FRONTY I WOJNY ŚWIATOWEJ
Front Zachodni
1914
28 lipca 1914 roku Austro-Węgry wypowiedziały Serbii wojnę , 1 sierpnia Niemcy
wypowiedziały wojnę Rosji , a Francji - 3 sierpnia. Niemcy liczyły, że szybkim atakiem
pokonają Francję, a następnie skierują się przeciwko Rosji (tzw. plan Schlieffena), w której
mobilizacja miała przebiegać powoli. 2 sierpnia Niemcy zajęły Luksemburg, tego dnia
zażądały zgody na przemarsz wojsk niemieckich przez Belgię , a nie otrzymawszy jej - 4-tego
sierpnia wkroczyły do tego kraju. Na ten akt złamania neutralności odpowiedziała Wielka
Brytania i tego samego dnia wypowiedziała Niemcom wojnę. 5 sierpnia wojnę Rosji
wypowiedziały Austro-Węgry. Włochy postanowiły pozostać neutralne, ze względu na swoje
niedawne uczestnictwo w Trójprzymierzu. Pakt ten nie zobowiązywał ich do uczestnictwa w
wojnie będącej wynikiem agresji, oraz nie tyczył się udziału Włoch w wojnie z Anglią.
Podobnie Rumunia, będąc w sojuszu antyrosyjskim z Trójprzymierzem, na razie postanowiła
pozostać neutralna.
Wojna została przywitana przez społeczeństwa walczących państw z radością, entuzjazmem i
falą patriotyzmu. Nikt nie wiedział, jak krwawe będą to walki i ile pochłoną ofiar... Chociaż
tylko Wielka Brytania miała w pełni ochotniczą armię, to we wszystkich krajach zgłaszały się
do wojska masy ochotników. Liczono, że przeciwnik zostanie błyskawicznie rozbity ("wojna
skończy się przed Świętami Bożego Narodzenia"), a żołnierze wrócą do domów w glorii i
chwale.
7 sierpnia Niemcy zajęli Liege, ważny węzeł kolejowy.
Plan Schlieffena - sukcesy (5 sierpnia - 24 sierpnia)
Francuzi, w przeciwieństwie do wojny 1870-71 tym razem stali na stanowisku, aby wojska
wykazywały maksymalną mobilność, a armie powinny szybko posuwać się naprzód.
Planowano przeprowadzanie kontrofensyw na niemieckie wojska. 8 sierpnia wojska
francuskie (gen. Dubail) przekroczyły więc granicę w Alzacji i Lotaryngii, co jednak zostało
przez Niemców przewidziane. Francuzi lekceważyli wszystkie względy bezpieczeństwa,
żołnierze szli do walki w galowych mundurach. W chwili wybuchu wojny Francuzi zaczęli
realizować "Plan XVII" gen. Joffre'a, plan, który znacząco zaniżał przewidywane siły
Niemiec (spodziewano się, że wróg zaatakuje najpierw Rosję większymi siłami. Francuski
zwiad popełnił błąd i doliczył się przewidywanych przez "Plan XVII" sił Niemców
(szacowano siły na 68 dywizyj). W rzeczywistości było ich o ok. 1/3 więcej (ok. 83).
Myślano, że Niemcy kierują się na Ardeny i tam przesunięto większość sił, pozostawiając na
północnej granicy z Belgią niewiele oddziałów. Tymczasem Niemcy złamali pierwszy raz
założenia Planu Schlieffena i na prośbę Sztabu Austro-Węgier postanowiono przerzucić część
sił na front wschodni i zająć wspólnie Królestwo Polskie, gdzie Rosjanie stawili
niespodziewanie duży opór. 14 sierpnia rozpoczęła się bitwa o Lotaryngię (południowy
wschód od Metz) (ogółem 19 dywizyj francuskich). Francuzi zostali odrzuceni do Nancy
przez niemiecki kontratak (książę bawarski Rupprecht), ale udało im się zatrzymać Niemców.
Ten atak doprowadził jednak do tego, że Moltke zdecydował się odroczyć wykonanie planu i
spróbować rozbić całkowicie Francuzów w Lotaryngii. Z tego powodu sześć dywizyj rezerwy
nie pojechało za prawym skrzydłem, ale za lewym. Stało się to jedną z przyczyn katastrofy.
Niemcy, zgodnie z Planem Schlieffena, wkroczyli do Francji przez Belgię, jednak Belgowie
chwycili za broń i nieoczekiwanie sprawili Niemcom sporo kłopotów. Oblężenie zespołu
fortów wokół Liege upewniło Joffre'a co do prawdziwego kierunku ataku wroga, ale jeszcze
nie co do jego siły. Niemcy kolejny raz złamali plan: lewe skrzydło zamiast stać w miejscu i
bronić się przed wrogiem, zaczęło - skuszone łatwym zwycięstwem - przeć do przodu. Z tego
powodu w Bitwie o Ardeny 22 sierpnia Francuzi wycofali się, ale na swoje pierwotne
pozycje, które były już umocnione.
Belgowie w rozpaczliwym odwrocie zbierali swoje siły pod Antwerpią. 21 sierpnia w Belgii
wylądowały Brytyjskie Siły Ekspedycyjne pod dowództwem Sir Johna Frencha. 20 sierpnia
Francuska ofensywa została rozbita pod Charleroi. W Ardenach prawe skrzydło
kontrofensywy (23 dywizje) napotkało niemieckie 4 i 5 Armie (razem 20 dywizyj) i zostało
odrzucone, a lewe skrzydło (13 francuskich i 4 brytyjskie dywizje) niemal znalazło się w
pułapce, otoczone przez niemieckie 1, 2 i 3 Armię (w sumie ponad 30 dywizyj). Niemcy
uznali, że wojna jest bliska zwycięstwa i dwie niemieckie armie przeniosły się na front
wschodni. Jedynym pocieszeniem było to, że francuskie lewe skrzydło nie zostało przez
Niemców okrążone.
23 sierpnia BEF został zaatakowany przez niemiecką Pierwszą Armię (gen. Klück) pod
Mons. Na niewiele zdało się bohaterskie wysadzenie mostów. Przeciwko 70 tysięcznym siłom
brytyjskim Klück dysponował 150 tys. armią. Postanowiono wycofać się w kierunku Marny,
choć Francuzi woleli raczej odwrót na Kanał La Manche.
Podczas bitwy nad Sambrą padło Namur i w efekcie wojska brytyjskie musiały się wycofać
poza granice Belgii. 24 sierpnia Francuzi zarządzili odwrót generalny. "Plan XVII" okazał się
totalnym fiaskiem. Joffre niemal od ręki ułożył nowy plan, według którego lewe skrzydło
Aliantów miało się wycofać na linię Verdun. Prawe skrzydło miało zostać przesunięte na tyły
i w okolicach Paryża utworzyć odwody.
27 sierpnia poddało się Longvy, ale niemiecki atak na La Cateau został powstrzymany. 28
sierpnia Austria wypowiedziała wojnę Belgii, tego dnia odbyła się bitwa morska na Morzu
Północnym niedaleko Helgoland - brytyjska flota pokonała niemiecką.
29 sierpnia wojska francuskie osiągnęły pierwszy sukces: aby odciążyć zaatakowaną armię
brytyjską, Piąta Armia francuska obróciła się o 90 stopni w lewo i powstrzymawszy nieco
niemiecką Pierwszą Armię pod Guise, musiała w końcu wycofać się. Pewnym siebie
Niemcom wydawało się, że rozbity BEF nie stanowi już zagrożenia i nie będzie już im
przeszkadzał w drodze na Paryż. Armia gen. Klücka ruszyła w pościg za francuską Piątą
Armią...
3 września francuski rząd przeniósł się z Paryża do Bordeaux. 5 września w Londynie rządy:
francuski, brytyjski i rosyjski zapewniły się wzajemnie, że żaden z nich nie podpisze z
Państwami Centralnymi odrębnego pokoju.
4 września Moltke ostatecznie wycofał się z pierwotnego planu i postanowił przesunąć prawe
skrzydło na południe, omijając Paryż od wschodu, co miało zabezpieczyć obie flanki przed
niebezpieczeństwem kontrataku ze strony Aliantów i wtargnięcia klinem między oba
skrzydła. Było już jednak za późno. Jak wspomniano wyżej, Klück ruszył za francuską Piątą
Armią (gen. Franchet d'Esperey), dopiero co pokonaną przez Bülowa. Próba otoczenia
Francuzów była katastrofalnym błędem. Klück odsłonił swoją prawą flankę. Z boku na
Niemców uderzył Gallieni (Szósta Armia gen. Maunoury), Klück musiał więc obrócić się w
jego kierunku, oddalając się od Bülowa. Pomiędzy 1 a 2 Armią został tylko niewielki odział
kawalerii. Z przodu w lukę między Niemcami wszedł Joffre (Dziewiąta Armia, gen. F. Foch;
Piąta Armia, gen. d'Esperey; BEF, gen. French). Bitwa, która odbyła się w dniach 6-9
września nad Marną (tzw. Pierwsza Bitwa nad Marną - druga odbyła się w 1918 r.),
zadecydowała o losach tej wojny i była jedną z najważniejszych w historii świata. Na front
żołnierzy francuskich przerzucono z Paryża za pomocą... taksówek (tak trafiło ok. 6.000
żołnierzy). J. Joffre wydał sławny rozkaz: "Odział, który nie może już iść naprzód musi
utrzymać swój teren, i raczej niech zginie, ale się nie cofa". Brytyjczycy, będący cały czas w
odwrocie, 9 września również włączyli się do ataku. W efekcie Bülow musiał się wycofać,
podobnie postąpił Klück. Bitwa okazała się sukcesem Aliantów: zatrzymali Niemców tuż
przed Paryżem (ok. 20 km!). Straty w bitwie wyniosły: Niemcy i Francuzi po ok. 250.000,
Brytyjczycy - 12.500.
Przyczynami nieudanej realizacji Planu Schlieffena są: prawa flanka niemieckiej armii
posunęła się za daleko, żołnierze niemieccy przeszli w miesiąc 240 km, bez wzmocnień, a
także pomogły działania niespodziewanie szybko zmobilizowanej armii rosyjskiej (dwa
korpusy niemieckie wyjechały na wschód Europy), opór Belgów i szybkie przybycie BEF - to
wszystko umożliwiło Francuzom skuteczny kontratak. "Rozkaz odwrotu oznaczał przegraną
wojnę" - powiedział austro-węgierski wódz naczelny, Konrad von Hötzendorf.
W tych dniach rozpoczęło się budowanie okopów, a działania na froncie zachodnim
ograniczyły się do Flandrii. Należy jednak pamiętać, że Niemcy zajęli duży,
uprzemysłowiony obszar Francji.
14-28 września trwały walki nad rzeką Aisne, 25-29 - pod Albert, 1 października - bitwa pod
Arras.
Działania na froncie zachodnim ograniczyły się do walk na północnym pograniczu Francji i
Belgii. Obie strony dążyły do opanowania ważnych strategicznie portów nad Kanałem La
Manche wiedząc, że przez nie może napływać wszelkie zaopatrzenie z Wielkiej Brytanii.
Rozpoczął się "Wyścig ku morzu".
Gneisenau, Scharnhorst i inne okręty pod dowództwem Admirała hr. von Spee spotkały się z
brytyjskimi 1.XI.1914 w Bitwie pod Coronel. Niemiecka flota zatopiła ścigającą ją brytyjską
bez straty statku. Jednak miesiąc później (8.XII) Admirał Sir Doveton Sturdee (m.in. HMS
Invicible, zdj. na dole), w Bitwie pod Falklandami, zatopił po kolei 4 z pięciu niemieckich
statków. Był to koniec niemieckiej floty oceanicznej.
9 (10?) października padła Antwerpia (liczono, że utrzyma się dłużej), a Niemcy planowali
przedrzeć się przez pozycje brytyjskie, ale z trudem udało się ich powstrzymać przez serię
potyczek zwanych Bitwą o Flandrię. Tymczasem 11 października Niemcy zajęli Lille i
zaczęli kierować się ku morzu. Walki toczyły się do również 13 października pod Arras, 15-
28 października - ponownie pod Lille. BEF z trudem powstrzymał niemiecką ofensywę, a
obie strony poniosły ciężkie straty.
19-20 października odbyła się Pierwsza Bitwa pod Ypres. Niemcy próbowali zająć miasto już
15 października, ale Brytyjczycy przy wysokich stratach utrzymali je. Następne ataki
przyniosły Niemcom straty rzędu 135.000 ludzi, ale BEF, ze stratami 75.000 ludzi, został
praktycznie rozbity i wymagał wsparcia poborowymi.
21 października rozpoczęła się ofensywa niemiecka na Arras. Rozpoczęła się bitwa o
Atlantyk - czyli o szlaki zaopatrzeniowe Aliantów z USA, które wprawdzie były neutralne,
ale przyjaznym okiem patrzyły w kierunku państw Ententy. Nie można jednak powiedzieć, że
USA nie handlowały z Państwami Centralnymi; jednak wokół Niemiec brytyjska flota
założyła bardzo skuteczną blokadę morską.
Znajdujący się od wielu dni pod atakami niemieckimi Belgowie w nocy 29/30 października
musieli otworzyć zawory w śluzach na Izerze, zalewając w ten sposób spore obszary i
uniemożliwiając Niemcom przejście przez rzekę.
8 grudnia odbyła się bitwa morska pod Falklandami - cztery z pięciu niemieckich
krążowników zostały zatopione przez Brytyjczyków.
Podsumowanie roku:
Pod koniec 1914 roku sytuacja wyglądała następująco: Państwa Centralne - to Niemcy,
Austro-Węgry i Turcja, a Ententa - Francja, Rosja, Wielka Brytania, Serbia Czarnogóra i
Japonia. W Europie zachodniej ustaliła się ok. 800 km linia frontu - od Morza Północnego do
Szwajcarii. Ta linia okopów i umocnień po obu stronach przetrwa następne 3 lata. Od północy
stacjonowali Brytyjczycy (oraz resztki wojsk belgijskich), a na południu Francuzi. Na
wschodzie linia frontu ustabilizował się mniej więcej wzdłuż zachodniej granicy Królestwa
Polskiego, od Niemna do Karpat. Nie był to jednak pas zasieków i okopów. Straty Aliantów -
to ok. milion osób (Francuzi mieli ok. 300 tys. zabitych), Państw Centralnych - niewiele
niższe. Brytyjska flota skutecznie blokowała niemiecką i poza atakami U-Bootów na morzach
niewiele się działo. Co ważne, Alianci zachowali niemal pełną kontrolę nad Kanałem La
Manche (porty nie wpadły w ręce Niemców), co umożliwiało im dostawy uzbrojenia z
Wielkiej Brytanii. Obie strony zostały przygaszone, bo wojna nie skończyła się do Bożego
Narodzenia, jak wcześniej z takim zapałem przewidywano...
1915
24 stycznia odbyła się Bitwa na Morzu Północnym, wygrała flota brytyjska. Niemcy
próbowali przedrzeć się przez brytyjską blokadę, ale im się to nie udało.
Niemcy, odkąd ich głównodowodzącym został Falkenhayn, przyjęli na Zachodzie postawę
defensywną. 18 lutego rozpoczęła się niemiecka wojna podwodna z Aliantami.
10 marca na froncie zachodnim Brytyjczycy usiłowali przełamać front pod Neuve Chapelle.
Atak piechoty poprzedzono silnym ostrzałem artyleryjskim, ale co z tego, skoro atak nastąpił
pięć godzin po ostrzale... Wszystkie trzy walczące państwa poniosły w wyniku tego straty
rzędu 400.000 ludzi każde, ale linia frontu nie zmieniła się. Alianci uznali, że zmasowany
atak artylerii, ale prowadzony na wielką skalę ma przyszłość.
Przygotowania Aliantów do skoordynowanego ataku pod Ypres (Druga Bitwa pod Ypres)
zostały 22 kwietnia zniszczone przez użycie przez Niemców gazu bojowego (chlor) - rozpylał
się z ponad 5.000 butli. Atak dotknął wojska francuskie i algierskie, a gaz wprowadził panikę
w szeregi Aliantów i 7 km frontu pozostało bez obsady. Błąd Niemców polegał na
zastosowaniu właśnie butli (taki sposób emisji gazu był zależny od wiatru; należało raczej za
pomocą artylerii "przerzucić" butle w stronę wroga i tak właśnie zrobiono później). Cięższy
od powietrza gaz spływał do okopów, w których siedzieli niemieccy żołnierze. Oni także bali
się atakować i bardzo ostrożnie zajmowali teren. Dzięki temu z pomocą zdążyła brytyjska 2
Armia i obsadziła pusty kawałek frontu. Walki trwały jeszcze do 25 maja. Niemcy zajęli takie
pozycje, że ich artyleria mogła ostrzeliwać miasto.
26 kwietnia Wielka Brytania, Francja, Rosja i Włochy ostatecznie podpisały w Londynie
tajny pakt. Obiecywał on zwiększenie terytorium Włoch kosztem Austro-Węgier (w
rzeczywistości po wojnie Włochy otrzymały znacznie mniej ziem, niż im obiecano).
7 maja niemiecka łódź podwodna zatopiła statek Lusitania, a którego pokładzie zginęło 1.198
osób, w tym 128 obywateli amerykańskich. Później USA wykorzystają to jako jedną z
przyczyn przyłączenia się do wojny po stronie Ententy. Niemcy tłumaczyli się, że U-Boot
odpalił tylko jedną torpedę. Ich zdaniem, wybuch i szybkie zatonięcie statku spowodowały
ukryte w ładowni ładunki wybuchowe. Oznaczałoby to, że Anglicy złamali prawo
międzynarodowe, które zakazywało przewożenia amunicji cywilnymi statkami. Ci tłumaczyli
się, że drugi wybuch mógł spowodować zapalenie pyłu węglowego unoszącego się w
powietrzu w kotłowni. Zapewne nigdy nie dowiemy się prawdy; nie zmienia to jednak faktu,
że Niemcy zatopili cywilny statek.
9 maja Brytyjczycy i Francuzi przeprowadzili atak między Lens i Arras, masowe użycie przez
Niemców karabinów maszynowych sprawiło, że ataki zatrzymano do 19 czerwca; efektem
operacji była strata 102.000 ludzi...
26 czerwca - 4 lipca - bitwa o Argonny. Kolejna potyczka, która nie zmieniła sytuacji na
froncie zachodnim.
26 września - koniec października przeprowadzono francusko-brytyjskie ataki w Szampanii i
Artois (gen. Dubail). Użyto ogromnego ostrzału artyleryjskiego, niwecząc tym samym efekt
zaskoczenia. Pod Loos Brytyjczycy użyli chloru, ale z niewielkim skutkiem. Uzyskano
niewielkie zdobycze terytorialne, przy bardzo dużych stratach (ponad 48.000 zabitych
Francuzów, prawie 50.000 Anglików i 24.000 Niemców).
Podsumowanie roku:
W 1915 roku główne działania wojenne toczyły się na froncie wschodnim. Sukcesy Niemiec i
Austro-Węgier pozwalały liczyć na pokonanie Rosji i zakończenie walki na dwa fronty.
Wejście Włoch do wojny po stronie państw Ententy nie zmieniło wiele w ich sytuacji, a
wejście Bułgarii po stronie Państw Centralnych umożliwiło im pokonanie Serbii. Wojna
zaczęła robić się coraz bardziej masowa na niespotykaną dotąd skalę...
1916
21 lutego Niemiecka 5 Armia zaatakowała twierdzę francuską Verdun, poprzedzając atak
bardzo silnym ostrzałem artyleryjskim (ponad 20 godzin). Niemcy chcieli, aby bitwa była
możliwie długa i zadała Francuzom możliwie wysokie straty. Falkenhayn przyznawał, że
może nie być w stanie zdobyć miasta, ale chciał wykrwawić obrońców. Atak poprowadził
książę koronny Wilhelm, który miał do dyspozycji ponad milion żołnierzy. Przeciwko tej
masie stanęła 200 tys. armia francuska.
Pierwszy atak przyniósł znaczne osiągnięcia (zdobycie Fort Douaumont - największy w
okolicy), bowiem pierwsza linia obrony została zniszczona przez niemiecką artylerię.
Kosztem strasznych ofiar udało się niemiecki atak powstrzymać. Dowództwo nad obrońcami
Verdun przejął 24 lutego gen. P. Pétain. Wydał rozkazy zabraniające odwrotu, zapewnił
rotację wojsk na froncie poprzez zamienianie oddziałów - z wszystkich 330 pułków armii
francuskiej, pod Verdun walczyło 259. Zastosowana przez niego taktyka polegała na często
powtarzanych, szybkich kontratakach. To zatrzymało nieco Niemców. Atakowany od 9 marca
fort Vaux padł dopiero 7 czerwca. Pétain ponadto zapewnił dostęp do Fortu Verdun
utrzymując jedną drogę, której nie mogła objąć niemiecka artyleria, a którą docierało do
obrońców całe zaopatrzenie. Drogę nazywano La Voie Sacrée ("Droga Święta", na wzór Via
Sacra w Rzymie).
24 kwietnia - 2 maja w Irlandii wybuchło powstanie przeciwko Brytyjczykom. Powstanie
zostało najprawdopodobniej wszczęte dzięki "pomocy" wywiadu niemieckiego. Choć
wykonanie było nieskuteczne, to pomysł pozostał słuszny - rewolucja w Rosji półtora roku
później była już majstersztykiem.
1 lipca brytyjska piechota, po kilkudniowym ostrzale artyleryjskim niemieckich pozycyj
(użyto 1,6 mln pocisków), rozpoczęła atak w rejonie rzeki Sommy. Chciano w ten sposób
odciążyć obrońców Verdun. Pomysł ataku powstał w sztabie francuskim (gen. Joffre), ale
Brytyjczycy poparli tę akcję.
Od północy stali: Allenby (3 Armia), który z kawalerią miał wtargnąć w lukę w niemieckich
pozycjach, Rawlison (4 Armia), który miał atakować w kierunku na Bapaume, a na południu
Fayolle (francuska 6 Armia), atakujący na Combles. Do ataku użyto łącznie 750.000
żołnierzy.
Brytyjskie dowództwo, wierząc w siłę swojej artylerii, która miała po prostu zrównać
Niemców z ziemią, zabroniło swoim żołnierzom kryć się lub biec na pozycje wroga - tylko
spokojnie iść w szyku paradnym i brać do niewoli nielicznych, ocalałych żołnierzy wroga.
Niemcy przetrwali byli kanonadę (która tylko upewniła ich, że "coś się szykuje" i pozbawiła
atakujących elementu zaskoczenia) i po zakończonym ostrzale spokojnie wyjęli karabiny
maszynowe. Ludzie ginęli całymi batalionami.
W ciągu kilku godzin zginęło 19.000 brytyjskich żołnierzy, zostało rannych lub wziętych do
niewoli - 40.000. Zginęło 60% oficerów. Większość zabitych żołnierzy była ochotnikami,
pierwszy raz na froncie. Nigdy przedtem w historii armia brytyjska nie poniosła takich strat.
Gen. Haig nie zrezygnował i polecił kontynuowanie ataku. 13 lipca kilka pojedynczych
jednostek wdarło się w niemieckie okopy, ale niemieckie kontrataki wyparły nielicznych
Brytyjczyków. Francuzi za to osiągnęli kilka kilometrów ziemi wroga, ale ponieważ atak
brytyjski został rozbity, musieli się oni wycofać.
Walki trwały do listopada 1916 roku, kiedy to warunki do prowadzenia bitwy popsuły opady
śniegu. Dzięki bitwie nad Sommą udało się odciążyć nieco obrońców Verdun. Po tym ataku
pod Verdun nie pojawiły się już nowe niemieckie oddziały.
29 maja pod Verdun poddali się obrońcy wzgórza 295 - Le Mort Homme (ok. 10 km od
Verdun). 7 czerwca padł Fort Vaux. Bitwa nad Sommą jednak sprawiła, że Niemcy nie
uzyskali już więcej sukcesów pod Verdun.
15 września użyto pierwszy raz czołgów (Brytyjczycy) pod Sommą (bitwa pod Flers-
Courcelette). Z 47 sztuk tylko 9 spełniło swoje zadania.
24 października francuski kontratak zmusił Niemców do wycofania się spod Verdun.
Odzyskano Douamont i Vaux (2 listopada, gen. Ch. Mangin został okrzyknięty bohaterem
narodowym), a do 18 grudnia linia frontu cofnęła się na pozycję z lutego. Utrzymanie Verdun
stało się symbolem determinacji i odwagi Francuzów. Bitwa pod Verdun była najdłuższą
podczas całej wojny. Francuzi stracili ok. 550 tys. ludzi, a Niemcy - 434 tys. Połowa z tych
liczb to zabici.
9 - 18 listopada Bitwa nad rzeką Ancre zakończyła Bitwę nad Sommą. Przyniosła ona
420.000 zabitych Brytyjczyków, 195.000 Francuzów i 650.000 Niemców.
Podsumowanie roku:
1916 rok stał pod znakiem krwawych bitew pod Verdun i nad Sommą. Niewiele zmieniła się
sytuacja na frontach. Państwa zaczęły powoli myśleć o zawieszeniu broni. 27 sierpnia
Hindenburg objął stanowisko naczelnego wodza. 22 listopada umarł cesarz Franciszek Józef.
Karol I, jego następca skłaniał się ku pokojowi. 12 grudnia Państwa Centralne zaproponowały
Aliantom zawarcie pokoju, ale spotkało się to ze stanowczą odmową.
1917
16 stycznia Minister Spraw Zagranicznych Niemiec, A. Zimmermann, wysłał do Meksyku
swoją depeszę [dokument.htm] proponując wspólne prowadzenie wojny. Depesza dostała się
w ręce Aliantów i stała się jedną z przyczyn przystąpienia USA do wojny.
1 lutego Niemcy rozpoczęły nieograniczoną wojnę podwodną. Koniecznym było odcięcie
Aliantów od dostaw z Ameryki i reszty świata. Liczono, że ponad 100 U-Bootów będzie w
stanie zatapiać 600.000 ton miesięcznie. Miało to spowodować, że wiele neutralnych statków
nie odważy się popłynąć do Anglii, a wyczerpana Wielka Brytania będzie musiała poprosić o
pokój. Z tego powodu wojnę Niemcom wypowiedzą później USA, Chiny i inne kraje
Ameryki Południowej. Jednak 3 lutego USA zerwały tylko kontakty dyplomatyczne z
Niemcami.
Państwa Ententy liczyły wówczas, że być może uda się zawrzeć pokój z Austro-Węgrami i
rozbić bloku Państw Centralnych. W marcu 1917 roku książę S. de Bourbon (kapitan armii
belgijskiej) przekazał Poincarému (prezydentowi Francji) tajny list od Karola I: "Będę
popierał wszelkimi godziwymi sposobami roszczenia francuskie dotyczące Alzacji i
Lotaryngii", cesarz chciał przywrócić suwerenność Belgii oraz Serbii. Akcja ta nie mogła się
niestety zakończyć powodzeniem ze względu na Włochy.
Na froncie zachodnim Alianci zaczęli powoli wypierać Niemców z ich pozycyj. 21 lutego -
31 marca - Niemcy wycofują się do Linii Hindenburga. 18 marca Brytyjczycy zajęli Péronne,
Francuzi Noyon.
6 kwietnia USA wypowiedziały wojnę Niemcom, a 8 kwietnia - Kuba.
9 kwietnia jeszcze jedno państwo wypowiedziało wojnę Niemcom - tym razem Panama - ze
względu na nieograniczoną wojnę podwodną. Tego dnia rozpoczęła się kolejna bitwa pod
Arras. Walka rozpoczęła się ostrzałem z 2.800 dział alianckich. Początkowo wszystko szło
znakomicie i Kanadyjczycy (główne wojska atakujące) posuwali się szybko. Wkrótce jednak
straty zaczęły rosnąć. Brytyjczycy (na południowym odcinku) użyli czołgów, ale na niewiele
się to zdało. Tymczasem Kanadyjczycy zajęli 12 kwietnia wzgórza Vimy i Niemcy zostali
zmuszeni do odwrotu. 14 kwietnia zyskano dalsze 2 km frontu. Kanadyjczycy stracili 11.297
zabitych lub rannych, a Brytyjczycy aż 146.660 zabitych lub rannych (straty rozłożone na 3
armie).
16 kwietnia rozpoczęła się druga bitwa nad Aisne. Francuzi (gen. R. Nivelle) uważali, że
zmasowany atak na niemieckie linie zakończy wojnę po 2 dobach (Petain i Haig byli temu
przeciwni). W ofensywie, pomiędzy Rheims a Royle, wzdłuż rzeki Aisne, wzięło udział
milion Francuzów, tj. 19 dywizyj. Pierwszego dnia zginęło 40.000 żołnierzy, oraz stracono
150 czołgów. Przy ogromnych stratach, Francuzi przesunęli się w trudnym terenie ledwo
kilka kilometrów. Masowych ataków zaprzestano 20 kwietnia, aczkolwiek walki trwały do 9
maja. Zginęło 187.000 Francuzów. Gen. R. Nivelle stracił swoje stanowisko.
29 kwietnia w wojskach francuskich rozpoczęły się bunty, spowodowane również rewolucją
w Rosji. Brak sojusznika, oraz obawy, czy Amerykanie nie przyjdą zbyt późno rodziły
nastroje pacyfistyczne. Bunty udało się stłumić (P. Pétain), a kontrwywiad całkowicie zataił
ich wystąpienie.
7 czerwca Brytyjczycy (dowódcą był gen. Sir Herbert Plummer) rozbili Niemców w bitwie
pod Messiness. Była ona poprzedzona 17 dniami bombardowania artyleryjskiego (2.300 dział
i 300 ciężkich moździerzy), użyto ponad 500 ton materiałów wybuchowych, które od stycznia
wkopywano pod niemieckie pozycje (wykopano tunel długości 8 km!). Jednoczesny wybuch
tych ładunków zabił 10.000 żołnierzy i był słyszany nawet w Londynie! Druga Armia
Brytyjska, przy wsparciu lotnictwa, w 3 godziny zajęła miasto. Do 14 czerwca Niemcy
próbowali kontratakować, ale bez powodzenia. Była to pierwsza bitwa na froncie zachodnim,
w której atakujący ponieśli mniejsze straty, niż broniący się (Brytyjczycy: 17.000, Niemcy:
25.000). Zwycięstwo bardzo podbudowało Aliantów.
25 czerwca pierwsze amerykańskie wojska wylądowały w Europie.
31 lipca rozpoczęła się Trzecia Bitwa pod Ypres, zwana także Bitwą pod Passchendaele.
Bitwa miała być "pójściem za ciosem" po sukcesach pod Messiness i ostatecznie rozbić
Niemców. Ofensywę dwóch brytyjskich i jednej francuskiej armii poprzedzono 10 dniami
ostrzału artyleryjskiego (3.000 dział). Silny deszcz zmienił pole bitwy w błoto, odpływ wody
utrudniały kratery po wybuchach pocisków artyleryjskich, co uniemożliwiło atak czołgami i
bardzo utrudniło ruchy piechoty. Gen. Haig odwołał ataki do września.
26 września i 4, 9 i 12 października przeprowadzono kolejne ataki. Wówczas Niemcy użyli
po raz pierwszy gazu musztardowego (od miasta nazywany iperytem), który zadał
Brytyjczykom ogromne straty. Jednak 6 listopada Kanadyjczycy zajęli wioskę Passchendaele.
10 listopada bitwa skończyła się. Niemcy stracili ok. 260 tysięcy ludzi, Brytyjczycy - 240
tysięcy (niektóre źródła podają nawet 310 tysięcy), Francuzi - ok. 9 tysięcy. Haig był
krytykowany, że bardzo dużym kosztem osiągnął niewielkie korzyści strategiczne.
20 listopada rozpoczęła się bitwa pod Cambrai. Była to pierwsza w historii bitwa, w którym
użyto czołgów jako głównej formacji atakującej. Gen. Haig początkowo był przeciwny, ale
zmienił zdanie po bitwie pod Ypres. Brytyjczycy użyli ich 374, a w odwodzie czekało 102.
Atakowało także 6 dywizyj piechoty i 2 kawalerii. Do wsparcia ataków lądowych użyto
lotnictwa (ok. 300 samolotów), nie użyto zwyczajowego ostrzału artylerii przed atakiem,
dzięki czemu Niemcy zostali kompletnie zaskoczeni i atakujący zajęli pierwszego dnia 6 km
ziemi. Niemcy bronili się rozpaczliwie, pomagała im słaba widoczność (gęsta mgła). Jednak
już pierwszego dnia 65 czołgów zostało zniszczonych, 71 popsuło się a 43 utknęły w błocie i
okopach. Mimo to, Brytyjczycy wkrótce osiągnęli spore sukcesy: w kilku miejscach dotarto
do Linii Hindenburga. Sukcesy te jednak, zdaje się, zaskoczyły dowództwo brytyjskie. 30
listopada Niemcy zebrali siły (29 dywizyj) i po godzinnym ogniu zaporowym, wsparci
oddziałami z frontu wschodniego rozpoczęli kontratak. 4 grudnia kontrataki niemieckie
zmusiły Brytyjczyków do wycofania się na poprzednie pozycje. 7 grudnia bitwa zakończyła
się. Brytyjczycy stracili 45.000 ludzi, a Niemcy - 50.000. Haig uznał, że czołgi nie są w stanie
rozstrzygać o wyniku bitwy.
7 grudnia USA wypowiedziały wojnę Austro-Węgrom.
Podsumowanie roku:
Rok 1917 był przełomowy dla losów wojny. Wszystkie walczące strony, zmęczone i
osłabione powoli zaczęły tracić chęć do dalszej walki. Z wojny wycofała się Rosja, co
mogłoby pomóc Państwom Centralnym odzyskać utracone ziemie. Po stronie Ententy pojawił
się jednak potężny sojusznik - Stany Zjednoczone...
1918
21 marca rozpoczęła się Ofensywa Wiosenna Niemców na froncie zachodnim, przeciwko
liniom brytyjskim (tzw. Operacja Michael). Były to rozpaczliwe próby odzyskania utraconych
ziem przed nadejściem Amerykanów. W pierwszym natarciu (między Sommą a Oise, w
punkcie oddzielającym armie brytyjskie i francuskie) planowano zniszczyć Brytyjczyków, a
następnie skierować się na Francuzów. W pierwszym dniu Anglicy stracili 38 tysięcy ludzi,
532 działa i zostali odrzuceni o 15 kilometrów. Ataki niemieckie zostały nieco przyhamowane
przez lotnictwo. Alianckie samoloty latały bardzo nisko, zadając piechocie wiele strat, gdy
tymczasem niemieccy lotnicy niewiele im pomagali. Pétain obawiał się drugiej ofensywy w
Szampanii i postanowił wycofać Francuzów na południe, Haig kazał wycofującym się
Anglikom osłaniać porty nad Kanałem La Manche.
22 marca Alianci stracili Péronne (zajęte 18 marca 1917) i dotarli do Sommy. Ofensywa
Niemców, szeroka na 70 km przesunęła się o 60 km w głąb Francji.
23 marca tzw. Gruba Berta, działo niemieckie, rozpoczęła ostrzał Paryża z ponad 120 km. Nie
poczyniła wielkich strat (875 osób zabitych), ale osłabiła morale Francuzów. 26 marca
Niemcy zajęli Albert i Noyon, ale 28 marca Francuzi kontratakami powstrzymali wroga. 30
kwietnia Niemcy stanęli pod Amiens.
29 marca generał F. Foch został wyznaczony do koordynowania działań wojsk alianckich.
1 kwietnia, z połączenia Royal Flying Corps (RFC) i Royal Navy Air Service (RNAS),
powstało Royal Air Force (RAF).
9 kwietnia odbyła się Operacja Georgette w Belgii (nad Lys). Niemcy szybko przedarli się
przez zaskoczone dywizje brytyjskie i wspierające je portugalskie. 12 kwietnia udało się
powstrzymać ucieczkę Brytyjczyków ("Nie ma dla nas innej drogi, jak walka. Każda pozycja
musi być utrzymana do ostatniego człowieka: nie może być mowy o żadnym odwrocie.
Przyciśnięci do muru [With our backs to the wall], wierząc, że sprawiedliwość jest po naszej
stronie, wszyscy musimy walczyć do końca" - marszałek D. Haig w rozkazie do brytyjskiej
armii). Mimo to 15 kwietnia padło Bailleul, 16 kwietnia - Wytschaete i Meteren, 17 kwietnia
góra Kemmel i Dranoutre. Tego dnia ataki Niemców zostały jednak powstrzymane, a porty
nad Kanałem nie dostały się w ręce wroga. Ta ofensywa niemiecka nie przyniosła tak
wielkich strat, jak poprzednia.
24 kwietnia F. Foch został głównodowodzącym wojsk alianckich. 22 - 23 kwietnia udał się
rajd na Zeebrugge.
1 maja wojska amerykańskie dotarły na front przy Amiens.
27 maja - 2 czerwca - ofensywa Blucher, nad Aisne (Trzecia Bitwa nad Aisne). Atak
poprzedzono ostrzałem z 4.000 dział i gazem. 29 maja Francuzi zostali odrzuceni za rzekę
Aisne, dzień później Niemcy dotarli do Marny. Byli wówczas 60 kilometrów od Paryża.
50.000 Francuzów dostało się do niewoli. Wydłużanie się jednak niemieckiego frontu
powodowało osłabienie obrony przy stale malejących zasobach ludzkich. 6 czerwca, nad
Marną, alianckie kontrataki zatrzymały niemiecką ofensywę, która kosztowała Francuzów
98.000 żołnierzy, a Brytyjczyków - 29.000.
9 - 13 czerwca - ofensywa Gneisenau w okolicach Compiegne. 11 czerwca atak został
powstrzymany.
15 lipca - 4 sierpnia - ofensywa Friedensturm w Szampanii, Druga Bitwa nad Marną.
Ofensywa ta nie zaskoczyła Aliantów i mimo oddania niewielkiego obszaru, to już 18 lipca
rozpoczęto masowe kontrataki. 22 lipca Niemcy zostali zmuszeni do odwrotu. 2 sierpnia
Francuzi zajęli Soissons. Skończyła się Ofensywa Wiosenna (504 tysiące zabitych), a
inicjatywa przeszła w ręce Aliantów. Zaczęła się ich wielka ofensywa.
6 sierpnia rozpoczęła się Druga Bitwa pod Amiens. Alianci atakowali 200 czołgami (pod
koniec ofensywy zostało ich zaledwie... 6), użyto 2.000 dział oraz 800 brytjskich i 1.000
francuskich samolotów. Była to pierwsza bitwa w historii świata, w której główną siłą
atakującą nie była piechota lub kawaleria. Piechota ruszyła do ataku za własnymi czołgami.
Obszaru tego broniło zaledwie 20.000 Niemców, czyli 6 razy mniej niż wynosiły siły
atakujących. Pierwszego dnia Alianci zdobyli 12 km terenu. "Był to czarny dzień armii
niemieckiej" - Ludendorff wiedząc, że wojna jest przegrana, złożył dymisję na ręce Wilhelma
II. 18 sierpnia Niemcy rozpoczęli odwrót spod Villers-Cotterets. Był to punkt zwrotny wojny.
Niemcy cofnęli się za Marnę.
9 sierpnia Francuzi rozpoczęli ataki i do 16 sierpnia zajęli Lassigny. 17 - 20 sierpnia wyparli
ich ze wzgórz Aisne.
21 sierpnia rozpoczęła się Druga Bitwa pod Bapaume. Brytyjczycy zajęli 22 sierpnia Albert,
29 - Bapaume, 31 - Péronne. 26 sierpnia - Bitwa nad Scarpe. Ataki Brytyjczyków, zajęli
Monchy-le-Preux. Niemcy zaczęli się wycofywać w stronę linii Hindenburga. 6 września
Amerykanie dotarli do Aisne. 14 września Niemcy opuścili obszar między Mozą a Mozelą. 12
września wojska amerykańskie rozpoczęły natarcie na Saint-Mihiel. Niemcy już wcześniej
rozpoczęli odwrót. Atak Pershinga (300.000 żołnierzy), a kilka godzin później także 110 tys.
Francuzów, zakończył się pełnym sukcesem. Do 16 września teren miasta znalazł się w
rękach alianckich.
26-29 września odbyła się wielka ofensywa amerykańska w Argonnach (gen. J. Pershing),
francuska w Szampanii, druga bitwa pod Cambrai.
28 września odbyła się Bitwa pod St. Quentin. Ataki Amerykanów, Brytyjczyków i
Francuzów. 1 października padło St. Quentin, 3 października - dotarto do linii Hindenburga. 8
października Niemcy opuścili Cambrai, a 9 - Argonny. 16 października Francuzi przekroczyli
Aisne.
29 września Bułgaria podpisała z Aliantami zawieszenie broni, a 30 września poddała się.
28 września - 22 października - Bitwa o Flandrię. Brytyjczycy wyzwolili 16 października
Courtrai, 17 - Douai, 18 - Lille.
31 października w Wiedniu wybuchła rewolucja, 3 listopada - bunt marynarzy w Kilonii, 4 -
rewolucja w Hamburgu.
10 listopada Wilhelm II abdykował i uciekł do Holandii. Niemcy stały się Republiką.
11 listopada podpisano zawieszenie broni z Niemcami. Stało się to w wagonie kolejowym,
który służył Marszałkowi Foch'owi jako ruchoma kwatera (w 1940 roku w tym samym
wagonie Francuzi podpisali kapitulację przed A. Hitlerem). 16 listopada Alianci rozpoczęli
marsz w kierunku Niemiec, a Polska ogłosiła niepodległość. 21 listopada niemiecka flota
poddała się. 1 grudnia Alianci wkroczyli do Niemiec...
Front wschodni i inne fronty
1918
Front wschodni
Wojska austriackie, nie zmuszone do prowadzenia wojny z Francją, skierowały się przeciwko
Rosji i Serbii. 10 sierpnia wojska austriackie wkroczyły do Polski. Jednak do 12 sierpnia
Francja i Wielka Brytania wypowiedziały Austro-Węgrom wojnę. 12 sierpnia wojska
austriackie wkroczyły pierwszy raz do Serbii, jednak szybko zostały wyparte przez liczniejszą
armię serbską. Sztab austriacki nie przewidział bowiem oporu Serbów (zwycięskie dla nich
bitwy pod górą Cer 15-20 sierpnia oraz Šabac 21-24 sierpnia).
Tymczasem na drugim froncie dwie armie rosyjskie - 1 (Wilneńska) gen. P. Rennenkampfa
oraz 2 (Warszawska) gen. Samsonowa wkroczyły do Prus Wschodnich (7 sierpnia) i
zaatakowały słabszą 8 Niemiecką Armię (marsz. Prittwitz und Graffon). Rennenkampf
zaatakował od wschodu, a Samsonow uderzył z południa grożąc otoczeniem. Prittwitz
zdecydował się na odwrót. Spotkało się to z niezadowoleniem Sztabu i 22 sierpnia Prittwitz
został zastąpiony przez P. von Hindenburga (jego szefem sztabu został gen. Ludendorff).
20 sierpnia Austriacy rozpoczęli ofensywę w Polsce (rejon Kraków-Częstochowa), jednak
została ona odparta przez Rosjan. Wspólne ataki Niemców (w kierunku Warszawy) oraz
Austriaków (w kierunku Przemyśla) nie przyniosły spodziewanych sukcesów.
25 sierpnia Rosjanie dotarli do Królewca, ale Niemcom udało się przechwycić ich
wiadomość, że Rennenkampf ma się wstrzymać z dalszymi atakami. Niemcy zwietrzyli swoją
szansę i skierowali niemal wszystkie swoje wojska na Samsonowa. Mimo słabszych sił,
wywołane zaskoczenie doprowadziło do otoczenia Samsonowa. Brak łączności pomiędzy
Rosjanami uniemożliwił Rennenkampfowi przyjście z odsieczą. Bitwa odbyła się 26-29
sierpnia pod Tannenbergiem (dziś Stębark) i stała się katastrofalną klęską Rosjan. 120 tysięcy
Rosjan dostało się do niewoli (cała armia liczyła ok. 150.000 żołnierzy), a Niemcy stracili 20
tys. żołnierzy. Samsonow popełnił samobójstwo.
W rzeczywistości bitwa odbyła się kilka kilometrów dalej od Tannenberga, ale Niemcy nadali
jej taką nazwę jako symbol odwetu za bitwę pod Grunwaldem w 1410 roku (w historiografii
niemieckiej nosi ona nazwę bitwy pod Tannenbergiem). Brytyjczycy utrzymywali klęskę
Rosjan w tajemnicy przed swoim społeczeństwem.
Teraz Niemcy mogli zwrócić się przeciw Rennenkampfowi.
Ofensywa Austriaków w Polsce nie była sukcesem. Rosjanie pokonali wroga w Bitwie nad
Bugiem, co, jak wspomniano, zmusiło Niemców do pomocy sojusznikowi.
Inne fronty
23 sierpnia wojnę Niemcom wypowiedziała Japonia, która liczyła na ich dalekowschodnie
kolonie. 27 sierpnia zajęto niemiecką kolonię w Afryce (Togo - Brytyjczycy atakowali ze
Złotego Wybrzeża, a Francuzi z Dahomey - dziś Benin). W Afryce Niemcom pozostały
kolonie na Południu oraz Kamerun.
28 sierpnia flota nowozelandzka zajęła bez rozlewu krwi niemiecką kolonię w Samoa. We
wrześniu w kilka tygodni naporowi australijskiemu uległa Nowa Gwinea.
Front wschodni
Rozbici pod Tannenbergiem Rosjanie postanowili chwilowo nie angażować się w walki z
Niemcami i skierowali się na austriacki Lwów. 1 września rozpoczęła się austriacko-rosyjska
bitwa pod Lwowem.
7 września Austro-Węgry po raz drugi wkroczyły do Serbii, tym razem już znacznie
silniejszymi wojskami.
Jednak Niemcy nie "odpuścili" Rosjanom. 1-15 września trwała ofensywa 8 Armii
Hindenburga na 1 Armię Rennenkampfa. Stoczona 8 września bitwa nad Jeziorami
Mazurskimi spowodowała, że Rosjanie wycofali się za Niemen, ale dzięki temu uniknęli
okrążenia. Główne cele działań wojsk rosyjskich znajdowały się na austro-węgierskiej
Galicji. Rosjanie po długotrwałym oblężeniu, 11 września zajęli Lwów.
Serbowie rozpoczęli ofensywę wzdłuż rzeki Sawy, jednak załamała się ona, gdy Austriacy
rozpoczęli swoją drugą ofensywę wzdłuż rzeki Driny. Ta ofensywa utknęła po paru
tygodniach.
Front wschodni
Rosjanie, po zajęciu Lwowa, poszli "za ciosem" i 22 września rozpoczęli oblężenie
Przemyśla. Działania na froncie zachodnim powoli przygasały i Niemcy zwrócili większą
uwagę na drugą granicę. 3 października wojska niemieckie i austriackie ponownie wkroczyły
do Polski. 9 października na froncie wschodnim rozpoczęła się austriacko-rosyjska bitwa pod
Dęblinem. Armia rosyjska była już prawie zmobilizowana. Do 20 października Austriacy
zostali odrzuceni do Małopolski. 25 października Niemcy nieudanie oblegali Warszawę.
Rosjanie rozpoczęli ofensywę na Śląsk, jednak rozbudowana sieć kolejowa w Prusach
umożliwiła Niemcom sprawne przegrupowanie wojsk i rosyjski atak zakończył się
niepowodzeniem.
Od 8 listopada do 15 grudnia trwała trzecia okupacja Serbii przez wojska austriackie.
Pokonały one Serbów w bitwie nad Kolubarą i zmusiły ich do opuszczenia Belgradu (30
listopada). Miasto zostało odbite do 15 grudnia. Tylko warunki pogodowe uniemożliwiły
Serbom rozbicie Austriaków.
16 listopada - 15 grudnia odbyła się bitwa pod Łodzią. Niemcy usiłowali oskrzydlić Rosjan,
ale skończyło się tylko na zajęciu przez Niemców miasta. 12 grudnia Rosjanie zostali wyparci
spod Krakowa. 25 grudnia niemiecki drugi atak na Warszawę został odparty.
Po zawarciu 2 sierpnia 1914 sojuszu niemiecko-tureckiego niemieckie okręty: krążownik
Breslau (u góry) i pancernik Goeben przeszły (po brawurowej ucieczce do Konstantynopola
przed brytyjską flotą) na stronę turecką jako (odpowiednio) Midilli i Sultan Selim Jawuz
zmylając alianckie wywiady. Te dwa okręty ostrzeliwując 29 października Sewastopol i
Odessę rozpoczęły wojnę Turcji z Rosją.
Inne fronty
We wrześniu w Południowej Afryce wybuchło powstanie proniemieckie, wywołane przez
dawnych uczestników Wojny Burskiej (1899-1902). Choć nie przyniosło wielkich sukcesów,
Brytyjczycy musieli powstrzymać się do lutego 1915 r. z atakiem na Niemiecką Afrykę
Południowo-Zachodnią.
29 października Turcja włączyła się do wojny po stronie Niemiec, chcąc odzyskać straty
poniesione w latach 1912-13. Jej okręty wspólnie z niemieckimi zaczęły ostrzeliwać rosyjskie
pozycje nad Morzem Czarnym.
3 listopada Wielka Brytania wypowiedziała (wspólnie z Francją) wojnę Turcji i zajęła Cypr,
brytyjskie wojska z Indyj wkroczyły do Basry (21 listopada) nad Zatoką Perską. Był to ważny
strategicznie krok, bo zapewniał Brytyjczykom dostęp do pól naftowych tamtego obszaru. 2
listopada Rosja wypowiedziała wojnę Turcji.
7 listopada Japończycy zajęli niemiecką kolonię w Tsingtao, z niewielką pomocą alianckich
okrętów.
Znacznie lepiej trzymały się niemieckie wojska w Afryce Wschodniej. Dowodzone przez
znakomitego żołnierza Paula von Lettow-Vorbeck'a miejscowe wojska askari rozbiły w
listopadzie wojska inwazyjne z Indyj.
17 grudnia Brytyjczycy zajęli turecką część Egiptu.
1915
W styczniu turecka III Armia, dowodzona przez Envera Paszę, zaatakowała wojska rosyjskie
pod Sarkams (Kaukaz). Mroźna zima i brak zaopatrzenia zadały Turkom ogromne straty (ze
190.000 ludzi stan liczebny armii spadł w miesiąc do 12.400, przy stratach w bitwach
30.000...). Rosjanie wyparli Turków z Persji i zajęli Tabriz 14 stycznia (Podczas tej kampanii
Turcy spotkali się z wrogą postawą Ormian, którzy sabotowali tureckie linie komunikacyjne.
Rząd turecki podjął 11 czerwca decyzję o deportowaniu Ormian. Podczas tej procedury
dopuszczono się pierwszego masowego morderstwa w nowym stuleciu - ocenia się, że ponad
600.000 ludzi straciło życie).
2 lutego Turcy rozpoczęli atak na Kanał Sueski.
10 marca na froncie zachodnim Brytyjczycy usiłowali przełamać front pod Neuve Chapelle.
Atak piechoty poprzedzono silnym ostrzałem artyleryjskim, ale co z tego, skoro atak nastąpił
pięć godzin po ostrzale... Wszystkie trzy walczące państwa poniosły w wyniku tego straty
rzędu 400.000 ludzi każde, ale linia frontu nie zmieniła się. Alianci uznali, że zmasowany
atak artylerii, ale prowadzony na wielką skalę ma przyszłość.
Front wschodni
31 stycznia Hindenburg poprowadził wielką ofensywę na froncie wschodnim. Odbyła się
bitwa pod Bolimowem, zapewne wtedy Niemcy po raz pierwszy użyli gazów trujących
(Rosjanie tego nie odnotowali). Nie zdały one jednak egzaminu w mroźnych temperaturach.
28 lutego Niemcy zostali wyparci z północnej Polski. 22 marca Rosjanie zajęli twierdzę
Przemyśl (wzięli 100.000 jeńców).
22 kwietnia do wojny z Austrią włączyły się Włochy. Nie przyniosło to praktycznie żadnej
ulgi państwom zachodnim, gdyż w sporze z Niemcami Włochy pozostały neutralne. Włosi
domagali się za swoje uczestnictwo w konflikcie znacznych ustępstw: część Tyrolu,
Trydentu, Istrii, Dalmacji, utworzenia niezależnej Albanii (czyli, że chciały aby ta była de
facto zależna od nich) oraz hegemonii nad Adriatykiem. To wszystko bardzo niepokoiło
Serbię, a wraz z nią - Rosję. Co ciekawe, Austria była gotowa pójść na część tych ustępstw...
Niemniej, Włochy wkroczyły do wojny.
Gallipoli, 1915 r. Żołnierze australijscy atakują turecki okop. Pod koniec kampanii, ze
względu na skwar i upał, niektórzy oficerowie pozwolili na odejście od dyscypliny - stąd
żołnierze nie są w mundurach.
Kampania Gallipoli
25 kwietnia rozpoczęła się kampania w Gallipoli, mająca na celu otwarcie cieśniny Dardanele
(Turcy zaminowali przejście, a po obu stronach umieścili działa, uniemożliwiając statkom
Ententy wpłynięcie na Morze Czarne) i umożliwienie Aliantom współpracę z Rosją,
zagrożoną przez Turcję od strony Kaukazu. Autorem planu umożliwiającego połączenie się
morzem z Rosją był Sir Winston Churchill, Pierwszy Lord Admiralicji. Początkowo floty
brytyjskie i francuskie prowadziły działania samodzielnie (tzw. kampania dardanelska),
kosztem wysokich strat. Od 19 lutego bombardowano forty tureckie, jednak Turcy trzymali
się dzielnie i zadali Aliantom duże straty. Wtedy postanowiono użyć wojsk lądowych, które
miałyby zniszczyć naziemne instalacje Turków. Jednak od lutego siły tureckie w tym
obszarze, dowodzone przez niemieckiego dowódcę Otto Liman von Sanders (1855-1929),
były już sześciokrotnie większe.
Przeprowadzono więc poważną operację - lądowanie na plażach Gallipoli. W walkach po
stronie Aliantów udział brały głównie oddziały z Australii i Nowej Zelandii (tzw. ANZAC),
pierwszy raz w historii pod własnymi, narodowymi flagami. Planowano, że po oczyszczeniu
Dardaneli, wojska skierują się na Konstantynopol.
Oszacowano, że do przeprowadzenia operacji potrzeba będzie 150 tys. ludzi, ale Lord
Kitchener uznał, że wystarczy połowa tej liczby. Sanders spodziewając się ataku, wzmocnił
siły obrońców do ok. 84 tys.
Lądowanie nie zostało dobrze przygotowane, Alianci mieli niedokładne mapy, nie znano
prądów morskich, pozycyj tureckich itp. Dość powiedzieć, że dowódca lądowania, generał Sir
I. Hamilton (1853-1947) powiedział przed wyprawą do Churchilla: "przyznam się panu, że
nie wiem za wiele o Gallipoli"... W pierwszym rzucie miano lądować na przylądku Helles, ale
część grupy (ANZAC) została zniesiona daleko na północ (do zatoki, którą od tego momentu
nazwano zatoką Anzac - Anzac Cove). Armia turecka okazała się dobrze wyekwipowana, a w
jej szeregach służyli także doradcy niemieccy. Zamiast atakować, wojska inwazyjne zaczęły
budować okopy (zapewne w świadomości miano typ wojny z Francji). Zaskoczeni Turcy
zdołali więc zebrać siły i posiłki oraz umocnić się na swoich pozycjach. Wojska ANZAC
natknęły się na kontratak dowodzony przez Mustafę Kemala (przyszłego prezydenta). O ile
we Francji armie miały za plecami spokojne tyły, to w Gallipoli za plecami żołnierzy
znajdowały się piaszczyste plaże. Już pierwszej nocy zginęło 2.000 Australijczyków. Walki
przybrały szybko charakter wojny pozycyjnej z Francji. Żołnierze alianccy cierpieli w upale
na brak wody (plaże znajdowały się pod ostrzałem tureckiej artylerii), podczas gdy Turcy
mogli korzystać ze strumieni górskich. Obie strony wykazywały się jednak humanitaryzmem.
Zgadzano się na kilkunastogodzinne zawieszenia broni przeznaczone na grzebanie trupów. W
gorącym klimacie rozkład ciał następował szybko... Przez 10 miesięcy kampanii ponad
90.000 alianckich żołnierzy zachorowało na dezynterię i odmrożenia (w zimie z kolei
panowały mrozy nie spotykane w tej części świata)
6-10 sierpnia odbyło się lądowanie w zatoce Sulva na Gallipoli, mające wesprzeć żołnierzy z
plaży ANZAC. Jednak po wylądowaniu żołnierze zajęli się... obiadem. Był to najdroższy
posiłek w ich życiu. Gdy wstali, okoliczne wzgórza roiły się od Turków...
Do końca sierpnia zginęło 40 tys. ludzi (lądowało ok. 70 tys.). Gen. Hamilton prosił o posiłki
(95 tys.), ale Churchill i Kitchener odmówili.
Kilka miesięcy walk przyniosło Aliantom klęskę. 14 października Hamiltona zastąpił gen.
Munro, który bez wahania rozpoczął ewakuację. Wizytujący Gallipoli Lord Kitchener zgodził
się na wycofanie się, czemu sprzyjało tureckie zagrożenie Aliantom w Egipcie. 8 grudnia
zakończyła się ewakuacja wojsk z zatoki Suvla, a do 9 stycznia 1916 r. przyl. Helles.
Ewakuacja ta została wykonana bardzo sprawnie, z zachowaniem maksymalnej tajności. W
nocy wycofującym się żołnierzom nakładano na buty worki, aby nie zdradzili hałasem
ruchów wojsk. Ponieważ operacja zakończyła się fiaskiem (zginęło ponad ćwierć miliona
ludzi), jej pomysłodawca, Sir Winston Churchill podał się do dymisji, ale pozostał w rządzie.
Podczas kampanii udział brało po stronie alianckiej 480 tys. żołnierzy, z czego zginęło ok. 60
tys. Straty tureckie sięgnęły ok. 65 tys. zabitych.
Front wschodni
28 kwietnia Państwa Centralne przeprowadziły ofensywę w Galicji, w czasie, gdy Rosjanie
planowali wielką ofensywę przez Karpaty. 3 maja Niemcy przerwali, trochę dla siebie
niespodziewanie, rosyjski front pod Gorlicami. Sytuacja Rosjan stała się krytyczna, nie mieli
wystarczającej ilości amunicji i broni, rozpoczął się ich odwrót. 11 maja wycofali się za rzekę
San.
3 czerwca Niemcy, kontynuując atak rozpoczęty 3 maja, zajęły Przemyśl. 22 czerwca
Austriacy zajęli Lwów i opanowali całą Galicję. Rosjanie w panice wycofywali się przed
Państwami Centralnymi. Sukcesy Niemców na froncie wschodnim zdawały się nie mieć
końca: 4 sierpnia padł Dęblin, 5 sierpnia Niemcy zajęli Warszawę, 18 sierpnia - Kowno, 20 -
Modlin. 26 sierpnia Niemcy zajęły Białystok i Brześć, a 18 września - Wilno. Jednak Niemcy
zamiast przeć dalej na wschód i okrążyć Rosjan, zaczęli zamykać obwód w Polsce. Rosjanie
powstrzymali ten atak i wycofali się z kotła, ale stracili całe Królestwo Polskie i Litwę. W
ciągu czterech miesiący walk Rosjanie stracili 750.000 jeńców...
Front włosko-austriacki
23 maja Włochy wypowiedziały wojnę Austro-Węgrom, ale nie Niemcom. 30 maja zajęły
Cortina d'Ampezzo w Alpach.
9 czerwca Włosi zajęli austriackie miasto Monfalcone. 18 czerwca Włosi wygrali w bitwie
pod Plava.
2 lipca odbyła się włoska ofensywa nad rzeką Isonzo, powstrzymana jednak przez austriackie
okopy oraz przez wylew rzeki. Pierwsze dwa tygodnie walk przyniosły Włochom straty rzędu
60 tys. ludzi; do zimy liczba ta zwiększyła się do 300 tys. Ogółem nad rzeką odbyło się pięć
bitew (do 7 lipca, 18 lipca - 3 sierpnia, 18 października - 4 listopada i 10 listopada - 2 grudnia,
oraz piąta w marcu 1916 roku).
Inne fronty
12 maja Alianci zajęli stolicę Niemieckiej Afryki Południowo-Zachodniej, Windhoek.
3 czerwca Brytyjczycy - tureckie miasto Amara na rzece Tygrys. 9 czerwca Niemiecka
Afryka Południowo-Zachodnia poddała się Brytyjczykom.
16 sierpnia niemiecki U-boot storpedował angielski statek Arabic, na którego pokładzie
zginęło m. in. dwóch obywateli amerykańskich. Reakcja Stanów Zjednoczonych była bardzo
ostra - Niemcy przestraszyły się i postanowiły wycofać się z wojny podwodnej przeciwko
statkom cywilnym.
Front bałkański
20 sierpnia Włochy wypowiedziały wojnę Turcji.
19 września, pocz. grudnia - Austro-Węgry i Niemcy wkroczyły do Serbii, zadając jej ciężkie
straty.
Tymczasem Francja i Wielka Brytania ze względu na stagnację we Francji zaczęły myśleć o
przeprowadzeniu ataków na Wschodzie. Planowano zaatakować Austro-Węgry przez Serbię i
ewentualnie od wewnątrz wywołując powstanie wśród Słowian mieszkających na terenie
monarchii Habsburgów. W tym celu 21 września rozpoczęły się ataki francusko-brytyjskie na
Saloniki, bo port był im potrzebny do wsparcia wojsk serbskich. Grecja, państwo neutralne,
miało jednak ciągoty proniemieckie (król był szwagrem Wilhelma II), z kolei rząd grecki
przychylnie patrzył w kierunku Wielkiej Brytanii. Sytuację na Bałkanach komplikowała
również polityka Rosji: Alianci chcieli wciągnąć do wojny Rumunię, ale tej nie podobały się
roszczenia rosyjskie do Besarabii, Grecji nie podobały się rosyjskie próby zajęcia po wojnie
Konstantynopola, podobnie było z Bułgarią. Wówczas Alianci liczyli jeszcze, że uda się ją
przekonać do walki po swojej stronie.
11 października Bułgaria włączyła się do wojny po stronie Państw Centralnych. 14-19
października Alianci wypowiedzieli wojnę Bułgarii.
23 listopada Serbia została zajęta przez Państwa Centralne, armia wycofała się do neutralnej
Albanii i Grecji.
1916
Front wschodni
W owym czasie, aby pomóc Francuzom z Verdun, również Rosjanie wykonali 18 marca atak,
nad jeziorem Narocz (na wschód od Wilna). Atak był nieprzygotowany i zorganizowany w
pośpiechu, 27 marca załamał się (straty Niemców wyniosły 20 tys. ludzi, a Rosjan - ok. 80
tys.), ale Rosjanie rozpoczęli przygotowania do ofensywy.
4 czerwca, generał rosyjski Brusiłow rozpoczął ofensywę przeciwko Austro-Węgrom. Miała
ona na celu wspomożenie Włochów zaatakowanych w ofensywie pod Asiago, a także
obrońców Verdun. Atak zsynchronizowano z działaniami wojennymi na Zachodzie. Brusiłow
uzyskał pożądany efekt zaskoczenia (armiom zabroniono widocznego grupowania sił i
wstępnego ostrzału artyleryjskiego przed atakiem), co przyczyniło się do sukcesu Rosjan.
Cztery (7, 8, 9 i 11) armie rosyjskie (na całej długości frontu, a nie skoncentrowane w jednym
punkcie, jak to robiono zazwyczaj) na odcinku Łuck-Tarnopol-Czerniowce przeprowadziły
niespodziewany atak. Do 20 czerwca Rosjanie wzięli 200.000 jeńców. Armia rosyjska zaczęła
posuwać się w kierunku Rumunii. Duży obszar ataku Rosjan wymagał użycia licznych sił, w
związku z czym rezerwy były bardzo małe. 19 lipca Rosjanie przekroczyli Karpaty i zagrozili
Węgrom, 23 lipca przedarli się przez niemieckie linie w okolicach Rygi. 28 lipca zajęli Brody
(60 km na północ od Tarnopola). Wkrótce Niemcy odparli Rosjan, a użyli do tego 7 dywizyj z
Frontu Zachodniego. Piotrogród nalegał na dalsze prowadzenie ofensywy, ale było to już
niemożliwe.
Straty rosyjskie były znaczne - ok. 1.000.000 ludzi, ale większość z tego trafiła do niewoli lub
zdezerterowała. Osłabiło to znacznie morale Rosji, ale też pomogło obrońcom z Verdun i
Włochom z Trentino. Armia austriacka do końca wojny nie podniosła się z klęski. Ofensywa
Brusiłowa była praktycznie ostatnim sukcesem Rosji w tej wojnie.
Fronty bałkański i włoski
23 stycznia Austro-Węgry opanowały całą Czarnogórę.
18 marca Włosi przeprowadzili piątą bitwę nad Isonzo, która była tak krwawa, jak cztery
poprzednie razem wzięte (zobacz wyżej).
Kolejne ataki włoskie zbiegły się w czasie z rosyjską Ofensywą Brusiłowa. 9 sierpnia Włosi
zajęli Gorycję, miasto na północ od Triestu.
28 sierpnia, po długich wahaniach, upewniona sukcesami wojsk rosyjskich, Rumunia
wypowiedziała wojnę Austrii, Włochy - Niemcom, 29 - Niemcy Rumunii, a 30 - Turcja
Rumunii. Wówczas wydawało się, że losy Państw Centralnych są przesądzone. Najbliższe
miesiące przyniosły wielkie rozczarowanie. Rumunia podjęła ofensywę w Siedmiogrodzie,
szybko powstrzymaną; państwo zaatakowane z trzech stron zostało pobite do 23 grudnia. 23
października Rumunia straciła Konstancję, a 6 grudnia Niemcy zajęli Bukareszt.
Inne fronty
18 lutego Alianci zajęli niemiecką kolonię, Kamerun. Tutaj opór Niemców był silniejszy niż
w przypadku Togo.
9 marca Niemcy wypowiedziały wojnę Portugalii (chodziło o konflikt w Afryce o portugalski
Mozambik).
4 września padło na rzecz Brytyjczyków Dar-es-Salaam (Niemiecka Afryka Wschodnia). 21
grudnia Brytyjczycy zajęli El-Arish na półwyspie Synaj.
1917
Rewolucja lutowa w Rosji
9 marca w Piotrogrodzie wybuchły zamieszki - ludzie domagali się żywności (tzw. rewolucja
lutowa). Rewolucja wisiała w powietrzu już od 1916 roku.
13 marca w Rosji powstał Rząd Tymczasowy, a 15 marca abdykował car. 21 marca został
aresztowany.
Fronty bałkański i włoski
12 czerwca abdykował proniemiecki król Grecji, a Grecja wypowiedziała wojnę Państwom
Centralnym.
19 sierpnia - 20 września - ofensywy włoskie, zatrzymane przez Austro-Węgry 24
października. Pod Caporetto niespodziewany atak przyniósł Włochom straty rzędu ćwierć
miliona ludzi. 27 października Austro-Węgry zajęły Gorycję.
23 listopada Włosi powstrzymali Austriaków.
Front wschodni
1 lipca Rosjanie rozpoczęli ofensywę w Galicji. Rząd próbował wywiązywać się ze
zobowiązań sojuszniczych, ale morale Rosjan było bardzo niskie. Mimo początkowych
sukcesów (zajęli Lwów 1 lipca), zostali pokonani (23 lipca).
3 września Niemcy zajęli Rygę, a Rosja była już praktycznie rozbita. 16 listopada (Rewolucja
Październikowa) został sformowany rząd bolszewików w Rosji. Wybuchła wojna domowa, a
bolszewikom potrzebny był spokój po za granicami, aby spokojnie pozbyć się opozycji.
Europa w połowie 1917 r.
15 grudnia odbyły się rozmowy pokojowe między Rosją a Niemcami w Brześciu Litewskim.
Część wojsk niemieckich rozpoczęło podróż na front zachodni.
Inne fronty
11 marca Brytyjczycy zajęli Bagdad i rozpoczęła się okupacja Persji (dziś Iran). 14 sierpnia
wojnę Austro-Węgrom i Niemcom wypowiedziały Chiny. Turcja ponosiła kolejne klęski - 31
października Brytyjczycy zajęli Beershebę (Palestyna), 7 listopada Gazę a 17 listopada - Jafę.
9 grudnia Brytyjczycy zajęli Jerozolimę
1918
Front wschodni
W styczniu rokowania niemiecko-rosyjskie zostały zerwane, a ofensywa niemiecka dotarła
bez przeszkód do linii Narwii. 3 marca Rosjanie i Państwa Centralne podpisali traktat
pokojowy w Brześciu Litewskim [ dokument ]. W ten sposób Rosja definitywnie wycofała się
z wojny i utraciła na rzecz Państw Centralnych spore obszary (Polskę, Białoruś, zachodnią
Ukrainę). Porozumienie to zostało anulowane 11 listopada.
8 stycznia Prezydent USA przedłożył przed Kongresem swoje 14 punktów.
7 maja Rumunia, chcąc uniknąć całkowitej klęski, podpisała w Bukareszcie pokój z
Państwami Centralnymi.
16 lipca Car i jego rodzina zostali rozstrzelani w Jekaterynburgu.
Interwencja w Rosji
Państwa zachodnie, przerażone sytuacją w Rosji, rozpoczęły w niej interwencję celem
uniemożliwienia bolszewikom przejęcia pełnej władzy. 24 maja Brytyjczycy wylądowali w
Murmańsku. 1 sierpnia Alianci wylądowali w Archangielsku, 3 - we Władywostoku
(Brytyjczycy; 16 sierpnia - Japończycy, a 17 - Amerykanie). Jednak dzielny naród radziecki
pokonał agresorów i w Rosji zapanował komunizm.
Front bałkański, turecki i włoski
15 września wojska francuskie i serbskie przeprowadziły pomyślną ofensywę na froncie
bałkańskim. Zajęto Prilep i Uskub. Wojna na Bałkanach była już przez Państwa Centralne
przegrana.
Europa w listopadzie 1918 r.
19 września Brytyjczycy rozbili tureckie armie w Palestynie, 30 września zajęli Damaszek.
3 października Alianci osiągnęli na froncie bałkańskim Dunaj.
17 października w Pradze proklamowano Republikę Czechosłowacji.
24 - 30 października włosko-brytyjska ofensywa nad rzeką Piawą. W tych dniach armia
turecka poddała się Brytyjczykom w Mezopotamii.
27 października Austro-Węgry zgodziły się na warunki zawieszenia broni. 30 października -
zawieszenie broni z Turcją.