego organu,

2) w razie prawomocnego skazania osoby ubiegającej się o paszport za przestępstwo popełnione za granicą, o ile czyn podlega w kraju odpowiedzialności karnej,

3) na czas nie dłuższy niż 12 miesięcy, gdy uzyskano, w trybie przewidzianym w umowach międzynarodowych, potwierdzoną informację, że osoba w czasie pobytu za granicą dopuściła się przestępstwa lub wykroczenia z chęci zysku.

Jeżeli istnieją przesłanki, które stwierdzają, że osoba ubiegająca się o paszport ma ważny interes, to wówczas mimo istnienia przesłanek uzasadniających odmowę jego wydania, takiej osobie może być wydany paszport do jednokrotnego wyjazdu za granicę, jeżeli organ wydający paszport wyrazi na to zgodę.

W razie ubiegania się o paszport osoby nie posiadającej zdolności do czynności prawnych, wydanie oraz dokonanie zmiany w paszporcie może nastąpić na wniosek przedstawiciela ustawowego tej osoby. W przypadku ubiegania się osoby małoletniej o wydanie paszportu wymagana jest zgoda obojga rodziców lub opiekunów prawnych, chyba że z orzeczenia sądu wynika, że prawo decydowania w tej sprawie jednemu z rodziców nie przysługuje.

Paszport wydawany jest jednej osobie, jednakże może on obejmować dzieci do lat 16, które wyjeżdżają pod opieką posiadacza paszportu.

Art. 9. Ust. 1 wskazuje termin ważności paszportu, który to wynosi 10 lat od daty jego wydania.

W art. 10 ust 1 ustawodawca przewiduje możliwość unieważnienia paszportu, jeżeli zajdą okoliczności, w których zostaną spełnione powyżej wskazane przesłanki do nie wydania paszportu. Do przesłanek tych należy dodać sytuację, gdy nastąpi utrata obywatelstwa polskiego przez osobę, której wydano paszport. W takich sytuacjach organ wydający paszport wydaje decyzję o unieważnieniu paszportu. Od niej przysługuje odwołanie do ministra właściwego do spraw administracji publicznej.

Art. 11 ust 1 określa, że osoba, której została wydana decyzja o unieważnieniu paszportu powinna go zwrócić organowi wydającemu paszport, a jeżeli tego nie dokona, to mogą być stosowane przeciwko niej przepisy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Zapis tego artykułu wskazuje, że administracja działa władczo i dokonuje czynności administracyjno prawnych.

Ustawa o paszportach określa procedurę wydania paszportu. Wskazuje organ kompetentny do tego rodzaju czynności administracyjnej jaka jest wydanie decyzji zezwalającej na uzyskanie paszportu oraz zakres jego uprawnień. Ustawa wskazuje również środki jakimi dysponuje administracja w przypadku nie zastosowania się adresata decyzji do jej treści. Odsyła ona wówczas do przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

Takie postępowanie ukazuje władcze działanie administracji. Jest również przykładem realizowania przez administracje publiczną czynności administracyjnych.

Zatrzymanie paszportu jako środek zapobiegawczy(przykład)

Pytanie: Prokurator zatrzymał mi paszport i dał zakaz opuszczania kraju. Sprawa się ciągnie już drugi rok, a ja chciałbym z rodziną wyjechać do Chorwacji. Jak go skłonić, by zamienił mi taki dozór ewentualnie na kaucję?

Odpowiedź:

Z opisanego stanu faktycznego wynika, iż wobec Pana został zastosowany art. 277 kodeksu postępowania karnego w związku z art. 250 paragraf 4 (gdyż zastosował ten środek wobec Pana prokurator), zgodnie z którym w razie uzasadnionej obawy ucieczki można zastosować w charakterze środka zapobiegawczego zakaz opuszczania przez oskarżonego kraju, który może być połączony z zatrzymaniem mu paszportu lub innego dokumentu uprawniającego do przekroczenia granicy albo z zakazem wydania takiego dokumentu. W opisanym przypadku może Pan skorzystać z uprawnienia, jakie przyznaje oskarżonemu art. 254 kodeksu postępowania karnego "Oskarżony może składać w każdym czasie wniosek o uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego; w przedmiocie wniosku rozstrzyga, najpóźniej w ciągu 3 dni, prokurator, a po wniesieniu aktu oskarżenia do sądu - sąd, przed którym sprawa się toczy". Wniosek o uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego może być przez oskarżonego (i jego obrońcę) składany wielokrotnie (w każdym stadium postępowania). Każdy wniosek powinien być rozpoznany w ciągu trzech dni. W razie odmownej decyzji sądu oskarżony może jednak ponowić wniosek.

9) POJĘCIE STRON W POSTĘPOWANIU KARNYM I INNI UCZESTNICY POSTĘPOWANIA

- uprawnienia pokrzywdzonego

Jest to osoba prawna lub fizyczna której dobro prawne zostało bezpośrednio narażone/zagrożone przez przestępstwo.

Uprawnienia:

-może występować jako oskarżyciel posiłkowy,

-składanie wniosków

-może zastrzec swoje dane personalne

-ma prawo składania wniosków dowodowych

-ma prawo do adwokata

-może wnioskować o naprawienie szkody

Obowiązki:

-stawić się na wezwanie

-złożyć zeznanie

-mówić prawdę

-powiadomić o zmianie miejsca pobytu

-musi poddać się badaniu jeżeli od tego zależy karalność czynu

-można go poddać obserwacji psychiatrycznej ale nie może być w zakładzie zamkniętym

Pokrzywdzonym jest osoba, która ucierpiała w wyniku przestępstwa, tzn. gdy przestępstwo naruszyło jej dobro prawne albo mu zagrażało. Dobrem prawnym, o którym mowa może być jakiekolwiek dobro, które jest chronione przez prawo, np. zdrowie fizyczne, zdrowie psychiczne, dobre imię, majątek itd. Pojęcie pokrzywdzonego dotyczy tylko osób, które ucierpiały bezpośrednio wskutek przestępstwa, tzn. gdy te szkody wynikały z samego działania lub zaniechania sprawcy. Jest to pojęcie węższe od potocznego rozumienia ofiary przestępstwa. Ofiarą jest ten, którego jakiekolwiek, a nie tylko prawnie chronione dobro zostało naruszone przestępstwem.

Pokrzywdzonym może być zarówno osoba fizyczna jak i osoba prawna, a nawet organizacja nie posiadająca osobowości prawnej. Jeśli pokrzywdzonym jest osoba prawna, wykonuje ona swoje uprawnienia przez organy.

Jeżeli pokrzywdzony jest osobą małoletnią jego prawa wykonuje przedstawiciel ustawowy, albo osoba pod której stałą pieczą pokrzywdzony pozostaje.

W razie śmierci pokrzywdzonego jego prawa mogą wykonywać osoby najbliższe, a w ich braku prokurator.

Postępowanie przygotowawcze

Pokrzywdzony jest stroną postępowania, co oznacza, że ma prawo:

* zaznajamiać się z treścią akt za zgodą prowadzącego postępowanie;

* składać wnioski o dokonanie czynności dowodowych i być przy nich obecnym

* zaskarżać orzeczenia organu prowadzącego postępowanie.

Postępowanie sądowe

Do momentu odczytania aktu oskarżenia na rozprawie głównej pokrzywdzony może złożyć oświadczenie o zamiarze działania w charakterze oskarżyciela posiłkowego, w przeciwnym razie nie nabywa statusu strony w postępowaniu. W tych samych granicach czasowych pokrzywdzony ma prawo wytoczyć przeciwko oskarżonemu powództwo cywilne. Jeśli pokrzywdzony nie skorzysta z tej możliwości, to aż do momentu zakończenia pierwszego przesłuchania go na rozprawie sądowej przysługuje mu prawo złożenia wniosku o nałożenie na oskarżonego środka karnego w postaci obowiązku naprawienia szkody.

Obowiązki pokrzywdzonego

Jeżeli karalność czynu zależy od stanu zdrowia pokrzywdzonego, obowiązany jest on poddać się badaniom lekarskim i oględzinom ciała z wyjątkiem zabiegów chirurgicznych i obserwacji w zakładzie leczniczym.

Generalnie prawa pokrzywdzonego w procesie karnym są znaczące, a w postępowaniu przygotowawczym ma on status strony tego postępowania. Zatem przed rozpoczęciem postępowania sądowego pokrzywdzony ma prawo :

* Wniesienia zażalenia na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego

(do prokuratora nadrzędnego nad tym, który wydał postanowienie)

* Wnoszenia wniosków o przeprowadzenie czynności w postępowaniu przygotowawczym i prawo uczestniczenia w nich.

* Uzyskania zawiadomienia o wniesieniu aktu oskarżenia do sądu (oraz odpisu tego aktu) i poinformowania o przysługujących mu

w trakcie procesu sądowego uprawnieniach.

W czasie postępowania sądowego pokrzywdzony może :

1. Wnieść do sądu akt oskarżenia w sprawach ściganych z oskarżenia prywatnego.

2. Popierać akt oskarżenia w charakterze oskarżyciela posiłkowego

3. Uczestniczyć w posiedzeniach sądu, na których zapadają ważniejsze decyzje między innymi o : umorzeniu postępowania, skazaniu oskarżonego bez rozprawy, orzeczeniu środka zabezpieczającego.

4. Wnieść powództwo cywilne przeciw oskarżonemu.

W trakcie rozprawy pokrzywdzony, który ma zaznawać jako świadek, jest przesłuchiwany jako pierwszy, następnie może pozostać na sali w czasie przesłuchiwania kolejnych świadków. Przysługuje mu też prawo składania wniosków do sądu o przyznanie odszkodowania pieniężnego.

Największe uprawnienia przysługują pokrzywdzonemu, który pełni zarazem rolę oskarżyciela (prywatnego lub posiłkowego).

Wskazane uprawnienia pokrzywdzonego sprowadzają się do następujących czynności:

1) pokrzywdzony informowany jest o przesłaniu wniosku o ukaranie lub odmowie uczynienia tego;

2) pokrzywdzony może występować w charakterze oskarżyciela posiłkowego ubocznego, tj. obok oskarżyciela publicznego (składa o tym oświadczenie w nieprzekraczalnym terminie 7 dni od otrzymania zawiadomienia oskarżyciela publicznego o przesłaniu aktu oskarżenia);

3) pokrzywdzony może w sprawie ściganej na jego wniosek złożyć samodzielnie wniosek o ukaranie, wstępując wówczas w rolę, tzw. oskarżyciela posiłkowego, tzw.konkurencyjnego;

4) pokrzywdzony może (przy przestępstwach innych niż ścigane na wniosek pokrzywdzonego) samodzielnie wnieść wniosek o ukaranie, jeżeli w ciągu miesiąca od powiadomienia o wykroczeniu organu uprawnionego do występowania w tych sprawach w charakterze oskarżyciela publicznego nie zostanie powiadomiony o wniesieniu przez ten organ wniosku o ukaranie albo otrzyma zawiadomienie o tym, iż organ nie znalazł podstaw do wniesienia wniosku o ukaranie. Staje się on wówczas oskarżycielem posiłkowym tzw. subsydiarnym.

Występowanie w charakterze oskarżyciela posiłkowego jest o tyle ważne, że wówczas pokrzywdzony jest stroną tego postępowania w znaczeniu prawnym i ma prawo składania wniosków dowodowych oraz oświadczeń, wygłasza mowę końcową w sprawie, a przede wszystkim ma prawo do składania w tym postępowaniu apelacji (w razie niekorzystnego dla niego wyroku) lub zażaleń na niekorzystne dla niego (zaskarżalne w świetle przepisów) postanowienia.

Niezależnie od tego, czy pokrzywdzony występuje w roli oskarżyciela posiłkowego, czy też nie, ma on prawo do obecności na rozprawie, jest także przesłuchiwany w sprawie jako świadek.

Ponadto należy podnieść kwestię naprawienia ewentualnych szkód wyrządzonych pokrzywdzonemu.W przepisach części szczególnej prawa wykroczeń (a zatem w przypadku konkretnych przestępstw) możliwe jest orzeczenie przez sąd obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej pokrzywdzonemu lub orzeczenie na jego rzecz nawiązki. Jest to niezależne od faktu występowania przez pokrzywdzonego w roli oskarżyciela posiłkowego.

Zgodnie z treścią § 18 ust.1 Rozporządzenia pokrzywdzony "w toku postępowania" jest uprawniony do:

1.zgłoszenia wniosków dowodowych,

2.wniesienia zażalenia na postanowienie rzecznika odpowiedzialności zawodowej o odmowie wszczęcia postępowania wyjaśniającego

i o umorzeniu postępowania,

3.wniesienia odwołania od orzeczenia sądu lekarskiego kończącego postępowanie, z zastrzeżeniem § 46 ust.2 [Rozporządzenia]

(tzn. tylko w części dotyczącej winy).

- uprawnienia i obowiązki świadka

Świadek- osoba która widziała zdarzenie ,ma pewną wiedzę ,zna sytuację ,biegły

Świadkiem może być też poszkodowany/pokrzywdzony,ma prawo swobody wypowiedzi(nie można go zastraszać).

Świadek faktyczny był obecny na miejscu zdarzenia lub uczestnik zdarzenia

Świadek w znaczeniu procesowym,każda osoba wezwana jako świadek do składania zeznań

Obowiązki świadka;

-musi się zgłosić na wezwanie organu i przebywać tak dłuugo aż mu podziękują

-musi zeznawać i złożyć przyrzeczenie o mówieniu prawdy

-musi się zgodzić na przebadanie przez lekarza lub innej osoby

-musi poddać się oględzinom ciała jeśli będzie taka potrzeba

-musi zachować wszystko w tajemnicy czego się dowiedział

Świadek- ma prawo odmówić składania zeznań jeśli jest spowinowacony lub spokrewniony z oskarżonym,ma prawo do przesłuchania z ujawnieniem jawności

- podejrzany obowiązki i uprawnienia

Podejrzanym w postępowaniu karnym jest osoba fizyczna wobec której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo której bez wydania takiego postanowienia postawiono zarzut w związku z rozpoczęciem przesłuchania w charakterze podejrzanego.

Staje przed sądem jako oskarżony ,po wyroku jest skazany

Obowiązki:

-przybyć na wezwanie i przebywać tak długo ile jest wymagane

-informować o zmianie miejsca pobytu

-nie ma obowiązku składania wyjaśnień

-nie ma obowiązku mówienia prawdy

-ma obowiązek poddania się badaniom wymaganym przez sędziego

-ma obowiązek poddania się badaniom psychiatrycznym

Uprawnienia : formalne i materialne do obrony uczestniczenie w eksperymencie jednorazowym,zadawać pytania biegłemu

- uprawnienia i obowiązki biegłego

- inni uczestnicy postępowania

Uczestnik procesu karnego to kategoria zbiorcza, obejmująca każdą osobę, która spełnia funkcję wyznaczoną jej w procesie.

Wyróżnia się następujące kategorie:

a) ORGANY PROCESOWE – są to organy państwowe uprawnione do wydawania decyzji procesowych w określonych etapach procesu, niezależnie od innych uprawnień.

b) STRONY PROCESOWE – to podmioty posiadające interes prawny w korzystnym dla nich rozstrzygnięciu o przedmiocie procesu.

c) REPREZENTANCI STRON PROCESOWYCH – to osoba działająca za stronę w jej imieniu na mocy odpowiedniego tytułu prawnego.

d) RZECZNICY INTERESU PUBLICZNEGO – to osoba niezależna od stron procesowych działająca na rzecz interesu społecznego w procesie.

e) OSOBOWE ŹRÓDŁA DOWODOWE – to osoba wezwana przez organ procesowy do dostarczania środka dowodowego.

f) POMOCNICY PROCESOWI – to osoby ułatwiające wykonanie funkcji spełnianych przez innych uczestników procesu.

10) PODEJRZANY W PROCESIE KARNYM

11) PRZEDAWNIENIE ŚCIGANIA I ZATARCIE SKAZANIA

Przedawnienie – prowadzi do ograniczenia możności dochodzenia roszczenia przed sądem. Zależnie od tego, na jakim etapie jest postępowanie karne w momencie, gdy zaczyna biec przedawnienie, rozróżniamy: 1.) Przedawnienie ścigania – gdy postępowania karnego w ogóle nie wszczęto. Karalność przestępstwa ustaje, jeśli od czasu jego popełnienia mineło: *30 lat – w przypadku zabójstwa, *20lat – gdy czyn stanowi inną zbrodnie, * 10lat – gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata *5lat gdy czyn jest zagrożony karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 3 lat. *3 lata – gdy czyn jest zagrożony karą ograniczenia wolności i grzywną.

2.) Przedawnienie wyrokowania – biegnie wówczas, gdy postępowanie karne zostało wprawdzie wszczęte, lecz nie doszło do wydania wyroku. Przestępstwo przedawnia się, jeżeli od czasu jego popełnienia minął okres przedawnienia ścigania przedłużony o 5 lat.

3.) Przedawnienie wykonania kary – gdy postępowanie karne już się odbyło i zostało zakończone prawomocnym wyrokiem skazującym, ale kara z jakiejś przyczyny nie została wykonana. Okres przedawnienie biegnie od uprawomocnienia się wyroku i wynosi: *30 lat - razie skazania na 5 lat pozbawienia wolności lub karę surowszą, *15lat w razie skazania na karę pozbawienia wolności do lat 5, *10lat w razie skazania na inną karę. Przedawnienie nie biegnie, jeżeli wszczęcie postępowania karnego nie jest dopuszczalne. Nie ulegają w ogóle przedawnieniu zbrodnie przeciwko pokojowi i ludzkości oraz przestępstwa wojenne.

Zatarcie skazania - polega na urzędowym puszczeniu skazania w niepamięć. Po upływie ustalonego przepisami okresu oficjalnie zapomina się o popełnionym przestępstwie i wymierzonej za nie karze. Przesłanką zatarcia skazania jest przestrzeganie przez skazanego w okresie próby porządku prawnego, a w szczególności to, że skazany nie popełnił w tym okresie ponownie przestępstwa. Od chwili zatarcia skazania uważa się za niebyłe. Okres niezbędny do zatarcia skazania zależy od rodzaju wymierzonej sprawcy kary. W razie skazania sprawcy na karę pozbawienia wolności, w tym również na 25lat pozbawienia wolności, zatarcie skazania następuje w mocy prawa po upływie 10 lat od wykonania lub darowania kary, albo od przedawnienia jej wykonania(art.107 & 1k.k.).

12) ŚRODKI ZWIĄZANE Z WYZNACZENIEM PRÓBY

- warunkowe wyznaczenie próby

- zwieszenie wykonania kary

Warunkowe zawieszenie wykonania kary, warunkowe zawieszenie wykonania orzeczonej kary - jeden z przewidzianych w prawie karnym środków probacyjnych, polegający na wstrzymaniu realizacji orzeczonej represji prawnokarnej na ściśle oznaczony okres próby, którego przebieg decyduje, czy represja ta zostanie ostatecznie zastosowana.

Podstawową przesłanka do warunkowego zawieszenia kary jest przekonanie sądu, że kara w takiej postaci osiągnie cele oczekiwane wobec sprawcy.

Z warunkowym zawieszeniem można orzec tak karę pozbawienia lub ograniczenia wolności, jak i karę grzywny. Przy wymierzaniu kary pozbawienia wolności Kodeks karny nakazuje orzec karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania tylko wtedy, gdy jest to bezwzględnie konieczne (gdy żadna inna kara nie jest w stanie spełnić celów kary wobec sprawcy).

Granice zastosowania

Orzeczona kara pozbawienia wolności nie przekracza 2 lat, kara ograniczenia wolności lub grzywny orzeczonej jako kara samoistna.

Warunki

Jeżeli jest to wystarczające do osiągnięcia wobec sprawcy celów kary, a w szczególności zapobieżenia powrotowi do przestępstwa. Sąd bierze pod uwagę przede wszystkim postawę sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste, dotychczasowy sposób życia oraz zachowanie się po popełnieniu przestępstwa.

Okres próby

Zawieszenie wykonania kary następuje na okres próby, który biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia i wynosi:

* od 2 do 5 lat - w wypadku warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności;

* od roku do 3 lat - w wypadku warunkowego zawieszenia wykonania grzywny lub kary ograniczenia wolności;

* od 3 do 5 lat - w wypadku warunkowego zawieszenia kary pozbawienia wolności wobec sprawcy młodocianego lub multirecydywisty.

Sąd orzeka - obligatoryjnie

Dozór jest obowiązkowy wobec młodocianego sprawcy przestępstwa umyślnego, wobec multirecydywisty, a także wobec osoby, która dopuściła się przestępstwa w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych (art. 73 §2 kk).

Sąd orzeka - fakultatywnie

* Przy zawieszeniu wykonania kary pozbawienia wolności - grzywnę w wysokości do 180 stawek dziennych, jeżeli jej wymierzenie na innej podstawie nie jest możliwe.

* Przy zawieszeniu wykonania kary ograniczenia wolności - grzywnę w wysokości do 90 stawek dziennych.

* Dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym.

Obowiązki

Zawieszając wykonanie kary sąd może zobowiązać skazanego do:

* informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby,

* przeproszenia pokrzywdzonego,

* wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby,

* wykonywania pracy zarobkowej, do nauki lub przygotowania się do zawodu,

* powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających,

* poddania się leczeniu, w szczególności odwykowemu lub rehabilitacyjnemu, albo oddziaływaniom terapeutycznym lub uczestnictwu w programach korekcyjno-edukacyjnych

(w tym wypadku wymagana jest zgoda skazanego),

* powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach,

* powstrzymywania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób,

* opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym,

* innego stosownego postępowania w okresie próby, jeżeli może to zapobiec ponownemu popełnieniu przestępstwa,

* naprawienia szkody w całości lub w części, chyba że orzekł środek karny (w postaci obowiązku naprawienia szkody) albo do uiszczenia świadczenia pieniężnego na określony cel społeczny.

Czas i sposób wykonania nałożonych obowiązków sąd określa po wysłuchaniu skazanego.

Wykonanie kary - obligatoryjne

Jeżeli skazany w okresie próby popełnił podobne przestępstwo umyślne, za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności.

Wykonanie kary - fakultatywne

* Jeżeli skazany w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy popełnił inne przestępstwo.

* Jeżeli skazany uchyla się od uiszczenia grzywny, od dozoru, wykonania nałożonych obowiązków lub orzeczonych środków karnych.

* Jeżeli skazany po wydaniu wyroku, lecz przed jego uprawomocnieniem się, rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności gdy w tym czasie popełni przestępstwo.

Zarządzenie wykonania kary nie może nastąpić później niż w ciągu 6 miesięcy od zakończenia próby.

Skazanie ulega zatarciu z mocy prawa z upływem 6 miesięcy od zakończenia próby. Jeżeli wobec skazanego orzeczono grzywnę lub środek karny, zatarcie skazania nie może nastąpić przed ich wykonaniem, darowaniem albo przedawnieniem ich wykonania; nie dotyczy to środka karnego w postaci obowiązku naprawienia szkody.

- warunkowe zwolnienie

Warunkowe przedterminowe zwolnienie – w wymiarze sprawiedliwości, nadzorowane zwolnienie więźnia przed ukończeniem kary. Różni się od amnestii tym, że wyrok nadal jest ważny i możliwy jest powrót do więzienia w przypadku nieodpowiedniego zachowania w społeczeństwie.

W USA sądy mogą określić minimalny okres, zanim więzień będzie mógł starać się o przedterminowe zwolnienie. Przykładowo, istnieją m.in. wyroki bez podania dokładnej długości kary:

* 25 lat więzienia, z możliwością warunkowego zwolnienia po 15 latach (ang. 15 to 25 years),

* dożywocie, z możliwością warunkowego zwolnienia po 15 latach (ang. 15 to life).

Drugi z powyższych przypadków znany jest jako dożywocie bez podania dokładnej długości kary (ang. indeterminate life sentence), a jego przeciwieństwem jest dożywocie bez możliwości warunkowego zwolnienia zwane bezwzględnym dożywociem (ang. determinate life sentence).

W większości przypadków, dobre zachowanie nie gwarantuje więźniowi przedterminowego zwolnienia. Inne czynniki mogące wpłynąć na decyzję o przyznaniu tego prawa wiążą się z przekonaniem o samowystarczalności więźnia po odbyciu kary (posiadanie stałego miejsca zamieszkania, zatrudnienia, zabezpieczenia socjalnego i innych). Wiele stanów wydaje wyroki na dożywocie bez możliwości warunkowego zwolnienia (w przypadku morderstwa), więc każdy więzień nie skazany na karę śmierci lub za morderstwo, może ubiegać się o przedterminowe zwolnienie. Jeden stan, Alaska, dopuszcza możliwość warunkowego zwolnienia w tych przypadkach. Inne kraje, jak np. Niemcy i Meksyk, zlikwidowały dożywocie bez możliwości warunkowego zwolnienia, jako że stanowi surową karę.

Przed przyznaniem warunkowego zwolnienia, więzień musi zaakceptować pewne warunki. Z reguły wymaga się, aby osoba przebywająca na warunkowym zwolnieniu spotykała się regularnie z kuratorem, który ustala sposób postępowania oraz czuwa nad dostosowaniem się więźnia do społeczeństwa i nadzoruje wykonanie przez niego warunków przedterminowego zwolnienia (przeważnie są to: przebywanie w domu w określonych godzinach, posiadanie stałego zatrudnienia, nie ukrywanie się przed wymiarem sprawiedliwości, nie używaniu narkotyków oraz czasami także alkoholu). W niektórych przypadkach nadzór nad taką osobą może zostać zakończony przed terminem, jeśli spełnianie warunków przedterminowego zwolnienia nie jest już koniecznie dla ochrony społeczeństwa (przeważnie chodzi o osoby w podeszłym wieku).

W Chinach, więźniowie często otrzymują zwolnienie warunkowe w celach medycznych, jeśli leczenie nie może odbywać się w więzieniu. Często stan pacjentów nie jest poważny, jednak jest to usprawiedliwienie dla zwolnienia politycznych dysydentów, bez uznania niesprawiedliwości wyroku przez rząd.

Warunkowe przedterminowe zwolnienie w Polsce [edytuj]

Zasady udzielania warunkowego przedterminowego zwolnienia z odbycia części kary pozbawienia wolności określa kodeks karny, zaś podstawy odwoływania zawarte są w kodeksie karnym wykonawczym. Skazanego na karę pozbawienia wolności można zwolnić tylko wtedy, gdy jego postawa, właściwości i warunki osobiste, sposób życia przed popełnieniem przestępstwa, okoliczności jego popełnienia oraz zachowanie po popełnieniu przestępstwa i w czasie odbywania kary uzasadniają przekonanie, iż skazany po zwolnieniu będzie przestrzegał porządku prawnego.

Skazany może zostać zwolniony najwcześniej po odbyciu co najmniej połowy kary, lecz nie wcześniej niż po 6 miesiącach. W przypadku skazania w warunkach recydywy wymagany okres wydłuża się do 2/3 długości kary, a w razie multirecydywy do 3/4 długości kary. W obu ostatnich przypadkach zwolnienie nie może nastąpić wcześniej niż po upływie roku od rozpoczęcia odbywania kary. Skazany na karę 25 lat pozbawienia wolności może uzyskać warunkowe przedterminowe zwolnienie po upływie 15 lat, a skazany na karę dożywotniego pozbawienia wolności po 25 latach. W indywidualnych przypadkach sąd wydając wyrok skazujący może zaostrzyć powyższe wymagania czasowe. W razie udzielenia warunkowego przedterminowego zwolnienia czas pozostałej do odbycia kary stanowi okres próby. Ponadto możliwe jest warunkowe przedterminowe zwolnienie skazanego, który odbył co najmniej 6 miesięcy kary pozbawienia wolności i przez 1 rok korzystał z przerwy w odbywaniu kary, zaś sama kara nie przekraczała 3 lat. Warunkowe przedterminowe zwolnienie ulega odwołaniu, jeśli skazany w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które został skazany na karę pozbawienia wolności. Możliwość taka istnieje również, jeśli skazany w inny sposób rażąco narusza porządek prawny.

W przedmiocie warunkowego przedterminowego zwolnienia orzeka sąd penitencjarny, którym jest wydział penitencjarny sądu okręgowego.

Warunkowe przedterminowe zwolnienie z odbycia reszty kary – przesłanki materialne

Skazanego na karę pozbawienia wolności Sąd może warunkowo zwolnić z odbycia reszty kary tylko wówczas, gdy:

jego postawa,

jego właściwości i warunki osobiste,

sposób życia przed popełnieniem przestępstwa,

okoliczności popełnienia przestępstwa,

zachowanie po popełnieniu przestępstwa i w czasie odbywania kary

uzasadniają przekonanie, iż skazany po zwolnieniu będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności – nie popełni ponownie przestępstwa.

Warunkowe przedterminowe zwolnienie z odbycia reszty kary – przesłanki formalne art.78 kk

- skazanego można warunkowo zwolnić po odbyciu przez niego co najmniej ½ (połowy) kary, jednak nie wcześniej niż po 6 miesiącach,

- skazanego – recydywistę /określonego w art. 64 § 1 k.k./ można warunkowo zwolnić po odbyciu 2/3 (dwóch trzecich) kary – warunkowe zwolnienie nie może nastąpić wcześniej niż po roku,

- skazanego – multirecydywistę /określonego w art. 64 § 2 k.k./ można warunkowo zwolnić po odbyciu ¾ (trzech czwartych) kary – warunkowe zwolnienie nie może nastąpić wcześniej niż po roku.

Okres próby w przypadku warunkowego przedterminowego zwolnienia

- w razie warunkowego zwolnienia – czas pozostały do odbycia kary stanowi okres próby – nie może on być krótszy niż 2 lata ani dłuższy niż 5 lat,

- odnośnie skazanego – multirecydywisty – okres próby nie może być krótszy niż 3 lata,

- w razie warunkowego zwolnienia z kary dożywotniego pozbawienia wolności – okres próby wynosi 10 lat.

Odwołanie warunkowego przedterminowego zwolnienia

W razie odwołania warunkowego zwolnienia – ponowne warunkowe zwolnienie nie może nastąpić przed upływem roku od osadzenia skazanego w zakładzie karnym a w wypadku kary dożywotniego pozbawienia wolności – przed upływem 5 lat.

Pozytywny wynik okresu próby, chwila uznania kary za odbytą

Jeżeli w okresie próby i w ciągu dalszych 6 miesięcy nie odwołano warunkowego zwolnienia, karę uważa się za odbytą – z chwilą warunkowego zwolnienia.

Przedterminowe zwolnienie z odbywania kary ograniczenia wolności

Sąd może go zwolnić od reszty kary, uznając ją za wykonaną skazanego na karę ograniczenia wolności, który:

- odbył przynajmniej połowę orzeczonej kary,

- przestrzegał porządku prawnego,

- sumiennie wykonywał pracę wskazaną przez Sąd,

- spełnił nałożone na niego obowiązki i orzeczone środki karne.

13) PRZESTĘPSTWA PREZCIWKO ŻYCIU I ZDROWIU

ks karny (liczba przestępstw stwierdzonych) / Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu (148-162)

zatrzymania kradzieże z włamaniem korupcja poszukiwani pobicia marihuana przestępczość samochodowa bójki i pobicia współpraca międzynarodowa fałszerstwa CBŚ napady nielegalne papierosy nietrzeźwi kierujący amfetamina nielegalny alkohol ruch drogowy napad profilaktyka kradzież z włamaniem przestępczość bankowa i kredytowa nieletni zorganizowane grupy przestępcze wyłudzenia uroczystości włamania przestępczość narkotykowa pomoc niszczenie mienia narkotyki kradzież rozboje zabójstwa przemoc domowa przestępczość gospodarcza nietrzeźwi opiekunowie oszustwa kradzieże przestępczość kryminalna przestępczość nieletnich

Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu (148-162)

Zabójstwo (art. 148)

Dzieciobójstwo (art. 149)

Eutanazja (art. 150)

Namowa lub pomoc do samobójstwa (art. 151)

Przerwanie ciąży za zgodą kobiety (art. 152)

Przerwanie ciąży bez zgody kobiety (art. 153)

Śmierć kobiety jako następstwo aborcji (art. 154)

Nieumyślne spowodowanie śmierci (art.155)

Ciężki uszczerbek na zdrowiu (art. 156)

Zwykłe i lekkie uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia (art. 157 i 157a)

Udział w bójce lub pobiciu (art. 158)

Użycie w bójce niebezpiecznego narzędzia (art. 159)

Narażenie na niebezpieczeństwo (art. 160)

Narażenie na chorobę wywołaną wirusem HIV, zakaźną lub weneryczną (art. 161)

Nieudzielenie pomocy w niebezpieczeństwie

14) PRZESTĘPSTWA PRZECIWKO RODZINIE I OPIECE

Przestępstwa w rodzinie

Małżeństwo, rodzina i rodzicielstwo jest pod ochroną państwa. Stanowi o tym art. 18 Konstytucji RP, który brzmi: „Małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny

, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką Rzeczpospolitej Polskiej.

Poza konstytucją ochronę wymienionym zapewniają takie akty prawa międzynarodowego, które Polska jako sygnatariusz jest zobowiązana przestrzegać. Są one częścią polskiego systemu prawnego. Najważniejszymi z nich są: art. 18 pkt 4 MPPiO (Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych) (Dz. U. 77.38.167) art. 12 EKPCiPW (Dz. U. 39.61.84), Karta Praw Dziecka z 1923, Deklaracja Praw Dziecka z 1959 (Zbiór dokumentów ONZ 1960 nr 3 s. 385-390), Konwencja o Prawach Dziecka z 1989r. (Dz. U. 94.120.526)

Dla prawidłowego omówienia niniejszego tematu konieczne jest także dotknięcie materii Umowy międzynarodowej miedzy stolica Apostolska a Polską z lipca 1993 (Dz. U. 1998.51.318). Art. 10 Konkordatu stanowi, że przy spełnieniu wymagań określonych tym przepisem małżeństwo kanoniczne wywiera taki sam skutek, jaki pociąga za sobą zawarcie małżeństwa zgodnie z prawem polskim. Ta regulacja jest szczególnie doniosła na gruncie prawa cywilnego, którego to nie obejmuje temat niniejszego opracowania. Regulacja Konkordatu ma także znaczenie dla prawidłowego oznaczenia podmiotu wykonawczego przestępstwa bigamii (art. 206 KK)

Trzeba także podkreślić, że prawo karne odnośnie wartości wymienionych na początku ma bardzo ograniczone możliwości ich ochrony. Wynika to z faktu, że może być ono stosowane tylko wtedy gdy zawodzą inne sposoby ochrony prawnej. Prawo karne jest ostatecznym środkiem, choć niezbędnym wtedy gdy chodzi o zabezpieczenie rodziny przed groźnymi czynami godzącymi w jej dobro zarówno ze strony samych jej członków jak i innych osób. (OSNKW 1976/7/86).

Obecny Rozdział XXVI Kodeksu Karnego „Przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece” jest odpowiednikiem regulacji zawartej w Rozdziale XXV d.KK pt. „Przestępstwa przeciwko rodzinie, opiece i młodzieży” Zakres ochrony prawnej wymienionych jest podobny. Różnice, które moim zdaniem zasługują na uwagę przedstawię poniżej.

Tutaj wymaga podkreślenia fakt, że obecnie ustawodawca pominął podmiot ochrony w postaci młodzieży. Nie znajduję uzasadnienia dla takiego rozwiązania choćby z tego względu, że faktycznie na gruncie obecnego KK ochrona podmiotów wymienionych w tym rozdzia1e obejmuje na pewno młodzież. Dla potwierdzenia tego faktu można choćby przytoczyć regulacje z art. 211 KK, które jako przestępstwo powszechne nie musi być dokonane przez osobę zobowiązana do opieki a tym bardziej pochodzącą z rodziny.

Na gruncie niniejszego opracowanie nie będę omawiał co rozumie się pod pojęciem rodziny i opieki, z tego względu, że są pojęcia cywilistyczne i tam zostały szeroko omówione. Wyjaśnię tylko czym różni się pojęcie osoby pełnoletniej w prawie karnym i cywilnym, ponieważ jest to konieczne dla prawidłowego określenia osób pokrzywdzonych w niektórych typach przestępstw.

Obecnie także Sąd Karny nie ma możliwości orzekania kary dodatkowej (ob. środka karnego) pozbawienia lub ograniczenia praw rodzicielskich. Na gruncie obecnego kk Sąd Karny zawiadamia w przypadku uznania za celowe pozbawienia wymienionych Sąd Rodzinny, który jest powołany do tego rodzaju orzeczeń. Tą zmianę należy uznać za trafną.

ART. 206 KK (BIGAMIA)

Przestępstwo bigamii pozostaje w ścisłym związku z małżeństwem monogamicznym, które jest utrwalone w naszej tradycji kulturowej.

Ochronę małżeństwa monogamicznego zapewnia także art. 13 KRiO (Dz. U. 64.9.59), który to obejmuje zakresem swojej regulacji szerszy zakres ochrony niż art. 206 KK (oczywiście chodzi o ochronę cywilną a nie karną). Obecny KK penalizuje czyn osoby, która zawiera małżeństwo pozostając w związku małżeńskim. To właśnie różni ochronę cywilną od karnej, ponieważ nie penalizuje czynu osoby zawierającej związek z osobą pozostającą z małżeństwie. Na gruncie d. KK popełniał przestępstwo także ten, kto zawarł związek małżeński z osobą pozostającą w takim związku.

W uzasadnieniu do KK karnego stwierdzono, że osoba która wie, że zawiera związek (zamiar bezpośredni) z osobą pozostającą w związku może odpowiadać na zasadach określonych art. 21 § 2 i 3 KK.

Dodać tylko można, że osoba która na gruncie d. KK zawarła małżeństwo z kimś pozostającym w związku obecnie nie popełnia przestępstwa, ponieważ znajduje tutaj zastosowanie art. 4 § 1 KK i postępowanie w takiej sprawie nie może być wszczęte, a wszczęte podlega umorzeniu. Nie wydaje mi się jednak, że takie wypadki będą występowały w praktyce.

Przepis art. 206 KK chroni rodzinę. Trafnie podkreśla się w doktrynie, że taki przedmiot ochrony wynika z tytułu rozdziału, w którym znajduje się omawiany przepis, a także choć pośrednio chroni on małżeństwo. W związku z tym, że małżeństwo daje początek rodzinie taki właśnie jest przedmiot ochrony omawianego przepisu.

Znajdują się także głosy, że przedmiotem ochrony jest prawidłowość założenia rodziny

Podmiotem wykonawczym jest osoba pozostająca w związku małżeńskim, która zawiera kolejne małżeństwo. Nie ma przy tym znaczenia czy jest to małżeństwo świeckie czy też kanoniczne.

W związku małżeńskim natomiast pozostaje osoba, która zawarła małżeństwo (art. 1 § 1 KRiO oraz art. 10 Konkordatu) i której to małżeństwo nie zostało unieważnione. A contrario jeżeli istnieją przesłanki do unieważnienia a nie zostało ono stwierdzone to osoba pozostająca w związku dokonuje czynu określonego art. 206 KK jeżeli zawrze kolejny związek.

Związek małżeński jest natomiast ważny jeżeli są spełnione przesłanki określone w Kodeksie Rodzinnym i Opiekuńczym, a małżeństwo zagraniczne musi spełnić warunki określone art. 14 – 18 Ustawy Prawo Prywatne Międzynarodowe (Dz. U. 65.46.290)

Przestępstwo bigamii może być popełnione wyłącznie z winy umyślnej z zamiarem bezpośrednim jak i ewentualnym.

Nie popełnia jednak przestępstwa osoba, zawierająca małżeństwo, która nie wiedziała że poprzedni związek został rozwiązany lub unieważniony. W takiej sytuacji mają zastosowanie przepisy dotyczące błędu .

Sytuacji przedstawionej wyżej nie można natomiast rozpatrywać przy zastosowaniu przepisu art. 13 § 2 KK, którego norma reguluje usiłowanie nieudolne. Ten przepis określa tylko przedmiot czynności wykonawczej a raczej jego brak oraz środek do dokonania czynu przestępnego. Z tego względu ta regulacja nie może być zastosowana (szerz. R. A. Stefański: „Przestepstwo bigamii (art. 206 KK) Pr. i Pr. 1999/10, s. 52-53)Przygotowaniem będzie natomiast np. samo zbieranie dokumentów potrzebnych do zawarcia małżeństwa czy też oświadczyny albo zaręczyny. Czyny te są niekaralne zgodnie z art. 16 § 2 KK.

W wypadkach gdy kobieta i mężczyzna składają dokumenty w Urzędzie Stanu Cywilnego potrzebne do wstąpienia w związek małżeński, oświadczenie przed kierownikiem USC o zamiarze zawarcia związku, jeżeli do niego nie doszło sprawcy popełniają czyn określony art. 13 § 1 KK w zw. z art. 206 KK (I. Andrejew, W. Świda, W. Wolter: „Kodeks Karny z komentarzem” Warszawa 1973, s. 537)

Jeżeli złożone dokumenty są fałszywe, a sprawca podrobił je w celu zawarcia małżeństwa zachodzi kumulatywna kwalifikacja art. 270 §1 KK i 206 KK w zw. z art. 12 KK. Będzie to jednak zgodnie z art. 12 KK jeden czyn. Kara zostanie wymierzona biorąc pod uwagę zasady określone art. 11 § 3 KK.

Dla bytu opisywanego przestępstwa co podkreślałem wcześniej koniecznym jest aby co najmniej jedna osoba pozostawała w małżeństwie. Conditio sine qua non jest ważność małżeństwa. W przeciwnym wypadku nie występuje przesłanka pozostawania w małżeństwie. (L. Peiper: „Komentarz do Kodeksu Karnego” Kraków 1936, s. 410 w: R. A. Stefański: Przestępstwo ...” s. 54).

Dla popełnienia tego czynu nie ma znaczenia, że w stosunku do poprzedniego małżeństwa jest prowadzona rozprawa rozwodowa, czy np. proces o unieważnienie. Przestępstwo określone art. 206 występuje także wtedy gdy zapadł wyrok rozwodowy, ale się nie uprawomocnił.

Prawomocnym orzeczeniem jest natomiast wyrok albo postanowienie, od którego nie przysługuje zwykły środek zaskarżenia, kiedy środek zaskarżenia został wniesiony po terminie, kiedy nie osiągnął skutku w postaci zmiany orzeczenia z powodu jego odrzucenia albo umorzenia postępowania (A. Zieliński: „Postępowanie cywilne. Kompedium.” Warszawa 1998, s. 150 i n.)

Odnośnie przesłanek rozwodu oraz unieważnienia małżeństwa odsyłam do przepisów Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego.

Należy jeszcze dodać, że nie popełnia przestępstwa, co podkreśla się w literaturze osoba nie dopełniająca tylko formalności związanych z uznaniem za zmarłego poprzedniego małżonka. (M. Surkont: „Prawo karne. Podręcznik dla studentów administracji. Sopot 1968, s. 174, w: R. A. Stefański: op. cit. s. 55). Wniosek taki płynie także z analizy przepisów cywilnych, zgodnie z którymi uznanie za zmarłego następuje ze skutkiem ex tunc i ma charakter konstytutywny.

Po uznaniu za zmarłego nie ma też znaczenia dla drugiego małżeństwa jeżeli okaże się, że poprzedni małżonek żyje, (art. 55 § 2 KRiO) Tym samych nie ma przestępstwa z art. 206 KK.

Popełnia jednak występek bigamii osoba, która uzyskała rozwód za granicą, a nie zostało to orzeczenie uznane jeszcze przez sąd polski (w. NSA z dnia 2 grudnia 1996 II S.A. 1443/93, Gazeta Sądowa 1997 nr 7 s. 9).

Osoba żyjąca w konkubinacie także nie może być podmiotem sprawczym czynu określonego omawianym przepisem, ponieważ wymieniony nie przewiduje takich skutków prawnych jak małżeństwo.

Na koniec należy podkreślić, że w wypadku gdy bigamista zawiera kilka małżeństw odpowiada za wszystkie czyny osobno. Może mieć jednak zastosowanie art. 91 § 1 KK. Nie ma przy tym znaczenie czy popełnione czyny były usiłowane czy dokonane.

Obecnie ustawodawca zmienił zagrożenie ustawowe. Obecnie za ten czyn istnieje możliwość wymierzenia kary grzywny, ograniczenia wolności bądź pozbawienia wolności do lat 2. W związku z taki zagrożeniem znajduje zastosowanie przepis art. 58 KK. Istnieje także możliwość stosowania regulacji określonej art. 59 KK, choć w moim przekonaniu nie jest to uzasadnione.

ART. 207 KK (ZNĘCANIE)

Podstawowym przedmiotem ochrony tego przestępstwa rodzina, jej prawidłowe funkcjonowanie lub opieka. Drugim będzie z zależności od formy i uciążliwości: zdrowie, życie, nietykalność cielesna i cześć człowieka. (pod red A. Zolla: „Komentarz do kodeksu karnego. Cześć szczególna.” Zakamycze 1998, s.)

Sąd Najwyższy w wytycznych, które nie mają obecnie mocy wiążącej, aczkolwiek mają duży wpływ na praktykę sądową, stwierdził, że przestępstwo znęcania godzi „ (...) w podstawowe zasady współżycia w rodzinie, decydujące o jej spoistości i trwałości, stanowi rażące naruszenie obowiązków rodzinnych i istotny czynnik wpływający na rozkład małżeństwa oraz rozbicie rodziny, a w konsekwencji na osłabienia jej funkcji wychowawczej z dalszymi szkodliwymi tego następstwami dla rozwoju fizycznego, psychicznego i moralnego oraz procesu przystosowania dzieci i młodzieży (OSNKW 1976/7/86).

Zasadniczy model przestępstwa znęcania nie zmienił się. Pomimo tego że zamiast znęcania moralnego obecnie występuje znęcanie psychiczne obejmuje to takie same czyny, a obecne ujęcie jest moim zdaniem trafniejsze. Dodano także w § 2 odmianę czynu polegającą na stosowaniu szczególnego okrucieństwa.

Przestępstwo znęcania jest przestępstwem indywidualnym w części, gdzie ofiarą jest osoba najbliższa lub pozostająca ze sprawcą w stosunku zależności trwałej lub przemijającej. Natomiast w części dotyczącej znęcania nad małoletnim lub osobą nieporadną jest to czyn mogący być popełnionym przez każda osobę. (por. pod red. A Zolla: „Komentarz ...” s. 611)

Czyn określony art. 207 § 1 i 2 KK jest przestępstwem formalnym. Które może być popełnionym z działania lub zaniechania, ale tylko wtedy gdy na osobie, która je popełniła ciążył prawny szczególny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi (art. 2 KK). Np. gdy jeden z rodziców znęca się nad małoletnim a drugi temu się biernie przygląda, to ten pierwszy popełnia czyn określony art. 207 KK z działania a drugi z zaniechania. Oczywiście w tym wypadku wykluczam współsprawstwo, lub pomocnictwo bo w takim wypadku oboje popełniali by ten czyn z działania.

Przy przestępstwie znęcania zachodzi możliwość kumulatywnej kwalifikacji wtedy gdy jego wynikiem będzie spowodowanie naruszenia czynności narządu ciała powyżej dni 7 albo ciężki uszczerbek na zdrowiu (art. 157 § 1 KK i art. 156 § 1 i 3 KK) (por. U. SN z dnia 09 czerwca 1976r. VI KZP 13/75 OSNKW 1976/7-8/86, W. SN z 25 marca 1975 IV KR 16/75 LEX nr 21670).

Nie dopuszczona jest natomiast kwalifikacja kumulatywna z czynem określonym art. 217 KK czy art. 157 § 2 KK z tego względu, że art. 207 § 1 i 2 KK jest lex specialis w stosunku do wymienionych.

Przestępstwo znęcania można popełnić tylko z zamiarem bezpośrednim. Nie można dokonać go z zamiarem ewentualnym. Inny pogląd wyraził SN w uchwale przedstawionej wyżej. Nie może on jednak znaleźć akceptacji i jako taki powinien zostać odrzucony.

Znęcanie może przybrać formę fizycznego lub psychicznego. Mogą także występować łącznie nie jest to jednak konieczne dla zaistnienia tego przestępstwa.

W wyżej wymienionej uchwale SN wyjaśnił, że w rozumieniu prawa karnego „znęcanie” oznacza działanie albo zaniechanie polegające na umyślnym zadawaniu bólu fizycznego lub dotkliwych cierpień moralnych (ob. psychicznych – NP), powtarzających się albo jednorazowym, lecz intensywnym i rozciągniętym w czasie. (OSNKW 1976/7/86). W moim przekonaniu stosując kwalifikację z art. 207 KK przy jednorazowym czynie sąd powinien wykazać dużą wstrzemięźliwość i rozwagę.

Dla przyjęcia znęcania należy ponadto interpretować to znamię obiektywnie oprócz subiektywnego przekonania pokrzywdzonego. Samo przekonanie pokrzywdzonego nie może być przesłanka do wszczęcia postępowania karnego. Powinno zainicjować postępowanie określone w art. 307 kpk.

Nie ma przestępstwa określonego w § 1 i 2 art. 207 KK w sytuacji pomiędzy osobami dochodzi do wzajemnego znęcania w tym samym czasie. (pod red A. Zolla: „Komentarz ...” s. 613). Istnieje także na ten temat bogate orzecznictwo sądowe np. Wyrok S.A. w Krakowie z dnie 16 listopada 1997 II Aka 198/97 KZS 1997/11-12/49, Wyrok SN z dnia 06. Sierpnia 1996 WR 102/96 Pr. i Pr. 1997/2/8. A contrario gdy znęcanie pomimo że z dwóch stron występuje w innym czasie można przyjąć sprawstwo z art. 207 KK. W takim wypadku znowu konieczne jest wnikliwa analiza sądu.

Dla przyjęcia znęcania musi istnieć pewna przewaga między sprawcą a pokrzywdzonym, której to nie może on się przeciwstawić, lub uczynić to w niewielkim stopniu. (pod red. A Zolla: „Komentarz ...”, W Świda ... : „Komentarz ...” s. 540 i cyt. tam orz.)

Znęcanie fizyczne polega na zadawaniu bólu natomiast psychiczne na lżeniu, wyszydzaniu, straszeniu, zadawaniu cierpień psychicznych.

§ 2 omawianego przepisu wprowadza sprawstwo zmodyfikowane polegające na szczególnym okrucieństwie przy popełnianiu czynu.

Ta przesłanka stanowiąca o wyższym zagrożeniu karnym powinna być za każdym razem rozpatrywana indywidualnie w stosunku do konkretnej osoby. Skazując za przestępstwo dokonane ze szczególnym okrucieństwem sąd za każdym razem powinien wnikliwie rozpatrzyć zarówno fizyczny jak i psychiczny stan ofiary. (OSNKW 1971/6/70).

Dla lepszego zrozumienia znamienia „szczególne okrucieństwo” można posłużyć się dorobkiem literatury i orzecznictwa odnośnie przestępstwa zgwałcenia (art. 197 § 2 KK)

I tak W Świda (Prawo Karne Warszawa s. 517-518) uważa, że szczególne okrucieństwo polega na zastosowaniu środków, których intensywność jest nadmierna i nie pozostaje w proporcji do stawianego oporu, SN orzekł, że jest to działanie mające na celu nie tylko doprowadzenie do zbliżenia płciowego, ale ponadto zmierza ono do poniżenia ofiary i zadania jej bólu (Orzeczenie SN z 2 listopada 1971 Biul. SN nr 12 (w) pod red A. Zolla s. 526 – 527), M. Filar w glosie do wyroku SN z 5 marca 1974 IV KR 399/76 (PiP 1975/2/173-175) stwierdził, że szczególne okrucieństwo to działanie sprawcy uznane powszechnie za nieludzkie, drastyczne i wyjątkowo brutalne, I. Andrejew ( Kodeks Karny. Krótki Komentarz. Warszawa 1986, s. 148) stwierdził że to znamię to zadawanie bólu fizycznego lub moralnego przewyższającego te, które są właściwe zgwałceniu.

Choć znamię szczególnego okrucieństwa przy przestępstwie znęcania różni się tego wyrażonego w zgwałceniu uwagi przedstawione wyżej uznaję za zasadne i pomocne dla zrozumienia szczególnego okrucieństwa. Szerzej omówił ten temat K. Stępień w artykule „Szczególne okrucieństwo jako znamię kwalifikowanego typu przestępstwa zgwałcenia (art. 197 § 3 KK) (PS 2000/10).

Paragraf 3 omawianego przepisu przewiduje kolejną modyfikacje dotycząca czynów określonych w § 1 i 2. Paragraf 3 określa przestępstwo umyślno-nieumyślne. Skutkiem znęcania określonego w § 1 i 2 jest tutaj targnięcie się na życie przez pokrzywdzonego. Zamach na własne życie musi być spowodowany właśnie znęcaniem się. Uważam jednak, że nie musi to być jedyna przesłanka dla takiego ujęcia czynu z art. 207 § 3 KK. Wystarczy aby targnięcie na życie było w związku przyczynowym ze znęcaniem.

Trzeba jeszcze raz powrócić do tego, że czyn określony omawianym przepisem jest przestępstwem indywidualno-powszechnym.

Pokrzywdzonym może być osoba najbliższa (zob. art. 115 § 11 KK), inna osoba pozostająca w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy lub osoba bezradna.

Wyjaśnienia wymaga kto to jest osobą pozostająca w stałym lub przemijającym stosunku zależności. Po pierwsze nie jest konieczny dla uznania takiego znamienia wyrok sądu. Może być to zależność faktyczna. I tak dla przykładu SN uznał, że przemijający stosunek zależności zachodzi między osobą zatrzymaną a zatrzymującym funkcjonariuszem Policji. (Wyrok SN z 29 kwietnia 1983 Rw 262/84 OSNKW 1984/1-2/14). Takie ujęcie zależności może być dopuszczalne, ale dla przyjęcia znęcania muszą być spełnione jeszcze inne przesłanki.

. Natomiast nie do przyjęcia jest pogląd S.A. głoszony w tezach wyroku z 10 lutego 1994r. (II Akr 266/93 KZS 1994/3/17) gdzie przyjęto oprócz rozboju przestępstwo znęcania, w stosunku do sprawcy który poza kradzieżą z zastosowaniem przemocy, znieważał, groził wrzuceniem pod pociąg, powieszeniem, przypaleniem, użyciem noża. Takie poglądy sądów posiadających autorytet orzeczniczy wprowadzają tylko zamęt z praktyce stosowanie prawidłowego przepisów karnych.

Osobą bezradną jest jednostka, która ze względu na swoje właściwości osobiste (fizyczne lub psychiczne) nie może przeciwstawić się sprawcy. (W. Świda: „Komentarz ...”, s. 541, OSNKW 1976/7/86).

Małoletnim jest zgodnie z przepisami prawa cywilnego (art. 10 KC) osoba, która nie ukończyła 18 lat. Trzeba jednak podkreślić, że na gruncie KK za małoletniego uważa się także kobietę, która ukończyła 16 lat i zawarła związek małżeński. Na gruncie prawa cywilnego taka osoba posiada pełną zdolność do czynności prawnych.

Znęcanie pomimo tego, że rozpatrywane sprawy w tej materii nie stanowią dużego odsetka w stosunku do ogółu mają szczególne znaczenie społeczne. Dotykają podstawowych wartości jakimi jest rodzina. Dlatego w wielu krajach Europy powstały specjalne programy mające na celu prawidłowe ściganie tych przestępstw oraz mające na celu zapobiegnięcie ponownej wiktymizacji ofiary. Program funkcjonujący w Berlinie przedstawiła Ludmiła Tomaszewska w publikacji „Zwalczanie przemocy w rodzinie” (Pr. i Pr. 2000/2). Istnieje także szereg organizacji pozarządowych pomagających ofiarom przemocy w rodzinie. Również takie funkcjonują w Polsce.

Ciekawy temat poruszyli także Roman Mądro i Grzegorz Teresiński w pracy p.t. „Problem dzieci maltretowanych w świetle badań lekarskich”. Przeprowadzili oni tam analizę przypadków, w których zastosowano przemoc. Chcieli oni poznać specyfikę tych zdarzeń jak również określić możliwości współdziałania w zakresie zwalczania patologii społecznej. Wnioski płynące z tego opracowania są martwiące. Wynika z pracy, że maltertowanie dzieci nie znajduje większego oddźwięku w społeczeństwie. Rzadko są w tych sprawach stosowane możliwości jakie dają badanie i opiniowanie przeprowadzane przez biegłych z zakresu medycyny sądowej. Instytucje państwowe „wolą” zasięgać opinii pediatrów i lekarzy szkolnych, które są niewystarczające i nie pokazujące problemu maltretowania. Poprzez to istnieją problemy z prawidłową kwalifikacją czynu a wiele spraw nie trafia na wokandę. W związku z tym, że artykuł ten ukazał się w 1996r mam nadzieję, że obecnie wygląda to inaczej.

Czyn określony tym przepisem zagrożony jest w par 1 karą od 3 miesięcy do 5 lat pozbawienia wolności. Można zatem stosować np. regulacje z art. 335 kpk. Par. 2 przewiduje zagrożenie od 1 roku do 10 lat pozbawienia wolności, natomiast par. 3 od 2 do 12 lat pozbawienia wolności.

ROZPIJANIE MAŁOLETNIEGO (ART. 208 KK)

Dobrem chronionym tym przepisem jest prawidłowy rozwój młodzieży zarówno psychiczny jak i fizyczny, który poprzez spożywanie alkoholu może zostać zakłócony. (pod red. A. Zolla: „Komentarz ...”, s. 618, OSNKW 1976/7/86, W. Świda ...: „Komentarz ...”, s. 543). W moim przekonaniu dalszym przedmiotem ochrony jest tutaj rodzina, a dokładnie jej prawidłowe funkcjonowanie.

Rozpijanie małoletniego jest przestępstwem powszechnym, które może być popełnione zarówno z zamiarem bezpośrednim jak i ewentualnym.

Jest to przestępstwo materialne, które może być popełnione zarówno z działania jak i zaniechania, które polega w tym wypadku na ułatwieniu spożywania.

Sąd Najwyższy w uchwale z 1996r. (OSNKW 1966/1/3) wyraził pogląd, że znamię rozpijania może być zrealizowane także poprzez jednorazowe podanie małoletniemu alkoholu jeżeli w konkretnych okolicznościach może to sprawić, że niepełnoletni zacznie oddawać się pijaństwu lub umocni się w ujawnionej już skłonności.

W wytycznych Wymiaru Sprawiedliwości z 1976r. (OSNKW 1976/7/86) SN odszedł jednak od tego stanowiska i stwierdził, że dla rozpijania konieczne jest wielokrotne, powtarzające się podawanie alkoholu bądź też ułatwianie jego spożywania.

Trafnie jednak podkreśla się w literaturze (pod red. A Zolla: „Komentarz ...”, s. 619), że nie można a limine wykluczyć, że nie zachodzi przestępstwo określone art. 208 KK, gdy alkohol zostanie podany lub ułatwia się jego spożycie jeden raz. Będzie tak na przykład w wypadku gdy podany jednorazowo alkohol uzależnionemu małoletniemu, który powrócił z leczenia spowoduje powrót choroby alkoholowej.

Opisywane przestępstwo można popełnić za pomocą trzech rodzajów działań:

dostarczania alkoholu

ułatwiania spożywania

nakłaniania do spożywania

Mogą one występować rozłącznie lub kumulatywnie.

Dostarczanie alkoholu polega na podawaniu, sprzedaży, podarowaniu. (Por. pod red. A Zolla: „Komentarz ...”, s. 620, W. Świda ... : „Komentarz ...”, 543). Odnośnie sprzedaży trzeba wyjaśnić, że w sytuacji gdy małoletni kupował w kilku sklepach i spożywanie przybrało charakter rozpicia pomiędzy sprzedawcami nie zachodzi współprawstwo i nie można nikomu z nich przypisać omawianego przestępstwa.

Ułatwianie polega na usunięciu przeszkód dla spożywania (np. dawanie pieniędzy, udostępnianiu pomieszczeń gdzie małoletni może spożywać, jak również na nie sprzeciwianiu się osoby obowiązanej do opieki. Będzie to także kupno alkoholu dla małoletniego. (Por. pod red. A Zolla: „Komentarz ...”, s. 620, W. Świda ... : „Komentarz ...”, 543).

Przez nakłanianie należy rozumieć wpływanie przez sprawcę na psychikę małoletniego, w celu wzbudzenia u niego chęć spożywania alkoholu. (Por. pod red. A Zolla: „Komentarz ...”, s. 620, W. Świda ... : „Komentarz ...”, 543).

Dla prawidłowego określenia znamienia rozpijanie koniecznym jest wyjaśnienie co ustawodawca rozumie pod pojęciem alkohol. Zgodnie z art. 46 ust 1 Ustawy z dnia 26 pażdziernika. 1982r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. nr 35 poz. 230) napojem alkoholowym jest produkt przeznaczony do spożycia, który zawiera alkohol etylowy w stężeniu przekraczającym 1,5 %.

Co rozumie ustawodawca pod pojęciem małoletniego przedstawiłem wyżej przy omawianiu czynu z art. 207 KK.

Skutkiem przestępstwa rozpijania jest narażenie na niebezpieczeństwo przyzwyczajenia do picia lub utrwalenia skłonności do stałego picia i w konsekwencji popadnięcia w nałóg. (OSNKW 1976/7/86, Z. Czeszejko – Sochacki: „Przestępstwo rozpijania małoletniego”, Warszawa 1975, s. 100-101).

Wynika z powyższego, że jest to obiektywny stan, który wywołuje zmiany w psychice małoletniego, w wyniku których pojawia się u niego tendencja do spożywania alkoholu.

Dla popełnienia tego przestępstwa nie musi nastąpić uzależnienie u małoletniego. Jednak jako przestępstwo materialne znamiona nim określone wywołują niebezpieczeństwo uzależnienia się.

Sprawca tego czyny podlega karze grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Może mieć zastosowanie przepis art. 58 KK.

ART. 209 (NIEALIMENTACJA)

Dobrem chronionym tym przepisem jest rodzina a także instytucja opieki.

Nie mogę zgodzić się z poglądem panującym w literaturze, że przedmiotem ochrony jest także dobro wymiaru sprawiedliwości. Taki stan rzeczy potwierdza także orzecznictwo SN (por. OSPiKA 1966/4 w: A. Zoll 624)

Niealimentacja jest przestępstwem umyślnym skutkowym, które może być popełnione tylko przez zaniechanie.

Jako czyn indywidualny może je popełnić tylko osoba, która mocą ustawy lub orzeczenia sądowego jest zobowiązana do sprawowania opieki. Szczegółowe zasady alimentacji określają art. 128 – 144 KRiO oraz tytuł III Opieka i kuratela KRiO.

Znamiona tego czynu są spełnione gdy sprawca:

jest zobowiązany do opieki bądź z mocy ustawy bądź z mocy orzeczenia sądowego

uchyla się od tego obowiązku w sposób uporczywy

uchylanie to polega na nie łożeniu na utrzymanie osoby uprawnionej

skutkiem nie łożenia osoba uprawniona zostaje narażona na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych (pod. red. A. Zolla s. 625)

Obecne ujęcie przestępstwa niealimentacji nie różni się zasadniczo od jego odpowiednika w kk z 1969r. Oprócz zmiany zagrożenia ustawowego ustawodawca dopuścił obligatoryjne ściganie z urzędu w sytuacji gdy pokrzywdzonemu przyznano świadczenie z funduszu alimentacyjnego. W pozostałych wypadkach ściganie jest wnioskowe.

Znamiona tego czynu są spełnione gdy sprawca:

jest zobowiązany do opieki bądź z mocy ustawy bądź z mocy orzeczenia sądowego

uchyla się od tego obowiązku w sposób uporczywy

uchylanie to polega na nie łożeniu na utrzymanie osoby uprawnionej

skutkiem nie łożenia osoba uprawniona zostaje narażona na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych (pod. red. A. Zolla s. 625)

Obecne ujęcie przestępstwa niealimentacji nie różni się zasadniczo od jego odpowiednika w kk z 1969r. Oprócz zmiany zagrożenia ustawowego ustawodawca dopuścił obligatoryjne ściganie z urzędu w sytuacji gdy pokrzywdzonemu przyznano świadczenie z funduszu alimentacyjnego. W pozostałych wypadkach ściganie jest wnioskowe.

Przesłanki wymienione wyżej muszą być spełnione kumulatywnie. Brak jednej z nich powoduje brak możliwości przypisania sprawstwa czynu określonego art. 211 KK. Przesłanka określone w pkt 1 moim zdaniem nie wymaga omówienia. Druga jest bardziej skomplikowana i dlatego wymaga poświęcenia jej większej uwagi. Dla jej wystąpienia konieczne jest „uchylanie się” i to o szczególnym zabarwieniu a mianowicie „uporczywe”.

„Uchylać się” to unikać czegoś, wymówić się od czegoś. (Słownik Języka Polskiego pod red M. Szymczaka Warszawa 1999 t III s. 532 - 533)

„Uporczywie” oznacza działanie z uporem, zawzięte, wytrwałe (Słownik Języka Polskiego pod red M. Szymczaka Warszawa 1999 t III s. 566).

Trzeba podkreślić, że sam fakt niewykonywania obowiązku alimentacji nie świadczy o uchylaniu się w rozumieniu prawa karnego. Należy zawsze zbadać przesłanki obiektywne mające wpływ na brak łożenia. Gdy np. zobowiązany jest chory i dlatego nie wykonuje obowiązku to nie istnieją przesłanki dla przyjęcia czynu z art. 209 KK (OSNKA 1986/7/86)

Miałem taki właśnie przypadek w praktyce gdzie obowiązany nie łożył ponieważ nie miał możliwości wykonania tego obowiązku ze względu na to, że nie wiedział gdzie zamieszkuje osoba uprawniona, oraz nie zarobkował, a także przez pewien okres przebywał w Zakładzie Karnym. Postępowanie zostało umorzone z powodu braku cech przestępstwa.

Dla przyjęcia „uporczywego uchylania” koniecznym staje się wykazanie negatywnego stosunku do obowiązków alimentacji. Sprawca go nie wykonuje choć ma obiektywne możliwości do wykonywania, a przy tym jego zachowanie jest lekceważące (por. W. SN z 28 listopada 1995r. III KRN 137/95 Prok. i Pr. 1996/6/5, W. SN z dnia 9 maj 1995r. III KRN 29/95 OSNKW 1995/9-10/64, W. SN z dnia 7 października 1994 III KRN 136/94 Prok. i Pr. 1995/5/10)

„Uporczywość” w uchylaniu przejawia się tym, że jest ono długotrwałe oraz nacechowane nieustępliwością (OSNKW 1986/7/86, W. SN z dnia 19 grudnia 1979 V KRN 297/79 OSNPG 1980/6/79).

Trzecia przesłanka także moim zdaniem nie wymaga omawiania.

Ostatnia przesłanka polega na tym, że skutkiem uporczywego uchylania się na łożenie osoby najbliższej lub innej musi być narażenie jej na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych. Powinna być ona indywidualnie rozpatrywana w każdej sprawie.

Zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych oznacza dostarczanie środków materialnych koniecznych nie tylko do utrzymania, ale także do uzyskania niezbędnego wykształcenia i korzystania z dóbr kultury.

Koniecznym jest zatem zabezpieczenie minimum egzystencji dla zapewnienia środków na utrzymanie i wykształcenie a także dóbr wyższego rzędu, które to są konieczne dla prawidłowego kształtowania prawidłowej osobowości i nawyków kulturalnych (OSNPG 1987/8/103 )

Przestępstwo niealimentacji jest przestępstwem umyślnym, które może być popełnionie tylko z zamiarem bezpośrednim (wskazuje na to termin „uporczywie”). Jest to co podkreśliłem wyżej przestępstwo indywidualne.

Jest to czyn ciągły. Do jego istoty należy zatem wielokrotność zaniechania obowiązków łożenia na utrzymanie. Dlatego trzeba podkreślić, że mogą istnieć okresy, w których z przyczyn obiektywnych nie da się przypisać sprawstwa tego czynu. (por. W. SN z 18 stycznia 1989 V KRB 278/88 OSNPG 1989/8/93).

Dla prawidłowej kwalifikacji sprawstwa trzeba także poruszać temat, który to jest sporny w orzecznictwie jak i doktrynie.

SN w Uchwale siedmiu sędziów (OSPiKA 74/69) stwierdził, że jeżeli wyrok stwierdzający obowiązek alimentacji został uchylony a powództwo o alimenty prawomocnie oddalone, to zarówno przed jak i po uchyleniu nie ma przestępstwa niealimentacji. Były wyrażane także odmienne poglądy na ten temat (zob. W. Świda 546).

Występek określony art. 209 KK zagrożony jest grzywną, karą ograniczeni wolności albo karą pozbawienia wolności do lat 2. W związku z tym istnieje możliwość zastosowania regulacji przewidzianej w art. 58 § 1 KK jak i art. 59 KK. Należy także podkreślić, że sąd wymierzając karę za wymieniony czyn powinien rozważyć celowość skierowania wniosku do sądu rodzinnego w celu orzeczenie o pozbawieniu lub ograniczeniu praw rodzicielskich lub opiekuńczych jeżeli spełnione są przesłanki z art. 51 KK.

Art. 210 KK (PORZUCENIE MAŁOLETNIEGO)

Głównym przedmiotem ochrony jest rodzina oraz instytucja opieki. Istnieje także uboczny przedmiot ochrony a mianowicie zdrowie i bezpieczeństwo małoletniego i osoby nieporadnej

Jest to przestępstwo indywidualne właściwe, tzn. może być popełnione tylko przez te osoby, które są zobowiązane do troszczenia, o którym mowa w tym przepisie. Obowiązek taki może wynikać z ustawy, orzeczenia sądu, czy też umowy (np. troszczenie się o osobę nieporadną na podstawie umowy oświadczenie usług)

Obowiązek opieki może także wynikać z czynności faktycznych np. na skutek wzięcia na spacer cudzego dziecka (W. SN PiP 2/50 s. 136 w: W. Świda 550)

Porzucenie jest przestępstwem umyślnym, którego można dopuścić się z zamiarem bezpośrednim bądź z ewentualnym w sytuacji gdy sprawca zdaje sobie sprawę, że w efekcie jego zachowania podopieczny będzie pozbawiony opieki i godzi się na taką ewentualność.

W literaturze trwa spór czy przestępstwo to popełnia się z działania czy z zaniechania. Trzeba zauważyć, że porzucając działamy, które to polega na porzuceniu dziecka czy też osoby nieporadnej, które wiąże się zaprzestaniem na jakiś czas troszczenia się o wymienione a więc następuje pozbawienie wszystkich czynności jakie są konieczne dla przedsiębrania opieki i nadzoru (R. A. Stefański: „Przestępstwo porzucenia art. 187 KK” PiP 1997/5, s. 41 – 55)

Mając na uwadze to, że porzucenie polega na działaniu to trzeba przyjąć, że jest to przestępstwo z działania.

„Porzucenie” według Słownika Języka Polskiego opuścić, zostawić kogoś, rozstać się z kimś, przestać coś czynić, robić (pod red W. Doroszewskiego 11-tomowy Słownik Języka Polskiego PWN – wersja elektroniczna)

Czynność sprawcza w ujęciu prawa karnego znamienia porzucenia nie oznacza tylko samego zaniechania sprawowania opieki, oznacza to także niemożność udzielenia natychmiastowego wsparcia lub pomocy, a także pozostawienie osoby własnemu losowi.

Nie stanowi jednak przestępstwa zgodnie z poglądem wyrażonym przez SN porzucenia np. oddanie 5-letniego dziecka do szpitala a następnie nieodebrane go stamtąd , mimo wyzdrowienia i nie interesowanie się jego dalszym losem (OSNKW 1966/4/48). Uważam jednak, że w takiej sytuacji możliwe jest przypisanie sprawstwa osobie, która porzuciła dziecko.

Dla przyjęcia sprawstwa nie ma również znaczenia okres na jaki pozostawiono bez opieki osobę uprawnioną. Okres ten czy wypełnia znamiona omawianego przestępstwa powinien być rozpatrywany indywidualnie w każdej sprawie.

Przestępstwo określona § 1 art. 210 KK jest przestępstwem formalnym polegającym na abstrakcyjnym narażeniu na niebezpieczeństwo. Natomiast § 2 przedstawi modalną jego formę w postaci skutku jakim jest śmierć pokrzywdzonego. Zgon musi pozostawać w związku przyczynowym z porzuceniem tzn. jeżeli osoba uprawniona była by pod opieką do śmierci by nie doszło. Zatem do śmierci mogą przyczynić się inni ludzie jak również siły przyrody. Trafnie zauważa T. Bojarski, że „porzucenie” umożliwia włączenie się do ostatecznego efektu śmierci innych przyczyn (R. A. Stefański op cit. ) Koniecznym jednak dla przyjęcia surowszej kwalifikacji będzie wykazanie, że zostały spełnione przesłanki określone art. 9 § 3 KK.

Czyn określony art. 210 § 1 KK jest zagrożony karą pozbawienia wolności do lat 3. Można zatem zastosować regulację zawartą w art. 58 KK, 59 KK, art. 66 § 1 KK.

Typ kwalifikowany jest zagrożony karą pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Oskarżony zatem może do momentu zakończenie pierwszego przesłuchania w sprawie złożyć wniosek o którym mówi art. 387 § 1 kpk.

Sąd karny wymierzając karę powinien rozważyć czy nie istnieją przesłanki, o których mowa w art. 51 KK.

Istnieje także możliwość kumulatywnej kwalifikacji z art. 157 § 1 i 2 KK oraz art. 156 § 1 KK jeżeli nastąpią takie skutki czynu z art. 210 § 1 KK.

Art. 211 (UPROWADZENIE MAŁOLETNIEGO)

Dobrem chronionym tym przepisem jest instytucja opieki i nadzoru. Moim zdaniem przedmiotem ochrony jest także rodzina.

Ochronie nie podlega dobro osoby sprawującej opiekę (R. A. Stefański Przestępstwo uprowadzenia małoletniego Prok. i Pr. 1999/9 s. 58). Nie uważam aby był słuszny reprezentowany m.in. przez Marię Szewczyk odmienny pogląd

W doktrynie podkreśla się, że przepis ten zwraca się przeciwko samowolnemu jednostronnemu dokonywaniu zmian w ustalonym przez prawo lub orzeczeniu sądowym stosunku opieki lub nadzoru nad osobą określoną w tym przepisie, przy czym nie chodzi o nadanie cech nietykalności czyjegoś prawa do opieki lub nadzoru, ale o zapewnienie należytych warunków tego prawa przez osobę której powierzono faktyczne sprawowanie opieki lub nadzoru. (551 P. SN z 18 grudnia 1992 KZP 40/92)

Podmiotem zamachu jest tutaj osoba poniżej lat 15 lub osoba nieporadna ze względu na jej stan psychiczny czy fizyczny.

W literaturze spotyka się pogląd, że osoba nieporadna jest również taka , u której występuje chwilowy stan zakłócenia samodzielnego zachowania się np. wysoka gorączka.

Obowiązek opieki o którym mowa w omawianym przepisie musi wynikać z ustawy, orzeczenia sądowego bądź umowy. (szerz. R. A. Stefański 60-62)

Uprowadzenie należy także odróżnić od porwania. Oba są związane z innymi typami przestępstw choć w języku potocznym występują jako synonimy (A. Dąbrówka. E. Geller, R. Turgan Słownik Synonimów Warszawa 1993 s. 71)

W doktrynie przyjmuje się uprowadzeniem jest działanie które prowadzi do tego, że osoba wbrew jej woli zostaje przemieszczona do innego miejsca gdzie obowiązku opieki dokonuje uprowadzający bądź też nikt. Nie chodzi przy tym o przemieszczenie geograficzne np. do innej miejscowości a jedynie o przemieszczenie faktyczne. (por. W. Świda 551, K. Buchała Prawo karne materialne Warszawa 89 s. 652.

Zatrzymanie następuje wtedy gdy osoba przebywająca pod władztwem pozostaje legalnie a następnie na wniosek osoby uprawnionej nie zostaje wydana (np. L. Gardocki 255)

Dla zrealizowania uprowadzenia czy zatrzymania nie jest konieczne używanie przemocy. Może to być np. wykorzystanie nieuwagi osoby uprawnionej do opieki. (R. A. Stefański 64) Sprawcą może być każdy z wyjątkiem osób uprawnionych do opieki.

Sąd Najwyższy podkreślił jednak, że podmiotem czynu z art. 211 KK może być także małżonek, który to nie jest pozbawiony władzy rodzicielskiej w sytuacji gdy w sprawie o unieważnienie małżeństwa sąd powierzył opiekę drugiemu z małżonków (U. Sn z dnia 21 lipca 1960 VI KO 14/60 OSNPG 1960/10/158).

Nie może jednak być sprawcą małżonek gdy w sprawie o rozwód sąd ustalił miejsce pobytu dziecka u drugiego małżonka (R. A. Stefański 68).

Uprowadzenie małoletniego jest przestępstwem umyślnym, które może być popełnione zarówno z zamiarem bezpośrednim jak i ewentualnym. Dla przyjęcia sprawstwa obojętne są pobudki działania przestępczego. Usprawiedliwiony błąd co do wieku bądź stanu osoby uprowadzonej lub zatrzymanej należy rozpatrywać przy zastosowaniu regulacji z art. 28 § 1 KK.

Występek z art. 211 zagrożony jest karą pozbawienia wolności do lat 3. Istnieje zatem możliwość zastosowania regulacji z art. 66 § 1 KK, art. 58 KK, art. 59 KK.

Jeżeli sąd uzna to za konieczne powinien zastosować art. 51 KK.

Przy sprawstwie istnieje możliwość kumulatywnej kwalifikacji z art. 157 § 1 i 2 KK, 217 KK, 160 KK, 189 KK, 191 KK

15) Sankcja to:

1. określona w normie prawnej konsekwencja naruszenia prawa; rozróżnia się m.in.:

* sankcje karne (np. kara pozbawienia wolności)

* sankcje egzekucyjne (np. związana z prawem administracyjnym i cywilnym)

* sankcje nieważności czynności prawnej (np. związana z prawem cywilnym i rodzinnym)

2. nadanie mocy prawnej, zatwierdzenie jakiegoś aktu przez wyższą instancję,

3. negatywna reakcja ze strony państwa na złamanie obowiązujących norm prawnych; jest trzecią częścią budowy norm, nie zawsze występującą.

Rodzaje sankcji:

* represyjna - polega na pozbawieniu podmiotu ważnych dla niego dóbr

* egzekucyjna - polega na przymusowym wykonaniu zachowania wymaganego przez normę prawną

* nieważności - polega na unieważnieniu działań niezgodnych z prawem:

o ex nunc - unieważnienie od momentu wydania decyzji

o ex tunc - unieważnienie od momentu złamania prawa

Wyróżnia się sankcje formalne i nieformalne.