Zakładowa procedura wymiany i przechowywania opon

1. Wstęp

Ogumienie to jeden z najistotniejszych elementów mający wpływ na bezpieczeństwo. Opona przenosi wszystkie siły powstające między samochodem a drogą, pełni też rolę elementu sprężysto-tłumiącego.

Ogumienie jest jedynym elementem pojazdu mającym kontakt z nawierzchnią, co powoduje że koniecznym jest utrzymanie opon w należytym stanie technicznym poprzez stosowanie się do poniższych wskazówek.

2. Montaż i demontaż

2.1. Montaż, demontaż, pompowanie opon i wyważanie kół musi być przeprowadzane przez specjalistów w zakresie opon, z użyciem odpowiednich urządzeń i narzędzi. Do zadań ww. specjalistów należy:

• zastosowanie się do zaleceń producenta oraz obowiązujących przepisów przy doborze opon (m.in. konstrukcja, rozmiar, indeks prędkości, indeks nośności, kategoria – osobowe, ciężarowe, dostawcze, 4x4),

• przeprowadzenie wstępnej kontroli wyglądu zewnętrznego oraz wnętrza opony,

• przestrzeganie procedur montażu, demontażu, wyważania i pompowania opon oraz wymiany zaworu,

• przestrzeganie zaleceń montażowych znajdujących się na boku opony (strona montażu lub kierunek toczenia opony),

• pompowanie opony do ciśnienia określonego przez producenta pojazdu, opony lub innego eksperta w dziedzinie opon,

• zastosowania procedur właściwych dla charakterystyki opony (np. opon niskoprofilowych, do jazdy bez ciśnienia, itd.).

2.2. Koło z wymienioną oponą należy dokręcić kluczem dynamometrycznym z zachowaniem momentu obrotu podanego przez producenta pojazdu.

3. Przechowywanie opon

3.1. Chcąc uniknąć procesu starzenia się i przedwczesnego niszczenia ogumienia opony należy:

• chronić przed:

• źródłami otwartego ognia lub rozżarzonymi elementami,

• przedmiotami powodującymi iskrzenie, czy wyładowania elektryczne (prostownikami, ładowarkami, itp.)

• źródłami ozonu (m.in. stanowisko spawania w łuku elektrycznym),

• promieniami ultrafioletowymi (słońce) oraz

• niesprzyjającymi warunkami klimatycznymi;

• składować:

• w pomieszczeniu przewiewnym, suchym i o umiarkowanej temperaturze, w miejscu nie narażonym na bezpośrednie działanie ww. czynników przyspieszających proces starzenia oraz wilgoci,

• z dala od wszelkich substancji chemicznych, rozpuszczalników lub węglowodorów, które mogłyby oddziaływać niszcząco na właściwości gumy,

• z dala od przedmiotów mogących przebić oponę (np. przedmiotów ostro zakończonych, z ostrymi krawędziami, itp.).

Nie należy składować opon w stosach przez dłuższy czas, chyba że opony są zamontowane na koła i napompowane.

Należy unikać przygniatania opon przez inne przedmioty.

3.2. Opony należy przechowywać pionowo, jedna obok drugiej, w pozycji odpowiadającej ich pracy na pojeździe.

4. Dobór opon

4.1. Dobór opony musi być zgodny z oryginalnym wyposażeniem pojazdu, określonym przez jego producenta. Każda inna konfiguracja musi zostać zatwierdzona przez specjalistę w zakresie ogumienia, który zaproponuje rozwiązanie najlepiej dostosowane do sposobu użytkowania i zgodne z obowiązującymi przepisami.

4.2. Opona zakupiona jako używana powinna przed montażem zostać zweryfikowana przez specjalistę z dziedziny opon.

4.3. Na jednej osi wymagany jest montaż dwóch identycznych opon o tym samym rozmiarze, wzorze rzeźby bieżnika, indeksach nośności i prędkości.

4.4. W przypadku wymiany dwóch opon, zaleca się montowanie opon nowych lub mniej zużytych na tylnej osi.

4.5. Podczas montażu opon zimowych zaleca się wyposażenie pojazdu we wszystkie cztery tego typu opony.

4.6. Zabrania się użytkowania opon o głębokości rzeźby bieżnika poniżej wskaźników granicznego zużycia TWI lub poniżej 1,5 mm (w przypadku, gdy wskaźniki nie występują na oponie).

4.7. Zaleca się wymianę opon, gdy głębokość rzeźby bieżnika opon letnich jest poniżej 2 mm, a opon zimowych poniżej 4 mm.

4.8. Wymiany opon dokonuje się parami – na kołach jednej osi.

4.9. Opony nowsze (o większej głębokości rzeźby bieżnika), należy montować na oś tylną z uwagi na zwiększenie bezpieczeństwa poprzez zapewnienie lepszej przyczepności kół tej osi (niezależnie od tego, która oś jest napędzana).

4.10. Ciśnienie pompowania opon musi odpowiadać ciśnieniu zalecanemu przez producenta pojazdu.

4.11. Należy właściwie dobierać i montować przedłużki zaworów, które są nieodzowne przy pomiarach ciśnienia opon bliźniaczych. Zawory trzeba wyposażyć w nakrętki, które ochronią zawór, zapewniając doskonałe jego uszczelnienie.

4.12. Aby określić poprawność ciśnienia pompowania, podczas eksploatacji pojazdu należy okresowo kontrolować równomierność zużycia bieżnika w strefie środkowej i bocznych.

Zwiększone zużycie bieżnika w strefie środkowej świadczy o nadmiernym ciśnieniu pompowania, zwiększone zużycie w strefach zewnętrznych – o niedostatecznym ciśnieniu. Użytkowanie opony w warunkach przeciążenia i zbyt niskiego ciśnienia pompowania, w wyniku wielokrotnych ugięć i podwyższonej temperatury opony, może z upływem czasu prowadzić do zmęczenia materiału osnowy, rozdzielenia się warstw osnowy na bokach opony i osłabienia ich wytrzymałości. W wyniku tego opona jest dużo bardziej podatna na pęknięcia.

5. Obręcze

5.1. Stan obręczy powinien być systematycznie sprawdzany. Każda pęknięta obręcz powinna zostać natychmiast wymieniona.

5.2. Nigdy nie należy dokonywać napraw obręczy polegających na ich spawaniu.

5.3. Wykonywanie jakichkolwiek prac spawalniczych w obrębie podwozia samochodu dozwolone jest dopiero po zdemontowaniu koła i usunięciu go na bezpieczną odległość (poza zasięg wpływu iskier i promieniowania).

6. Eksploatacja opon

6.1. Aby zapobiec przyspieszonemu zużyciu opon zaleca się unikać:

• gwałtownego przyspieszania, a zwłaszcza ruszania z miejsca,

• jeśli to możliwe, ostrego hamowania, a także

• pokonywania zakrętów z nadmiernymi prędkościami, powodującymi występowanie dużych poślizgów.

6.2. Jazda z dużymi prędkościami powoduje przyspieszone zużycie gumy czoła bieżnika i obniżenie odporności opony na uszkodzenia.

6.3. Nie wolno dopuszczać do przeciążania opon. Przeciążenie opon może wynikać nie tylko z nadmiernego obciążenia pojazdu, ale także z:

• nierównomiernego rozłożenia ładunku,

• jazdy po drogach o złej nawierzchni, czy też

• niedostosowania ciśnienia pompowania opon do ich obciążenia.

6.4. Należy pamiętać, że:

• smar wydostający się z piast kół lub też płyn wyciekający z układu hamulcowego, w przypadku długotrwałego kontaktu z powierzchnią opony powoduje jej pęcznienie i prowadzi do trwałego uszkodzenia,

• kontrola równomierności zużywania się bieżnika pozwala wnioskować także o stanie technicznym pojazdu oraz ujawnia występowanie ewentualnych niesprawności w zawieszeniu pojazdu, układzie kierowniczym i hamulcowym,

• przy nadmiernej zbieżności kół zwiększone zużycie opony powstaje głównie na zewnętrznej stronie jej bieżnika,

• przy nadmiernej rozbieżności kół powiększone zużycie występuje przede wszystkim na stronie wewnętrznej opony,

• przyczyną ściągania bocznego pojazdu podczas hamowania może być zarówno nierównomierność działania układu hamulcowego, jak też i różna przyczepność opon (w przypadku stosowania różnych opon na jednej osi lub też opon o różnym stopniu zużycia),

• ściąganie boczne podczas jazdy może być wywołane również nieprawidłowym ustawieniem geometrii zawieszenia, bądź też różnym oporem toczenia poszczególnych opon, aby jednoznacznie określić przyczynę tego zjawiska należy zamienić opony stronami – jeśli ściąganie boczne zmieni kierunek, świadczy to o nieprawidłowym doborze opon bądź ich uszkodzeniu (konieczna jest wymiana opon).

7. Okresowa kontrola, konserwacja, naprawa opon

7.1. Aby zapewnić poprawność użytkowania opon niezbędna jest częsta kontrola ich stanu technicznego, ze szczególnym uwzględnieniem:

• równomierności zużywania się bieżnika oraz

• ciśnienia pompowania.

Dodatkowo należy sprawdzać wyważenie koła oraz określić bicie opony i obręczy.

7.2. Należy regularnie kontrolować stan obręczy i zawieszenia pojazdu.

7.3. Kierowca samochodu ma obowiązek regularnie:

• sprawdzać stan ciśnienia w oponach,

• kontrolować zużycie i ogólny stan opon (bieżnik, boki) oraz stan obręczy.

Ww. czynności kontrolne kierowca powinien przeprowadzać szczególnie przed wyjazdem w trasę.

7.4. Minimum raz w miesiącu należy kontrolować ciśnienie w oponach (w tym również w kole zapasowym) i wyrównać ciśnienia, jeśli nie są zgodne z zalecanym ciśnieniem użytkowania.

7.5. Ciśnienie w oponach należy sprawdzać:

• na zimnej oponie (po upłynięciu co najmniej 2 godzin od zatrzymania, chyba że przejechano mniej niż 3 km przy małej prędkości) lub

• przy rozgrzanej oponie, z tym że w takim przypadku należy dodać do zalecanego ciśnienia 0,3 bara.

7.6. Zbyt niskie ciśnienie powoduje nadmierne nagrzewanie się opony i może doprowadzić do:

• nieodwracalnych uszkodzeń jej elementów wewnętrznych,

• zniszczenia opony lub

• gwałtownego ujścia powietrza.

7.7. Pompowanie opon azotem nie zwalnia z obowiązku częstego sprawdzania ciśnienia w oponach.

7.8. W przypadku niepokojącej utraty ciśnienia w oponie należy sprawdzić jej stan zewnętrzny i wewnętrzny oraz stan obręczy i zaworu.

7.9. Na bieżąco należy kontrolować zużycie opon (wymiana na nową, jeśli zużycie osiągnęło dopuszczalny poziom), a w przypadku wystąpienia nietypowego zu­życia lub różnicy w zużyciu opon na tej samej osi – skonsultować się ze specjalistą w zakresie opon.

7.10. Wszelkie przebicia, nacięcia, widoczne deformacje powinny zostać szczegółowo zbadane przez specjalistę w zakresie opon. Nie wolno używać uszkodzonych opon lub opon, które były użytkowane bez ciśnienia, bez konsultacji ze specjalistą w zakresie opon.

Wybrzuszenia występujące na boku opony mogą być spowodowane, np.:

• najechaniem z dużą prędkością na krawężnik lub

• wjechaniem w wyrwę w nawierzchni

i uszkodzeniem przez to osnowy opony. W skrajnych przypadkach może dojść do uszkodzenia opasania i zwichrowania całej opony.

7.11. Należy bezwzględnie usuwać tkwiące w bieżniku różnego rodzaju gwoździe, śruby, itp. elementy. Podobnie trzeba wyjmować kamienie zakleszczone pomiędzy oponami bliźniaczymi.

W miejscu uszkodzenia do warstw osnowy i opasania może dostać się woda wywołując korozję i rozwarstwienia. Dlatego ewentualną naprawę należy wykonać poprawnie i starannie tak, aby do tego nie dopuścić.

7.12. Jakiekolwiek niepokojące zjawiska, takie jak wibracja, hałas, ściąganie na boki powinny zostać niezwłocznie sprawdzone przez użytkownika oraz przez specjalistę w zakresie opon.

7.13. Jeśli opona nosi wyraźne oznaki starzeniowe lub zmęczeniowe (np. liczne drobne spękania) należy koniecznie zlecić jej zbadanie przez specjalistę w zakresie opon, nawet jeśli opona była mało użytkowana lub zupełnie nie była jeszcze używana.

7.14. W przypadku występowania zwiększonych drgań i wzrostu hałasu podczas jazdy należy sprawdzić wyważenie i bicie opon. Parametry te nie mogą przekraczać wartości dopuszczalnych dla danych średnic kół.

8. Wymiana ogumienia

8.1. Wymieniane ogumienie powinno być dostosowane do warunków użytkowania pojazdu oraz jego maksymalnych parametrów, zwłaszcza obciążenia i prędkości.

8.2. Należy zadbać o to, aby głębokość rzeźby bieżnika była zgodna z obowiązującym prawem europejskim, które zabrania montażu różnych typów opon na jednej osi.

Typ opony oznacza:

• producenta opony,

• rozmiar,

• kategorię zastosowania (droga, dojazdy na placu budowy, śnieg, itp.),

• strukturę opony (radialna lub nie),

• indeks nośności i symbol prędkości.

Zgodnie z przepisami Unii Europejskiej wszystkie opony samochodowe powinny mieć tzw. „Opis serwisowy” umieszczony w pobliżu oznaczenia rozmiaru opony. Powinien on obejmować kod wskazujący wartości graniczne dotyczące nośności i prędkości oraz w przypadku opon pojedynczych i podwójnych, także indeksy nośności i prędkości (indeksy umieszczone są na obydwu ścianach bocznych opony), np. 102/100R (np. opony dostawcze), gdzie pierwsza liczba oznacza obciążenie eksploatacyjne dla opon pojedynczych, druga natomiast – obciążenie eksploatacyjne dla opon bliźniaczych.

Indeks prędkości opon określa z jaką maksymalną prędkością może się poruszać pojazd wyposażony w takie opony. Jeśli indeks prędkości nie jest wyższy niż H (do 210 km/h) – pod uwagę jest brane maksymalne obciążenie opony zgodnie z jej indeksem nośności. Przy indeksach wyższych niż H (210 km/h), zakłada się proporcjonalnie mniejsze dopuszczalne obciążenie wraz ze wzrostem prędkości. Indeksy prędkości znakowane na oponach podano w poniższej tabeli.

Tabela indeksów prędkości

Indeks prędkości	Prędkość w km/h	Indeks prędkości	Prędkość w km/h	Indeks prędkości	Prędkość w km/h
A1	do 5	D	do 65	Q	do 160
A2	do 10	E	do 70	R	do 170
A3	do 15	F	do 80	S	do 180
A4	do 20	G	do 90	T	do 190
A5	do 25	J	do 100	H	do 210
A6	do 30	K	do 110	V	do 240
A7	do 35	L	do 120	W	do 270
A8	do 40	M	do 130	Y	do 300
B	do 50	N	do 140	VR	powyżej 210
C	do 60	P	do 150	ZR	powyżej 240

Indeks nośności opony wskazuje maksymalne obciążenie w kilogramach, jakie może być przeniesione przez oponę, przy określonej odpowiednim symbolem prędkości i ciśnieniu powietrza.

Tabela indeksów nośności

Indeks nośności	Nośność w kg/oponę	Indeks nośności	Nośność w kg/oponę	Indeks nośności	Nośność w kg/oponę	Indeks nośności	Nośność w kg/oponę
50	190	78	425	106	950	134	2120
51	195	79	437	107	975	135	2180
52	200	80	450	108	1000	136	2240
53	206	81	462	109	1030	137	2300
54	212	82	475	110	1060	138	2360
55	218	83	487	111	1090	139	2430
56	224	84	500	112	1120	140	2500
57	230	85	515	113	1150	141	2575
58	236	86	530	114	1180	142	2650
59	243	87	545	115	1215	143	2725
60	250	88	560	116	1250	144	2800
61	257	89	580	117	1285	145	2900
62	265	90	600	118	1320	146	3000
63	272	91	615	119	1360	147	3075
64	280	92	630	120	1400	148	3159
65	290	93	650	121	1450	149	3250
66	300	94	670	122	1500	150	3350
67	307	95	690	123	1550	151	3450
68	315	96	710	124	1600	152	3550
69	325	97	730	125	1650	153	3650
70	335	98	750	126	1700	154	3750
71	345	99	775	127	1750	155	3875
72	355	100	800	128	1800	156	4000
73	365	101	825	129	1850	157	4125
74	375	102	850	130	1900	158	4250
75	387	103	875	131	1950	159	4375
76	400	104	900	132	2000	160	4500
77	412	105	925	133	2060	161	4625

W przypadku opon nie zawierających oznaczeń nośności (np. klasy ZR), należy zasięgnąć porady u producenta.

Rozmiar opony jest oznakowany, np. tak – 205/55R16, co oznacza, że mamy do czynienia z oponą o:

• szerokości bieżnika 205 mm,

• stosunku wysokości opony do szerokości jej bieżnika 55%,

• średnicy 16 cali.

9. Awarie – ubytki ciśnienia w ogumieniu

9.1. W przypadku całkowitej utraty ciśnienia powietrza w oponie, należy zatrzymać pojazd najszybciej, jak to tylko jest możliwe i w bezpiecznym miejscu wymienić oponę.

9.2. Każda pęknięta opona powinna zostać natychmiast wymieniona.

9.3. W sytuacji stwierdzenia małego ubytku powietrza w oponie można dokonywać jej pompowania, w miejscach do tego celu przeznaczonych, przestrzegając następujących zasad bezpieczeństwa:

• przed przystąpieniem do dopompowywania operator powinien zacisnąć końcówkę węża kompresora na wentylu koła, a następnie

• operator ustala na kompresorze maksymalne ciśnienie i podaje to ciśnienie do węża,

• podczas podawania ciśnienia operator (oraz żadna inna osoba, np. kierowca) nie może znajdować się w strefie ewentualnego rażenia w przypadku rozerwania opony (wystrzału) lub wyskoczenia pierścienia,

• podczas pompowania koła operator powinien znajdować się na linii przedłużenia bieżnika, w odległości ok. 3 metrów od pompowanego koła.

9.4. W przypadku pompowania koła bez klatki bezpieczeństwa (koła nie zdemontowanego z osi pojazdu) pompowanie musi przebiegać w dwóch opisanych poniżej etapach:

• etap 1:

• wstępne pompowanie koła do ciśnienia 1,5 bara,

• kontrola stanu opony.

W przypadku stwierdzenia widocznych wad profilu opony (np. pęcherze, wgłębienia), oponę należy zdemontować, w celu ustalenia przyczyny wystąpienia takiej wady.

• etap 2 – końcowe napompowanie koła do wartości ciśnienia prawidłowego.

9.5. Pompowanie koła jest bardzo niebezpieczne i trzeba przeprowadzać je bardzo starannie. Należy przy tym ściśle stosować się do podanych wskazówek.

Nie wolno lekceważyć zasad bezpieczeństwa, ponieważ może dojść do bardzo poważnych urazów (ze śmiercią poszkodowanego włącznie) w przypadku rozerwania opony.

9.6. W żadnym przypadku nie wolno przekraczać podanego przez producenta ciśnienia maksymalnego.

Ogranicznik ciśnienia w urządzeniu do pompowania nie chroni przed eksplozją opony.

9.7. W celu uniknięcia ryzyka odniesienia obrażeń podczas nagłego ujścia powietrza z opony – ręce i twarz należy trzymać możliwie daleko od pompowanego koła.

9.8. Podczas pompowanie pistoletem do pompowania opon należy:

• podłączyć końcówkę pistoletu do zaworu opony,

• oponę pompować krótkimi dawkami sprężonego powietrza, sprawdzając przy tym stale ciśnienie na manometrze,

• pompować do osiągnięcia ciśnienia zalecanego przez producenta.

Końcówka pistoletu powinna być na tyle długa, aby zachować zasadę przebywania operatora pompującego koło w płaszczyźnie koła (na przedłużeniu bieżnika, czyli z tyłu lub z przodu pojazdu) w odległości minimum 3 m od koła. Wskazane byłoby, aby po zakończeniu pompowania nie podchodzić natychmiast do koła w celu odłączenia końcówki pistoletu, tylko chwilę odczekać (np. ok. minuty).

9.9. W sytuacji stwierdzania dużego ubytku powietrza w oponie, należy udać się do najbliższego punktu wulkanizacyjnego celem ściągnięcia opony i sprawdzenia jej pod względem technicznym. Następnie należy wymienić oponę.

9.10. Naprawy opon powinny być zlecone fachowcowi, który ponosi całkowitą odpowiedzialność za ich poprawne i bezpieczne wykonanie.

9.11. Niedopuszczalne jest pompowanie kół luzem bez użycia klatek, gdyż przy rozerwaniu opony może dojść do odrzucenia koła w górę lub na boki i uderzenia nim.

9.12. Podczas pompowania:

• opona powinna być ustawiona w pozycji pionowej;

• operator musi stosować środki ochrony indywidualnej:

• okulary ochronne,

• słuchawki redukujące hałas.

10. Wymagania końcowe

10.1. Przepisy niniejszej procedury powinny być dostępne do wglądu dla każdego pracownika.

10.2. Dokładne zapoznanie się z treścią niniejszej instrukcji pracownicy potwierdzają własnoręcznym podpisem.

11. Podstawa prawna

Niniejszą procedurę postępowania opracowano na podstawie:

• ustawy z 20.6.1997 r. – Prawo o ruchu drogowym (tj. Dz.U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908, ze zm.),

• rozporządzenia Ministra Infrastruktury z 31.12.2002 r. w sprawie warunków technicznych pojazdów oraz zakresu ich niezbędnego wyposażenia (Dz.U. z 2003 r. Nr 32, poz. 262, ze zm.),

• rozporządzenia Ministra Infrastruktury z 12.3.2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy w komunikacji miejskiej oraz autobusowej komunikacji międzymiastowej (Dz.U. Nr 37, poz. 341, ze zm.).