ANATOMIA PRAWIDŁOWA

„Układ mięśniowy – charakterystyka ogólna”

Mięśnie to narządy posiadające zdolność kurczenia się, czyli zmiany swej długości.

Skurcz ten odbywa się pod wpływem bodźców mechanicznych, elektrycznych, czy też chemicznych. W ustroju człowieka bodźcami wywołującymi skurcz są impulsy nerwowe.

Odróżniamy trzy rodzaje mięśni:

0. gładkie

= sterowane przez układ autonomiczny

= kurczą się powoli

0. mięsień serca

= włókna mięśniowe poprzecznie prążkowane

= działa niezależnie od naszej woli

0. mięśnie poprzecznie prążkowane

= działają szybko

= zależne od naszej woli

Miologia zajmuje się jedynie ostatnią grupą mięśni, które powodują ruchy kośćca lub ustalają wzajemne położenie kości, stanowiąc układ narządów ruchu czynny.

Pozostałymi rodzajami mięśni zajmuje się splanchnologia.

Ze względu na położenie rozróżniamy mięśnie:

0. skórne, czyli powierzchowne (musculi cutanei seu superficiales)

= przyczepiają się jednym lub obydwoma końcami do skóry

= u człowieka: twarz, głowa, szyja i dłonie

0. szkieletowe, czyli głębokie (musculi sceleti vel profundum)

= położone pod powięzią powierzchowną

= swymi końcami przyczepiają się do szkieletu

= niektóre mięśnie głębokie łączą się z narządami zmysłów (oko, ucho) lub jest związana

z trzewami (językiem, gardłem, krtanią, odbytnicą)

Liczba mięśni nie jest precyzyjnie określona, co wiąże się z zakwalifikowaniem niektórych części mięśni do określonych jednostek. Przyjmuje się, że jest ich ok. 300-500, przy czym ok. 50 mięśni trzewi i zmysłów. Waga mięśniówki szkieletowej u dorosłego człowieka to ok. 25-35kg, czyli ok. 38% masy ciała. Barwa mięśni zależy od zawartości hemoglobiny mięśniowej i przepływu krwi przez naczynia włosowate; w związku z tym rozróżniamy:

0. mięśnie jasne o niskiej zawartości hemoglobiny i przepływu krwi

= działają szybko, lecz szybko się również męczą.

0. mięśnie ciemne o wysokiej zawartości hemoglobiny i wysokim przepływie krwi

= działają wolniej, lecz są bardziej wytrzymałe

U człowieka najciemniejsze mięśnie: serce, przepona, mięśnie gałki ocznej są również najbardziej wytrzymałe. W ustroju człowieka mięśnie jasne i ciemne są różnorodnie powiązane ze sobą.

Budowa mięśni

Ze względu na kształt rozróżniamy:

0. mięśnie długie (głównie kończyn)

1. mięśnie szerokie

= długość i szerokość jest znaczni większa niż grubość

= wytwarzają ściany wielkich jam ciała: brzucha, klp i miednicy

0. mięśnie krótkie

= występują tam, gdzie ruchy są nieznaczne, lecz o dużej sile

= w okolicy stawów, kręgosłupa

0. mięśnie mieszane

= np. mięsień prosty brzucha (jest mięśniem długim i zarazem szerokim)

= zwieracze (np. m. okrężny oka, m. zwieracz odbytu)

Mięsień składa się z brzuśca (venter) – część początkowa tzw. głowa (caput) oraz ścięgna (tendo) – część końcowa tzw. ogon (cauda)

Przyczepy mięśni:

0. początek lub przyczep początkowy mięśnia (origio)

1. koniec lub przyczep końcowy mięśnia (insertio);

inaczej też początek można nazwać punktem przyczepu bardziej stałym (punctum fixum), końcem zaś punkt przyczepu bardziej ruchomy (punctum mobile).

Za początek uważa się na tułowiu koniec mięśnia bliższy głowy lub bliższy płaszczyzny pośrodkowej ciała, zaś na kończynach koniec bliższy tułowia.

Ścięgno (tendo, tendon)

0. mięsień, przytwierdzony jest do miejsca przyczepu bezpośrednio lub częściej za pomocą ścięgna.

1. ścięgno stanowi istotną część mięśnia przenosząc jego pracę na kościec

2. ścięgna zbudowane są z tkanki łącznej włóknistej zbitej

3. są w niewielkim stopniu sprężyste, wydłużając się jedynie o ok.4% swej długości

4. długość ścięgna jest zależna od długości części kurczliwej mięśnia i rozległości ruchu.

5. grubość ścięgna jest zmienna

6. kształt ścięgien jest rożny:

= walcowate

= spłaszczone

= rozcięgno (aponeurosis) – płaska błona

Stosunek brzuśca do ścięgna

0. mięśnie płaskie (mm. plani)

= kierunek włókien ścięgna stanowi przedłużenie kierunku włókien mięśniowych

= włókna mięśniowe ułożone szeregowo

0. mięśnie wrzecionowate (mm. fusiformes)

= kierunek włókien ścięgna stanowi przedłużenie kierunku włókien mięśniowych

= włókna mięśniowe ułożone równolegle

= możliwy do wykonania ruch rozległy lecz niezbyt silny

0. mięśnie półpierzaste (mm. unipennatus)

= krótkie włókna mięśniowe dochodzące pod kątem z jednej strony, skośnie do ścięgna

0. mięśnie pierzaste (mm. bipennatus)

= krótkie włókna dochodzą do ścięgna obustronnie pod kątem

= ruchy niezbyt rozległe, lecz silne.

0. mięśnie dwubrzuścowe (mm. digastricae)

mięśnie te maja w ścięgno pośrednie, dzielące go na dwie części – dwa brzuśce

0. inne: np. m. prosty brzucha – podzielony krótkimi ścięgienkami tzw. smugami ścięgnistymi

= mięśnie o kilku brzuścach i jednym lub wielu ścięgnach

= mięśnie o jednym brzuścu i kilku ścięgnach

Zmienność mięśni: kształtów, przyczepów, przebiegu, liczby

Największa zmienność występuje na kończynie górnej

Narządy pomocnicze mięśni

0. powięzie

1. kaletki maziowe

2. pochewki ścięgniste

3. bloczki mięśni

4. trzeszczki

Powięzie (fasciae)

0. błona zbudowana z tkanki łącznej włóknistej

1. układ włókien powięzi zwykle prostopadły do włókien mięśniowych

2. powięź ustala wzajemne położenie włókien mięśniowych i poszczególnych mięśni

3. powieź ustala położenie ścięgien mięśniowych i przytwierdza je do podłoża

4. powięź silnie i ściśle otacza miękką tkankę mięśnia ochraniając ją – w razie przerwania powięzi dochodzi do tzw. przepukliny powięziowej, mięsień wypływa z powięzi.

5. powięź nie bierze działu w ruchach mięśnia

6. w miejscach styku powięzi powstają przestrzenie przez które przechodzą trzewia, naczynia i nerwy – miejsca te są istotne ze względu na możliwość szerzenia się zmian ropnych.

7. rodzaje powięzi:

= powięź poszczególnego mięśnia , ustala położenie i nadaje kierunek działania mięśnia

= powięź grup mięśniowych, otacza mięśnie o tej samej czynności

a/ przyczepiające się do kości blaszki powięziowe tworzą przegrody międzymięśniowe

= powięź powierzchowna, oddziela tkankę łączną podskórna od mięśniówki ciała

a/ zwykle daje się łatwo odgraniczyć od tkanki podskórnej, za wyjątkiem rąk stóp

b/ nie jest ciągła tam gdzie występują mięśnie skórne (głowa)

0. część powięzi w pobliżu przyczepów mięśni jak również przegrody mięśniowe są polami przyczepu mięśni

1. powięzie mogą łączyć się ze ścianami żył lub naczyń chłonnych ,działając jak pompy ssące

2. powięzie mają silne unaczynienie, a ich żyły uchodzą do żył skórnych

Kaletki maziowe (bursae synoviales)

0. znajdują się wszędzie tam ,gdzie przy ruchach poszczególnych części które oddzielają należy zmniejszyć tarcie (między kością a skórą, czy mięśniem lub ścięgnem i torebką stawową

1. ułatwiają ślizganie się narządów względem siebie

2. zbudowane z warstwy zewnętrznej włóknistej i wewnętrznej maziowej (jak torebka stawu)

3. często stanowią uwypuklenie właściwej jamy stawowej

4. mają różną wielkość, kształt pęcherzykowy, cienką ścianę, mogą być podzielone na komory częściowo lub całkowicie.

Pochewki ścięgien (vaginae tendinum)

0. są to kaletki maziowe obejmujące ścięgna mięśni

1. występują w postaci cewy ,która otacza ścięgno

= zewnętrzna warstwa włóknista

a/ więzadła pochwowe, pierścieniowate lub skośne wzmacniające torebkę włóknistą

= wewnętrzna warstwa maziowa

a/ blaszka ścienna, blaszka trzewna, krezka ścięgna, pęta ścięgien (tam gdzie brak krezki)

Bloczki mięśni (trochlea musculares)

0. urządzenia dookoła których owijają się ścięgna mięśni

1. zmieniają kierunek przebiegu i pociągania mięsni

2. działają mechanicznie jako punkt podparcia dźwigni

3. rodzaje bloczków :

= więzadłowe lub chrzęstne np. bloczek m. skośnego górnego gałki ocznej

= kostne (pokryte chrząstką) np. bruzda k. sześciennej dla ścięgna m. strzałkowego dł.

Trzeszczki (ossa sesamoidea)

0. działają podobnie do bloczków mięśni, lecz w przeciwieństwie do nich są ruchome

1. są włączone w ścięgna mięsni w pobliżu ich przyczepów

2. zmieniają kierunek ścięgna

Formy działania mięśni

Fizyczno-biologiczne właściwości mięśni

0. sprężystość

= mięśnie dają się biernie rozciągać i powracają potem do swej spoczynkowej formy

= zmniejsza się ona podczas pracy mięśnia

= zależy od wieku – na starość mniejsza

0. napięcie (tonus)

= każdy mięsień wykazuje pewien niewielki stan napięcia tzw.spoczynkowy stan napięcia

= znajduje się ono pod wpływem układu autonomicznego i nie podlega naszej woli

= stan napięcia mięśnia zależy od:

a/ wieku , w młodości większe

b/ konstytucji człowieka (hipertonicy, hipotonicy)

c/ emocji

d/ czynników fizycznych : temperatura, zmęczenie

e/ czynniki endokrynne, zwłaszcza gruczoły płciowe

0. skurcz (contractio)

= skracanie elementów kurczliwych mięsni pod wpływem bodźców

= rodzaje bodźców wywołujących skurcz

a/chemiczne

b/mechaniczne

c/termiczne

d/elektryczne

e/ bodźce z układu nerwowego ,przerywane

= długość mięśnia pod wpływem skurczu może zmniejszyć się o połowę

= gdy mięsień kurczy się bez oporu wtedy nie twardnieje

= gdy przyczepy mięśnia nie ulegają zbliżeniu, mięsień twardnieje, lecz nie skraca się

wzmagając ciśnienie (np. tłoczni brzusznej)

= praca (skurcz) mięśnia wzmaga gwałtownie przepływ krwi przez mięsień

= energia skurczu mięśnia jest zamieniana na:

a/ pracę mechaniczną

b/ energię cieplną – główne źródło ciepła ustroju

= nużliwość mięśnia zależy od uwalnianych produktów rozpadu tj.CO₂ i kwasu

mlekowego

a/ znużony mięsień jest twardy i bolesny

b/ masaż mięśnia pozwala usunąć produkty rozpadu i przywraca sprawność mięśnia

Mechanika mięśni

W zależności od formy oddziaływania na stawy rozróżniamy:

0. mięśnie jednostawowe – głębiej położone

1. mięśnie dwustawowe

= może oddziaływać różnorodnie np. zginać jeden staw i prostować drugi

0. mięśnie wielostawowe – położone powierzchownie

= mogą oddziaływać jednakowo, bądź różnorodnie na stawy nad którymi przebiegają

Działanie mięśni w zależności od położenia względem stawu:

0. mięśnie położone do przodu od osi stawu – działają jak zginacz

1. mięśnie położone do tyłu od osi stawu – działają jak prostowniki

2. mięśnie położone bocznie od osi stawu – działają jako przywodziciele lub odwodziciele

3. mięśnie położone skośnie lub poprzecznie do osi stawu –działają jako mięśnie obrotowe (nawracacze lub odwracacze)

Większość mięśni położona jest jednak tak w stosunku do osi stawu, iż działają w kilku kierunkach, co stanowi zabezpieczenie biologiczne ruchów w stawie.

Mięsień może ponadto wykonywać ruchy w stawie, nad którym nie przebiega, działając niejako na odległość np. m. ramienny zbliża do siebie ramię i przedramię przebiegając nad stawem łokciowym, przy tej okazji powoduje także ruch w stawie ramiennym, gdyż ramię podąża w przeciwnym kierunku niż jest wykonywany ruch w stawie.

Rodzaje pracy mięśni:

0. dynamiczna - gdy końce przyczepów mięśniowych zbliżają lub oddalają się od siebie

1. statyczna - gdy przyczepy pozostają w tej samej odległości

= najbardziej nużąca postać pracy mięśni, gdyż są wówczas słabiej ukrwione

Kształtowanie ruchów mięśni:

W ruchach ciała biorą zwykle udział całe grupy mięśni lub łańcuchy mięśni

0. mięśnie współdziałające (synergistyczne) - wszystkie, które wykonują określony wspólny ruch

1. mięśnie wykonujące ruchy przeciwne (antagonistyczne) - wszystkie te, które biorą udział w ruchach przeciwstawnych.

W każdym ruchu uczestniczą obie te grupy mięśni, lecz jedna z nich uzyskuje wyraźną przewagę, dzięki czemu ruchy mogą przebiegać płynnie i równomiernie.

Ruch harmonijny jest wynikiem współpracy synergistów i antagonistów.

Antagonizm mięśniowy może ponadto odnosić się do pojedynczych mięśni, gdyż niektóre z nich mogą składać się z elementów o przeciwstawnym działaniu, jak np. m. piersiowy większy, m. naramienny, m. czworoboczny.

Koordynacja ruchów

Rozumiemy przez nią dokładne wykonanie celowego zespołu ruchów wywołanych przez kombinację unerwienia. Poszczególne skurcze mięśni są wyregulowane pod względem siły i kolejności. Woli człowieka podlega nie skurcz pojedynczego mięśnia, lecz tylko ruch przez niego wykonany, inaczej rzecz ujmując to określony rodzaj ruchu, a nie poszczególne mięśnie są reprezentowane w ośrodkowym układzie nerwowym.

Ruchy oddychania, łykania i ssania są wrodzone - odziedziczone po przodkach

Pozostałe ruchy skoordynowane muszą zostać wyuczone, a gdy są wykonywane często automatyzują się.

Działanie siły mięśnia na ścięgno

0. w mięśniach wrzecionowatych, gdy kierunek włókien mięśnia jest równoległy do kierunku włókien ścięgna - cała siła mięśnia działa w kierunku ścięgna

1. w mięśniach półpierzastych - gdzie kierunek włókien mięśnia biegnie skośnie w stosunku do ścięgna ,tylko część siły mięśnia działa w kierunku ścięgna, reszta pociąga go bocznie

2. w mięśniach pierzastych - gdzie kierunek włókien jest obustronnie skośny, tylko części siły mięśnia działa w kierunku ścięgna w zależności od kąta przyczepu (przy 60º ok.1/2 siły mięśnia), przy czym mięsień nie jest wówczas przemieszczany bocznie.

Siła mięśnia

0. zależy od jego grubości, a nie długości.

1. przekrój anatomiczny - poprzeczny do osi długiej mięśnia w jego najgrubszym miejscu, tylko w m. wrzecionowatych uwzględnia on wszystkie włókna

2. przekrój fizjologiczny - prostopadły do wszystkich włókien mięśnia, a nie do jego osi długiej

Mięśnie o tym samym przekroju fizjologicznym mogą mieć różną siłę - włókna grubsze są silniejsze niż cienkie

Bezwzględna siła mięśnia (jednostka siły mięśnia) - ok. 10kg/cm² przekroju fizjologicznego.

0. wartość ta jest wartością średnią dla różnych stanów napięcia mięśnia.

Praca mięśnia

0. jest zależna od siły i wielkości skurczu mięśnia

1. skurcz mięśnia jest tym większy im dłuższe są włókna mięśnia równocześnie działające

2. praca mięśnia równa się iloczynowi: przekroju fizjologicznego, jednostki siły mięśnia i wielkości (długości) skurczu mięśnia

3. największą zdolność do pracy ma mięsień ,gdy może skurczyć się od stanu największego swego rozciągnięcia do największego skurczu

4. bezwzględna wielkość skurczu mówi nam o wysokości na jaką mięsień może unieść dany ciężar

Siła mięśnia działająca na staw nie zostaje w całości zużyta na wykonanie ruchu w stawie, ale tylko częściowo, pozostała siła przyciska oba końce stawowe do siebie, mówimy o:

0. składowej ruchowej siły mięśnia, jest zmienna

1. składowej stawowej siły mięśnia, jest ona zawsze duża i zawsze skierowana do stawu.

Moment statyczny - iloczyn siły skurczu mięśnia i ramienia siły dla danej osi obrotu.

Ramię siły - odległość linii działania siły mięśnia od osi obrotu stawu.

Prócz mięśni, również siła ciężkości działa na układ kostny, stąd mamy:

0. środek ciężkości jako miejsce przyłożenia siły ciężkości

1. ramię siły ciężkości, tj. najmniejsza odległość linii działania siły ciężkości od osi stawu

2. moment siły ciężkości, zależny od ciężaru członu i wielkości ramienia siły.

Dźwignie:

Składniki kośćca jako bierne narządy ruchów wykonywanych przez mięśnie możemy porównać do dźwigni, wyróżniając w nich:

0. punkt oparcia - nieruchomy, dookoła którego obraca się dźwignie odpowiadający stawowi

1. siłę - którą wywołują mięśnie starające się poruszać dźwignię

2. opór - do przezwyciężenia, ciężar ciała

w mechanice, jak również w ustroju człowieka wyróżniamy trzy rodzaje dźwigni

0. dźwignia I typu, dwuramienna, punkt oparcia jest położony między punktem przyłożenia siły a punktem przyłożenia oporu np. staw szczytowo-potyliczny

1. dźwignia II typu, jednoramienna, gdzie punkt przyłożenia siły i oporu leżą po tej samej stronie a ramię siły jest dłuższe od ramienia oporu, np. stopa (niektórzy kwestionują)

2. dźwignia III typu, jednoramienna, gdzie punkt przyłożenia siły i oporu leża po tej samej stronie lecz ramię siły jest krótsze od ramienia oporu, powszechny w ustroju, choć mało ekonomiczny.

Klasyfikacja mięśni

0. rozwojowa, opiera się na embrionalnym pochodzeniu mięśni

= mięśnie pochodzące z mezenchymy łuków skrzelowych (mięśnie trzewne)

a/ mięśnie I łuku skrzelowego unerwione przez n. V: mm. żwacze i mm. dna j. ustnej

b/ mięśnie II łuku skrzelowego unerwione przez n. VII: mm. mimiczne twarzy i

głowy, niektóre mięśnie dna jamy ustnej i mięsień szeroki szyi (platysma)

c/ mięśnie III łuku skrzelowego unerwione przez n. IX: mm. górnego odcinka gardła

d/ mięśnie IV-VI łuku skrzelowego unerwione przez n. X: mm. gardła i krtani

e/ mięśnie VI łuku skrzelowego unerwione przez n. XI: biorą udział w tworzeniu

mm. czworobocznych i mięśni mostkowo-obojczykowo-sutkowych

f/ mm. oka związane z n. III, IV i VI.

= mięśnie pochodzące z miotomów (mięśnie somatyczne)

a/ pochodne grzbietowej mięśniówki tułowia ,unerwione przez gałęzie tylne nerwów

rdzeniowych tzw. właściwe mięśnie grzbietu

b/ pochodne brzusznej mięśniówki tułowia, unerwione przez gałęzie przednie nerwów

rdzeniowych; pozostałe mięsnie tułowia, mm. szyi, przepona, mięsnie kończyn,

mięśnie języka oraz dna miednicy.

0. czynnościowa - łączy w oddzielne grupy mięśnie działające na każdy poszczególny staw

0. topograficzna - dzieli mięśnie w zależności od ich położenia w stosunku do kośćca:

= mięśnie grzbietu

= mięśnie klatki piersiowej

= mięśnie brzucha

= mięśnie szyi

= mięśnie głowy

= mięśnie kończyny górnej

= mięśnie kończyny dolnej