ŚWIĘTY AUGUSTYN (356 - 430)

Urodził się w północnej Afryce w mieście Tagosa. Jego matka była chrześcijanką, ojciec natomiast poganinem, przekonanym że gruntowne wykształcenie zapewni jego synowi dostatnie życie i szacunek. Augustyn uczył się więc retoryki, by następnie samemu nauczać jej w Kartaginie, Rzymie i Mediolanie. Swobodna atmosfera Kartaginy, nasiąknięta kultami religii wschodnich, sprawiła, że całkowicie rozstał się z wzorami chrześcijańskimi. Po pierwszym roku nauki umarł jego ojciec a matka Monika przejęła po nim ciężar starań o dokończenie kształcenia syna. W tym samym czasie Augustyn postanawia związać się z kobietą, która zostaje jego konkubiną przez następne 15 lat. Niedługo potem rodzi mu się syn Adeodat. W 373 roku w wieku 19 lat Augustyn doznaje głębokiej życiowej przemiany. Przeżywa swoje pierwsze religijne nawrócenie. W czasie studiów natrafia na zaginione już teraz dzieło Cycerona Hortensius. To ono zainspirowało go do zgłębiania filozofii. „(...)Przed mymi oczami zmarniały nagle wszystkie ambicje światowe. Niewiarygodnym wprost żarem serca zacząłem tęsknic do nieśmiertelności, jaką daje mądrość (...) To właśnie ona zmieniła uczucia moje i ku Tobie, Panie, zwróciła moje modlitwy, i nowe, odmienne wzbudziła we mnie życzenia i Pragnienia „. Cyceron skłonił Augusta do poszukiwania mądrości, ten natomiast zwrócił się ku biblii, aby tam ją znaleźć. Doznał wielkiego rozczarowania. Wzburzyła go forma języka, jakim była napisana funkcjonująca ówcześnie w Afryce łacińska Biblia (język potoczny, gwarowy).

W krótce Augustyn stał się wyznawcą manicheizmu. Manichejczycy głosili, że Bóg jest stwórcą jedynie tego co duchowe. Materia według nich ściśle związana z tym, co złe i grzeszne, stworzona została przez inną istotę - demiurga.

Z czasem coraz więcej wątpliwości, zarówno wobec filozofii greckiej jak i doktryny manichejskiej, rodziło się w krytycznym umyśle Augustyna.

Przełom o jakim pisze w swych "Wyznaniach", dokonał się w 386 r. między innymi za sprawą kazań biskupa Ambrożego. Ochrzczony w 387r. Augustyn powrócił do Afryki, gdzie spełniał posługę kapłańską, od 395r. jako biskup Hippony. sprawnie administrujący swoją diecezję, gdy zachodziła potrzeba, bronił nauki kościoła, zwalczał herezję, polemizując z tezami manichejczyków, których naukę poznał w młodości.

Augustyn twierdził, że celem naszego życia jest szczęście, a filozofia ma się przyczynić do jego osiągnięcia. Szczęście owo może dać tylko Bóg. Aby je osiagnąć niezbędne jest poznanie, które ograniczał do Boga i własnej duszy. Niechętnie odnosił się do badań przyrody, uznając je za interesujące lecz próżne.

Bóg jest w filozofii Augustyna bytem górującym nad stworzonym przez niego światem. Wszystko co poza nim, mogło by nie istnieć, On jest przyczyną istnienia wszystkiego. Bóg jest też najwyższym dobrem, wszelkie inne dobro jest nim tylko przez Boga.

Augustyn modyfikuje i rozwija tezę cenionego przez niego Platona o wyższości duszy nad ciałem. Przymiotami nie mającej w sobie nic materialnego duszy, są myśl, wola i pamięć. To dusza, a nie ciało, ma zdolność poznawania Boga, którego oczyma widziec nie możemy.

I jeszcze jedna niezmiernie ważna teza św. Augustyna. Zasadniczą postacią życia duchowego jest nie rozum, lecz wola. Wyższość nad tym co bierne, ma bowiem to co czynne. Rozum jest bierny,a wola czynna. Natura człowieka przejawia się więc nie w tym, co wiemy,lecz w tym czego chcemy. Augustyn twierdzi że dobro trzeba kochać.

Iluminacja

wg. św. Augustyna jest to nadprzyrodzone swiatło udzielone człowiekowi przez Boga dzięki któremu można poznać prawdy wieczne(oświecenie). Teoria poznania Augustyna powstała na bazie klasycznego platonizmu. Augustyn przyjmował całkowitą nieistotność poznania zmysłowego i możliwość bezpośredniego poznania świata idei (i oczywiście Boga), odrzucał jednak pogląd, że można tego dokonać na drodze czysto rozumowej. Studia teoretyczno-filozoficzne mogą przygotowywać człowieka do tego kontaktu, a pobożne życie emocjonalnie go na niego otworzyć, jednak to Bóg w ostatecznej instancji decyduje, czy do niego dojdzie, czy nie. Aktu tego nie można sobie zapewnić dobrymi uczynkami, gdyż zawsze są one znikome w obliczu nieskończoności Boga. Akt ten NIE jest aktem łaski, ponieważ łaska prowadzi do zbawienia, a iluminacja do poznania otaczającego świata i nie ma nic wspólnego z wiarą.

Nauka o łasce

Wśród ludzi są tacy, którzy dostąpili łaski od Boga oraz tacy, których nie objęło działanie bożej łaski. Augustyn stwierdza, że w rzeczywistości żaden człowiek na nią nie zasłużył, jest ona darem. Ludzie, którzy dostąpili łaski i żyją w wierze, są dobrzy osiągną zbawienie; ludzie źli zostaną potępieni.

Filozofia Augustyna była cała oparta na wierze w Boga, jedynym doskonałym oraz absolutnym bycie, wobec którego świat doczesny przestaje mieć znaczenie. Bóg jest źródłem, dawcą życia, łaski, umożliwiającym człowiekowi poznanie. Tylko dzięki Niemu człowiek może poznać prawdę, poprzez dostąpienie oświecenia. Jedynie dzięki bożej łasce może on czynić dobrze oraz osiągnąć zbawienie i życie wieczne. Cała przyroda kierowana jest przez siły nadprzyrodzone, czyli bożą Opatrzność. Bóg to nie tylko pierwsza przyczyna świata, ale także jego kierownik i sędzia. Nauka Augustyna zakładała, że człowiek jest rozdarty pomiędzy dobrem, a złem, na drabinie bytów umieszczony jest między aniołami a zwierzętami. Pomimo tego rozdarcia może osiągnąć szczęście, ale tylko wtedy, gdy otworzy się na działanie bożej łaski i złoży swe życie w Bogu. Człowiek, poprzez ascezę, medytację i refleksję musi dążyć do poznania Boga i własnej duszy.

Teoria Boga

Bóg jest odwiecznym niematerialnym światłem, czyli tym, który oświeca ludzki umysł w jego procesie poznawczym, ale nie jest bezpośrednim przedmiotem poznania.

Augustyn uważał także, że Bóg kieruje światem aż do najdrobniejszych szczegółów. Wszystko zależy od Boga (np. czas trwania wojen i to że w ogóle wybuchają).

Paradoks Św. Augustyna dotyczący czasu

Augustyn twierdził, że czasu nie można zmierzyć. A chcąc potwierdzić swoją teorię podał 3 argumenty:

1. Czas przeszły przestaje istnieć z chwilą gdy staje się przeszłością.

2. Czas przyszły nie istnieje, gdyż jeszcze nie nadszedł.

3. Czas teraźniejszy zmienia się w przeszły gdy tylko zaistnieje.

Poglądy Augustyna na Boga, duszę, możliwości ludzkiego poznania, składają się na światopogląd typowo teocentryczny*, który zapanował w kulturze europejskiej na dziesięć kolejnych stuleci.

*Teocentryzm (z gr. Θεός, theos – bóg i z łac. centrum – środek) – pogląd uznający boga/bogów za przyczynę i cel istnienia wszystkich bytów. Bóg (bogowie) uważany jest za byt zewnętrzny wobec wszechświata, działający stale, wzywający do życia duchowego w łączności ze swoją osobą i reagujący na aktywność ludzi.