PŁANETNIK - inaczej nazywano go jeszcze chmurnikiem, obłocznikiem a na Ukrainie planitnykiem. Złapać go można było przybijając cień chmury do ziemi specjalnym magicznym nożem. Wierzenia o chmurnikach są dwoiste. Albo, jak w Małopolsce, są to młodzi, żywi ludzie wciągani siłą do chmury na krótko przed burzą, aby objąć nad nią dowodzenie, albo, jak na Bałkanach, są to duchy ludzi żywych, mądrych i dobrych, najczęściej "junaków", ale czasem też dziewczyn, które we śnie lecą "w wiatry" aby tam walczyć ze złymi duchami, albo sprowadzić korzystny deszcz. Zwani są oni tam stuha, zduha. Podobno słychać ich rozmowy w górach i burzowym powietrzu. Na pograniczu serbsko-macedońsko-bułgarskim występuje zmaj, zmej... Najczęściej jest to człowiek, dziecko, choć czasem zdarza się że ptak lub inne zwierzę, który rodzi się z małymi skrzydłami pod pachami (nie wiem dokładnie jak to jest z ptakami, chyba jedne skrzydła im wystarczają?). Zapada w sen, a gdy się chmurzy jego dusza udaje się na bój z ażdachami lub ałami. Występuje też szczątkowy ślad mitu o obłocznikach na Białorusi, gdzie wierzy się że "duszyczki" zmarłych dzieci kierują wiatrami a czasem nawet straszą w chmurach i wichrach.

ŻMIJ- wg. wielu historyków żmije, albo żmijowie były (byli) postaciami pozytywnymi, walczącymi ze smokami, odpowiednikami mniej więcej dzisiejszego bazyliszka, którzy sami wyglądali jak dzisiejsze smoki. Wprost przeciwnie do Słowian południowych - tam "kult" żmiji opiera się na złej stronie tego

stworzenia.

Ciągnąc temat Żmijów. Jeszcze w latach siedemdziesiątych chłop bułgarski w czasie suszy "gonił żmiję". Znaczna część mitologizacji przeniosła się do sfery baśni, część wymagała nawet obrzędów. Złowrogie, ogólnosłowiańskie smoki zmieniły swą nazwę na Żmij (ruski zmej), podczas gdy na terenie Polski pozostały one istotami walczącymi ze smokami. Nazwy dla smoka często miały charakter lokalny: bałkańskie ażdachy (pochodzenie słowa tureckie), lub chały, ały. Mieszkać miały w czarnych chmurach lub jeziorach, niszczyły dobytek, zabijały ludzi dla przyjemności, porywały wichurą a nawet zagrażały pożarciem słońca. Górale polscy i słowaccy umieszczają je -jako smoki- w jaskiniach i bagnach (np. legenda o smoku wawelskim czy bazyliszku). Smoki nie są człekokształtne, ale właśnie pochodzą od żmij, które "wyhodowały" sobie nogi z pazurami i ogromne skrzydła. Istnieją też, w Rosji, a gdzieniegdzie i w Polsce, ślady poglądu, że tęcza to ogromny smok pijący wodę z morza i rzek, aby ją oddać chmurom (co z naukowego punktu widzenia nie było taką znowu głupotą, oczywiście, jeśli wykluczyć smoka ;)). Często jednak żmij jest przedstawiany jako istota antagonistyczna bóstwu nieba lub słońca. Jest tak "bajka" z XIX wieku, którą przytoczę w całości, a która traktuje o walce dobra ze złem:

"Bóstwo spiera się ze swym Nieprzyjacielem .

Bóstwo mówi - Ubiję ciebie.

Nieprzyjaciel opiera się - Jakże mnie ubijesz, jeśli się skryję

- Gdzie?

- Pod człowieka

- Ubiję człowieka i ciebie ubiję.

- Skryję się pod koniem

- Ubiję wtedy i konia i ciebie ubiję.

- A ja się skryję po drzewo, tam mnie nie ubijesz.

- Drzewo rozbiję i ciebie ubiję.

- A ja się skryję pod kamień.

- I kamień rozbiję, i ciebie ubiję.

- To ja się skryję do wody.

- Tam dla ciebie miejsce, tam się znajdziesz."

Bóstwo złe identyfikuje się ze smokiem lub żmijem, który na koniec chroni się w wodach podziemnych. Bowiem jest to opis walki dobrego bóstwa ze złym, sprowadzającym suszę. Bóstwem jest, w zależności od regionu Perun, Perkunas, Bóg, prorok Eliasz lub święty Jerzy, zaś nieprzyjacielem smok, żmij, diabeł czy demon. Na Rusi pozostały ślady np. mówią o tym bajki rosyjskie albo chociażby nazwa Wałów Żmijowych chroniących niegdyś Ruś Kijowską od nomadów ze stepu. Dla porównania: grecki Zeus i Tyfon, Apollo i wąż Pyton, mezopotamski Marduk (Mardok) i potwór morski Tiamat, hetycki Teszub i wąż Illujanka, egipski Re i wąż Apop i tak dalej... Jeden z obrzędów sprawowanych wśród Serbów i Bułgarów ma na celu uzyskanie opadów i wygnanie żmij, urządzane na św. Jeremiasza (tj. 14 kwietnia) przez młodzież i młode pary - którzy dzwonkami i śpiewem powinni przepędzić gada lub zabić specjalnym narzędziem, albo świętym ogniem.

Kiedy pisałam o językowych związkach irańskich, miałam na myśli po prostu kilka wyrażonek ogólnosłowiańskich, których korzenie czasem sięgają jeszcze dalej, ale proszę bardzo:

czynności religijne:

~~ ofiarowywać - słowiańskie źrti <niestety mam problem z

czcionkami :(> <czeskie ż, miagki znak, r, t, i> dla por.

<staro>polski "żyrzec" czyli ofiarnik, irańskie zaothra czyli

libacja sakralna

~~ wzywać - słow. zivati <z, maigki znak, reszta tak samo>,

irańskie zavaiti.

~~ pisać (znaki) - słow. pisati, staroperskie paisati

~~ kajać - słow. kajati, irańskie cikayat <"ten który powinien

pokutować">

~~ obawiać się - słow. bojati se, indyjskie bhayate

~~ chronić - słow. charniti, irańskie niharnte

~~ świecić - słow. svetiti, irańskiespaeto

inne terminy:

~~ słowo - słow. slovo, ir. sravah

~~ ognisko - słow. vatra, ir. atar

~~ kielich - słow. czasza <zapisane po czesku - tak chyba

najlepiej oddaje się brzmienie słowa>, ir. czaszaka <forma

potwierdzona przez kontynuanty staroindyjskie i ormiańskie>

~~ kopiec grzebalny - slow. mogyla, ir. mag

~~ góra - słow. gora, ir.girin

terminy lekarskie:

~~ goić - s. goiti, ir. gaya <"zdrowie">

~~ zdrów - s. s<miagki znak>darv<miagki znak>, ir. drva

~~ chory - s. chvor<miagki znak>, ir. xvare <czyt. chware,

dokładnie "uszkodzenie ciała">

słowa pejoratywne:

~~ zło - s. z<miagki znak>lo, ir. zurak

~~ wstyd - s. s<miagki znak>rom<miagki znak>, ir. fsarama

~~ zły - s. szuj<miagki znak>, ir. hoya, indyjskie savah

słowa pozytywne:

~~ mądry - s. mo<w sensie ą>dr<miagki znak>, ir. modran

~~ raj - s. raj, ir.ray <"promieniowanie

niebieskie", "szczęście", "bogactwo">