TRAKTAT BERLIŃSKI

... Jego Cesarska Mość Wszechrosji; JCM Cesarz Niemiecki i Król Pruski; JC i KM Cesarz Austrii, Król Czeski i Apostolski Król Węgier; Prezydent Republiki Francuskiej; JKM Królowa Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii, Cesarzowa Indii; JKM Król Włoch i JCM Cesarz Otomanów, pragnąc uregulować, w myśl porządku europejskiego zgodnie z postanowieniami Traktatu Paryskiego z dn. 30 marca 1856 roku sprawy podniesione na Wschodzie przez wydarzenia lat ostatnich i przez wojnę zakończoną pokojem preliminacyjnym w San Stefano, zgodnie uznali, że zwołanie Kongresu byłoby najleprzym sposobem ułatwienia ich porozumienia.

Wspomniane Ich C.K. Mości i Prezydent Republiki Francuskiej mianowali wobec tego swymi pełnomocnikami / nazwiska i tytuły pełnomocników /, którzy, stosownie do propozycji dworu austriacko- węgierskiego i na zaproszenia dworu niemieckiego zebrali się w Berlinie zaopatrzeni w pełnomocnictwa uznane za dobre i w należytej formie wystawione.

Gdy porozumienie między nimi zostało szczęśliwie osiągnięte, zgodnie przyjęli następujące postanowienia:

Art. 1- Bułgaria tworzyć będzie księstwo autonomiczne i hołdownicze pod zwierzchnictwem JCM Sułtana, posiadać będzie rząd chrześcijański i milicję narodową.

Art. 2- / Dotyczy granic Bułgarii /.

Art. 3- Książe Bułgarii będzie swobodnie wybierany przez ludność i zatwierdzany przez Wysoką Portę za zgodą mocarstw. Żaden członek dynastii panujących w wielkich mocarstwach europejskich nie będzie mógł być wybrany na Księcia Bułgarii. W razie zawakowania godności książęcej obiór nowego księcia dokonany będzie w tych samych warunkach i z zachowaniem tych samych form.

Art. 4- Zgromadzenie wybitnych mieszkańców Bułgarii zwołane do Tyrnowa opracuje, przed obiorem księcia statut organizacyjny księstwa. W miejscowościach gdie Bułgarzy zmieszali się z ludnością turecką, rumuńską, grecką lub inną, weźmie się pod uwagę prawa i interesy tej ludności w sprawie wyborów i opracowania statutu organicznego.

Art. 5- Następujące zasady tworzyć będą podstawę prawa państwowego Bułgarii. Różnica wierzeń religijnych i wyznań nie może służyć za powód wykluczenia kogokolwiek lub nie przyznania zdolności do korzystania z praw cywilnych i politycznych, dopuszczenia do stanowisk publicznych, urzędów i zaszczytów albo wykonywania różnych zawodów i przemysłu, i to w jakiej kolwiek miejscowości. Zapewnia się rdzennej ludności Bułgarii oraz cudzoziemcom, wolność i publiczne wykonywanie wszelkiej religii. Nie można będzie czynić przeszkód hierarchicznej organizacji różnych wyznań oraz ich stosunkom z władzami duchownymi.

Art. 6- Do chwili ostatecznego opracowania statutu organicznego tymczasowym zarządem Bułgarii kierować będzie cesarski komisarz rosyjski. Cesarski komisarz otomański oraz konsulowie delegowani ad hoc przez inne mocarstwa, które podpisały niniejszy Traktat, powołani będą do pomocy mu, w celu kontroli nad działalnością zarządu tymczasowego. W razie braku zgody między delegowanymi konsulami, będzie rozstrzygać większość. W razie zaś braku zgody między tą większością a cesarskim komisarzem rosyjskim lub cesarskim komisarzem otomańskim, przestawiciele mocarstw- sygnatatriusze w Konstantynopolu zgromadzeni na konferencji, powinni podjąć decyzję.

Art. 7- Zarząd tymczasowy nie może być przedłużony poza termin 9 miesięcy, licząc od chwili wymiany ratyfikacji niniejszego układu. Gdy statut organiczny zostanie ukończony, przystąpi się niezwłocznie do obioru księcia Bułgarii. Gdy tylko książę zostanie wprowadzony, nowa administracja zostanie wprowadzona w życie i Księstwo zacznie całkowicie korzystać ze swej autonomii.

Art. 8- Traktaty handlowe i żeglugowe, jako też wszystkie konwencje i układy, zawarte między obcymi mocarstwami a Portą, dziś obowiązujące, zachowują swoją moc w Księstwie Bułgarskim i żadna zmiana nie będzie wprowadzona w stosounku do żadnego mocarstwa, zanim ono nie wyrazi swej zgody.

Żadna opłata tranzytowa nie będzie pobierana w Bułgarii od towarów idących tranzytem. Obywatele i handel wszystkich mocarstw będą w niej traktowane na stopniu zupełnej równości. Ulgi i przywileje obcych poddanych, oraz prawa jurysdykcji i opieki konsularnej, tak jak zostały ustanowione przez kapitulację i zwyczaje, pozostaną całkowicie w mocy, póki nie zostaną zmienione za zgodą stron zainteresowanych.

Art. 9- Wysokość rocznej daniny wpłacanej przez Księstwo Bułgarskie dworowi sułtańskiemu, w drodze przelewu do banku, który Wysoka Porta później oznaczy, ustalona będzie za zgodą mocarstw sygnatariuszy niniejszego traktatu, w końcu pierwszego roku działalności mocy administracyjnej. Danina ta zostanie oparta na średnim dochodzie z terytorium Księstwa. Ponieważ Bułgaria ma przejąć część długu cesarstwa, mocarstwa ustalając daninę wezmą pod uwagę część tego długu, która mogłaby być nałożona na Księstwo na podstawie słusznej propozycji.

Art. 10- Bułgaria ponosi zamiast cesarskiego rządu otomańskiego, jego ciężary i zobowiązania względem Towarzystwa Kolei Ruszczuk- Warna od chwili ratyfikacji niniejszego układu. Uregulowanie dawniejszych rachunków zostaje zastrzeżone w porozumieniu między Wysoką Portą, rządem Księstwa i zarządem tego Towarzystwa. Księstwo Bułgarii przejmuje także w odpowiedniej części zobowiązania, które Wysoka Porta zaciągnęła tak względem Austro- Węgier, jak względem Towarzystwa Eksploatacji Kolei Turcji Europejskiej o ile chodzi o wykończenie, połączenie i eksploatację linii kolejowych położonych na terytorium bułgarskim. Konwencje niezbędne w celu uregulowania tych spraw zostaną zawarte między Austro- Węgrami, Portą, Serbią i Księstwem Bułgarskim natychmiast po zawarciu pokoju.

Art. 11- Armia otomańska nie będzie więcej stała w Bułgarii, wszystkie dawne fortece zostaną zniesione na koszt księstwa w ciągu roku lub, o ile możności wcześniej. Rząd miejscowy podejmie niezwłocznie kroki w celu ich zburzenia i nie będzie mógł wznosić nowych. Wysoka Porta będzie miała prawo rozporządzić wedle swej woli, sprzętem wojennym i innymi należącymi do rządu otomańskiego przedmiotami, które by zostały w twierdzach naddunajskich już ewakuowanych na mocy rozejmu z dnia 31 stycznia jak i tymi, które by się znajdowały w twierdzach Szmuli i Warnie.

Art. 12- Właściciele muzułmańscy lub inni, którzy by obrali miejsce zamieszkania poza granicami księstwa, będą mogli zachować w nim swe nieruchomości, wydzierżawiając je lub powierzając ich zarząd osobom trzecim. Komisja turecko- bułgarska będzie miała za zadanie uregulować w ciągu dwu lat wszystkie sprawy dotyczące sposobu pozbycia, eksploatacji lub użytkowania na rachunek Wysokiej Porty majątków, będących własnością państwa lub fundacji wyznaniowych, jako też sprawy dotyczące interesów osób prywatnych, które by mogły być z nimi związane. Poddani Księstwa Bułgarskiego, podróżujący lub przebywający w innych częściach Cesarstwa Otomańskiego, podlegać będą władzom i prawom otomańskim.

Art. 13- Na południe od Bałkanów zostaje utworzona prowincja, która otrzyma nazwę Rumelia Wschodnia i pozostanie pod bezpośrednią polityczną i wojskową władzą JCM Sułtana na warunkach autonomii administracyjnej. Będzie ona miała generalnego gubernatora chrześcijanina.

Art. 14- / dotyczy granic Wschodniej Rumelii /.

Art. 15- JCM Sułtan będzie miał prawo dbać o obronę granic lądowych i morskich prowincji, wznosząc wznosząc fortyfikacje u jej granic i utrzymując tam wojska. Porządek wewnętrzny będzie utrzymywany w Rumelii Wschodniej przez żandarmerię, złożoną z tuziemców przy pomocy miejscowej milicji. Co do składu tych dwóch korpusów, których oficerowie mianowani są przez Sułtana, uwzględniać się będzie w każdej miejscowości religię mieszkańców. JCM zobowiązuje się nie używać w garnizonach pogranicznych wojsk nieregularnych, jak Baszybuzuków i Czerkiesów. Wojska zaś regularne, do tej służby przeznaczone, nie będą mogły w żadnym razie być rozkwaterowane u mieszkańców i w przemarszu przez prowincję nie będą mogły się w niej zatrzymywać.

Art. 16- Gubernator generalny będzie miał prawo używać wojska otomańskiego, gdyby bezpieczeństwo wewnętrzne lub zewnętrzne prowincji było zagrożone. W takim wypadku Wysoka Porta powinna zawiadomić przedstawicieli mocarstw w Konstantynopolu, zarówno o podjętej decyzji, jak i przyczynach, które ją wywołały.

Art. 17- Gubernator generalny Rumelii Wschodniej będzie mianowany przez Wysoką Portę za zgodą mocarstw na okres pięcioletni.

Art. 18- Niezwłoczniepo wymianie ratyfikacji niniejszego traktatu utworzona zostanie komisja europejska w celu opracowania, w porozumieniu z Portą Otomańską, organizacji Rumelii Wschodniej. Komisja ta określi w ciągu trzech miesięcy władzę i uprawnienia gubernatora generalnego oraz ustrój administracyjny, sądowy i skarbowy prowincji, biorąc za punkt wyjścia różne zestawy i propozycje poczynione na ósmym posiedzeniu konferencji konstantynopolitańskiej.

Ogół przyjętych postanowień względem Rumelii Wschodniej stanie się przedmiotem zarządzenia sułtańskiego, które promulgowane będzie przez Wysoką Portę i podane do wiadomości mocarstw.

Art. 19- Komisja europejska będzie miała obowiązek zarządzać w porozumieniu z Wysoką Portą finansami prowincji aż do ostatecznego urządzenia nowej organizacji.

Art. 20- Traktaty, konwencje i układy międzynarodowe wszelkiego rodzaju, które zostały lub będą zawarte między Wysoką Portą a obcymi mocarstwami, będą stosowane w Rumelii Wschodniej jak w całym Cesarstwie Otomańskim. Ulgi i przywileje dla cudzoziemców wszelkich kategorii będą zachowane w tej prowincji. Wysoka Porta zobowiązuje się uznać w niej poszanowanie ustaw ogólnych cesarstwa w sprawie wolności religijnej wszystkich wyznań.

Art. 21- Prawa i obowiązki Wysokiej Porty względem kolei żelaznych w Rumelii Wschodniej zostają w całości utrzymane.

Art. 22- Stan liczebny rosyjskiego korpusu okupacyjnego w Bułgarii i w Rumelii Wschodniej wynosić będzie sześć dywizji piechoty oraz dwie dywizje kawalerii i nie przekroczy cyfry 50.000 żołnierzy. Koszt utrzymania obciążać będzie kraj obsadzony. Wojska okupacyjne zachowują swą komunikację z Rosją nie tylko przez Rumunię, stosownie do układu między obu państwami, który ma być zawarty, lecz także przez czarnomorskie porty: Warnę i Burgas, gdzie mogły będą zorganizować na cały okres okupacji niezbędne urządzenia.

Czas trwania okupacji Rumelii Wschodniej i Bułgarii przez cesarskie wojska rosyjskie ustalony zostanie na 9 miesięcy, począwszy od wymiany ratyfikacji niniejszego układu. Cesarski rząd rosyjski zobowiązuje się ukończyć w dalszym okresie trzymiesięcznym przemarsz przez Rumunię i całkowitą ewakuację tego księstwa.

Art. 23- Wysoka Porta zobowiązuje się ściśle przestrzegać na Wyspie Krecie statutu organicznego z 1868r. [ Dekret sułtański z 10 I 1868 wprowadzający na Krecie częściową autonomię administracyjną- przyp.tłum.] wprowadzając doń zmiany uznane za słuszne. Podobne statuty przystosowane do potrzeb miejscowych, wyjąwszy jednak zwolnienia od podatków przyznane Krecie, wprowadzone będą również w innych częściach Turcji europejskiej, dla których traktat niniejszy nie przewiduje odrębnego ustroju administracyjnego.

Wysoka Porta powierzy specjalnym komisjom, w których ludność miejscowa będzie szeroko reprezentowana, opracowanie szczegółów tych nowych statutów dla każdej prowincji. Projekty organizacji, które z tych prac wynikną, poddane zostaną badaniu przez Wysoką Portę, która przed promulgowaniem aktów mającą nadać im moc prawną, zasięgnie zdania komisji europejskiej utworzonej dla Rumelii Wschodniej.

Art. 24- Gdyby Wysoka Porta i Grecja nie zdołały porozumieć się co do sprostowania granicy wskazanej przez 13. protokół Kongresy Berlińskiego, Niemcy, Austro- Węgry, Francja, W. Brytania, Włochy i Rosja zastrzegają sobie możność ofiarowania obu stronom mediacji dla ułatwienia układu.

Art. 25- Prowincja Bośnia i Hercegowina będą okupowane i administrowane przez Austro- Węgry. Ponieważ rząd austriacko- węgierski nie życzy sobie podjąć się administracji Sandżaku Nowobazarskiego rozciągającego się między Serbią a Czarnogórą w kierunku pd- wsch aż na Mitrowicę, przeto administracja otomańska czynna tam będzie nadal. Niemniej jednak aby zapewnić utrzymanie nowego stanu politycznego orazwolność i bezpieczeństwo komunikacji, Austro- Węgry zastrzegają sobie prawo utrzymywania garnizonów i posiadanie dróg wojskowych i handlowych na całym obszarze tej części dawnego obszaru bośniackiego. W tym celu rządy austriacko- węgierski i turecki zastrzegają sobie porozumienie co do szczegółów.

Art. 26- Niepodległość Czarnogóry zostaje uznana przez Wysoką Portę i przez te wszystkie z Wysokich Umawiających się Stron, które jej jeszcze nie uznały.

Art. 29- Czarnogóra nie będzie mogła posiadać ani okrętów wojennych, ani bandery wojennej. Czarnogóra powinna porozumieć się z Austro- Węgrami co do prawa wybudowania i utrzymania drogi i kolei żelaznej przez nowe terytorium czarnogórskie. Na tych drogach zapewniona będzie zupełna wolność komunikacji.

Art. 31- Księstwo Czarnogórskie porozumie się bezpośrednio z Portą Otomańską, co do ustanowienia agentów czarnogórskich w Konstantynopolu i niektórych miejscowościach Cesarstwa Otomańskiego, gdzie to uznane będzie za konieczne.

Czarnogórcy przebywający lub podróżujący po Cesarstwie Otomańskim poddani będą prawom i władzom tureckim, zgodnie z ogólnymi zasadami prawa międzynarodowego i ustalonymi względem Czarnogórców zwyczajami.

Art. 33- Ponieważ Czarnogóra ma przejąć część długu publicznego otomańskiego odnośnie do nowych terytoriów przyznanych jej przez traktat pokoju, przedstawiciele mocarstw w Konstantynopolu ustalą w porozumieniu z Wysoką Portą jej wysokość na słusznej podstawie.

Art. 34- Wysokie Umawiające się Strony uznają niepodległość Księstwa Serbskiego wiążąc ją następującymi warunkami:

Art. 37- Póki nie zostaną zawarte nowe układy, istniejące obecnie warunki stosunków handlowych księstwa z obcymi krajami w niczym nie ulegną zmianie. Żadna opłata tranzytowa nie będzie pobierana od towarów idących tranzytem przez Srebię. Ulgi i przywileje obcych poddanych, jako też prawa jurysdykcji i opieki konsularnej, tak jak dziś istnieją, pozostaną w zupełnej mocy dopóki nie zostaną zmienione za wspólną zgodą Księstwa i mocarstw zainteresowanych.

Art. 40- Aż do zawarcia traktatu między Turcją a Serbią poddani serbscy, podróżujący lub przebywający w Cesarstwie Otomańskim, będą traktowani podług ogólnych zasad prawa międzynarodowego.

Art. 41- Wysokie Umawiające się Strony uznają niepodległość Rumunii wiążąc ją z warunkami zawartymi w dwóch następujących artykułach.

Art. 44- Poddani wszystkich mocarstw, kupcy lub inni, będą traktowani w Rumunii bez różnicy wyznania, na stopie zupełnej równości.

Art. 45- Księstwo Rumunii zwraca JCM Cesarzowi Wszechrosji część terytorium Besarabii, oddzieloną od Rosji na skutek traktatu paryskiego z 1856r., ograniczoną na zachodzie korytem rzeki Prut, na południu- odnogą Kilii i ujściem Starego Stambułu.

Art.46- Wyspy tworzące deltę Dunaju oraz Wyspa Wężowa, Sandżak Tulczyński i obejmujący okręgi Kilia, Sulima, Mahmudia, Isakoza, Tułczyn, Raczyn, Babadag, Slirsowo, Conztanza, Medżidie zostają przyłączone do Rumunii.

Księstwo otrzymuje nadto terytorium położone na południe od Dobrudży aż do linii przerywającej się na wschód Sylistrii i dochodzącej do Morza Czarnego na południe od Mangalii. Granica zostanie ustalona na miejscu przez komisję europejską utworzoną dla delimitacji Bułgarii.

Art. 47- Sprawa podziału wód i rybołóstwa będzie poddana pośrednictwu europejskiej komisji Dunaju.

Art. 48- Żadna opłata tranzytowa nie będzie pobierana w Rumunii od towarów idących tranzytem przez księstwo.

Art. 49- Rumunia będzie mogła zawierać układy w celu uregulowania sprawy przywilejów i zakresu działania konsulów w przedmiocie opieki konsularnej w Rumunii. Prawa nabyte pozostaną w mocy, póki nie zostaną zmienione za wspólną zgodą księ stwa i stron zainteresowanych.

Art. 50- Aż do zawarcia układu między Turcją a Rumunią o przywilejach i zakresie działania konsulów, poddani rumuńscy podróżujący lub przebywający w Cesarstwie Otomańskim i poddani tureccy podróżujący lub przebywający w Rumunii korzystać będą zpraw poręczonych poddanym innych mocarstw europejskich.

Art. 52- Aby wzmocnić rękojmia, zapewniające wolność żeglugi na Dunaju, uznane za sprawą interesu europejskiego, Wszystkie Umawiające się Strony postanawiają, że wszystkie twierdze i fortyfikacje wzdłuż brzegu rzeki, począwszy od Żelaznych Wrót aż do ujścia Dunaju, zostaną zburzone i że nie będzie się wznosić nowych. Żaden okręt wojenny nie będzie mógł żeglować po Dunaju poniżej Żelaznych Wrót z wyjątkiem lekkich okrętów przeznaczonych dla policji rzecznej i służby celnej. Okręty mocarstw stacjonujące przy ujściach Dunaju będą mogły wszelako płynąć w górę rzeki aż do Galacza.

Art. 53- Europejska komisja Dunaju, w której Rumunia będzie reprezentowana, zachowa swój zakres czynności, który odtąd rozciągać się będzie aż do Galacza w zupełnej niezależności od władzy terytorialnej. Wszystkie traktaty, układy, akty i decyzje dotyczące jej praw, przywilejów, prerogatyw i obowiązków zostają potwierdzone.

Art. 58- / dotyczy ustąpienia na rzecz Rosji terytoriów tureckich zakaukaskich z Ardahanem, Karsem, Batumem i oznaczenia nowej granicy/.

Art. 59- JCM Cesarz Rosji oświadcza, że zamiarem jego jest uczynienie z Batumu portu wodnego, głównie handlowego [ Carat uchylił ten punkt w 1886 roku- przyp. tłum.] .

Art. 60- Zwraca się Turcji dolinę Alaszkert i miasto Bajazet ustąpione Rosji na mocy art. 19 w San Stefano.

Wysoka Porta ustępuje Persji miasto i obszar Kotur zgodnie z tym, jak zostało to ustalone przez komisję anglo- rosyjską dla delimitacji turecko- perskiej.

Art. 61- Wysoka Porta obowiązuje się wprowadzić niezwłocznie ulepszenia i reformy, których wymagają miejscowe potrzeby w prowincjach zamieszkałych przez Ormian oraz zagwarantować im bezpieczeństwo ze strony Czerkiesów i Kurdów. Poczynione w tym celu zarządzenia Wysoka Porta będzie w stałych okresach podawać do wiadomości mocarstw, które nadzorować będą ich wykonanie.

Art. 62- Wobec tego, że Wysoka Porta wyraziła zdecydowanie wolę przestrzegania zasady wolności religijnej rozumianej w najszerszym znaczeniu, Umawiające się Strony przyjmują do wiadomości to samorzutne oświadczenie.

Wszyscy bez względu na religię będą dopuszczeni do świadczenia przed sądami. Duchowni, pielgżymi i zakonnicy wszystkich narodów podróżujący w Turcji europejskiej lub azjatyckiej korzystać będą z tych samych praw korzyści i przywilejów. Agentom dyplomatycznym i konsularnym mocarstw w Turcji, zostaje przyznane prawo oficjalnej opieki tak względem wymienionych osób, jak względem ich zakładów religijnych, dobroczynności i innych, w Ziemi Świętej i w innych miejscach.

Francja zachowa ściśle przyznane jej prawa i rozumie się samo przez się, że status quo w Ziemi Świętej nie może ulec żadnemu naruszeniu.

Zakonnicy z góry Athos niezależnie od tego z jakiego pochądzą kraju, zachowają swój majątek i korzystać będą bez żadnego wyjątku z całkowitej równości praw i przywilejów.

Art. 63- Traktat paryski z dnia 30 maja 1856r. oraz traktat londyński z dnia 13 marca 1871r. zostają utrzymane w mocy w tych wszystkich postanowieniach, które nie zostały uchylone lub zmienione przez postanowienia poprzedzające.

Art. 64- Traktat niniejszy będzie ratyfikowany i wymiana ratyfikacji nastąpi w Berlinie w trzytygodniowym terminie lub wcześniej, jeśli to będzie możliwe.

Na dowód czego pełnomocnicy akt ten podpisali i pieczęcią herbu swego zaopatrzyli.

Berlin 13 lipca 1878r.

/ następują podpisy /

„Teksty źródłowe do historii powszechnej 1870- 1914”, oprac. M. Pirko, cz.1, s. 83- 94, Warszawa 1959.