- ZMIANY TERYTORIALNE
Mieszko I ok. 965 r. przyłączył do państwa Polan (Wielkopolski) Kujawy. W latach 967-972 podbił Pomorze Zachodnie (rywalizacja z margrabiami marchii wschodniej, bitwa pod Cedynią 972 r.). Pokonał margrabiego Hodona i opanował Pomorze Gdańskie. Około 990 r., w wyniku wojny z Czechami, przyłączył Śląsk i prawdopodobnie Małopolskę.
W 981 r. książę kijowski Włodzimierz Wielki odebrał "Lachom" (Polakom) grody Przemyśl i Czerwień - Grody Czerwieńskie.
Granice państwa Mieszka I opisane w dokumecie Dagome iudex (990-992) rozciągały się od Morza Bałtyckiego na północy, poprzez granicę z Prusami i Rusią na wschodzie, dalej na zachód do Krakowa i Odry, w dół rzeki do morza. U schyłku swojego życia
Mieszko I oddał ziemie polskie pod opiekę Stolicy Apostolskiej, dzięki czemu mógł liczyć na poparcie polityczne i obronę przed niemieckimi feudałami - chciał wyjednać u papieża zgodę na utworzenie arcybiskupstwa na ziemiach polskich i w ten sposób nadać państwu samodzielną organizację kościelną.
Mieszko I nazywany był przez współczesnych kronikarzy niemieckich "przyjacielem cesarza " (Widukind) i " wiernym cesarzowi " (972 r. Thietmar). Przyjaźń z Ottonem I książę potwierdził płacąc trybut z ziem "aż do rzeki Warty". Mieszko I dwukrotnie popierał opozycję antycesarską ks. bawarskiego Henryka Kłótnika (973 i 983 r.). Z tego powodu został wezwany do cesarza do Quedlinburga i zmuszony do oddania na dwór niemiecki syna, Bolesława, jako zakładnika pokoju. Po śmierci cesarza Ottona I władca polski, popierając pretensje do tronu niemieckiego księcia Henryka, zerwał zależność od cesarstwa. W czasie kolejnego spotkania z cesarzem Mieszko I odnowił przyjaźń i uznał jego zwierzchnictwo.
BOLESŁAW 1 CHROBRY (992-1025)
W latach 992-1002 nastąpiło wzmocnienie władzy w Polsce (Chrobry usunął od władzy przyrodnich braci i macochę). Utrzymywał dobre stosunki z Cesarstwem, Skandynawią i Węgrami, natomiast pogorszeniu uległy kontakty z Czechami i Rusią. Władca rozpoczął starania o powołanie arcybiskupstwa w Gnieźnie
wykorzystując męczeńską śmierć biskupa praskiego, Wojciecha Sławnikowica, który zginął w 997 r. w Prusach podczas misji chrystianizacyjnej. Jego osobę otoczono kultem, w 999 r. erygowano (założono) "arcybiskupstwo św. Wojciecha w Gnieźnie ". W 1000 r. cesarz Otton III odbył pielgrzymkę do grobu św. Wojciecha, odbył się zjazd gnieźnieński, na którym potwierdzono utworzenie arcybiskupstwa W Gnieźnie oraz trzech biskupstw. Bolesław otrzymał prawo inwestytury dostojników kościelnych (mianowania ich), Otton III uznał formalnie niezależność naszego księcia (nałożenie diademu cesarskiego i podarowanie Bolesławowi włóczni św. Maurycego były gestami o charakterze symbolicznym). Bolesław ofiarował cesarzowi relikwię św. Wojciecha (ramię) i 300 pancernych wojowników. Bolesław podjął u papieża starania o koronę królewską.
Po śmierci Ottona III Bolesław był zmuszony do prowadzenia wojen z królem niemieckim Henrykiem II:
1002-1005 - Chrobry zajął Milsko i Łużyce, interweniował w Czechach. Te działania wywołały kontrakeję króla niemieckiego wobec wzrostu potęgi Bolesława. Miały miejsce polsko-niemieckie walki w Łużycach i Milsku, podczas wyprawy na Polskę Henryk I1 otrzymał wsparcie Wieletów i Czechów. Zwycięstwa niemieckie doprowadziły do zawarcia w 1005 r. pokoju pod Poznaniem, na mocy którego Chrobry stracił Łużyce Milsko i Czechy, zatrzymał Morawy.
1007-1013 - Chrobry zaatakował ziemie niemieckie, podjął marsz pod Magdeburg, co wywołało odwetowe wyprawy niemiecko-ezeskie (1010 - Śląsk, 1012 - niepowodzenia Niemców). Ponieważ Henryk był wówczas zaangażowany w ltalii, w 1013 r. zawarto pokój w Merseburgu - Chrobry został lennikiem Henryka II z Łużyc i Milska, uzyskał pomoc niemiecką w wyprawie na Ruś w zamian za pomoc Polaków w wyprawie Henryka do Italii;
lOlS-1018 - Niemcy udzielili Polakom pomocy w wyprawie na Ruś, strona polska natomiast nie dotrzymała obietnicy pomocy Henrykowi II w ltalii. W dodatku Bolesław nawiązał kontakt z opozycją antyhenrykowską, co przyniosło wybuch wojny. Polacy unikali starć na otwartym polu, bronili się w grodach (1017 r. Niemcza, mimo przewagi niemieckiej nie zdobyto grodu). Niemcy doszli do Śląska, pomoc czeska okazała się nieskuteczna. Sytuację pogorszył atak Rusinów Jarosława Mądrego na Polskę. Mimo to udało się odeprzeć atak niemiecki. W 1018 r. zawarto polsko-niemiecki pokój w Budziszynie - Łużyce i Milsko pozostały przy Bolesławie, podobnie Morawy. Najważniejszym wynikiem tych wojen było utrwalenie niezależności Polski od Cesarstwa;
- interweneje na Rusi - cel: odzyskanie Grodów Czerwieńskich i rozbicie sojuszu rusko-niemieckiego. Bolesław próbował utrwalić swe wpływy na Rusi poprzez małżeństwo swojej córki z księciem Świętopełkiem. W latach 1013-1014 podejmował wyprawy na Kijów, w 1018 r. zdobył bogate łupy i przyłączył do Polski Grody Czerwieńskie. Nawiązał także przyjazne stosunki z księciem kijowskim, Jarosławem;
- zainteresowanie sprawami południa i wschodu oderwało uwagę od Pomorza Zachodniego, które się częściowo usamodzielniło;
- terytorium państwa Bolesława I Chrobrego w 1025 r. - Pomorze Wschodnie (Gdańskie), Wielkopolska, Śląsk z ziemią lubuską, Łużyce i Milsko, Małopolcka (;rnrlv (erwieńckie Ma7OWSZ2 1 KuIaWV. MOraWV.
MIESZKO II LAMBERT (1025-1034)
Odziedziczył ziemie po ojcu, kontynuował ofensywną politykę wobec sąsiadów: wyprawy do Saksonii ( 1028, 1030) przeciwko cesarzowi Konradowi II. Ingerował w wewnętrzne sprawy Czech, zawarł sojusz z Węgrami, który stanowił osłonę przed Czechami i Niemcami.
Na przełomie lat 1030 i 1031, korzystając z pomocy ruskiej i niemieckiej, ziemie polskie najechał brat Mieszka 1I, książę Bezprym. Na znak zależności od cesarza odesłał na dwór niemiecki insygnia królewskie. Jego działania spowodowały kryzys wewnętrzny państwa. Bezprym został zamordowany w 1032 r. W wyniku jego najazdu od Polski odpadły: Grody Czerwieńskie - Jarosław Mądry, Morawy - książę czeski Brzetysław, Łużyce i Mińsko - cesarz Konrad II.
Po śmierci Bezpryma Mieszko II powrócił do kraju ( 1032). Objął władzę wspólnie z bratem Ottonem, ale zrzekł się tytułu królewskiego i uznat zwierzchnictwo cesarza (ugoda w Merseburgu). Przed śmiercią w 1034 r. Mieszko II ponownie zjednoczył ziemie polskie.
Lata 1034-I039 to okres chaosu i walk wewnętrznych w Polsce - Czesi zajęli Śląsk i Małopolskę, usamodzielniło się Pomorze Wschodnie, na Mazowszu władzę uzurpatorską sprawował Masław (Miecław), splądrowana zostata Wielkopolska (najazd czeski ks. Brzetysława 1038-1039). Dysponujemy informacjami o powstaniu ludowym i reakcji pogańskiej.
KAZIMIERZ I ODNOWICIEL (1034-1058)
W 1039 r. syn Mieszka II, książę Kazimierz, korzystając z pomocy cesarskiej powrócił na ziemie polskie. Jego siedzibą był Kraków, panował nad Wielkopolską, Małopolską, ziemią łęczycko-sieradzką.
W 1047 r. z pomocą księcia kijowskiego Jarosława Mądrego odzyskał Mazowsze, narzucił zwierzchność Pomorzu, ok. 1050 r. przyłączył do Polski Śląsk. Cesarz Henryk III uznał Śląsk za własność Kazimierza z koniecznością płacenia z tego terenu rocznego trybutu dla Czech.
Dzięki zawarciu małżeństwa z księżniczką ruską książę prowadził aktywną politykę wschodnią - następcy będą ją kontynuować.
BOLESŁAW II SZCZODRY (9058--1079)
Prowadził aktywną politykę międzynarodową. W trakcie sporu papiestwa z cesarstwem znalazł sie w obozie reoriańskim, wvstepował przeciw cesarzowi
- popierał buntujących się przeciw niemu Sasów, nie płacił Czechom trybutu ze Śląska, władcom nieprzychylnym Niemcom (Bela, Gejza, Władysław) udzielał poparcia jako kandydatom do tronu na Węgrzech.
Kilkakrotnie wyprawiał się na Ruś Kijowską - 1073, 1077 - popierał księcia Izasława, złupił Kijów, utwierdził władzę polską nad Grodami Czerwieńskimi. Nie interesował się zbytnio ziemiami na północy kraju - Pomorze ostatecznie
się usamodzielniło, do władzy doszły lokalne dynastie książąt pomorskich.
WŁADYSŁAW I HERMAN (1079-1102)
Nie koronował się, insygnia królewskie odesłał do cesarza, przeszedł do obozu antygregoriańskiego i popadł w zależność od cesarza Henryka IV. Za jego rządów duży wpływ na politykę mieli możni duchowni i świeccy - bezwzględne rządy w kraju sprawował palatyn Sieciech. Taka sytuacja miała wpływ na zawiązanie się opozycji. Władysław Herman uznał swojego nieślubnego syna Zbigniewa i wydzielił mu osobną dzielnicę, Śląsk (1093). Jego decyzja spowodowała podział na dwa państwa polskie.
Trwały walki Sieciecha ze Zbigniewem i jego młodszym bratem, Bolesławem Krzywoustym. Wzrost liczebny opozycji antysieciechowej pozwolił na pokonanie palatyna Sieciecha i zmuszenie księcia Władysława Hermana do wydzielenia dzielnic. Około 1098 r. powstał następujący podział: Zbigniew: Wielkopolska, Kujawy i ziemia łęczycko-sieradzka; Bolesław Krzywousty: Małopolska i Śląsk, główne grody tych ziem zajęły załogi wojskowe ojca; Mazowsze i Kraków pozostały pod bezpośrednią wtadzą Władysława Hermana.
Władysław Herman podejmował wyprawy łupieżcze na Pomorze - nie miały charakteru zdobyczy terytorialnych (podobnie jak do l I06 r. wyprawy Bolesława Krzywoustego).