Spuścizna filozoficzna Heraklita z Efezu
Heraklit z Efezu był pochodzącym ze znakomitego rodu przedstawicielem jońskich filozofów przyrody żyjącym na przełomie VI i V w. p.n.e. Nazywany był on Ciemnym, a to z racji tego, że poglądy swoje wykładał często w postaci aforyzmów i nie do końca jasnych sentencji, podobno dlatego, by plebs, którym gardził, nie zajmował się przemyśleniami o charakterze filozoficznym.
Około 490 r. p.n.e. napisał prozaiczne dzieło filozoficzne znane później pod tytułem O naturze. Z rozprawy tej do czasów dzisiejszych zachowało się około 130 fragmentów. Dzieło to składało się z trzech traktatów: kosmologicznego, politycznego i teologicznego.
Ów myśliciel grecki głosił, że prawdę poznaje się przez wniknięcie w samego siebie, ponieważ dusza człowieka jest częścią kosmosu. Odrzucając statyczne pojęcie świata, stworzył teorię powszechnej zmienności nazywaną wariabilizmem.
Heraklit z Efezu twierdził, że podstawą wszystkich rzeczy są przeciwieństwa, które walczą ze sobą, ale jednocześnie się uzupełniają. Uważał, że świat nie jest dziełem bogów, ale ciągle realizującą się siłą światotwórczą. Siłę tę nazwał ogniem, myśląc prawdopodobnie o nim jako symbolu ruchu i zmiany. Doszedł on do wniosku, że wszystkie elementy świata nieustannie krążą i wychodząc z ognia, wracają do niego. Filozof ten mówił przy tym o możliwej drodze w dół i drodze do góry; przemiana w dół zachodzi w cyklu: ogień-powietrze-woda-ziemia, przemiana w górę zaś w cyklu: ziemia-woda-powietrze-ogień. Myśliciel twierdził, że wszystkie rzeczy związane są z wymianą na ogień, czyli cyklicznym odnawianiem się świata oraz powtarzaniem się historii.
Heraklitowi zawdzięczamy przekonanie o zmienności rzeczy. Aby przybliżyć swoje poglądy, często uczony ten odwoływał się do przykładu wody w rzece, która nigdy nie jest taka sama. Nie ma rzeczy o stałych własnościach, gdyż nie ma bytu, jest tylko stawanie się. Chociaż czasem wydaje nam się, że rzeczy trwają, to jednak ich trwanie jest pozorne.
W czasach współczesnych poglądy Heraklita z Efezu przetrwały w postaci krótkiej sentencji: Wszystko płynie. Często przytacza się też jego inne słowa: Nie można dwa razy wejść do tej samej rzeki.
Przekonanie o zmienności i ciągłości zjawisk doprowadziło tego myśliciela do relatywizmu. Obserwował, że wszystko jest względne i nic nie ma własności stałych i bezwzględnych, np. młodość-starość, życie-śmierć. Heraklitowy ogień nie był również składnikiem stałym, ale fazą wiecznej przemiany. Przekonanie o względności rzeczy doprowadziło go krytycznego zapatrywania się na poznanie zmysłowe; zwłaszcza negował możliwości wzroku i słuchu.
Ten starożytny grecki filozof twierdził, że człowiekiem rządzi będący kosmiczną siłą rozum, podobnie jak rządzi on całym wszechświatem. Jakkolwiek w świecie panuje rozłam i spór, wojna jest ojcem i królem wszechrzeczy, ale rozum rządzący światem sprawia, że rozbieżności te wzajemnie uzupełniają się i powstaje z nich harmonijny porządek świata. Dzieje się tak mimo tego, że na świecie bardziej widoczne są dysharmonie, zaś ukryta harmonia nie jest łatwa do dostrzeżenia dla każdego, zwłaszcza dla przeciętnego człowieka, który na co dzień nie zajmuje się dociekaniami o charakterze filozoficznym.
Heraklit uprawiał swoisty kult jednostki, uważając, że jeden wybitny człowiek wart jest tyle, co dziesięć tysięcy przeciętnych osób.
Własne przemyślenia filozoficzne poddawał również krytyce, co bardzo wyróżniało go spośród poprzedzających go jońskich filozofów przyrody.
Agata Ignatowicz nr. albumu 3584