Jakie są cele oraz zadania rehabilitacji w odniesieniu do osób niepełnosprawnych sensorycznie - osoby z uszkodzeniem słuchu.

Surdopedagogika jest działem pedagogiki specjalnej, zajmującym się teorią i praktyką kształcenia osób z wada słuchu, a więc osób niesłyszących i słabo słyszących. Głuchota przewodnictwa (transmisyjna) – najczęściej spotykana u dzieci, powstaje wskutek choroby (np. nieżytu dróg oddechowych), urazu powodującego uszkodzenie błony bębenkowej lub niedorozwoju ucha zewnętrznego lub środkowego. Zaburzenie to może być pochodzenia dziedzicznego lub nabytego. Powoduje ono raczej niedosłuch niż głuchotę, gdyż ubytek słuchu w tym typie uszkodzenia nie przekracza 60dM . Aparaty słuchowe działają tu skutecznie, słyszenie i mówienie jest zachowane – zwłaszcza przy zastosowaniu właściwych aparatów.

Głuchota percepcyjna (odbiorcza) – medycyna określa jako chorobę, uraz, uszkodzenie lub niedorozwój ucha wewnętrznego albo nerwu słuchowego, a więc organów, które przetwarzają drgania dźwiękowe na impulsy nerwowe, co powoduje niedosłuch lub głuchotę tego typu, często występuje ona po zapaleniu opon mózgowych. Jednocześnie z utratą słuchu głuchota tego typu nieraz wywołuje zaburzenia równowagi (uszkodzenie labiryntu i kanałów półkolistych), stąd tego rodzaju głusi mają nieraz trudności w zachowaniu równowagi w chodzeniu, muszą posługiwać się tu wzrokiem i wrażeniami kinetycznymi. W ciemności poruszają się ze szczególnym trudem. Chód ich jest specyficzny, ,,szarpany”, ruchy pozbawione płynności, czasem takiej utracie słuchu może towarzyszyć afazja, dysleksja i spastyczność.

Dziecko z odbiorczym upośledzeniem słuchu ma szczególne trudności w odbiorze tonów wysokich, co wpływa na gorszą słyszalność dźwięków spółgłoskowych, a wiec na większą trudność w rozumieniu mowy. Zresztą ten typ głuchoty wymaga nauczania dwu zmysłowego odbioru mowy – na drodze słuchowej i wzrokowej. W głuchocie percepcyjnej nie ma mowy o interwencji chirurgicznej, nawet wszelkie typy leczenia są tu mało lub wcale nieskuteczne. Zachodzi tu destrukcja komórek nerwowych, a tych nie można regenerować.

Głuchota ośrodkowa (centralna) - spowodowana jest uszkodzeniem słuchowych dróg nerwowych w rdzeniu przedłużonym oraz pól słuchowych kry mózgowej. Od miejsca uszkodzenia zależy, czy głuchota jest obustronna czy jednostronna. W zaburzeniach odpowiednich słuchowych pól korowych trzeba zaznaczyć, że w sąsiedztwie pola słuchowego, które reaguje na pojedyncze wrażenia akustyczne, znajduje się pole tzw. wyższych ośrodków kojarzeniowych słuchu. Ich funkcją jest łączenie doznań słuchowych z innymi analizatorami. Od tych powiązań zależy rozumienie znaczenia postrzeżeń słuchowych. Przy ich zniszczeniu występuje tzw. afazja sensoryczna inaczej czuciowa (człowiek słyszy dźwięki mowy, ale ich nie rozumie).

Głuchota tego typu jest zwykle wadą rozwojową kory mózgowej, jest niezależna od stopnia ubytku słuchu. Pewną jej postacią są afazje słuchowe, polegające na zniszczeniu rozwiniętych już uprzednio schematów mowy i języka: przyczyna jest tu uszkodzenie kory i dróg asocjacyjnych mózgu, dotyczących pól gnostycznych rozumienia dźwięków i symbolizacji. Rokowanie zależy tu od rodzaju i rozmiarów uszkodzeń.

Głuchota psychogenna czynnościowa – występuje u dzieci najczęściej w powiązaniu z chorobami psychicznymi (np. schizofrenią), a u dorosłych – jak twierdzą specjaliści – raczej w związku z psychonerwicą niż psychozą.

Podstawowym jej celem nauczania i wychowania dzieci głuchych jest nie tylko nauka pisania, rachowania oraz przygotowanie ich do pracy zawodowej, jak jeszcze kilkadziesiąt lat temu. Teraz także zrównanie ich w poziomie rozwoju, a zwłaszcza w zakresie wiadomości i umiejętności ogólnych i zawodowych z ludźmi słyszącymi. Chodzi tutaj oto, aby osoby z uszkodzeniem słuchu w różnych dziedzinach życia (gospodarczego, kulturalnego, politycznego i społecznego), w których brak słuchu lub jego wady nie odgrywają decydującej roli i nie eliminują ich z niego, brali na równi ze słyszącymi udział.
Wysoki rozwój psychiczny, a zwłaszcza umysłowy człowieka uzależniony jest przede wszystkim od prawidłowego funkcjonowania centralnego układu nerwowego, a nawet ściślej mówiąc kory mózgowej, jej licznych zespołów komórek nerwowych. Uszkodzenie zewnętrznej części analizatora słuchowego, a nawet włókien nerwowych, przewodzących podrażnienia z receptora do ośrodkowego układu nerwowego, do kory mózgowej nie powoduje równoczesnego uszkodzenia ośrodków korowych zespołów komórek nerwowych . Oznacza to, że nie ogranicza wysokiego rozwoju umysłowego tej kategorii ludzi głuchych. Jednak oprócz tych spotykamy jeszcze ludzi, których głuchota spowodowana została uszkodzeniem ośrodków słuchowych w centralnym układzie nerwowym. Może to powodować większe lub mniejsze ograniczenie rozwoju, a nawet bardziej poważne upośledzenie umysłowe.
Dzieci z uszkodzeniem słuchu, podobnie jak słyszące, różnią się między sobą. Najpierw należy określić przy pomocy jakich zmysłów, można doprowadzić do świadomości poszczególnych dzieci z wadami słuchu wiedzę o zjawiskach otaczającego świata. Czy należy to robić przy pomocy skorygowanego słuchu i normalnego wzroku, jak to jest u dzieci niedosłyszących nadających się do protezowania. Czy też przy pomocy wzroku i słuchu jako czynnika wspomagającego, często się tak pracuje z dziećmi posiadającymi resztki słuchu . Z dzieci całkowicie pozbawionych słuchu należy pracować całkowicie z wyłączeniem słuchu, jedynie przy pomocy wzroku z wykorzystaniem pozostałych zmysłów. Następnie należy zorientować się w możliwościach rozwojowych dzieci, tzn. poziom inteligencji, spostrzegawczość, zainteresowania, pamięci oraz innych funkcii psychicznych. Kolejnym czynnikiem jest zbieranie danych udostępniających określenie możliwości opanowania języka.
Niedosłuch lekkiego stopnia. Nie wszystkie elementy mowy potocznej są identyfikowane. W zależności od hałasu w klasie ,odległości od nauczyciela i konfiguracji audiogramu dziecko może nie dosłyszeć połowy informacji. Dziecko powinno korzystać ze słabego aparatu słuchowego, a w klasach wieloosobowych może być przydatny system FM(funkcja nadajnika podpinanego do aparatu)Ten sposób pomocy nie jest jednak w Polsce popularny. Prawidłowo rozwijające się dziecko nie powinno mieć żadnych kłopotów z kształtowaniem języka i rozwojem mowy. Mogą być problemy z wysłuchiwaniem głosek wysokich. Dziecko zaczyna tracić zdolność selektywnego słyszenia w hałasie. Jest bardziej zmęczone niż inni. Ponieważ aby rozumieć, powinno być stale skoncentrowane. Nie jest to realne. Często więc niedosłuch nie jest rozpoznawany ani nawet podejrzewany, a dziecko jest oskarżone o „ nieuwagę” ,czy „ brak koncentracji” i pozostawione samo sobie. Dorosły z tego rodzaju ubytkiem słuchu, mając odpowiednie kompetencje językowe, radzi sobie dobrze. Wyjątkiem są osoby, których praca polega na stałych kontaktach z ludźmi.

Rehabilitacja osób w zależności od stopnia niedosłuchu. Niedosłuch średniego stopnia Próg słyszenia jest na poziomie natężenia zwykłej mowy potocznej, odbieranej z ok.1-1,5m.W dolnym przedziale bez aparatów możliwe jest rozumienie głośnej mowy, szczególnie w sytuacji dobrej znajomości słownictwa. Pomocne jest czytanie z ust. W górnym przedziale dziecko może nie dosłyszeć do 100% informacji . U dzieci zawsze konieczna jest rehabilitacja słuchu i mowy w aparatach słuchowych. Pomocny może być także system FM. Przy prawidłowym aparatowaniu i rehabilitacji z rozwijaniem języka osiągnięcia mogą dorównywać dziecku słyszącemu, często jednak z opóźnieniem. System nauczania powinien być uzależniony od możliwości dziecka oraz jego kompetencji językowych. Niedosłuch znacznego (ciężkiego) stopnia. Do odbioru mowy konieczne jest odpowiednie wzmocnienie dźwięków ,a mowa nie rozwinie się ,jeżeli dziecko nie będzie wcześnie aparatowane i właściwie rehabilitowane. Utrata słuchu w okresie perilingwalnym ( powstały przed opanowaniem języka do ok.3 roku życia) powoduje cofanie się mowy, a powstała po jej wykształceniu -zaburzenia barwy. Nauczanie dzieci wymaga specjalnego programu słuchowo- oralnego z naciskiem na wszystkie sprawności słuchowe ,językowe, wczesną naukę czytania, rozwój pojęć. Nie mając dostępu do nauki uwzględniającego potrzeby słuchowe dzieci te funkcjonują jak całkowicie głuche. Dzięki technice i nowoczesnemu podejściu do rehabilitacji większość dzieci może korzystać z nauki w klasach integracyjnych, pozostałe ze szkolnictwa specjalnego. Dużą pomocą są nowoczesne systemy FM. Nauczyciele szkół publicznych powinni zostać odpowiednio przeszkoleni po to, aby rozumieli sytuacje dziecka niedosłyszącego, jego możliwości i ograniczenia.

Niedosłuch głębokiego stopnia Wśród dzieci z niedosłuchem powyżej 90dB spotyka się największe różnice w możliwościach słuchowych . Z jednej strony pewna ich cześć może mieć tak samo dobre osiągnięcia , jak dzieci z grupy poprzedniej, z drugiej zaś-jest pewien procent dzieci, które pomimo posiadania pewnej wrażliwości słuchowej nie są wstanie jej wykorzystywać .Zależy to w dużej mierze od zakresu odbieranych częstotliwości, ale także od wczesnego aparatownia, prawidłowej rehabilitacji, ogólnych możliwości dziecka i objęcia interdyscyplinarną opieką całej rodziny. Dzieci wymagają stałej oceny potrzeb w odniesieniu do pojawiających się możliwości i modyfikowania terapii wraz z rozwojem określonych umiejętności. Z chwilą gdy ubytek słuchu przekracza 90dB,przy obliczeniu wartości 3 stopni głębokości ubytku słuchu;

Pierwszy stopień-ubytek 90-100dB,pole dynamiki ok. 20-30 dB. Możliwe jest rozumienie mowy z aparatem .Na ogół odbierany jest rytm oraz intonacja. Odbierana jest prawie połowa samogłosek i spółgłosek bez odczytywania z ust oraz ok.35% rozpoznawane są fonemy (dźwięki) w wyrazach i w 50% rozpoznawane są słowa w rozmowie.

Drugi stopień-ubytek od 100do110dB,pole dynamiki wynosi około 10-20dB.W aparatach Odbierane jest ok.50%samogłosek i 25% spółgłosek. Bez odczytywania z ust rozpoznawanie fonemów w słowach i słów w rozmowie wynosi ok. 15 % .

Trzeci stopień-ubytek przekracza 110dB ,pole dynamiki wynosi około 5-10dB.W aparatach odbierane jest ok.20% samogłosek i 5% spółgłosek, rozpoznawane 5% fonemów w wyrazach bez odczytywania z ust nie istnieje rozpoznawanie słów w zdaniach. Przy utracie słuchu powyżej 120dB pacjenci są prawdopodobnie całkowicie głusi i w aparatach mogą reagować jedynie na wibracje. Zakres dynamiki wynosi 0-5dB.Powinno się jednak w takich przypadkach stosować aparaty słuchowe, gdyż pozwala to na zachowanie funkcji nerwu słuchowego , co zostało wielokrotne potwierdzone w badaniach testem elektrostymulacji podczas kwalifikacji do operacji wszczepienia implantu ślimakowego.

Środki pozwalające na poprawę słuchu.

Większość niedosłuchów przewodzeniowych można wyleczyć stosując leczenie zachowawcze lub operacyjne. Możliwości leczenia niedosłuchu odbiorczego są bardzo ograniczone. Osobom z tego rodzaju niedosłuchem można zapewnić lepsze słyszenie przez stosowanie różnego typu aparatów słuchowych lub implantów ślimakowych.

Aparaty słuchowe zapewniają możliwości skutecznego odbioru różnego rodzaju informacji akustycznych poprzez przetwarzanie sygnału akustycznego (wzmocnienie, filtrację),w taki sposób, aby mógł być on postrzegany przez uszkodzony narząd słuchu a następnie interpretowany przez mózg.

W implancie ślimakowym odbywa się przetworzenie sygnału akustycznego na sygnał elektryczny , który następnie bezpośrednio pobudza nerw słuchowy i daje wrażenie słyszenia dźwięku.

Obecnie można wykonywać wiele badań pomagających określić stan słuchu dziecka.

Nie występują tutaj żadne ograniczenia wiekowe, gdyż takie badanie może mieć wykonywane noworodek .Przesiewowe (wstępne badanie słuchu)może być przeprowadzone przez pielęgniarkę.

Dokładna ocena słuchu powinna być przeprowadzona przez lekarza audiologa.

Celem przeprowadzenia badania audiologicznego jest stwierdzenie czy dany ubytek słuchu występuje w jednym czy w obu uszach, określenie jego stopnia i pomoc w ustaleniu jego rodzaju. Wyniki zostają zapisane na audiogramie.
Możemy z pewnością stwierdzić, że postęp w surdopedagogice jest niewątpliwy i, że dzięki niemu otwierają się przed niesłyszącymi perspektywy pełnego rozwoju psychospołecznego oraz integracyjnego systemu ich kształcenia i pracy. W Polsce trwają prace zmierzające do doskonalenia metod rehabilitacji psychicznej i społecznej dzieci niesłyszących. Coraz częściej dochodzi do współpracy interdyscyplinarnej w rozwoju rehabilitacji niesłyszących. Szczególną rolę odgrywa tu medycyna i językoznawstwo. Wyzwalanie u ludzi niesłyszących języka i mowy w procesie poznawania i rozumienia rzeczywistości oraz porozumiewania się prowadzi do pełni człowieczeństwa.

Bibliografia:
1. ”Z zagadnień pedagogiki” , praca zbiorowa pod redakcją Kazimierza Kirejczyka, Nasza księgarnia, 1970
2.”Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej”, Zofia Sękowska, Wyższa Szkoła pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej, Warszawa 1998