R O M A N T Y Z M

1. Ramy czasowe

EUROPA

Początek: koniec XVIII w.

Koniec: 1848 r. - Wiosna Ludów

POLSKA

Początek: 1822 r. - wydanie przez Mickiewicza “Ballad i romansów”

Koniec: 1864 r.

2. PRZEJAWY ROMANTYZMU W LITERATURZE OBCEJ

   1. FILOZOFIA EPOKI

Za twórców tej filozofii uważanie byli niemieccy filozofowie: Hegel, Schlegel, Scheling. W procesie poznawania świata należy kierować się intuicją, przeczuciami i wyobraźnią. Rozum może być zawodny. Świat składa się z materii i ducha. Ważniejszy jest duch. Spirytualizm mówił o duchowej postawie świata. Poezja i umiejętność jej tworzenia to boskość w ciele człowieka.

1. Irracjonalizm

Artysta dociera do Boga poprzez sztukę opierającą się na intuicji i uczuciu.

2. Mistycyzm

Wiara w istnienie świata pozazmysłowego i łączenie się z nim.

2. ROMANTYZM W NIEMCZECH

   1. Goethe - “Król olszyn”

      1. Treść

Jest to ballada romantyczna. Posiada fabułę. Ojciec i syn wracają nocą, wśród zamieci przez las. Syn jest umierający. Nawiązuje się dialog pomiędzy ojcem a synem. Syn mówi, że widzi króla olszyn. Widzi też jego córki. Postrzega je jako realne postacie. Ojciec mówi, że nie są to realne osoby. Próbuje wytłumaczyć synowi jego wyobrażenia. Król olszyn grozi chłopcu, że weźmie go siłą jeśli nie przyjdzie dobrowolnie. Chłopiec nie chce jednak rozstać się z ojcem. Syn jednak umiera. Są tu dwa światy: ojca - realny, racjonalny; syna - nierealny, chłopiec nie postrzega drzew, szumu wiatru i szelestu liści, widzi króla olszyn, to co postrzega syn jest niedostępne dla ojca. Autor chciał wpłynąć na emocje czytelnika. Mogą tu być dwie interpretacje finału. Światy realny i fantastyczny są równoprawne. Oba światy kontaktują się poprzez osoby należące do tych światów.

2. Cechy romantyczne

• istnienie dwóch światów (irracjonalny i racjonalny)

• mistycyzm

• świat mistyczny i rzeczywisty przenikają się nawzajem

• ukazane są ludzkie uczucia na tle przyrody (echo sentymentalizmu) (miłość ojcowska, strach, przerażenie, podekscytowanie, ból)

• operowanie nastrojem; tworzenie nastroju grozy i tajemniczości; natura kształtuje nastrój

• ludowość (elementy fantastyczne są przekazywane wśród ludu)

2. J.W.Goethe - “Faust”

   1. Treść i problematyka

Jest to dramat, ale nietypowy w porównaniu ze wcześniejszymi. Nie ma regularności. Utwór nawiązuje do postaci pewnego alchemika, którego celem jest stworzenie złota. Utwór jest jednak o czymś innym. Faust chce rozszyfrować zagadkę życia. Chce zdemaskować człowieka i jego sens życia. Cecha charakterystyczna bohatera to aktywność. Chce wszystkiego sam doświadczyć. Zawiera pakt z diabłem. Faust zyskuje młodość i możliwość poruszania się w czasie i przestrzeni. Faust uważa, że nauka nic nie daje. Odrzuca wiedzę książkową, racjonalną, teoretyczną. Ma świadomość, że człowiek sam nie może poznać świata. Świat pozaziemski może pomóc w poznaniu świata ziemskiego. Całe życie dąży do poznania pewnych racji. Jest zafascynowany tym co go otacza i tym co się przed nim odkrywa. Jego tragizm polega na tym, że ucząc się całe życie nie uzmysłowił sobie, że nic nie wie. Boli go to, że musiał korzystać z pomocy diabła w celu poznania świata. Czuje się nic nie warty. Człowiek musi wybierać. Jest do tego zmuszony. Ludzka natura nakazuje człowiekowi zdobywanie wiedzy, ale nie daje mu do tego żadnych narzędzi.

2. Nowe motywy romantyczne

1. dwa światy: racjonalny i irracjonalny

1. nie interesowanie się nauką książkową

1. zainteresowanie przyrodą

1. brak prawdopodobieństwa

1. przedstawianie uczuć

1. tragizm

1. człowiek jest zagubiony w świecie i jest marionetką w rękach potężnych sił natury; zawodzą go własne zmysły

3. Werteryzm

   1. Treść i problematyka

Utwór ten ma cechy powieści epistolarnej. Składa się z listów jednej osoby. Narracja w pierwszej osobie. Każdy list jest oznaczony datą. Świat jest przedstawiony z punktu widzenia autora listów. W drugiej części jest fragment napisany w trzeciej osobie. Nacisk położony jest na prezentację uczuć bohatera. Jest to historia uczucia i portret psychologiczny bohatera, który w tamtej epoce był uważany za wyraziciela emocji i uczuć tamtego pokolenia. Werter przyjeżdża do małego miasteczka, aby załatwić sprawy spadkowe matki. Na początku mieszka samotnie. Nie cierpi jednak z tego powodu. Snuje refleksje dotyczące własnego życia. Poświęca się lekturze dzieł Homera. Werter próbuje zbliżyć się do ludzi z niższych klas społecznych. Odkrywa, że oni nie są gorsi. Podoba mu się ich szczerość, naturalność, prostota życia, bliskość obcowania z naturą, spontaniczność, brak zakłamania. Werter wręcz idealizuje tych ludzi. Jest to pogląd typowo sentymentalny. Werter jest szczególnie wrażliwy na piękno. Zafascynował go widok chłopca trzymającego swojego brata umożliwiając matce swobodną pracę. Wyciszyło go to. Zachwyca go natura i naturalność. Werter poznał Lottę. Od razu zafascynował się jej pięknem. Ostrzegano go by się w niej nie zakochał, bo jest ona już zaręczona. Werter czuje się jednak z nią szczęśliwy. Kocha ją ale wie, że nie może być jego. Nastrój Wertera ulega błyskawicznym zmianom. Otrzymuje propozycję pracy w poselstwie i wyjeżdża. Ma nadzieję, że w pracy zmniejszy się jego ból. Tęskni jednak jeszcze bardziej. Miażdży to jego osobowość. Jest opętany miłością, nie może jednak z miłości do Lotty i pragnienia jej szczęścia zniszczyć jej życia z Albertem. Przeżywa depresję. Werter prosi o dymisję. Spotyka się z Lottą. Zaczynają wspólnie czytać Ojsona i całować się. Lotta zrozumiała, że też kocha Wertera. Werter nie potrafiłby jednak już żyć z Lottą. Pożycza pistolet od Alberta i popełnia samobójstwo.

2. Tragizm Wertera

Tragizm Wertera polega na nieszczęśliwej miłości, jego wybujałej uczuciowości i wrażliwości. Żeby być szczęśliwie zakochany musiałby unieszczęśliwić inna osobę. Werter czuł się inny od wszystkich. Nie mógł pogodzić się z rzeczywistością. Był w niej zagubiony. Jego uczucia dominowały nad racjonalnym postępowaniem.

3. Cechy postawy życiowej - werteryzmu

• sentymentalizm

(wyraża się w kulcie natury i egzaltacji; wywyższanie, stan zachwytu spowodowany uczuciami, ożywienie, uzewnętrznianie własnych uczuć i namiętności)

• przesada, wybujała uczuciowość

• spoglądanie na otaczający świat poprzez pryzmat marzeń, poezji, sztuki, jego idealizacja

• wieczne niepogodzenie się ze światem, niemożność znalezienia sobie miejsca na nim

• wyobcowanie z ludzkiej społeczności

• odczuwanie bólu świata (choroba wieku)

3. CHARAKTERYSTYKA ROMANTYZMU FRANCUSKIEGO

   1. Rousseau

Jego hasła znalazły swój wyraz w “Nowej Heloizie”.

Powieść epistolarna. Temat:

• miłość dwojga kochanków

• listy pełne wyznań

• on starszy mężczyzna

• nie mogą się kochać gdyż ona jest bogatsza, dużo młodsza

• nieszczęśliwa miłość

• utwór nawiązuje do sentymentalizmu

• czułość

1. Elementy sentymentalne

1. jest dużo o przyrodzie

1. utwór o uczuciach

1. wykrzykniki, które świadczą o emocjach

1. wyolbrzymiona uczuciowość

2. Germaine de Staël

Teoretyk epoki romantyzmu. Zafascynowana tym co tajemnicze. Literaturę dzieliła ze względu na położenie geograficzne. Wykreowały się dwie postawy:

1. aktywna, chętna do radykalnych zmian, energiczna

1. bierna, pesymistyczna, charakteryzująca się ucieczką od rzeczywistości

3. Rene Chateaubriand

Napisał powieść poetycką “Rene”. Od postawy głównego bohatera powstał nurt - reneizm.

4. Wiktor Hugo

Był on dramaturgiem. Napisał “Cronuwell”, ze wstępem, w którym zaprezentował artystyczną deklarację romantyzmu.

Żądał w niej:

• aby dramat romantyczny powinien sięgać do dramatów historycznych

• zburzenia zasady trzech jedności

• mieszania się scen tragicznych i szczęśliwych

• nadawania cech realizmu (poprzez zgodność z epoką)

• posługiwania się zróżnicowanym językiem, który wskazywałby na pochodzenie i siłę emocji bohatera

• może być wprowadzona mowa potoczna

5. Aleksander Dumas

Tworzył powieści awanturnicze. Fabuła była fikcją. Nagromadzenie przygód i perypetii, z których wydaje się, że nie ma wyjścia. Zakończenie zawsze jest szczęśliwe. Obecny jest wątek romansowy.

6. Alfred de Mussel

Napisał utwór “Spowiedź dziecięcia wieku”.

4. ROMANTYZM W ANGLII

   1. Byronizm

Nurt ten rozwinął się w latach 1812 - 1830. Człowiek, który wyznawał byronizm był zazwyczaj skłócony ze światem i innymi ludźmi.
Cechy byronizmu:

• nienawiść do świata ucisku

• nakaz bezkompromisowej walki ze wszystkim co ogranicza swobodę

2. Cechy bohatera byronicznego

• człowiek dumny i wyniosły

• człowiek wyobcowany z otaczającego go świata

• indywidualista (w swój własny sposób postrzega świat)

• jest obciążony tajemnicą z przeszłości

• nie jest skłonny do pokory i skruchy

• jest skłonny do śmiałych i desperackich czynów

• jest odważny, śmiały i niezwykły, dotyczy to też siły charakteru

• przedkłada uczucia i emocje nad rozsądek i rozum, bywa bardzo impulsywny

• bohater tragiczny (tragizm potęgowany jest przez nieszczęśliwą miłość)

• nie ma sojuszników

• jest skłócony ze światem i nie chce zgodzić się na rządzący nim porządek

• poświęca własne życie osobiste dla wyższej idei

• jest bohaterem aktywnym, który walczy o wolność i swobodę

3. Cechy powieści poetyckiej (“Giaur”)

• utwór fabularny

• posiada akcję

• narracja w trzeciej osobie

• kilku narratorów (pierwszy to narrator wszechwiedzący, drugi narrator bohater)

• narratorzy są często subiektywni

• brak chronologicznego ułożenia wydarzeń

• narrator reguluje prezentowanie fabuły, tak aby ukazać tragiczne elementy

• nastrój ponury, tajemniczości, grozy

• przyroda wzmaga nastrój

• egzotyka scenerii, dotyczy umiejscowienia akcji w przestrzeni, w przeszłości (sceneria orientalna)

• słownictwo orientalne

• występowanie bohatera byronicznego

• powiązanie narracji z innymi rodzajami literackimi

4. Treść i problematyka utworu “Giaur”

Giaur (niewierny) przybył z Grecji, z Wenecji. Był chrześcijaninem ale zmienił wiarę na muzułmanizm. Prowadził życie rycerza. Był wykształcony i zacnie urodzony. Zabił on Hassana z chęci zemsty za zabicie ukochanej. Giaur urasta do rangi bohatera tragicznego. Utracił kobietę, którą kochał. Sprzeniewierzył się prawom natury (zabił), z drugiej zaś strony czynił to w imię miłości, czyli prawu natury. Giaur cierpi. Wstępuje do zakonu. Odsuwa się od świata zewnętrznego i chce odprawić pokutę, która polega na ograniczeniu wolności i swobody, czyli tego czego w swoim postępowaniu był rzecznikiem. Zawsze był człowiekiem czynu i nagle pozbywa się tego. Nie zwierza się nikomu. Nie chce zapomnieć o swoim czynie. Przed śmiercią postanawia się wyspowiadać. Nie był to jednak typowa spowiedź. Nie okazuje skruchy. Jest to bardziej opowiadanie o sobie. Nie chce rozgrzeszenia i nie oczekuje współczucia. Nie wstydzi się tego co zrobił i nie ukrywa tego. Chce spowiadającego przerazić tym jakim jest łotrem. Pokazuje mu jak bardzo jest niezależny.

5. SPECYFIKA ROMANTYZMU ROSYJSKIEGO

W pierwszej połowie XIX wieku kapitalizm w Rosji rozwijał się bardzo słabo. Istniały w pełni stosunki feudalne. Wszelkie przejawy życia poddane były ścisłemu nadzorowi policyjnemu, najmniejsze ślady wolnej myśli były tłumione w zarodku, rósł ucisk pańszczyźniany chłopów. Przeciwko temu występowali młodzi przedstawiciele ówczesnej literatury rosyjskiej. W ten sposób romantyzm rosyjski wyrażał walkę narodu z carskimi rządami i przeżytkami feudalizmu. Był wyrazem walki z uciskiem społecznym i politycznym. Reprezentował wolnościowe dążenia szerokich mas narodu rosyjskiego. Romantyzm trwał jednak w Rosji stosunkowo krótko. Od początku nurtowały w nim tendencje realistyczne, które szybko doprowadziły do zaniku typowych cech poezji romantycznej, jak fantastyka, wybujałość uczuć, indywidualizm.

1. Aleksander Puszkin

“Eugeniusz Onegin”

Jest to poemat. Jest to obraz ówczesnego życia arystokracji i ziemiaństwa rosyjskiego na wsi i w mieście. Bohaterem poematu jest znudzony życiem, pełen sceptycyzmu, szarpany wewnętrznymi sprzecznościami Eugeniusz Onegin. Jest on typowym wytworem warunków w jakich dorastała ówczesna rosyjska młodzież. Prowadziły one do bierności, pesymizmu, do uświadomienia sobie bezsensu własnego życia i uczucia pustki duchowej. Eugeniusz marnuje swoje wybitne zdolności, zabija przyjaciela w niepotrzebnym pojedynku, unieszczęśliwia siebie i zakochaną w nim Tatianę. W utworze tym przedstawiony jest obraz życia ziemiaństwa i arystokracji w Rosji w latach dwudziestych XIX wieku. Utworze występują dwa wątki miłosne (miłość Leńskiego i Olgi oraz miłość Tatiany do Onegina).

Kondratij Rylejew

Poeta, dekambrysta, pierwszy rosyjski tłumacz Mickiewicza. Przełożył balladę Mickiewicza “Lilije”.

Aleksander Bestużew

Dekambrysta, teoretyk romantyzmu, dramaturg, powieściopisarz.

Aleksander Gribojedow

Nikołaj Gogol

Michał Lermontow

3. WALKA KLASYKÓW Z ROMANTYKAMI - PRZEŁOM ROMANTYCZNY W POLSCE

   1. Spór pokoleniowy

Spór klasyków z romantykami był sporem pokoleniowym. Pokolenie starsze opowiadało się za klasycyzmem. Młodsze, w kwestiach światopoglądowych poza cechami racjonalnymi i empirycznymi popierało także uczucia i emocje. Wiązało się to z dążeniami wolnościowymi i demokratycznymi. Był to spór nie tylko o sprawy estetyczne ale i światopoglądowe oraz polityczne. Polemika ta miała charakter czysto teoretyczny. Twórcy byli podzieleni do czasu wydania “Ballad i romansów” Adama Mickiewicza.

2. Kazimierz Brodziński

1818r. W “Pamiętniku warszawskim” zaczęły ukazywać się pierwsze fragmenty rozprawy Brodzińskiego “O klasyczności i romantyczności”. Dążył do pokojowego połączenia klasycyzmu i romantyzmu. Uważał, że nowe idee romantyczne można połączyć z klasycystycznymi. Według niego rozwój literatury polskiej powinien iść własną drogą.

Trzy główne elementy, jakie według niego powinna spełniać literatura:

1. narodowość

prezentowanie w utworach literackich typowych, charakterystycznych cech dla danego narodu (odwołania do przeszłości, wydarzeń historycznych)

1. oryginalność

nie kopiowanie obcych wzorów, utwory nie powinny być przeróbkami

1. ludowość

która wiązała się z narodowością. Brodziński uważał, że wśród ludu, mieszkańców wsi można odnaleźć spontaniczność, szczerość, zdrową moralność, kształtowaną w wyniku kontaktu z przyrodą

Brodziński propagował sielankę, gatunek, który spełniał wszystkie 3 jego założenia. Uważał, że narodową cechą Polaków jest umiłowanie pokoju, prostoty, bezpośredniego kontaktu z przyrodą. Jego rozprawa rozpętała dyskusję na temat klasycyzmu, jako kierunku, który do tej pory dominował i romantyzmu, który zaczął zdobywać popularność.

3. Jan Śniadecki

W 1819 napisał rozprawę “O pismach klasycznych i romantycznych”. Był intelektualistą, racjonalistą. Atakował tendencje romantyczne. Romantyzm uważał za zagrożenie dla rozwoju literatury i oświaty. Sądził, że może mieć zgubny wpływ na czystość polszczyzny, a światopogląd romantyczny miał być zagrożeniem dla zdrowego rozsądku (strefa duchowa jest empirycznie nie sprawdzalna).

4. Maurycy Mochnacki

Brał udział w sporze. Był jednym z przywódców powstania listopadowego. Wystąpił po stronie romantyków. Napisał “O literaturze polskiej w wieku XIX”. Przedstawił tu takie myśli:

• domagał się literatury narodowej, w utworach polskich miały odbijać się charakterystyczne elementy z życia Polaków. Literaturę klasycystyczną uważał za złą, bowiem była na wzór innych utworów, innych narodów. Osłabiała ducha narodu.

• literatura, poezja miała odwoływać się do twórczości ludowej, przeszłości historycznej (zwycięstwa i klęski), uczuć narodowych.

• konieczność odrzucenia wszelkich kanonów i reguł w sztuce, gdyż krępują one twórcę. Literaturę czynią pozbawioną spontaniczności.

• natchnienie i bezpośrednie przeżycie twórcy jest najlepszą inspiracją do tworzenia

• konieczność głębokiego przeżycia i odwoływania się do własnej wyobraźni.

4. TWÓRCZOŚĆ ADAMA MICKIEWICZA

   1. ROMANTYCZNE AKCENTY W “PIEŚNI FILARETÓW” i “ODZIE DO MŁODOŚCI”

W 1817r. przy Uniwersytecie w Wilnie założone zostało Towarzystwo Filaretów (organizacja tajna, młodzież ze starszych roczników). Miała za cel samokształcenie. Postulaty społeczne i moralne. Chcieli wyplenić egoizm, zawiść, kłamstwo. Program był nierealny. Istotne było powiązanie przyjacielskie pomiędzy członkami towarzystwa. Hasła: “Będziemy wzorem i sami sobie chlubą”, “Ojczyzna, nauka, cnota”. Miały one przyświecać ich działalności.

• “Pieśń filaretów”

Po brzmieniu możemy zauważyć, że twórcą jest człowiek młody.

Myśli, wezwania:

• wezwania patriotyczne

• użycie życie

• potrzeba walki o prawa

• potrzeba braterstwa, jedności

• potrzeba korzystania z wiedzy i pogłębiania jej

• nawiązania do antycznej kultury

• czynić spontanicznie, żywiołowo

Cechy romantyzmu:

• pragnienie wolności i swobody najwyższych wartości

• entuzjazm, zabawa

• dominacja uczucia nad rozumem

• fascynacja młodością, żarliwość, nie zwracanie uwagi na reguły to przywilej młodości; apoteza młodości: ubóstwienie, idealizowanie, wysławianie

• bunt wobec zastanej rzeczywistości, inności, bunt aktywny

Treść i problematyka:

Jest to tekst wskazujący na to, że jego autorem i adresatem jest człowiek młody. Podmiot liryczny wysuwa różne hasła. Wzywa by korzystać z życia. Należy walczyć o wolność. Jest tam wezwanie do braterstwa i wzajemnej jedności. Należy korzystać ze zdobytej wiedzy i doskonalenia się poprzez nią. Są nawiązania do antycznej kultury. Spontaniczność i żywiołowość w działaniu, nieograniczone możliwości powinny charakteryzować filaretów. Jest tam wezwanie do walki, zabawy, nauki, czerpania wzorów antycznych.

• “Oda do młodości”

1820r. - napisana dla Filomatów. Wyrażała poglądy młodego pokolenia. Oda (utwór pochwalny, patetyczny, wyrażający światopogląd autora) upodobana przez klasyków, uprawiano ją powszechnie.

Prezentacja dwóch światów:

1. zastanego

gnuśny, nie dążą do nowości, nie kierują się uczuciami, są egoistyczni, nie dbanie o szczęście ogółu, świat martwy, ludzie bez uczuć i duszy, krępujący świat

1. powstającego dopiero

świat dla młodych ludzi, musimy się jednoczyć, szczęśliwa młodość, świat lepszy, nieograniczona swoboda, ludzie otwarci na nowości, nieprzesądni, walczący, droga nie będzie łatwa, przełamać słabości, ludzie uczciwi, młodość dzielona z innymi daje radość, jedność, braterstwo, życie według pragnień

Wiersz ma charakter odezwy, apelu. Oda ta adresowana jest do młodych. Scharakteryzowane dwa odmienne światy. Podmiot liryczny pragnie zmian, stary świat przeciw nowemu. wezwanie do walki ze wszystkim co następuje.

Podmiot liryczny nawołuje do działania:

• mamy poszerzyć horyzonty, przyjęcie nowych światopoglądów

• zjednoczyć się

• wartością młodość, młodzi będą kształtować świat dla samych siebie

• szczęście innych szczęściem wszystkich

• ludzie zawsze młodzi czynem

• istotna jest młodość ducha

• umiejętność poświęcenia

Mowa o idei wolności i swobody. Wiara w zwycięstwo młodości, oda pełna optymizmu.

Jest to utwór z pogranicza klasycyzmu i romantyzmu.

Elementy romantyczne:

• apoteza młodości, jawna

• wyraźny bunt

• wyższość uczuć, spontaniczne reakcje, emocje

• obecność dwóch światów, przeplatanie się ich

• najwyższe wartości: swoboda, wolność, nieskrępowanie

• przezwyciężenie norm racjonalnych, empirystycznych

• skreślenia, epitety, które nie miały miejsca w klasycyzmie, nowe elementy obrazowania miały oburzać klasyków

Elementy klasycystyczne:

• gatunek - oda, w to wpleciony wiersz, odezwa, apel

• odwołanie do cech antycznych

Treść i problematyka:

Powstała ona w 1820 roku. Została ona napisana do filomatów. Stał się to utwór bardzo popularny. Wyrażał poglądy młodego pokolenia. Jest tu prezentacja świata rzeczywistego zastanego i świata, który ma powstać, który jest dopiero w zamysłach. Obecnie ludzie zadowalają się tym co mają. Ukazany jest świat klasycyzmu. Ludzie widzą tylko to co da się wytłumaczyć. Ludzie starego pokolenia są egoistami. Ludzie są bez serca. Świat jest gnuśny, krępujący. Panuje w nim marazm i apatia. Apoteoza młodości i pewnego braterstwa. Nowy świat będzie o wiele lepszy. Będzie swoboda i wolność. Nieograniczone możliwości dla młodzieży. Należy walczyć choć początki będą ciężkie. Ludzie powinni trzymać się razem i kierować się uczuciami i emocjami. Zapanuje wtedy jedność, wspólnota i braterstwo. Będą ludzie wtedy mogli żyć tak jak tego będą pragnąć. Wiersz ma charakter pewnej odezwy. Świadczy o tym często wypowiadane zdanie wykrzyknikowe. Adresatem jest młodzież. Podmiot liryczny pragnie zdecydowanych zmian. Kontrastowany jest tu świat stary, obecny z nowym, z marzeniami. Są tu żądania walki z tym co ogranicza wolność i swobodę. Aby nastał nowy świat należy się jednoczyć. Młodzież powinna patrzeć dalej niż stare pokolenie. Nie wolno się przejmować niepowodzeniami. Jeżeli nie zacznie się działać to pozostanie się w starym świecie. Nowy świat ma być rozpoczęty przez młodość. Oni będą nim władać. Ci którzy walczą nigdy nie zestarzeją się duchem. Wiersz ten ma charakter rewolucyjny. Jest to nawoływanie do walki o wolność. Oda wyraża optymizm wierząc, że świat zostanie zmieniony. Jest to utwór z pogranicza romantyzmu i klasycyzmu.

2. ROMANTYCZNY CHARAKTER BALLAD

   1. Programowy charakter ballady “Romantyczność”

Występuje tam Karusia, starzec i gawiedź gminna, narrator. Dziewczyna Karusia widzi swojego zmarłego kochanka. Nikt inny go nie widzi. Starzec mówi, że ona majaczy. Lud jednak wierzy jej. Narrator też wierzy Karusi. Zwraca się ona do Jasieńka. Reaguje bardzo emocjonalnie. Zachowuje się jak osoba nienormalna. Literatura romantyczna lubi robić bohaterów z osób ciężko chorych, półprzytomnych ponieważ twierdzi, że ujawniają oni bez żadnych zahamowań świat nieracjonalny, nierzeczywisty. Są oni najbardziej spontaniczni i szczerzy. Tłum dziwi się postępowaniem dziewczyny. Nie wiedzą jednak, czy jej wierzyć, czy nie, ale w końcu stają po jej stronie. Staje się tak wtedy kiedy Karusia upada na skutek cierpienia. Ona to czuje. W tym momencie pojawia się starzec. Przekonuje on, że duchy nie istnieją i że Karusia nic widzieć nie może. Przekonuje on, że nie ma tu niczego. Wiejska gromada przeciwstawia się starcowi i nadal wierzą Karusi. Teraz zjawia się narrator i opowiada się po stronie ludu. Mówi “Dziewczyna czuje”, co ma świadczyć o prawdzie. Czuje i emocje są narzędziami sprawdzenia realności i prawdy. Emocje i uczucia mocniej do niego przemawiają niż dowody empiryczne. Cała ballada kończy się apelem, wezwaniem: ”Miej serce i patrzaj w serce”. Narrator zarzuca starcowi to, że widzi świat w rozsypce, nie całościowo. Prawdy, które zna to prawdy martwe. Narrator posługuje się prawdami żywymi, np.: ”Czucie i wiara silniej mówi do mnie, Niż mędrca szkiełko i oko”. Z utworu wynika, że postrzegamy zarówno okiem jak i duszą. Przesłanie o dwoistości świata zostało potwierdzone.

2. Prawdy żywe w balladach

“Lilije”

“Nie masz zbrodni bez kary”.

“Świteź”

“Godna kary jest ciekawość ludzka”.

Treść:

Opowiada o jeziorze, z którego w nocy wydobywają się rożne odgłosy. Aby je zbadać założono sieć i wyłowiono kobietę, która opowiedziała historię miasta (zatopionego). Władca poszedł z odsieczą innemu miastu, pozostawiając swoje bez obrony. Napadli wtedy na nie żołnierze Rusi. Ludzie wołali wtedy o śmierć do Boga, aby się nie shańbić. Miasto zostało wtedy zatopione. Ludzie stali się roślinami, które jeśli dotknie jakiś Rusin to zginie.

“Świtezianka”

“Kto przysięgę naruszy, ach bieda jemu, za życia biada i biada jego złej duszy”.

Treść:

Każdej nocy spotyka się chłopiec z dziewczyną. Chłopiec chce aby dziewczyna z nim zamieszkała. Wymusza na niej przysięgę. Ona chętnie ją składa. Dziewczyna zniknęła. Chłopak wraca do domu, a z wody Świtezi wyłoniła się piękna dziewczyna, która namawiała go aby z nią pozostał. On oczarowany idzie do niej. Gdy się zbliżył poznał dziewczynę, która składała mu przysięgę. Zostaje on ukarany. Będzie zaklęty wiecznie wspominał tą dziewczynę pod modrzewiem.

“Rybka”

Treść:

Dziewczyna zwierza się Świteziankom, że jej narzeczony zdradził ją i żeni się z kimś innym. Rzuca się do wody. Zostawia jednak dziecko. Dziecka nie ma kto karmić. Krysia wypływa z rzeki jako syrena i karmi je. Raz jednak zdarzyło się, ze nie wyniesiono dziecka nad rzekę dziecka bo wyszedł sam pan. Krysia zamieniła dawnego kochanka z żoną w kamienie.

3. Cechy ballady romantycznej

1. Ludowość

• wiara w obecność nimf, rusałek, duchów

• obecność ludzi, mieszkańców wsi

• duża rola przyrody

język stylizowany na język ludowy (z elementami mowy potocznej i gwary, prosty) cały tekst ma charakter zwykłej, ludowej o

• powieści

• w każdej balladzie zawarte jest przysłowie ludowe, złota myśl, która kształtuje moralnie ludzi

• autor (utożsamiony z narratorem) solidaryzuje się z ludźmi (ze wsi)

1. Obecność przyrody

• jest tłem dla wszystkich wydarzeń

• tajemnicza, groźna i niesamowita, tworzy groźny nastrój

• siłą sprawczą wydarzeń

• surowym trybunałem osądzającym człowieka

• stoi na straży wierności i lojalności, honoru i cnoty itp.

• związana ze światem ludzkim

1. Światopogląd romantyczny, czyli to wszystko co zawarte jest w balladzie “Romantyczność”. Są wydarzenia, które mają swój wymiar duchowy. Uczucia dominują nad faktami. Świat można poznać poprzez empirię ale też poprzez uczucia.

3. II TOM “POEZJI”

Ukazał się w 1823 roku. Wywołał on wiele sporów. Zawiera między innymi następujące utwory: “Grażyna”, “Dziady” cz. 2 i 4.

1. Ideał pełni społeczeństwa w II cz. “Dziadów”

Jest tu prezentacja ludowego obrzędu. Dzieje się to w kaplicy. Jest określony czas. Obrzęd odbywa się według ściśle określonego rytuału. Prowadzącym jest Guślarz. We wstępie Mickiewicz chce przybliżyć czytelnikowi co to są dziady. Był to obrzęd pogański, ale utrzymujący się w krajach chrześcijańskich. Odbywały się one w pobliżu cmentarza. Przywoływano duchy różnej kategorii. Starano się ich nakarmić. Ludzie pojawianie się duchów uważali za oczywiste. Na początku mają się pojawić dusze najmniej winne. Przybywają dusze Juzia i Rózi pod postacią aniołków. Dzieci mówią o swoim życiu. Mówią, że było to życie pełne beztroski, dobroci. Dzieci nigdy w życiu nie zaznały goryczy i proszą o nią, bo inaczej nie zaznają szczęścia w niebie, “Kto nie zaznał goryczy ni razu, Ten nie dozna słodyczy w niebie”. Na pełnię życia składa się i dobro i zło. Nie można poznać dobroci w niebie, jeśli nie zna się zła. Następnie przywoływane są duchy , które charakteryzują najcięższe grzechy. Przybywa widmo (duch pana) wraz z gromadą ptaków, które są duchami ludzi, którzy zginęli przez pana. Pan za życia nie dawał ludziom pomocy, jedzenia, więc ich duchy mszczą się. Kruk mówi, że jego przyczyną śmierci była kradzież kilku jabłek z pańskiego sadu. Sowa zamarzła wraz z dzieckiem po wygnaniu z biesiady. Nieludzki pan zostaje odesłany. “Kto nie był ni razu człowiekiem, Temu człowiek nic nie pomoże”. Pan nie był czuły na ludzkie cierpienia. Kolejna kategoria duchów to duchy z grzechami nie najcięższymi, ale i nie najlżejszymi. Przybywa dziewczyna, którą za życia była obojętna na zaloty chłopców ze wsi. Nie dała nikomu szczęścia. Wraca więc po śmierci prosząc o pomoc. Nie zwracała ona uwagi na sprawy ziemskie. Żyła w świecie marzeń. Dziewczyna żyła samotnie, pogardzała uczuciami. “Kto nie dotknął ziemi ni razu, Ten nigdy nie może być w niebie”. Wszystkie duch w życiu doczesnym grzeszyły. Jest tu więc zawarty problem winy i kary. Po śmierci ludzie muszą ponieść karę i konsekwencje swoich grzechów.

2. Gustaw- kochanek romantyczny i indywidualista w IV cz. “Dziadów”

IV część “Dziadów” zaczyna się sielankowym nastrojem. Nastrój zmienia się od czasu pojawienia się pustelnika. Nie wiadomo, czy jest on duchem, czy osobą żywą. Gustaw (pustelnik) przybywa do księdza ponieważ był on jego księdza i szuka u niego pomocy, chce się wyspowiadać. Zwraca się do księdza jak do człowieka, który go dobrze zna. To on wprowadzał Gustawa w świat. Przedstawił mu wiedzę o świecie uporządkowanym (klasycystycznym). Gustaw poznał jednak inny świat. Świat uczuć (cierpienia i miłości). Wtedy to zawaliła się cała wiedza, którą przekazał mu ksiądz. Główną treścią spowiedzi Gustawa są dzieje jego miłości . Barierę stanowił inny stan majątkowy wybranki. Oboje byli w sobie zakochani. Rozmawiali ze sobą. Miłość okazywali także czynami (troską o siebie, opieką). Łączyły ich poglądy na temat życia, uczuć. Łączyła ich także literatura (Homer, “Cierpienia młodego Wertera”). Łączyły ich wspólne zainteresowania. Swoje losy przyrównywali do losów bohaterów literackich. Gustaw wyjechał jednak a po powrocie dowiedział się, że jego ukochana wyszła za kogoś innego. To, że wyszła za mąż było decyzją jej rodziców. Nie kochała swojego męża. Prowadzi to do takich cierpień Gustawa, że popełnia samobójstwo. Uczucie miłości zmieniło więc całe jego życie. Miłość jest ogromną siła, którą ma moc sprawczą. Miłość to zgodność ideałów i poglądów. Miłość romantyczna to miłość platoniczna, która stanowi o wartości istnienia, i która, jeśli zaistnieje, jest najważniejsza dla człowieka. Miłość ta polega głównie na związku dusz. Istnieje również po śmierci. Jest więc wieczna i nieśmiertelna. Cała wypowiedź Gustawa jest dokładną analizą psychiki ludzkiej w obliczu nieszczęścia. Wyeksponowane jest wszystko to co dzieje się w duszy Gustawa. Wydaje się, że pustelnik popadł w obłęd , że zachowuje się nienormalnie. Uczucie miłości jest silniejsze od strachu przed śmiercią. Gustaw (poprzez to cierpienie) znienawidził kobiety. Od księdza oczekuje zrozumienia i wytłumaczenia. Ksiądz nie pojmuje (pomimo, że przytakuje) ogromu cierpień Gustawa. Odruchy serca nie przemawiają do niego. Obydwaj mówią jakby innymi językami. Ksiądz stara się racjonalnie wytłumaczyć postępowanie Gustawa. Próbuje pojąć to wszystko za pomocą zmysłów, co jest niemożliwe. Gustaw przebija się sztyletem. Ksiądz samobójstwo próbuje zrozumieć też w sposób racjonalny. Nie może jednak pojąć zmysłami tego, że Gustaw dalej żyje. Rozmowa księdza z Gustawem to polemika na temat świata. Gustaw mówi, że umarł, ale umarł dla świata. Koniec jest dość nieoczekiwany. Kończy się pewną myślą. “Kto za życia choć raz był w niebie, Ten po śmierci nie trafi od razu”. Jeśli za życia człowiek był opętany miłością to opóźnia tym drogę do szczęścia w niebie. Myśl tą powtarza także, niespodziewanie chór. Gustaw chce o wszystkim opowiedzieć ale nikt go nie może zrozumieć. Musi więc pozostać ze swoimi uczuciami sam. Jest indywidualistą. Dla niego samotność jest koniecznością bo nikt nie potrafi odczuwać tak silnie jak on sam.

3. Postawa patriotyczna Grażyny

Jest to utwór o konflikcie pomiędzy korzyściami materialnymi a dobrem ojczyzny. Litawor sprzymierzając się z Krzyżakami stawia nad dobro podwładnych swoje własne korzyści. Jego żona stara się nie dopuścić do najazdu na Litwę. Pod koniec bitwy rozpoczętej przez Grażynę pojawia się tajemnicza postać. Dzięki jej rozkazom Litwini zwyciężają nad Krzyżakami. Ginie jednak Grażyna (przebrana za męża). Zostaje też zdemaskowany tajemniczy rycerz. Był to Litawor, który pod wpływem bohaterskiej postawy żony zmienia się i pomaga ojczyźnie. Jest to pierwszy utwór Mickiewicza o tematyce politycznej. Przynosi on prawdę uniwersalną - konieczność zrezygnowania z dóbr osobistych na rzecz ojczyzny, zwłaszcza gdy ta jest w biedzie i znajduje się w zagrożeniu. Treść utworu była ważna. Za maską historyczną kryją się

polityczne aluzje dla tych, którzy godzą się z zaborcami.
Cechy romantyczne:

• nastrój romantyczny i groźny

• przypisanie ogromnie ważnej roli ludowi

4. SONETY ODESKIE JAKO PAMIĘTNIK LIRYCZNY POETY

Sonety odeskie prezentują:

• miłość i tęsknotę do ukochanej kobiety i do ojczyzny (“Sonet do Niemna”)

• realistyczne scenki rodzajowe z życia odeskich salonów, z życia towarzyskiego

• zadumę nad własną twórczością i własnymi dokonaniami poetyckimi (“Ekskuza”)

“Ekskuza”

(Usprawiedliwienie). W utworze tym mówi, że pisze o sobie, nie podejmuje tematów patriotycznych. Ludzie mają pretensję, że pisze o sprawach banalnych i mało istotnych. Zajmuje się swoimi uczuciami, a nie tym co istotne dla całego narodu. W drugiej części mówi on jednak, ze pisze o sprawach istotnych. Mówi, że będzie pisał dla tych, którzy go rozumieją. Usprawiedliwia się, że tworzy taką poezję jakiej oczekują ludzie, którymi się otacza. Usprawiedliwia się, że jest na wygnaniu, wśród obcych ludzi. Przyznaje się do schlebiania ich gustom oraz do zaprzepaszczania swojego talentu.

5. RÓŻNE OBLICZA BOHATERA “SONETÓW KRYMSKICH”

Zostały wydane w 1826 roku. Wyrażają zachwyt orientem, krajobrazem górskim. Kultura orientalna była dla romantyków tajemnicza, ciekawa, inna. Jest wprowadzone słownictwo orientalne. Tymi sonetami Mickiewicz potwierdza swoje zainteresowanie orientem. Każdy z tych wierszy stanowi samodzielny utwór. Elementem głównym i wiodącym jest przyroda. Jest ona pretekstem do wyrażania uczuć podmiotu lirycznego. Z jednej strony jest to poezja gór, krajobrazów, morza. Z drugiej strony jest to prezentacja odczuć poety. We wszystkich wierszach jest ten sam podmiot liryczny.

“Pielgrzym”

Podmiot liryczny mówi, że podoba mu się krajobraz orientalny. Znajduje się w krainie dostatku i pięknych ludzi. Zachwyca się pięknem, ale tęskni za swoją ojczyzną i przeszłością. Nie może teraz wrócić do swojej ojczyzny. Wiąże mu się ta rzeczywistość z Litwą. Wyraża tutaj nostalgię. Woli Litwę, choć jest niedostępna niż piękne obszary orientalne. Sceneria jest piękna, ale uczucia ulokował gdzie indziej. Potrafi kontemplować piękno przyrody, ale nie może zdobyć się na poruszenie uczuć. Tekst kończy się zastanowieniem się podmiotu lirycznego czy ojczyzna o nim pamięta. Pielgrzym to człowiek wygnany z ojczyzny. Tęskni za nią i tuła się po świecie. Poszukuje miejsca dla siebie. Dąży do miejsca świętego dla siebie. Jest to trudna wędrówka. Dąży do celu poprzez myśli, wspomnienia. Pielgrzym zawsze wraca do swojego miejsca. U Mickiewicza jest to pielgrzymka ducha i uczuć.

“Stepy akermańskie”

Porównanie jazdy przez zielony step do żeglowania przez ocean. Trawy to fale, krzewy to wysepki. Podmiot liryczny słyszy motyle, węże, pomimo, że panuje cisza. Wspomina Litwę. Wydaje mu się, że słyszy ją. Wytęża słuch, ale nikt go nie woła, zapomnieli o nim. Podmiot liryczny jest samotny, wygnany, odosobniony. Cisza może oznaczać brak buntu i sprzeciwu wobec zaboru.

“Burza”

Jest to czwarty sonet. Autor używa tu równoważników zdań aby wytworzyć nastrój grozy, szaleństwo żywiołu burzy. Pokazany jest atak żywiołu na statek. Pokazane są bezradne próby ratowaniu statku. Ukazane są reakcje ludzi. W części refleksyjnej ukazane są uczucia poety. W godzinie śmierci ludzie płaczą, modlą się, są przerażeni. Tylko jeden podróżny nie postępuje tak. Martwi się natomiast, że jest samotny, nie ma się z kim żegnać. Nie ma nikogo bliskiego obok siebie, nie ma wiary. Nie jest związany emocjami z nikim i z niczym.

“Czatyrdach”

Czatyrdach to góra. Podmiot liryczny opowiada o pięknie tej góry. Podmiot liryczny jest tamtejszym przewodnikiem. Czatyrdach jest porównany do sułtana Tureckiego. Szczyt ten jest groźny, wspaniały. Jest uważany za rzecz świętą przez ludzi wschodu. Góra pozostaje niczym niewzruszona przez tysiąclecia. Jest potężna, wielka. Podmiot liryczny wyraża zachwyt nad jej majestatem. Zwraca uwagę na jego monumentalność.

“Widok gór ze stepów Kozłowa”

Pielgrzym opisuje krajobraz. Hiperbolizuje go. Używa przenośni aby uwydatnić ten obraz. Od Czatyrdachu bije światło (odbite słońce od lodu). Jest to wysoka góra. Chmury kończą tam swój bieg. Cała wypowiedź pielgrzyma jest w formie pytań i domysłów. Podmiot liryczny jest niepewny. Dopiero Misza, który jest specjalistą zapewnia o tym wszystkim .Był tam. Opisuje krajobraz jako osoba, którą zna go z autopsji. Podziwia krajobraz. Jest pełni epitetów i innych środków stylistycznych. Na zakończenie jest wyraz zachwytu i zdumienia całą tą górą.

“Bakczysaraj”

Miasto Bakczysaraj jest wielkie ale puste. Jest to dawna stolica Krymu. Ludzie pozostawili tam cały dorobek swojego życia. Miasto staje się coraz bardziej tajemnicze. Coś co kiedyś oznaczało potęgę, teraz obraca się w ruinę. W części refleksyjnej jest opis fontanny, której woda utożsamia łzy mieszkańców. Ludzie opuścili już miasto, ale źródło wciąż bije. Ludzie przemijają, a natura pozostaje. Jest to refleksja nad przemijalnością świata. Natura odrodzi się, będzie trwać.

6. DYLEMATY PATRIOTYCZNE I MORALNE W “KONRADZIE WALLENRODZIE”

   1. Walter Alf jako typowy bohater byroniczny

• działa samotnie

• jest skłonny do desperackich czynów

• nieszczęśliwie zakochany w Aldonie

• poświęca życie osobiste dla ojczyzny

• bohater aktywny, walczy

• indywidualista

• skłócony ze światem, walczy z porządkiem rządzącym nim

• kieruje się emocjami i uczuciami

• impulsywny

• popełnia samobójstwo

• popada ze skrajności w skrajność

• dąży do osiągnięcia założonego celu

• bohater dynamiczny, przekształca się w czasie trwania utworu

2. Funkcja poezji i poety w życiu narodu pozbawionego wolności

“Pieśń Wajdeloty”

Poezja ma:

• być pomostem łączącym literaturę klasycystyczną i romantyczną

• powinna ocalić od zapomnienia historii

• zagrzewać do czynu

• przechowywać najcenniejsze skarby narodowe

• być świadectwem tożsamości narodowej, jest gwarancją jej zachowania

• nie ma siły, która by zabiła literaturę

• ma być zdolna do sterowania zbiorową świadomością

• oddziaływać na czytelnika

• być kluczem do zrozumienia narodowych dziejów

• być formą przetrwania i odnowienia narodu

• ukazywać dzieje narodu, jego przeszłość i żywą tradycję

• musi łączyć naród by nie był podzielony i rozbity

• ma budzić uczucie patriotyczne

• być adresowana do całego społeczeństwa i zrozumiała dla wszystkich

• być pielęgnowana przez naród

• być przewodniczką narodu

• wyrażać uczucia i myśli całego narodu

Poeta:

• ma do spełnienia misję w literaturze jaką pełnił Tyrteusz (zagrzewać do walki)

• łączyć pokolenia całego narodu

• spajać teraźniejszość, przeszłość i przyszłość

3. Cechy powieści poetyckiej

1. Jest kilku narratorów

- narrator autorski, wszechwiedzący, opisuje dzieje Konrada

- narrator, bohater, jest nim Wajdelota w swojej pieśni

- narrator bohater, jest nim Konrad Wallenrod

1. brak chronologii (Wallenroda poznajemy przy wybraniu go na Wielkiego Mistrza, potem jest opisane jego życie)

1. nastrój tajemniczości i grozy

1. egzotyka scenerii odnosi się do głębokiego średniowiecza

1. obecny jest bohater byroniczny

1. połączone są elementy liryckie, epickie i dramatyczne (do liryki należy “Hymn”, do epiki “Pieśń Wajdeloty”, do dramatu pieśń Aldony z Wallenrodem)

7. III cz. “DZIADÓW” - DRAMAT NARODOWY OBRAZUJĄCY DRAMAT NARODU

   1. Społeczeństwo polskie

• młodzież

Aresztowania najczęściej dotyczą młodzieży. Są oni świadomi tego co robią, są nieugięci, wierni ideałom, patrioci, solidarni, zawzięci. Dla niektórych z nich walka stała się częścią ich życia. Walczą do końca. Ich środowisko: bohaterskie, ludzie konsekwentnie potwierdzający swe ideały, wartości; w rękach wroga walczą jeszcze bardziej zaciekle, bronią polskości, sprawy o która walczą i ludzkiej godności. Środowisko to jest ukazane w sposób idealistyczny. Ma to uzasadnienie w zasadzie moralnej  patriota musi znosić cierpienie i zachować wiarę w sens tego cierpienia. Dlatego więźniowie nie popadają w rozpacz, która byłaby zabójstwem dla sprawy.

• arystokracja

Potomkowie magnatów, którzy w konfederacji targowickiej doprowadzili do rozbiorów. Przyjmują Rosjan, sytuację uważali za normalną, Rosjan nie traktowali jak wrogów, nie zauważali problemów Polski, zajmowali się zabawą. Nie interesują się kulturą, tradycją, nauką polską. Pogardzają tym co polskie. Mówią o swojej znajomości języka francuskiego. Mieszkając na Litwie dowiadują się o losach Polski z gazet francuskich. Arystokracja chce przypodobać się moskalom  chęć zysku. Świadomie izolują się od kultury. Są to ludzie próżni, obłudni. Wolność ich nie obchodzi bowiem nie czują się uwięzieni. Wszędzie czują się dobrze w gronie ludzi znanych sobie. Kosmopolici - ludzie, którzy nie czują związku ze swoim krajem. Ich zainteresowanie skupia się na sprawach błahych: własnej wygodzie, zabawie, flirtów. Chcą wejść w towarzystwo ludzi obdarzonych dużą władzą. Konformiści - dostosowują się tak do sytuacji aby było im wygodnie. Według arystokracji Polska po rozbiorach zyskała opiekuna. Uważają, że potrzebują dworu takiego jak Rosjanie. Sam fakt obcowania z ludźmi posiadającymi dużą władzę czyni ich nietykalnymi. Uważają się za wiodących w narodzie. Megalomani. W sposób bezkrytyczny przejmują obce wzory. Występują przeciwko zmianie sytuacji politycznej w Polsce.

• inteligencja

Przedstawieni negatywnie. Nie spełniają swojej roli. Nie piszą utworów, nie zagrzewają do walki. Literatura nie podtrzymuje świadomości narodowej (celowo). Zbyt długo trzeba czekać na skutki utworów. Literaci uciekają od aktualnych problemów, od odpowiedzialności. Boją się pisać o teraźniejszości. Nie są silni duchem. Obawiają się konsekwencji. Najważniejszy jest dla nich dwór. Mają świadomość sytuacji politycznej ale w niej nie uczestniczą, uciekają od ważnych spraw narodu. Nie ważne jest przesłanie utworu, ale to czy się spodoba.

• kolaboranci

Ludzie obłudni, dwulicowi. Aby zachować stanowiska gotowi są zniszczyć innych. Ważne dla nich są dobra materialne, donosiciele, pochlebcy. Zdają sobie sprawę z władzy Nowosilcowa i chcą, aby ich ochraniał, uprzedzają jego zachcianki, chcą się zasłużyć. Eliminują przeszkody. Działają poprzez zastraszenie, kłamstwo, szantaż. Interpretują fakty tak aby im było wygodniej.

2. Prometeizm

Konrad ma cechy bohatera mitologicznego. Został uwięziony za udział w spisku przeciw carowi. W celi więziennej następuje jego przemiana wewnętrzna. Uważa się za jedynego, który mógłby być przywódcą duchowym Polaków. W Wielkiej Improwizacji wzywa Boga na rozmowę. Żąda od niego “rządu dusz”, który pokaże drogę zbawienia. Dopuszcza się aktu bluźnierstwa wobec Boga. Wytyka Mu brak serca i mówi, że jest “tylko mądrością”, nie obchodzi Go los świata. Bóg nie umie wskazać Polakom drogi do zwycięstwa, za to Konrad jest do tego zdolny. Chce obwołać się nowym przywódcą duchowym ludzi, których “kocha i za milijony cierpi katusze”, gdyż tylko one chce przeciwstawić się władzy ziemskiej i boskiej.

Charakter prometejski: Konrad stylizowany jest na polskiego Prometeusza, chce zbawić ludzkość, sam wybiera sobie walkę z Bogiem i realizowanie swojej idei. Nie boi się skutków swojej działalności. Liczy się z potępieniem wiecznym, ale wyprowadzi ludzi z nacisku carskiego.

3. Mesjanizm

• miał zjednoczyć naród

• Polacy są narodem wybranym i od nich zależy wyzwolenie całej Europy

• cierpienie narodu ma przynieść Polsce zwycięstwo

• przelana krew młodych romantyków ma sens, bowiem przez nią wiedzie droga do odzyskania niepodległości

• miał podtrzymać Polaków na duchu i umacniać wiarę w zwycięstwo

• tajemniczy mąż 44 ma być wskrzesicielem narodu, miał jako jedyny ocaleć z rzezi, ma wszystkie cechy apokaliptycznego wybawcy

4. Stosunek do Rosji i Rosjan

patrz: społeczeństwo polskie - arystokracja

5. Wiersze “Ustępu” jako reportaż z krainy despotyzmu

“Droga do Rosji”

Tereny puste, niezaludnione. Ukazana siła, ogrom przyrody. Kraj przykryty śniegiem, który często bywa niebezpieczny. Zbiorowisko wielu niedużych, takich samych chatek. Spotkani ludzie są potężni, zdrowi. Ich twarze są jednak bez wyrazu, w oczach nie widać żadnych uczuć. Ludzie Ci jeszcze nie zaczęli się przeciwstawiać, ale kiedyś nadejdzie czas, gdy przeciwstawią się despocie i władzy. Wśród ludzi panuje strach, bezgraniczne posłuszeństwo. Zimowy krajobraz związany tak jakby z chłodem tam panującym. Ludzie bezwolnie poddają się despotyzmowi. Nie przeciwstawiają mu się.

“Przedmieścia stolicy”

Podwaliną stolicy jest cierpienie wielu ludzi i ich życia. Aby powstało miasto musiało wielu zginąć, ale car o to nie dbał.

“Petersburg”

Miasto porównane do wielkich stolic Europy. Wzniesione na ich podobieństwo. W Petersburgu żyją ludzie trzymani przez cara. Są zastraszeni. Społeczeństwo hierarchiczne. Każdy ma określone prawa i przywileje. Obraz stolicy jest objawieniem stosunków społecznych w Rosji.

“Pomnik Piotra Wielkiego”

Dwa pomniki - dwie postacie polityczne. Pomnik cara - mówi w szalonym pędzie na brzegu skały; wygląda tak jakby miał spaść. Poeta mówi, że nadejdzie kres tyrana, despoty. Aureliusz - przyjemny narodowi, opiekun; jedzie wolno, aby poddani mogli do niego podejść, być z niego dumni. Wiersz kończy się pytaniem co stanie się z tyranem, gdy lud zechce się wyzwolić.

“Przegląd wojska”

Charakteryzuje stosunki społeczne w Polsce. Car jest dumny z wojska ale ludzie odnoszą się do tego z ironią. Gardzą nim, jego przeglądem wojsk. Wojsko to ludzie różnych narodowości. Brak im powołania i ducha walki. Ludzie w wojsku są zabawkami cara.

Mowa o stosunku ludzi do cara. Ich strachu. Jedyny cel dworaków to uzyskanie jego łaski. Jest on złym władcą. Bezmyślne oddanie się carowi. Zmusza on ludzi do przebywania na mrozie podczas ceremonii. Kończy się to dla żołnierzy często śmiercią. Ludzie boją się mu przeciwstawić.

“Do przyjaciół Moskali”

Podmiot liryczny zwraca się do przyjaciół dekabrystów. Naród jest przestraszony. Pozostały tylko jednostki walczące dalej. Dekabryści przedstawieni są jako ofiary, zniewoleni. To co pochodzi od cara jest hańbą, karą niebios. Ofiary carskiego tyranizmu - powieszeni, zesłani na Syberię. Mickiewicz udawał poddanego carskiego. W rzeczywistości był jego wrogiem. Został ukarany za swe utwory. Pobudza do walki z carem.

“Widzenie Ewy...”

Ewa widzi pełno kwiatów, którymi uwieńczyła czoło Matki Boskiej na obrazie. Ewa prosi Boga, aby mogła już zawsze żyć wśród kwiatów. Jedna z róż rozwija się i płacze. Ewa tłumaczy jej, że zerwała ją nie dla zabawki, a dla Matki Boskiej, skropiła ją łzami żalu. Róża zaś pragnie być kochana. Róża to naród polski, który ma do spełnienia jakąś, rolę, cierpi on nie dla zabawki.

“Sen Senatora”

Śni on o swojej przyszłości, o tym, że zostanie odznaczony, wyróżniony, będzie księciem. Jednak car i ci wszyscy, którzy wcześniej mu się kłaniali w końcu odwróci się od niego, zostawią go, będą z niego szydzić, drwić. Ten kto osiągnął znaczącą pozycję na życzenie cara, na jego rozkaz może ją też stracić Gdy był na łasce cara okazywał innym swą wyższość, poniżał ich, był samolubny. Car jednak odwrócił się od niego. Jego klęska związana jest też z działalnością innych urzędników. Ci dążąc do władzy nie liczyli się z innymi. Nowosilcow stał się ofiarą. Zginął od własnej broni, one też tak kiedyś robił. Teraz ludzie gardzą nim. Zło zostało pokonane.

6. Cechy dramatu romantycznego

• zrywa z trzema jednościami

• brak jedności stylowej

• synkretyzm formy

• wprowadzenie rozbudowanych elementów lirycznych

• pojawienie się bohatera romantycznego

• indywidualizacja języka bohaterów

• obecność elementów fantastyki i ludowe

8. MESJANIZM W “KSIĘGACH NARODU POLSKIEGO” I “KSIĘGACH PIELGRZYMSTWA POLSKIEGO”

Księgi były najlepszym wyrazem mesjanizmu Mickiewicza. Były one przygotowaniem do ostatecznego rozprawienia się z zaborcą. Są one kodeksem zasad przyszłego połączenia, wyzwolenia ojczyzny. Miały za zadanie m.in. pojednać emigrację, wskazać jedną drogę do niepodległości, konieczność zaprzestania swarów i politycznych antagonizmów w imię ojczyzny, wolności religijnej i wiary.

“Księgi Narodu Polskiego”

Wykład systemu histografii, ukazujący dzieje ludzkości, a na tym tle dzieje państwa polskiego (od zarania po klęskę powstania listopadowego). Mickiewicz przeprowadza tu dokładną analogię między czasem przed pojawieniem się Chrystusa a współczesnością. Dawniej cezarowie to zabory. Chrystus to naród polski. Księgi pisane w sposób stylizowany ma styl biblijny, prawda w nich zawarta to prawda objawiona. Są tu odwołania do słownictwa archaicznego, występuje specyficzna składnia (długie okresy zdaniowe, orzeczenie na końcu zdania), wyrażenia zaczerpnięte z Biblii, występują tu przypowieści na kształt ewangelicznych.

Polska jest symbolem wolności i wiary, które są nierozerwalne. Polska przyłącza innych miłością nie gwałtem. Połączenie z Litwą to nagroda. Jest wstępem do połączenia wszystkich ludów chrześcijańskich w imię wiary i wolności.

“Księgi Pielgrzymstwa Polskiego”

Polacy to nie tułacze a pielgrzymi, których celem, miejscem świętym jest wolna, niepodległa ojczyzna. Polacy będą do niej dążyć tak długo, aż ją osiągną. Wszyscy muszą się jednoczyć. Polacy są bardzo ważni, mają być apostołami, zasiewać miłość do ojczyzny i chęci poświęcenia się, bo jest to droga do wielkiej i pięknej Rzeczypospolitej. Mickiewicz zwraca się do pielgrzymów, emigracji, wędrówka do ziemi świętej. Naród polski najbardziej wierny, kochający Boga. Emigranci są duszą narodu, mają obowiązek apostołowania, bycia przykładem zwłaszcza moralnym. Los Polaków ma być lekcją demokracji. Pielgrzymi polscy to ci, którzy będą pielgrzymowali do wolnej ojczyzny. Ojczyzna odrodzi się dzięki miłości. Trzeba walczyć miłością, a po zwycięstwie wszystko się ułoży, będzie lżej, powstanie rząd. Mickiewicz uczy szacunku dla tradycji, żąda powiązania walki politycznej o wolność Polski z walką o wolność osobistą, obywatelską, zwraca uwagę na walory moralne. Księgi zakończone są modlitwą. Muszą modlić się skrycie, proszą o wolność modlitwy, i pokój. Niewola poza krajem, mowa o tradycji, które chce podtrzymać, prosi o dodanie wiary, prośba o umożliwienie działania na polu bitwy, która powinna zakończyć się sukcesem.

9. “PAN TADEUSZ” - NOSTALGICZNE WSPOMNIENIE POLSKOŚCI

   1. Geneza w świetle epilogu

Epilog - zakończenie, powiadomienie o losach bohaterów, końcowe wyjaśnienia.

Epilog w “Panu Tadeuszu” jest liryczną wypowiedzią narratora wyjaśniającą zmierzenia utworu, jest to geneza utworu. Autor przedstawia się na tle emigracji paryskiej. Oskarża siebie i innych o ucieczkę. Emigracja jest skłócona. Atmosfera niezrozumienia i kłamstw. Stara się tłumaczyć przegraną powstania. Brak perspektyw na przyszłość. Woli nie mówić o współczesności, gdyż rzeczywistość jest zbyt przytłaczająca. Kraj lat dziecinnych był pełen szczęścia i beztroski. Warto jest go wspominać. Mickiewicz chce powrócić do przeszłości, gdy Polacy byli panami swoich działań. Próbuje oderwać się od rzeczywistości w sferę marzeń i wspomnień. Mickiewicz chce, aby odbiorcą jego utworów był cały naród. Utwór miał być źródłem tradycji, kultury, historii, ma zagrzewać do walki. Autor pragnie by jego utwór zyskał statut pieśni gminnej. Mickiewicz świadomie odwołuje się do poezji ludowej. Chce, aby jego utwór jednał wszystkich, by był odwołaniem do wspólnych uczuć. U źródeł powstania utworu leży tęsknota za ojczyzną. Chęć powrotu do kraju przez wspomnienia. Utwór był napisany ku pokrzepieniu serc. Ukazał się w 1834r.

2. Historia w utworze

Wszystkie wydarzenia rozgrywają się na tle ważnych wydarzeń historycznych okresu napoleońskiego. Akcja: lato 1811-wiosna 1812.

Wprowadzone retrospekcje (odwołanie się do przeszłości) - sięgają końca XVIIIw.

Historia ukazana jest w trzech płaszczyznach:

1. przeszłość - historia polityczna i obyczajowa

1. teraźniejszość w dwóch wymiarach

- teraźniejszość czasu akcji

- teraźniejszość pisania utworu

1. przyszłość - zasugerowana w formie pragnień, przewidywań

3. Romantyczny charakter utworu

• celowe mieszanie gatunków i rodzajów literackich

• świadome łączenie różnych nastrojów: lirycznego, tragicznego, komicznego

• ludowość

• cudowność, niesamowitość, baśniowość (objawia się w opisach)

a) personifikacje

• obecność typowego bohatera romantycznego

1. Romantyzm Jacka Soplicy

• nieszczęśliwa miłość

• dręczyły go wyrzuty sumienia

• nie doczekał się rezultatów swoich działań

• przeciwstawienie się naturze

• był samotny jako człowiek

• uczucia doprowadziły do tego, że zabił, wybujały temperament

• unieszczęśliwił swoją żonę

• żył obok syna nie dając mu się poznać jako ojciec

• śmierć ze świadomością klęski

4. Patriotyzm utworu

• temat Polska, zainteresowanie dla Polskości

• wspomina przeszłość serdecznie, ale też krytykuje

• eksponuje polskość, przywiązanie do tradycji w domu sędziego, pochwała

• tęsknota za krajem

• opisy, dokładne

1. Patriotyzm Robaka

• powraca do kraju lat dziecinnych, idealizuje przeszłość

• przywiązanie do tradycji, eksponuje polskość

• wprowadza nową koncepcję polityczną

• tęsknota za krajem

• uczucie towarzyszące opisowi ojczyzny

5. Cechy epopei

Epopeja to dłuższy utwór epicki, ukazujący losy narodu, w przełomowym jego momencie, ukazany na tle natury, która urasta do rangi osobnego bohatera.

1. występuje akcja, narrator, dominująca forma podawcza: opowiadanie, dialog, opis

1. obecność inwokacji (zwrot do Matki Boskiej, Litwy z prośbą o natchnienie)

1. porównanie homeryckie

1. opis zajazdu przypomina opis bitwy

1. trzy splecione ze sobą wątki:

- polityczne (związane z osobą ks. Robaka)

- osobiste (1. miłosny: Tadeusz, Zosia, Telimena; 2. rodzinny: spór o zamek pomiędzy sędzią a Hrabią)

- poboczne (np. Gerwazego, spór Asesora z Rejentem - nie wpływają na akcję ale rozbudowywują fabułę)

1. trzy rodzaje komizmu:

- postaci (np. Rejent, Tadeusz, Telimena)

- sytuacji (np. kiedy Telimenę napadły mrówki)

- słowny (np. wasal - wąsal)

1. język charakteryzuje prostota, jasność ale i bogactwo słownictwa; dużo środków stylistycznych: epitety, onomatopeje

1. utwór realistyczny, odtwarza w sposób pełny realia obyczajowe, polityczne

1. przedstawia obyczaje szlacheckie, uchwyca procesy zachodzące w społeczeństwie

- ubożenie magnaterii, utrata politycznego znaczenia (np. Hrabia)

- bogacenie się drobnego ziemiaństwa (np. Sędzia)

- ubożenie szlachty zaściankowej (np. Bartek Prusak)

- szerzenie się kosmopolityzmu, wyraźnie odrzucanie tradycji narodowych (np. Hrabia, Telimena)

1. napisane wierszem

1. splatanie elementów komicznych i patetycznych

6. Charakterystyka szlachty polskiej

W “Panu Tadeuszu” jest ukazana ówczesna szlachta (prawie wszyscy bohaterowie są szlachcicami). Różni się majątkami, stanami społecznymi, ale łączy ich przestrzeganie zasad, obyczajów.

Obyczajowość:

• Gościnność. Szlachta bardzo dbała o gości. Pan chciał pokazać całą swą zamożność a także jak doskonałym jest gospodarzem. Podczas nieobecności pana gośćmi zajmował się zarządca, który dbał, aby goście jak najlepiej się bawili. Dbano również o majątek.

• Przestrzeganie hierarchii społecznej. Ludzie starsi byli szanowani, ze względu na swoje doświadczenie i mądrość. Najwyżej ceniono również ludzi na wysokich urzędach. Damy również zajmowały uprzywilejowane miejsce przy stole. Na Litwie bawiono się hucznie.

• Kładziono nacisk na tak zwaną naukę grzeczności, na wychowanie młodzieży.

• Na śniadanie mężczyźni jedli co innego niż kobiety. Była przykładana wielka waga do przyrządzania potraw.

• Tradycyjną polską potrawą był bigos, przyrządzany na polowaniach.

• Zastawa pełniła funkcję estetyczną, cieszyła swoją pięknością.

• Ważną rolę spełniał alkohol. Polacy pili bardzo dużo. Przy wódce wznoszono toasty. Był to ważny obrzęd.

• Wiejskie rozrywki: polowanie, grzybobranie. Związane one były także z tradycjami. Były okazją do konkurencji, rozstrzygania różnych sporów.

10. ARCYDZIEŁA POEZJI LIRYCZNEJ

    1. “Liryki lozańskie”

Od 1839r. Mickiewicz przebywał w Lozannie. Powstał wówczas szereg drobnych wierszy, odzwierciedlających uczucia i emocje poety. Na smutek, nostalgię, przygnębienie wpływają:

• sytuacja polityczna we współczesnej Europie

• brak jednomyślności emigracji

• ciągła tęsknota za utraconym krajem

• choroba psychiczna żony

To wszystko wpływało na atmosferę panującą w utworach. Są to utwory, w których myśli przedstawiane są prostymi słowami. Rozrachunek Mickiewicza z samym sobą, bilans dokonań artystycznych, literackich i politycznych.

“Gdy tu mój trup”

“Żal rozrzutnika”

“Snuć miłość”

“Polały się łzy”

2. “Do matki polki”

Tematyka patriotyczna, utwór jeden z najbardziej charakterystycznych o tej tematyce. Zaczyna się apostrofą do Matki Polki. Podmiot liryczny zwraca się do matek z goryczą, cierpieniem, mówi jak wychować Polaka. Ostrzega, e geniusz dziecka, duma, wynikające z historii, przeszłości narodu powodują u niego śmierć i klęskę w przyszłości. Polak zapatrzony w przeszłość przeżywać będzie tragedię i sprawi matce cierpienie. Poeta przewiduje przyszłość. Synowie Matki Polki będą walczyć bez chwały, podstępem. Będzie to walka męczeńska ale bez nadziei powstania pośmiertnego. Przewiduje męczeństwo narodu w przyszłości - szubienica, uwięzienie, zesłanie. Wychowanie matki musi przyzwyczajać do takich przyszłych losów jej syna, do cierpień, wyrzeczeń, śmierci. Społeczeństwo jest cały czas trapione niewolą, ale nie poddaje się. To co najistotniejsze to powracanie tego wiersza w trudnych chwilach narodu. Pojawia się formuła patriotyzmu człowieka, polegająca na uporczywym, męczeńskim działaniu przeciwko wrogu. Oprócz tej formuły jest też obraz człowieka czasu niewoli, zniewolonego, straceńca, który od dziecka przyzwyczaja się do przyszłego poświęcenia w imię wyższego celu. Wie, że tak właśnie będzie. Utwór potęguje ideę walenrodyzmu. Tu mit ten to postawa całego zniewolonego narodu, społeczeństwa. Wiersz ten to pomnik tym, którzy się poświęcili, męczennikom. Jest hołdem Matce Polce, która przygotowała syna do męczeństwa, do bohaterstwa bez chwały, tak aby byli godni miana wojowników o wolność i niepodległość.

“Reduta Ordona”

5. DOROBEK ARTYSTYCZNY JULIUSZA SŁOWACKIEGO

   1. TEMATYKA WCZESNEJ TWÓRCZOŚCI J. SŁOWACKIEGO

Reprezentant drugiego młodszego pokolenia romantyzmu. Odwoływał się też do powstania listopadowego. Przed powstaniem następuje jego debiut literacki. Utwory powstałe wtedy to cykl powieści poetyckich, wprawki dla Słowackiego (tematyka historyczna, motywy orientalne). Bohaterowie tych powieści poetyckich byli skrzywdzeni, skłóceni ze światem, chcący zamanifestować indywidualność. Pisze pierwsze tragedie historyczne. Utwory nasycone smutkiem, rozpaczą, uczuciami, które dominowały w okresie romantyzmu.

W tym czasie powstaje też powieść poetycka “Lambro”. Akcja - wojna grecko-turecka (tak jak w “Giaurze”). Lambro postanawia zniszczyć flotę turecką, poświęcając swe życie i dobre imię. Poświęca siebie, aby zyskać jakoś sukces militarny (szlachecki rewolucjonizm).

Wybuch powstania - Słowacki przyjął to z entuzjazmem. Efekt to wiersz “Bogurodzica”. Nawiązanie do średniowiecznej pieśni, utwór ma spełniać taką funkcję i mieć takie skutki jak “Bogurodzica”. Wezwanie do pomocy Polakom przez Litwinów i rewolucjonistów rosyjskich. Nawołanie do powstania i przyłączenia się innych. W utworze dużo wiary, entuzjazmu; wiersz ma charakter odezwy. Jest dynamiczny. Chęć pobudzenia do aktywności.

W momencie wybuchu powstania listopadowego Słowacki skierowany został do prac administracyjnych. Był nią zniechęcony. Opuszcza Polskę i wyrusza do Francji. Znajduje się wśród popowstańczej emigracji. Po powstaniu listopadowym mógł wrócić do Polski. 1834 - wydanie “Kordiana”. Utwór ten to ocena powstania. Powrót do Polski stał się niemożliwy.

2. “KORDIAN” - typowy dramat romantyczny ?

   1. Treść

• Akt I

15 letni chłopiec zastanawia się nad sensem życia. Nie może odnaleźć celu. Myśli o samobójstwie. Nie może określić swych pragnień. Prośba do Boga o cel w życiu, do którego będzie dążył. Wiele pragnień, myśli, wśród których jest zagubiony. Odczuwa wewnętrzny niepokój, drżenie, rozgorączkowanie. Odnajdujemy u niego “choroby wieku” - bezsens życia, bezcelowość wszystkich działań, uczucie nudy i pustki egzystencjalnej. Grzegorz opowiada mu 3 historie: bajkę o Janku (rzekomo nieudolny chłopiec osiągnął sukces poprzez podjęcie ryzyka), opowieść o wojnach napoleońskich i opowieść o Kazimierzu. Kordian zapala się lecz potęguje się jego nicość, pustka i samotność. Pesymista, negatywnie myśli o swym życiu i jego celu. Ma poczucie bezczynności i bezradności. Nieszczęście potęguje nieszczęśliwa miłość. Nie znajduje wzajemności. Laura starsza o parę lat drwi z Kordiana, nie widzi jego prawdziwych uczuć. Emocjonalna niedojrzałość Kordiana powoduje jego rozterkę. Postanawia popełnić samobójstwo, którego jednak nie dokonuje.

• Akt II

Proces dojrzewania Kordiana. Konfrontacja młodzieńczych ideałów, wyobrażeń z rzeczywistością. Podróżuje po Europie.

Anglia - uświadamia sobie, że zaszczyty można kupić, tak jak i tytuł lecz nie szacunek ludzi. Przekonuje się o władzy pieniądza. Włochy - Kordian zawsze poszukiwał miłości jako związku dusz, trwającego całe życie. Spotykając Wiolettę przekonał się, że takie uczucie nie istnieje. Miłość można kupić. Rozczarowuje się, jego marzenia są zszargane przez rzeczywistość. Będąc na audiencji u papieża przekonuje się, że on uważa Polskę za kraj szczęśliwy, każe czcić prawosławnego cara. Rozczarował on Kordiana. Papieża nie interesuje los Polaków. Opowiada się za silniejszym. Potępia powstanie listopadowe. Nie chce pobłogosławić garstki ziemi z kroplami krwi. W Kordianie załamuje się wiara w religię. Na Monte Blanc wygłasza liryczny monolog. Pierwsza faza to rozczarowanie, próba zabójstwa, druga to zniechęcenie dla świata i ludzi, trzecia zaś to odnalezienie celu życia. Kordian ma poczucie siły, chce poświęcić się dla ojczyzny, poderwać naród do walki z tyranią. Chce udowodnić swoje bohaterstwo i poświęcić się za naród tak jak Winkelried.

• Akt III

Narada spiskowców. Próba wystąpienia przeciw carowi, zabójstwo tyrana. Kordian nie dba o przyszłość Polski, nie ma jej wizji. Chce dokonać tylko jednego czynu. Nie ma programu politycznego. Kordian sam decyduje się na zbrodnię. Podczas próby zabójstwa waha się. Nie znajduje wystarczającej motywacji moralnej i politycznej. Zostaje powalony przez strach i imaginację. Zostaje złapany, oskarżony, skazany na śmierć - niewiadome ułaskawienie.

2. Portret psychologiczny tytułowego bohatera (dynamizm postaci)

Kordian ulega przemianie. Słowacki wyraża krytykę wobec niedojrzałego bohatera. Tacy ludzie walczyli o Polskę.

Kordian to bohater romantyczny. Cechuje go:

1. samotność

2. niezgoda z zastanym światem, próba zmiany go

3. nieszczęśliwa miłość

4. indywidualizm i tajemniczość

5. skłonność do desperacji

6. dominacja uczuć nad racjonalizmem

7. poczucie odpowiedzialności za zło świata

8. dynamiczny

9. tragiczny (nie dokonał tego, czego chciał)

10. wewnętrzne rozdarcie (pragnie zabić cara ale przeszkadzają mu argumenty prezesa)

Więcej na ten temat w punkcie 49.2.1

3. Wymowa polityczna utworu

Słowacki dokonuje tutaj rozrachunku z powstaniem listopadowym. W III akcie krytykuje sfery rządzące. Prezes - Julian Ursyn Niemcewicz boi się działania, hamuje zapał sprzysiężonych. Argumenty:

1. królobójstwo jest wbrew polskiej tradycji

2. obawa przed reakcją innych władców i konsekwencjami

3. odwołania do wiary zabraniającej zbrodni

4. honor nie dopuszcza do złamania przysięgi posłuszeństwa (nawet caru)

5. złamanie honoru rycerskiego walką ukrytą

Na niepowodzenie powstania miała też wpływ przesadna ostrożność przywódców, hamowanie przez nich zapału powstańców. Niedobra praca sejmu, nieudolność, kadra oficerska nie spełniająca wymagań, przesadnie rozsądna. Kordian to szlachcic rewolucjonista, nosił cechy ludzi z powstania. Swoją postawą i deklaracjami dowodzi niedojrzałości politycznej swojej i programu jakim jest szlachecki rewolucjonizm. Niedojrzałość polityczna Kordiana:

1. samotnictwo, działanie bez poparcia

2. chciał zabić cara

3. nie potrafił ocenić obiektywnie sytuacji

4. naiwny, jeden człowiek nie zniszczy całego aparatu władzy

5. brak politycznego programu

6. kierowanie się tylko emocjami

7. jego poetycka wrażliwość, górowanie emocji nad racjonalnym postępowaniem, skłonność do desperacji

8. brak zdystansowania się do działania

9. niezdolność do wyzwolenia się spod argumentów prezesa

10. słaba psychika

Odpowiedzialnością za klęskę powstania Słowacki obarcza także ideologię szlacheckiego rewolucjonizmu. Na przykładzie sceny z domu wariatów sugeruje, że jest on też urojeniem szaleńca.

4. Winkelriedyzm

Słowacki wysuwa pewnego rodzaju propozycję, która jest w pewnym stopniu opozycją do mesjanizmu. Jest to koncepcja, która polega na tym, że Polska ma skupić na sobie zainteresowanie zaborcy, ma być aktywna, zaangażować wroga, w tym czasie inne narody zwyciężą zaborcę. Słowacki dostosowuje swoją ideologię do warunków historycznych i politycznych. Winkelriedyzm rodzi się na szczycie góry Monte Blanc. Walcząc pod tym hasłem Kordian też ponosi klęskę, więc zaproponowana przez Słowackiego koncepcja nie wytrzymuje, ponieważ zakłada ona czyn nielicznych.

5. Polemika z Mickiewiczem w utworze

Mickiewicz już za życia uznany został klasykiem, rola Słowackiego zaś została pomniejszona. Pojawiła się zazdrość poczucie niedocenienia. Różnice światopoglądowe sprawiły, że Słowacki niejednokrotnie polemizował z Mickiewiczem.

• rozbieżność co do zadań poezji i poety (prolog)

I osoba (Mickiewicz) - poezja ma uśmierzyć ból, ma dać sen, letarg, aby zapomnieć o cierpieniach. Zaleca ona bierność, chce być osobą, na której skupi się cały ból. Koncepcja takiej poezji związana jest z mesjanizmem - poeta jako prorok, wieszcz.

II osoba (Lelewel) - przeciwnik mesjanizmu, nie popiera bierności. Poezja ma być bronią, aktywność, walka orężna, zbrojna, poezja ma ranić głupich i wrogów. Model poezji walczącej, tyrtejskiej, wezwanie do walki.

III osoba (Słowacki) - połączenie sił, jednoczenie narodu, poezja odwołująca się do ludowych tradycji, wzbudzająca ducha walki, zachowanie narodowych wartości, pielęgnowanie ich, poezja zbiornicą historii, tradycji, zachowywanie ducha narodu.

• postawa wodza, przywódcy narodowego

Słowacki tak jak i Mickiewicz uważa, że poezja ma być tytrtejską. Naród kierowany przez poetę przegrywa. Egoizm poety, który używa narodu do inspiracji i natchnienia.

• ideologia

Słowacki przeciw mesjanizmowi przeciwstawił winkelriedyzm.

• krytyka poezji przedpowstańczej

6. Walory Formy utworu

Utwór ten jest dramatem romantycznym:

1. zerwanie z kanonem trzech jedności

2. synkretyzm formy (monolog Kordiana - liryka, opowiadania Grzegorza - epika, dialogi - dramat)

3. wprowadzenie rozbudowanych elementów lirycznych

4. obecności fantastyki i ludowości

5. indywidualizacja języka bohaterów

6. występowanie bohatera romantycznego

3. “BALLADYNA” jako zabawa konwencjami literackimi

   1. Baśniowo ludowy charakter dramatu

Elementy fantastyki:

1. ludzie w utworze to katolicy, akcja zaś rozgrywa się w głębokim średniowieczu, gdy katolicyzm nie był popularny

2. obyczaje stylizowane na sarmacki styl

3. istnienie świata irracjonalnego

4. ingerencja wiata irracjonalnego w rzeczywisty

5. istnienie postaci fantastycznych

6. nieprawdopodobne wydarzenia i przypadki niezgodne z logiką życiową.

O charakterze ludowym świadczą:

1. imię Balladyna

2. obyczaje, wierzenia ludowe

3. język niekiedy archaiczny, elementy gwarowe

2. Demitologizacja romantycznych przekonań

1. romantyczna miłość

(w “Balladynie” nie ma jej, związku dusz, ideałów, wspólnych zainteresowań, uczucia aż do śmierci)

2. mit arkadyjskiej przyrody

(wieś to nie tylko sielanka, bliskość przyrody i jej nakazów, niebezpieczeństwo)

3. ludzie nie są dobrzy, wrażliwi, szczerzy, patriotyczni

3. Nawiązania do twórczości Szekspira

1. motyw zbrodni

2. żądza władzy

3. w obu utworach występują podobne sceny

4. podobna aura emocjonalna, grozy, duchów, zachowanie niecodzienne postaci

5. istnienie świata irracjonalnego

6. posługiwanie się kontrastami

7. takie samo źródło tragizmu - czyny człowieka a nie fatum tak jak w antyku

4. “BENIOWSKI” JAKO POEMAT DYGRESYJNY

Dygresje zawarte w utworze.

• O charakterze politycznym, o polskiej emigracji

Słowacki wierzy w twórczość. Krytykuje Mochnackiego i powstanie a także emigrację i brak kontaktu z narodem. Uważa działalność sejmu za nie przynoszącą żadnych korzyści narodowi. Jest on uciszeniem sumienia arystokracji, która uciekła z kraju. Dramatyczna sytuacja emigrantów przekonanych o swoim patriotyzmie. Słowacki nie wierzy w skuteczność sejmu i sens działalności takiej emigracji. Na końcu tego tekstu mamy wiarę w postęp, w to, że sytuacja taka nie może dłużej trwać, że przyszłe pokolenia staną się rzeczywistymi bojownikami o wolność.

• O miłości

Tą część utworu Słowacki poświęca swojej wybrance, Ludwice Śniadeckiej. Podmiotowi lirycznemu wydaje się, że ją widzi, czuje. Ogarnia go nostalgia i smutek. Tylko na tej kobiecie mógł polegać, tylko ona by po nim płakała. Ona jedyna rozumiała jego cierpienia. Rozstanie z nią było trudne, lecz nieodwołalne. Podmiot liryczny wierzy, że miłość ich będzie nieśmiertelna - powrót do koncepcji miłości romantycznej. Słowacki boleśnie odczuwa samotność, rozstanie potęguje jego cierpienie.

• O poezji

Jest to program poetycki Słowackiego. Myśli wypowiadane w sposób giętki, aby można było dostrzec każdy aspekt, komunikatywnie i klarownie. Forma nie powinna ograniczać treści, która to ma być głównym bohaterem. Ma ona tylko podkreślać treści i dostosować się do niej. Podmiot liryczny mówi z dumą o swej poezji, porównuje się do Kochanowskiego, podziwia go, uważa za swojego mistrza. Z dumą mówi o swych zasługach w rozwoju poezji. Podkresla, że Kochanowski zrozumiałby go. Poezja powinna być duchowa, inspirowana natchnieniem, wynikać z wewnętrznej potrzeby.

• O Mickiewiczu

Słowacki mówi, iż jego utwory są w cieniu Mickiewicza, który często drwił z niego, że nie walczy za ojczyznę. Był on ciągle w cieniu i cierpiał z tego powodu. Dygresja to ostateczny rozrachunek pomiędzy nimi, ostateczne wyjaśnienie. Mickiewicz według Słowackiego to zwiastun pokory, jest on bowiem zwolennikiem mesjanizmu. Siebie uważa za wieszcza, skupia swe siły na przyszłości. Nie pochwalał on także tego, że Mickiewicz szukał uznania w Watykanie, wiązał przyszłość z Rosją, nie występował przeciwko niej, uważał, że Polskę można wskrzesić dzięki niej. Słowacki uważa swą drogę za lepszą. Mówił, że Mickiewicz nie jest poetą narodowym skoro nawiązywał do cierpienia. Zaś poezja Słowackiego jest czysta. Uznaje on jego wielkość, oddaje mu hołd, lecz nie zgadza się z jego koncepcjami politycznymi.

5. WIELOWĄTKOWOŚĆ “GROBU AGAMEMNONA”

Wiersz możemy podzielić na dwie części. Pierwsza z nich odnosi się do przeżyć osobistych poety wywołanych widokiem grobu wielkiego wojownika greckiego. Podmiot liryczny prosi o natchnienie. Lutnia, która jest symbolem weny twórczej, jest mu potrzebna do opisania uczuć i przeżyć. Nastrój jest przygnębiający - poczucie małości wobec Homera i walczących bohaterów. Poeta-pielgrzym czuję się bardzo mały w porównaniu z wielkością pogrzebanych. Czuje wobec nich pokorę.

W drugiej części utworu Słowacki scharakteryzował społeczeństwo polskie. Poddał ostrej ocenie szlachtę polską, którą obarczył winą za upadek powstania listopadowego. Skrytykował ów “czerep rubaszny”, którym przykryta jest “anielska dusza narodu”. Zdaniem podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamował działalność sił politycznych o charakterze demokratycznym i postępowym. Według niego:

• Polacy dbają tylko o pieniądze, zapominają o tym co najważniejsze

• muszą zmienić swój system wartości

• powinni mieć wodza takiego jak Leonides

• powinni być waleczniejsi, poświęcać się

• szlachta nie pozwala wybuchnąć uczuciom, więc naród jest słaby

Słowacki proponuje:

• odrodzenie państwa

• prawdziwe uczucia narodu muszą górować, przezwyciężenie czerepu

• zjednoczenie

• Polska kiedyś była “pawiem i papugą” narodów, teraz jest niewolnicą

• zatraciła uczucia, emocje, zdolność logicznego myślenia

Chce obudzić emocje, zjednoczyć, poruszyć sumienie. Poeta-romantyk nie może opisać drugich - tym razem polskich - Termopil (dzieło starożytnych, dowód odwagi i wielkości), może jedynie opowiedzieć o klęsce narodu. Brak mu nadziei na zwycięstwo, wstydzi się za Polaków. Jednocześnie kieruje do nich ostrzeżenie. Dopóki szlachta będzie uważała się za jedyną warstwę narodu i nie da wolności całemu społeczeństwu, dopóty nic się nie zmieni. Polacy muszą zacząć walczyć z zaborcą,.

6. SŁOWACKI JAKO POETA LIRYCZNY

“Smutno mi Boże”

Hymn ten powstał w czasie podróży Słowackiego na wschód. Podmiot liryczny opisuje swoje uczucia podczas podróży statkiem do Aleksandrii. Podkreśla piękno świata, postrzega przyrodę, zjawiska i wspaniałości natury, co świadczyć może o wrażliwości, o tym, że doznania estetyczne wpływają na doznania emocjonalne. Odczuwa smutek, żal, tęsknotę, samotność, swą kruchość i małość. Uczucia te powodują, iż nie zna swych dalszych losów. Przybierają one postać różnych obrazów:

1. lecące bociany, są ucieleśnieniem Polski, kierują jego myśli ku niej

2. daremna modlitwa dziecka, które i tak nie powróci do kraju

3. obraz grobu, nie wiadomo gdzie zostanie pochowany, po śmierci nie zazna spokoju, odpoczynku w ziemi ojczystej

4. odejście matki od dziecka i jego żal, tak jak on utracił swą Matkę Ojczyznę, tęskni i żałuje

Piękno i atmosfera sprawiają, że otwiera się, ujawnia swe uczucia, a monolog kieruje do Boga. Nie jest on wyrazem buntu, a raczej wypowiedzi wrażliwej, refleksyjnej jednostki. Podmiot liryczny wierzy w Boga, jest on powiernikiem jego myśli. Dla innych ludzi jest zamknięty w sobie, oni widzą go jednakowo, powierzchownie. Jest samotny, może zwrócić się tylko do Boga, szuka zrozumienia. Jest to forma prośby do Boga.

“Rozłączenie”

Obraz wewnętrznych emocji związanych z rozdzieleniem dwóch osób. Jedynym ich połączeniem jest biały gołąb. Podmiot liryczny mówi o ukochanej w kontekście przyrody. Zna ukochaną doskonale, może przewidzieć jej zachowanie, to co teraz robi. Miłość wieczna trwa mimo rozłączenia. Podmiot liryczny widzi ją w wyobraźni. Góry są symbolem muru, tego co ich dzieli, trudności nie do przebycia. Cały tekst zaopatrzony jest w wiele emocji, miłości, tęsknoty i żalu. Emocje sprawiają, że podmiot liryczny przekształca realność w taki obraz, jaki narzucają mu jego myśli, wspomnienia.

“Uspokojenie”

Podmiot liryczny uspokaja tych, którzy boją się rewolucji. Mówi, iż przyniesie ona więcej korzyści niż szkód, będzie stopniem w rozwoju ludzkości. Rewolucja przedstawiona jest jako nagła, wielka siła, która przyjdzie nagle, zabije wielu, poczyni ogromne spustoszenia, będzie krwawa, wizja apokaliptyczna, końca, zagłady świata. Wizja ta porusza nie tylko ludzi, ale i samo miasto, domu, wprowadza na teren walki ciemne moce. Po zniszczeniu ma nastąpić odrodzenie doskonalszego świata. Po okrutnych czasach nastąpią lepsze. Dramat tu opisywany jest ofiarą na ołtarzu doskonalenia się.

Wymowę wiersza należy rozpatrywać na przestrzeni wieków. Wiersz ten określa historiozofię Słowackiego - postęp dokonuje się zawsze poprzez zniszczenie starej formy.

“Testament mój”

Wiersz ten jest stylizowany na testament, zawierający pożegnanie artysty ze światem, rozrachunek z poglądami i wartościami, wyrażający jego wolę i życzenia skierowane do przyjaciół lub potomnych. Poeta zwraca się do odbiorcy, którym jest całe pokolenie romantyków, wszyscy ci, którzy znali poetę oraz potomni, którzy będą czytali jego poezję. Podmiot liryczny przyznaje się do zespolenia z ludźmi - “żyłem z wami, cierpiałem i płakałem z wami”, których kocha. Porzucenie przyjaciół nie jest dla niego łatwe. Wywołuje to uczucie smutku, jest bolesne, gdyż nie pozostawia on potomka. Nie mając go nie ma nikogo, kto mógłby podjąć się kontynuowania jego myśli twórczej. Prosi tych, którzy go znają, aby przekazali pokoleniom pamięć o jego życiu, czynach i wielkiej miłości do ojczyzny. Matce pragnie przekazać swoje serce i żałuje, że może jej ofiarować tylko tyle. Jednocześnie jest osamotniony, gdyż nikt nie docenia jego poezji. Ma nadzieję, że przyszłe pokolenia nie przejdą obojętnie obok jego spuścizny poetyckiej. Pozostawia on ważne przesłanie. Rodacy muszą wierzyć, że wolność nadejdzie, a kiedy zajdzie potrzeba muszą poświęcić się dla ojczyzny.

7. FILOZOFIA GENEZYJSKA W TWÓRCZOŚCI SŁOWACKIEGO

W “Genesis z ducha” Słowacki przedstawił swoją filozofię zwaną genezyjską.

Wszystko co istnieje ma duchową istotę, materia jest konsekwencją aktywności ducha. To co materialne jest kruche, przemija. Duch się doskonali, aby to zrobić musi starą formę materialną ciągle rozbijać, zrobić z niej ofiarę. Postęp ducha związany jest ze zniszczeniem tego co materialne. Stąd konflikt pomiędzy tym co duchowe a tym co materialne. Rewolucja jest także pewną zmianą formy, służy osiągnięciu wyższego stopnia rozwoju.

6. CYPRIAN KAMIL NORWID

   1. CREDO POETYCKIE

(sformułowanie zasad, poglądów).

Norwid był zdecydowanie młodszy od Mickiewicza i Słowackiego. To wpłynęło na kształt jego twórczości. Nie przeżył tragedii powstania listopadowego tak jak oni. Inaczej spostrzegał otaczającą go rzeczywistość, wydarzenia wokół których obracała się ówczesna twórczość innych. Norwid Był obok tego. Jego wyjazd miał inne powody. Był dobrowolny, m.in. za pieniędzmi. Jego utwory literackie nie były traktowane jako literatura, nie miały uznania. W Paryżu trzymał się z daleka od emigracji, stronił od polityki. Odrębność twórczości literackiej wpłynęła na chłód, z jakim ją traktowano. Jako poetę odkrył go dopiero pod koniec XIX w. Zenon Przesmycki. Norwida uznawali twórcy epoki Młodej Polski za swego prekursora.

W epoce, gdy twórczość poety miała być darem Boga, pochodzić z uczucia, natchnienia, Norwid twierdził, że sztuka jest bezpośrednią konsekwencją pracy intelektualnej zarówno twórcy jak i odbiorcy. Poetą się nie jest, nim się bywa, gdy się intensywnie pracuje.

• nie opisuje rzeczywistości

nie nazywa problemów, uczuć ale raczej je sugeruje, stawia pytanie; Ukazuje problemy, skłaniając odbiorcę do udzielania odpowiedzi na pytania.

• artysta ma przede wszystkim chronić tradycje narodowe, piękno i dobro

- to dla niego wiodące wartości

• poezja będąca efektem pracy intelektualnej jest wcieleniem postępu, bowiem doskonali umysły odbiorców

• dążył do maksymalnego skrótu

uściślenia sposobu wyrażania myśli, niekiedy kosztem komunikatywności, zrozumienia znaczenia

• zadaniem poezji jest obrona tradycji i przeszłości

• jest konieczna do zachowania tożsamości narodowej

• trzeba ożywić przeszłość, wciągając je w sprawy współczesne

poprzez przeszłość chciał nawiązać dialog z teraźniejszością; jest tylko po części poetą doby romantyzmu, tworzył w niej ale ją przekroczył

“Pióro”

Jest programowym utworem Norwida. Podmiot liryczny określa tu jaka powinna i czym być poezja:

• powinna nie naśladować poprzedników

• nie powielać tego co było

• wnosić nowe rzeczy

• nie nazywać uczuć językiem, bowiem nigdy nie będzie to doskonałe

• ma być oryginalna, każdy artysta powinien mieć swój styl

• uniwersalna, ma zawierać wartości

• nie powinna się zmieniać wraz ze zmianą poglądów politycznych i etycznych

• powinna być aktualna

2. WIELKI ARTYSTA I WIELKA SZTUKA - “FORTEPIAN SZOPENA”

Wiersz ten jest hołdem złożonym wielkiemu polskiemu kompozytorowi. Tekst ten powstał z inspiracji pewnym wydarzeniem. Jest to refleksja z zamachu na gen. Teodora Berga - namiestnika carskiego w Królestwie Polskim. W odezwie, carscy żołnierze zdemolowali Pałac Zamoyskich. Wyrzucono fortepian Szopena, który był pamiątką narodową. Naród wspomina też ostatnie spotkanie z Szopenem. Cały wiersz posiada wiele tematów. Części: 1,2,3 - wspomnienie Szopena; 4,5 - charakter jego muzyki; 6,7 - refleksje nad muzyką, kulturą i sztuką; 8,9,10 - prezentacja zamachu na Berga w Warszawie. Norwid uwydatnił cechy, które uważa za najważniejsze w muzyce Szopena.

Szopena ukazuje jako doskonałego kompozytora. Był on zżyty ze swoją muzyką. Kreuje go na mistrza porównując do sławnego rzeźbiarza. Jego muzyka przekracza dotychczasowe granice muzyki. Jego dokonania artystyczne będą długo znane.

Charakter muzyki Szopena: doskonała, peryklejska (prostota, harmonia), zwraca uwagę na pierwiastki ludowe. Jest odwołanie do biblijnych wartości; muzyka ta ma zdolność do moralnego odradzania słuchaczy. Podtrzymuje ona tradycję; jej wartości są uniwersalne.

O sztuce: Norwid widzi w niej dążenie człowieka do osiągnięcia pełnej doskonałości. Świat nie jest doskonały. Do doskonałości nie można dojść. Tylko kilku artystów się do niej zbliżyło: Dawid, Szopen, Eschyleos. Umieszczenie między nimi Szopena jest wyrazem najwyższego uznania.

Dalsza część to powrót do wydarzeń w Warszawie. Opis panoramy Starego Miasta, Placu Zamkowego. Spokojny opis nabiera coraz więcej dynamizmu aż do wyrzucenia przez Rosjan fortepianu. Wielkość muzyki rodzi strach i nienawiść u tych, którzy nie znoszą żadnego postępu, wszystko co wielkie i nowe u ludzi maluczkich budzi sprzeciw, który odbija się dygresją. Rodzi się sprzeciw u tych, którzy nie są w stanie zrozumieć tej wartości, dorównać wielkością temu co powszechnie jest nieosiągalne. Zakończenie jest optymistyczne - nadejdą czasy, gdy ludzie docenią wartość muzyki Szopena.

3. HUMANIZM I DEMOKRATYZM W WIERSZU “DO OBYWATELA JOHNA BROWNA”

Wiele postaci doby romantyzmu stało się dla Norwida inspiracją. Były dla jego twórczości symbolem, bohaterami utworów (Szopen, Bem).

Tu postać związana jest z historią USA. John Brown - działacz społeczny, który walczył o zniesienie niewolnictwa murzynów.

Niewolnictwo uderza w ludzką godność, wszystkich, jego obecność to hańba dla tych, którzy się go dopuszczają.

Opanował arsenał wojenny, aby wymusić zniesienie niewolnictwa. Chciał go wysadzić, nie chciał się poddać. Został aresztowany i skazany na śmierć. To wydarzenie jest powodem napisania tego utworu.

Wiersz ten napisany jest w formie listu. Jego postacią jest mewa, która ma szybko dotrzeć do Browna. Zastanawia się czy zastanie go ona jeszcze wśród żywych.

Wykonanie owego wyroku byłoby zamachem na wolność ludzi w USA, zaprzeczeniem wolności i demokracji. Poeta wątpi czy Ameryka jest krajem wolnym. Walczyli o wolność Kościuszko i Waszyngton. Obawa przed tym jak może być ta mewa przyjęta, powitana. Egzekucja może spowodować agresję.

Kamienie przeciw ludziom za zniesieniem niewolnictwa. Uderzenie w obrońców demokracji, wolności. Ludzie nie dojrzeli do nowości, do nowej wartości, zmian stąd agresja. Brown wobec śmierci jest heroiczny i nieugięty. Śmierć odizoluje go od brutalnego świata. Siła idei, której nosicielem jest Brown jest potężna, że ci, którzy wykonują wyrok nie są w stanie uwierzyć, ze przestanie ona istnieć. Po śmierci Browna zdesperowani murzyni będą walczyć w imię swej godności. Nasilenie cierpień i okrucieństwo, pogorszenie losów jednych i drugich. Po śmierci Browna może nastąpić nasilenie niewolnictwa, zanikanie swobód obywatelskich dla murzynów. Nastanie noc, ciemność społeczeństwa.

Wiersz kończy puenta. Zanim w ludziach dojrzeje idea, przywódcy zginą. Potrzebny jest czas przygotowań, aż w końcu przyjdzie pokolenie, które ją zrealizuje. Idea trwa dopóki nie zostanie zrealizowana. Zanim przekonania doczekają się swych kreacji. Człowieka można zabić, ale jego pragnienia wolności zniszczyć się nie da. Pragnienie to jest bowiem niezbywalnym prawem każdego człowieka. Ludzie są równi, nie ma podziałów, nie namawia do okrucieństwa, człowiekowi należy się szacunek. Dbałość o człowieka, jednostki muszą przetrwać. Humanizm związany z głębokim szacunkiem dla człowieka, obrona ludzkiej godności i honoru ludzkiej istoty i tych, którzy zhańbieni są niewolnictwem. Ci którzy dopuszczają do istnienia niewolnictwa zaprzeczają tym swojej ludzkiej postaci. Ludzie powinni być sobie równi. Mieć takie same prawa i obowiązki.

“ Jedynie od ludzi dzielnych można oczekiwać ludzkiego zachowania się wobec pokonanego nieprzyjaciela, tchórze dowodzą swej odwagi okrucieństwem”.

Nie jest sztuką pokonanie człowieka, ale sztuką jest jego dobre traktowanie. Walka twarzą w twarz jest walką słuszną. Ludzie, którzy nie mają argumentów na swoje idee muszą odwoływać się do okrucieństwa. Tchórze chcą sami sobie udowodnić, że mają rację. Forma traktowania równego świadczy o traktującym. trzeba umieć oszczędzić wroga.

4. “BEMA PAMIĘCI ŻAŁOBNY RAPSOD”

Gen. Józef Bem był w XIXw. znany i popularny. Uczestniczył w powstaniu listopadowych, powstaniu na Węgrzech, Wiośnie Ludów, wojnie z Turcją. Dla Norwida jest on symbolem narodowej wolności.

Treścią utworu jest głównie pogrzeb. Jest on stylizowany na dawny pogrzeb wodzów średniowiecznych (użyte są rekwizyty: topory, łuki, tarcze, towarzyszyły panny żałobne).

W okresie średniowiecza Polska była potęgą. Norwid stylizując pogrzeb na wielkiego wodza, nawiązuje do tej świetności. Określa tu rangę wodza - Bema, nadaje mu wszystkie przywileje doskonałego władcy. W pogrzebie bierze udział wojsko, cały naród, a także cała ludzkość i natura.

Część V - mowa o śmierci, której ludzkość nie jest w stanie się oprzeć. Człowiek jest śmiertelny, nie może się obronić. Rumak jest symbolem wartości, które są nieśmiertelne, które będą angażować wiele osób. Człowiek nie może oprzeć się śmierci w przeciwieństwie do niektórych wartości. Rumak jest własnością Bema, a więc symbol wolności jest jedną z tych wartości.

Korowód zmierza do działania, ma do niego wszystkich obudzić, poruszyć, zaangażować ich do wyrażenia swojej niezgody na niewolę. Są to ludzie ujęci snem, bezwolni. Idea pragnienia wolności jest wstanie ich obudzić. Ludzie, którzy przekroczyli czeluść, to ci, którzy uwierzyli w tę ideę, to nowe pokolenie. Śmierć Bema nie kończy jego misji. Jego myśl będzie kontynuowana w przyszłych pokoleniach. Słuszna idea jest nieśmiertelna. Będzie rozwijana przez potomków.

Podczas całego wiersz panuje monotonny, powolny ruch. Dopiero pod koniec staje się bardziej dynamiczny. Nadaje to nastrój grozy, patetyczności, żałoby. Oddziaływanie na zmysły czytelnika wyobraźnią, tak jakby uczestniczył on sam w pogrzebie. Wykorzystanie syntezy sztuk aby wywołać nastrój uwiarygodnić go.

5. LIRYKA UCZUĆ NORWIDA

   1. “Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie...”

Norwid Odwołuje się do konkretnych postaci: Sokratesa, Dantego, Kolumba, Camoensa, Kościuszki, Napoleona, Mickiewicza. Łączy ich to, że nie byli doceniani za życia, wygnani, skazani na śmierć, zdobywali uznanie dużo później. Znakiem tego uznania był drugi grób, wspaniały pogrzeb. Zwrotka poświęcona Mickiewiczowi zawiera pytanie: “Coś ty uczynił ludziom, Mickiewiczu ?”. Niedopowiedzenie zawiera wróżbę, że los Mickiewicza będzie podobny jak poprzedników.

Dalsze części wiersza to filozoficzne refleksje na temat wybitnych jednostek, które wyprzedzają swój czas.

Zwykła glina ludzka wtapia się w glinę łatwo - ta metafora oznacza, że możemy łatwo rozumieć to, co nam bliskie. Twórczość wybitnych jednostek nie jest akceptowana. Ich idee są zbyt rewolucyjne. Zostaną docenione dopiero przez przyszłe pokolenia.

2. “W Weronie”

Wierz zawiera aluzję do tragedii Romea i Julii i opisuje co po nich pozostało: gruzy domów, “rozwalone bramy” i groby pod strażą cyprysów. Ponad nimi niebo “spłukane deszczem, poruszone gromem”, księżyc - “łagodne oko błękitu” i spadająca gwiazda. Takie zestawienie przedmiotów i zjawisk skłania do refleksji o przemijaniu. Norwid ukazuje postawę intelektualną ludzi uczonych, polegającą na jednostronnym spostrzeganiu zjawisk. Postawa ta jest zbieżna z postawą starca z “Romantyczności” Mickiewicza (patrz punkt 48.2.1). “Cyprysy mówią”, że spadająca gwiazda to łza nad losem kochanków. Mówiąca przyroda to element z wierzeń ludowych. Meteoryty, według tych wierzeń, to łzy aniołów. Mamy tu do czynienia z bliskimi romantykom “żywymi prawdami” z tradycji ludowej. Ludzie uczeni mówią, że są to meteoryty. Zestawienie wiedzy o świecie z prawdą o nim, i choć Norwid nie wypowiada się po żadnej ze stron, domyślamy się, że bliższa mu jest poetyka wizja ludowa. Wiersz posiada dwie płaszczyzny:

1. Poetycka zaduma nad potęgą miłości. Niszcząca siła zła, działanie czasu dla materii i wieczne trwanie ducha.

Ruiny  domów, groby. Wieczność  ciągła poruszająca naturę tragedia.

2. Refleksja nad postawą racjonalistyczną i uczuciową.4

3. “Język ojczysty”

Główną myślą jest to co ważniejsze, myśli czy czyny. Zawarte są dwie opinie na ten temat:

1. najpierw myśl, potem czyny

2. walka

Poeci też mogą walczyć czynem. Twórczość ich ma być gromem, a nie tylko słowem. Norwid mówi, że trzeba działać. Pozornie sprzeczne opinie mogą stanowić jedność. Jedni czynem, drudzy językiem (arcydziełem) pokonują wroga.

4. “Słowa nie tylko nas wyrażają ale i sądzą”

Wiersz ten mówi o samotności Norwida jako twórcy i człowieka. Przez współczesnych mu, uznany jest za trudno rozumianego. Adresatem jest przyszłe, odległe pokolenie. Poprzez współczesność pisze do przyszłości. Twórczość to nie tylko wyrażanie tego co się myśli. Poglądy poety i jego twórczość świadczą o nim samym. Nowe przekonania Norwida ukazują to, że jest otwarty na nowe propozycje, że potrafi docenić nowość.

6. poezja nie tylko romantyczna

Norwid w swojej twórczości odbiegał od konwencji swej epoki, ale i też wiele go z nią łączy:

1. Elementy tematyczne - poparcie przejawów walki o niepodległość, umiłowanie swobody, wolności i narodowej (“Bema pamięci...”) i społecznej (“Do obywatela...”).

2. Bezkompromisowość w dążeniu do celu. Sprawiedliwej idei nie da się zniszczyć, nie ginie ona z człowiekiem. Trwa z pokolenia na pokolenie, aż do zwycięstwa.

3. Hołd dla niepospolitych ludzi, indywidualistów.

4. Bohaterowie romantyczni to indywidualności, którzy swą działalnością i desperacją w działaniu potrafili zadziwiać. Oddawał szacunek postaciom wykreowanym na bohatera romantycznego.

Norwid odbiegał od romantyzmu, idąc w swym własnym kierunku. Sztukę traktował jako formę pracy twórcy i odbiorcy. W dziedzinie form literackich stworzył wiele artystycznych konwencji, które w romantyzmie jeszcze nie istniały.

Charakterystyczne cechy jego twórczości:

1. tworzenie neologizmów

2. lapidarność, oszczędność słowa, dążenie do maksymalnego skrótu

3. nadawanie wyrazom nowych znaczeń

4. przemilczenie, niedopowiedzenie do końca pewnej myśli

5. stosowanie wielokropka jako graficznego znaku niedopowiedzenie; wiersze nie kończą się z reguły puentą ale zachętą do intelektualnej pracy

6. posługiwanie się elipsą (pominięcie pewnego elementu zdania będącego jego częścią składową)

7. posługiwanie się aluzją, symbolem

8. synteza środków wyrazu, synteza sztuki, stworzenie w utworze pewnego nastroju poprzez zaatakowanie różnych zmysłów czytelnika