DYDAKTYKA - WYKŁADY
Pojęciem wyprzedzającym dydaktykę jest pedagogika, pochodząca od "pajdagogos"- prowadzący chłopca. Herbart i Jan Amos Komeński zapoczątkowali dydaktykę.
3 podziały pedagogiki :
- historia wychowania
- teoria wychowania
- dydaktyka
Dydaktyka nie jest samodzielną nauką. Powiązana jest z historią wych., socjologią, pedag. ogólną, teorią wychowania, pedagogiką przedszkolną. Natomiast korzysta z medycyny, biologii, statystyki, ekonomii, logiki. Można powiedzieć, że dydaktyka jest nauką teoretyczną(teoria dydaktyczna ciągle się poszerza), eksperymentalną(teoria powstaje w wyniku eksperymentu) i praktyczną(badania, zastosowanie wiedzy teoretycznej w praktyce – zasady i metody nauczania). Pojęcie dydaktyka pojawiło się po raz pierwszy w XVII w.(1656 „Wielka dydaktyka” Komeńskiego; Podręcznik miał nauczać wszystkiego i wszystkich, dydaktyka jest sztuką, nauczyciel musi mieć talent i musi chcieć uczyć).
W XVIII wieku pojawia się nowy dydaktyk- HERBART. On postanowił uczynić dydaktykę teorią. Wyodrębnił z beletrystyki teorię: wydobył i zdefiniował pojęcia(nauczanie, uczenie, samokształcenie, wychowanie, samowychowanie). Chciał dać dydaktyce podstawy: etyka i psychologia(był ich twórcą).
Dydaktyka wg OKONIA :
W nowoczesnym ujęciu staje się nauką o treściach i procesach wszelkiego nauczania i uczenia się.
Zakres dydaktyki :
Dydaktyka ma bardzo szeroki zakres badań. Badania mogą być prowadzone wszędzie(np. wojsko, instytucje).
Dydaktyka jest nauką, ponieważ posiada zakres i metody badań.
Jest nauką teoretyczną i praktyczną.
Metody badań:
eksperyment
monografia
metoda przypadków
diagnoza
Dydaktyka posiada własne pojęcia :
nauczanie, uczenie się, kształcenie, wychowanie, samowychowanie.
Kształcenie - jest pojęciem wieloznacznym i jest różnie interpretowane.
Wg W. Okonia kształcić to inaczej - zmieniać, przekształcać, nadawać nową formę.
Kształcić powinno się procesy poznawcze, tzn. pamięć uwagę, wyobraźnię, zdolność obserwacji i spostrzegawczość. Okoń mówi, że najważniejszą rzeczą jest rozwijanie tych procesów poznawczych.
Problem samowychowania
Metody badań dydaktycznych
1. Samowychowanie - świadome i dobrowolne dokonywanie zmian kierunkowych, cech osobowości zgodnie z przyjętymi ideałami. Trzeba mieć swój wzór, jakiś ideał, dokonać samooceny, opracować plan walki ze swoimi złymi nawykami, ewentualnie go realizować, a na końcu oceniać czy został wykonany.
2. Metody badań dydaktycznych (metoda to droga postępowania).
3 metody wg Okonia :
- obserwacja
- eksperyment laboratoryjny
- eksperyment naturalny
T. Pilch i Kamiński wyróżnili 4 metody :
- eksperyment
- monografia
- indywidualnych przypadków
- sondaż diagnostyczny
Najważniejsza metoda to eksperyment. Dzięki eksperymentowi dokonuje się przemiana w oświacie, postęp, ale trzeba go oprzeć na logicznych podstawach(kanony millowskie).
Techniki badań wg Kamińskiego i Pilcha :
wywiad
ankieta
obserwacja
metody statystyczne
Kanony millowskie, na których opiera się eksperyment :
- jedynej różnicy (najlepszy) – 2 grupy: eksperymentalna i kontrolna(powinny być takie same, jednak jest to niemożliwe); należy znaleźć 2 podobne grupy. Celem eksperymentu jest wprowadzenie jakiegoś nowego czynnika. Występują w nim 2 zmienne - zależna (efekty) i niezależna (nowy czynnik). Dydaktyka jest nauką praktyczną. Eksperymenty nie mogą dawać złych efektów wychowawczych.
- jedynej zgodności
- zmian towarzyszących
- prób możliwości
- zmian wprowadzanych
Techniki badań towarzyszące metodom :
-obserwacja
- wywiad
- ankieta
Techniki te można łączyć, np. obserwację z wywiadem czy ankietę z wywiadem.
Podsystem Komeńskiego:
teoria sensualistyczna (poznania) – poznajemy za pomocą zmysłów, a następnie wypowiadamy to słowami
zasada poglądowości – nauczyciele powinni do klasy przynosić rzeczy, które będą omawiane.
Podsystem ten został stworzony w trosce o kształcenie wszystkich i wszystkiego. Nie przyjął się on, ale zasada poglądowości została.
Podsystem Rousseau :
zasada swobodnego wychowania- pierwsze wych. do 12 roku życia. Trzeba strzec serce ucznia przed występkiem(robić wszystko by do 12r.ż. nie popełniał błędów). Podsystem ten nie jest możliwy do realizacji.
Podsystem Pestalozziego :
liczba, kształt, słowo
przedmiot należy ujmować jako całość
przedmiot należy rozbierać na czynniki pierwsze(kształt), następnie liczyć czynniki(liczba) a to co zostało poznane wypowiadać(słowo).
ujmowanie różnych rzeczy jako całości(zostało do dnia dzisiejszego).
Do końca XVIII w. nie było książek, a dydaktyki dopatrywano się w beletrystyce(np. „Jak Gertruda uczy swoje dzieci”). Nie było dydaktyki jako przedmiotu.
Pod koniec XVIII w. pojawił się Herbart i za cel postawił sobie stworzyć podstawy dydaktyki.
Systemy dydaktyki:
1.System Herbartowski >
2. System Deweya <
3. System współczesny =
W każdym systemie występuje proces nauczania i uczenia się.
System Herbartowski : {nauczanie > uczenie się}
Jego cel to stworzyć podstawy dydaktyki(psychologia, etyka).Charakterystyczną cechą tego systemu jest to, że nauczanie jest ważniejsze od uczenia się. Zasługą Herbarta jest to, że z beletrystyki wyodrębnił podstawowe pojęcia dydaktyczne i je zdefiniował. Zakładał, że należy wychować młodzież o silnych charakterach. Powinni dążyć do ideału. Ważna jest idea postępowania, życzliwości, prawa, słuszności, wolności wewnętrznej. Powinno stosować się kary cielesne, ale z umiarem. Herbart zwracał uwagę również na wychowanie. Według niego nauczanie powinno być wychowujące. Stworzył gimnazjum, opracował program i stworzył szkołę ćwiczeń dla nauczycieli.
Zasady nauczania wychowującego wg Lecha :
- humanizacji – kilka zdań na temat lekcji, która będzie się odbywała(ma to zainteresować dzieci); odpowiedzialność za wyniki
- zespołowego wychowania, harmonii pracy – praca grupowa
ekonomii – gospodarności
karności, ładu i porządku
racjonalizacji – uczeń powinien czynnie uczestniczyć.
Herbart wymyślił 4 pojęcia: jasność, kojarzenie, system i metoda. Jego uczeń Ziller wyodrębnił z jasności analizę i syntezę, a Rein nadał im nowe nazwy:
1. Jasność :
- analiza - przygotowanie uczniów do lekcji
- synteza - podanie nowego materiału
2. Kojarzenie : powiązanie nowego materiału ze starym
3. System : zebranie wiadomości
4. Metoda : zastosowanie wiadomości.
Są to ogniwa lekcyjne. W każdej lekcji wszystkie z tych ogniw muszą wystąpić! Nazwano je stopniami formalnymi lekcji.
Z Niemiec herbartyzm przeniósł się na cały świat i obowiązuje do dziś. Pod koniec XIX w. zaczęto krytykować Herbarta, za to, że wszystkie lekcje są do siebie podobne i są prawie takie same. Nauczyciel jest aktywny a uczniowie nie zawsze oraz że szkoła herbartowska słabo przygotowywała do nauki w gimnazjum, a także że uczy jednostronnie(tylko wiedza), rozwija tylko pamięć i ją przeciąża(niepowodzenia szkolne, drugoroczność).
Dewey był psychologiem, zajmował się ludzkim myśleniem(kiedy człowiek myśli); stworzył 5 etapów myślenia:
odczuwanie trudności
określenie trudności(sformułowanie tematu)
wybór najlepszego rozwiązania
realizacja(wyprowadzenie wniosków)
sprawdzenie hipotezy(na drodze teoretycznej i praktycznej).
Aby rozwijać myślenie, trzeba uczyć wg tych etapów!
Dewey za zadanie postawił sobie rozwijanie myślenia. Postanowił sprawdzić realizację tych etapów. Stworzył szkołę eksperymentalną, w której uczono wg stopni formalnych. Kładł nacisk na praktycyzm. Uczniowie samodzielnie zdobywali wiedzę. Szkołą ta dała dobre wyniki. Dewey oparł się na rozwijaniu zainteresowań uczniów(nauczanie problemowe). Każda lekcja powinna być prowadzona wg 5 etapów myślenia( w ten sposób stworzył nowe stopnie formalne lekcji – etapy ludzkiego myślenia). Stworzył podstawy nauczania problemowego.
Powstał po II wojnie światowej i jest realizowany do dziś. Ukształtował się w latach 60-70-tych. Wziął z systemu Herbarta i Deweya to co najlepsze i poszerzono go o nowe teorie.
W. Okoń jako pierwszy zapoczątkował tezy, że należy rozwijać zmysły(kształcić wielostronnie). W klasach 1-3 podstawą nauki powinna być zabawa!
Ogniwa lekcji zaczęto stosować dość elastycznie. W zależności od celu lekcji można odstąpić od niektórych ogniw, można je także łączyć(np. herbartowskie z deweyowskimi).
W szkole rolę kierowniczą pełni nauczyciel, ale nie może on ograniczać myślenia, aktywności uczniów. Powinien pobudzać do działania, zachęcać do lekcji i wskazywać, gdzie szukać materiałów.
Od kilkunastu lat mówi się o modernizacji systemu. Pojawiło się wiele raportów(m.in. Forra, Suchodolskiego, Kupisiewicza). W każdym mówi się, że kształceniem trzeba objąć wszystkie dzieci w przedszkolu, że kształcimy przystosowawczo(przystosowujemy się do tego co jest, a zmiany nas zaskakują), zapoznajemy dzieci i młodzież z poglądami, które obowiązywały w przeszłości. Zaczyna się mówić o kształceniu innowacyjnym(rozwijanie inno9wacji, uczyć radzić sobie w sytuacjach zaskakujących, przygotowywać młodzież do przyjmowania różnych zmian, uczyć przewidywania, rozwijać wyobraźnię).
W latach 60-70-tych system został wzbogacony o nowe teorie:
nauczanie grupowe
nauczanie problemowe
niepowodzenia szkolne
nauczanie trójpoziomowe
nauczanie programowane
nauczanie wielopoziomowe
taksonomia celów kształcenia
nauczanie zintegrowane.
Cele kształcenia i rodzaje.
Cel - to pobudka wewnętrzna, zamiar, dążenie do osiągnięcia czegoś, np. wykształcenia. To przyczyna wewnętrzna, pociąga za sobą skutki.
Powstawanie celów dydaktycznych – zostają opracowane na podstawie obserwacji nauczycieli co do treści, które są niezbędne dla nauczycieli.
Cele kształcenia ogólnego :
Zwracają uwagę na optymalny rozwój intelektualny, zapoznanie uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy, rozwijanie zdolności poznawczych i zainteresowań, kształtowanie akceptowanych społecznie systemów wartości, wdrażanie do samokształcenia, zapoznawanie z ogólnymi podstawami produkcji i organizacji, uczy selekcjonowania wiedzy.
Cel - włączać, korzystać z kształcenia równoległego, nie bazować tylko na wiedzy szkolnej.
1. Strona rzeczowa celów :
- ogólna znajomość przyrody, społeczeństwa, techniki i sztuki
- ogólne przygotowanie do działalności praktycznej
- kształtowanie tolerancji połączone z umiejętnością rozumienia innego człowieka
2. Strona osobowościowa celów :
- rozwój zainteresowań
- rozwój sprawności umysłowych - myślenie, pamięć, uwaga, wyobraźnia, zdolność obserwacji
- wdrażanie do kształcenia ustawicznego(ciągłego)
( cechy nowoczesnego procesu nauczania i uczenia się ).
Cele kształcenia zawodowego :
ukierunkowane na kierunek studiów
- zdobycie wiedzy objętej kierunkiem studiów
- rozwijanie zdolności do wykonywania zawodu – znajomość dydaktyki i metodyki nauczania dla nauczyciela)
- rozwijanie zainteresowań zawodowych – muszą iść w kierunku doskonalenia swojej pracy
przygotowanie uczniów do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym
przygotowanie do pracy zawodowej
przygotowanie do udziału w życiu kulturalnym
zapewnienie rozwoju : moralnego, intelektualnego, fizycznego, estetycznego
Cele kształcenia :
zaznajamianie z podstawami wiedzy o technice, sztuce, przyrodzie
rozwijanie zdolności i zainteresowań
kształtowanie postaw społecznie akceptowanych
wdrażanie do samokształcenia, wyrabianie umiejętności posługiwania się najprostszymi narzędziami produkcji
Taksonomia celów :
- zapamiętanie
- zrozumienie
- umiejętności zastosowania wiedzy w sytuacjach typowych
- zastosowanie wiedzy w sytuacjach problemowych
- ocena
Obecnie mówi się, że naczelnym celem jest rozwój :
- umiejętności rozumienia świata
- umiejętności kierowania sobą (wybranie społecznie akceptowanej drogi)
- kształtowanie własnej tożsamości
- przygotowanie do rozpoznawania wartości
- samorealizacja
Proces nauczania - uczenia się
Proces - to słowo łacińskie " procedere "- postępować naprzód, to szereg następujących po sobie zmian, które układają się w pewien ciąg rozwojowy.
Proces charakteryzuje się :
- osobami(nauczyciel, uczniowie)
czynnościami(czynności nauczyciela i uczniów)
zmierza do określonych rezultatów
- nauczanie jest sprzężone z wychowaniem
- proces systematyczny, zamierzony, długotrwały
powinien przygotować uczniów do samokształcenia
wszechstronność nauczania(łączenie nauki szkolnej z pozaszkolną)
powinien być elastyczny pod względem organizacyjnym
Proces kształcenia obejmuje :
- nauczycieli, uczniów, środki dydaktyczne, programy, podręczniki, wyposażenie szkolne, warunki lokalowe, organizację pracy, służy do wywoływania zmian w osobowości uczniów.
7 ogniw procesu nauczania na podstawie organizacji zajęć:
|
Czynności nauczyciela : |
Czynności uczniów : |
|
1.uświadomienie uczniom celów i zadań |
1.wytworzenie pozytywnej motywacji |
|
2.zaznajamianie z nowymi rzeczami i zadaniami |
2.poznawanie nowych rzeczy i zdarzeń |
|
3.kierowanie procesem nabywania pojęć |
3.wytwarzanie pojęć |
|
4.poznawanie prawidłowości i praw naukowych |
4.poznawanie prawidłowości i praw naukowych |
|
5.przechodzenie od teorii do praktyki |
5.umiejętność stosowania teorii w praktyce |
|
6.organizowanie zajęć praktyczno-wytwórczych |
6.nabywanie umiejętności i nawyków |
|
7.sprawdzanie i ocenianie |
7.samokontrola osiągnięć |
Ad. Pkt. 2 3 drogi poznania:
bezpośrednie, np. wycieczka
pośrednie, np. oglądanie filmu
słownie
Ad. Pkt. 3 Kształtowanie pojęć :
Etap I – wskazanie słowne i pokazanie.
Etap II - wyszukiwanie cech podobnych.
Etap III – wyszukiwanie cech różniących.
Etap IV – próba ustalenia definicji.
Etap V – właściwe stosowanie tego pojęcia.
Ad. Pkt. 6 Często powtarzana czynność staje się nawykiem.
Plany nauczania:
Z planu nauczania prócz dyrektora korzystają programiści. Każdy program, który jest zrobiony musi zostać zatwierdzony przez ministerstwo, by mógł być zrealizowany. Dyrektor może dokonywać w nim zmian. Wskazania dla programistów to czynniki. Często nazywany jest siatką godzin. Można się z niego dowiedzieć: ile w tygodniu uczeń ma godzin lekcyjnych na danym etapie nauczania, ilu nauczycieli będzie potrzebnych.
Na podstawie planu nauczania opracowuje się programy nauczania.
Wymagania przy tworzeniu programów nauczania:
-społeczne – treści w programach musi być więcej, by najlepsi mogli się ich uczyć, a najsłabsi mogli dać sobie radę – dostosowanie do możliwości uczniów.
- naukowe - zapoznawać uczniów z danymi faktami, teoriami z zakresu danego przedmiotu. Uczy się stosować teorię w praktyce.
- dydaktyczne - powinno się powoli i dokładnie przekazywać wiedzę
Przed opracowaniem programu trzeba wybrać na jakiej oprzemy się teorii doboru treści kształcenia.
Teorie doboru treści kształcenia :
materializm dydaktyczny (encyklopedyzm) - oparty jest na idei materialistów francuskich(naukach przyrodniczych), powstał w oświeceniu. Treści poznawcze uczniów powinny być bardzo rozległe.
Nadmiar wiedzy powoduje pośpiech a pośpiech w nauczaniu "po łepkach". Teoria ta jest krytykowana.
b) formalizm dydaktyczny- na przełomie XVIII i XIX w. opiera się na racjonalizmie. Przedstawiciele to Spinoza i Kant. Wychodzili z założenia, że do rozwinięcia umysłu potrzebne są 2 przedmioty : język klasyczny i historia starożytna, a głównie umysł należy rozwijać. Treści jest bardzo mało.
c) utylitaryzm dydaktyczny (praktycyzm) - najważniejsza jest praktyka. Teoria Deweya.
d)
materializm
funkcjonalny - twórcą
jest W. Okoń. Istotą jest to, aby kształcić całą osobowość
człowieka – umysł(procesy poznawcze) i działalność manualną
oraz walory wychowawcze.. Zwraca uwagę na zainteresowania i
motywację. Eliminuje materiał przestarzały, wzbogaca treści
współczesne. Od 15 lat namawia się nauczycieli do realizacji tej
teorii.
e)
strukturalizm -
twórcą jest
Kazimierz Sośnicki. Polega na ujmowaniu zagadnień w pewne
struktury.
f) egzemplaryzm (teoria wyspowa) - twórcami są niemieccy dydaktycy. Nauczanie paradygmatyczne(wg wzoru). Proponują aby np. całe średniowiecze ograniczyć do 12 tematów. Wychodzili z założenia, że po zapoznaniu się z tymi tematami uczniowie będą mieli pojęcie o historii średniowiecza. Nie ma tu chronologii.
g) teoria problemowa - twórcą jest B. Suchodolski. Zaproponował, że treści programowe powinny być ułożone w formie problemu. Problemy te były omawiane przez różnych specjalistów. Dużą wagę powinno się zwrócić na umiejętności.
Program nauczania:
1. Wstęp - założenia ogólne
2. Cele kształcenia i wychowania
3. Rozkład materiału
4. Podstawy samokształcenia
5. Przewidywanie osiągnięcia absolwentów
6. Uwagi o realizacji
Podręczniki szkolne i ich funkcje wg Okonia :
1. informacyjna - przedstawia treści
2. badawcza - zachęca do badań
3. transformacyjna – przekształcanie, np. na liczbę mnogą
4. samokształceniowa – zbadaj, przeprowadź eksperyment
Zasady nauczania - normy, które odnoszą się do nauczania wszystkich przedmiotów.
Cechy zasad nauczania :
- są ogólne i obowiązują na wszystkich przedmiotach
- określają różne aspekty procesu nauczania
- wyznaczają wszelkie poczynania nauczycieli
pokrywają się z doświadczeniami najlepszych nauczycieli
powstały w wyniku praktyki
Zasady nauczania wg Z. Mysłakowskiego :
a) poglądowości
b) świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania - nauczyciel przedstawia uczniowi, co będzie na następnej lekcji. N-l chce aby uczeń brał czynny udział w lekcji.
c) trwałości wiedzy -
d) systematyczności
e) logicznej kolejności
f) zasada wiązania teorii z praktyką - to wprowadził Okoń
Kupisiewicz do tych zasad, które podał Okoń dodał jeszcze jedną :
g)
operatywności wiedzy
Na lekcji nie muszą
wystąpić wszystkie zasady na raz, zawsze jedna jest dominująca.
Zasada poglądowości jest aktualna do dzisiejszego dnia!
Zasada poglądowości :
- najstarsza zasada; w poznaniu biorą udział zmysły, np. wzrok, słuch i mowa (w prowadzeniu lekcji).W poznaniu biorą udział różne procesy poznawcze. Im więcej zmysłów bierze udział w poznaniu tym nasza wiedza na dany temat jest większa. Ma ona znaczenie w kształtowaniu pojęć.
Zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania:
- nauczyciel przedstawia uczniowi, co będzie na następnej lekcji. Nauczyciele chcą, aby uczeń brał czynny udział w lekcji.
Aktywność wg Okonia to samorzutna chęć działania. Cechy aktywności:
-zaciekawienie, zainteresowanie, zamiłowanie
W procesie nauczania kierowniczą rolę ma nauczyciel. Aktywizowanie uczniów powinno odbywać się przez przydzielanie im zadań.
Zasada trwałości wiedzy :
- uczyć tak aby wiadomości były trwałe, decyduje o tym wiele czynników : metody nauczania, środki dydaktyczne.
Nauczyciel powinien tak uczyć, aby dla ucznia było to zrozumiałe. Program i materiały powinny być systematyzowane. Ważną rolę odgrywa też kontrolowanie i ocenianie wiadomości.
Cele kontroli w szkole podstawowej :
- sprawdzanie czy dziecko wykonuje zadanie
- powinna określić jakie oceny wystawiamy
Zasada systematyczności :
- planowy układ treści, uporządkowany. Jest on jako tako uporządkowany od klasy 4.Pełne usystematyzowanie w klasach licealnych. Systematyczność odnosi się do nauczyciela jak i do ucznia. Nie przestrzeganie tej zasady powoduje uczenie się "zrywami" , powoduje niepowodzenia szkolne.
Zasada logicznej kolejności (stopniowania trudności) :
- powinna uwzględniać właściwości rozwojowe uczniów. Na co każdego ucznia stać. Powinno brać się pod uwagę np. naukę w szkole i w domu.
Zasada wiązania teorii z praktyką :
- zdobywanie umiejętności zdobywania wiedzy, którą można łączyć z praktyką. stosowanie teorii w praktyce jest bardzo ważne.
Zasady te tworzą tzw. system zasad.
Metody nauczania
Metoda - (methodos- droga, sposób), to określony sposób pracy nauczyciela i ucznia umożliwiający uczniom opanowanie wiedzy z umiejętnością stosowania jej w praktyce. Metoda odpowiada na pytanie " Jak uczyć, aby osiągnąć dobre wyniki ".
Najstarsze metody nauczania :
1. metody akroamatyczne - metody pytające np. wykład, opis, opowiadanie, praca z książką
2. metody erotematyczne
3. metoda katechetyczna - pytania wprost, jedna odp.
4. metody heurezy - nie pytamy wprost
Powojenna klasyfikacja metod wg Okonia :
- metoda oparta na obserwacji : pokaz, obrazy, rysunki, szkice, wykresy, mapy, film
- metody oparte na słowie : pogadanka, dyskusja, opis, opowiadanie, wykład, praca z książką, czytanka, metoda dialogu
- metody oparte na działaniach praktycznych : metoda laboratoryjna (na lekcjach fizyki, chemii, biologii), prace domowe, praktyczne
- metody programowe : programowanie liniowe, rozgałęzione, mieszane, blokowe. Wszystkie metody służą przekazaniu wiedzy i wiadomości uczniom.
- metoda utrwalania wiedzy : powtarzanie, uczenie się na pamięć, prace samodzielne
- metoda sprawdzania i oceny : sprawdzanie w miarę dokładne, ocena powinna być obiektywna i przyjęta przez ucznia
Nowa klasyfikacja metod wg Okonia " Wprowadzenie do dydaktyki " :
- metody A – podające – wszystkie metody oparte na słowie
- metody P – problemowe
- metody O – praktyczne – metody praktyczne z pierwszej klasyfikacji
- metody E - eksponujące
Ta klasyfikacja jest szersza. Okoń dodał eksponujące i problemowe. Każdej metodzie odpowiada sposób uczenia się.
|
Metody |
Lekcja |
Składniki wiedzy |
Teorie doboru treści kształcenia |
Typ uczenia |
Co kształci |
|
A – podająca |
Podająca |
Opis |
Encyklopedyzm |
Jednostronne |
Pamięć |
|
P – problemowa |
Problemowa |
Wyjaśnianie |
Formalizm dyd. |
Jednostronne |
Myślenie |
|
O – praktyczna |
Praktyczna |
Norma |
utylitaryzm |
Jednostronne |
Um. manualne |
|
E - eksponująca |
ekspresyjna |
ocena |
|
jednostronne |
uczucia |
Podstawowa forma nauczania - lekcja.
Lekcja - powstała w XVI w. Jest najstarszą formą organizacyjną nauczania. Próbowano później zastąpić ją :
a) szkoła pracy - uczniowie wykonywali prace produkcyjne, np. rzemieślnicze, rolnicze, gospodarstwa domowego, wykonywali towary, wiedzę zdobywali okazjonalnie.
b) system daltoński - rezygnacja z lekcji, opierał się na systemie " pracowniczym " (obecnie nawiązuje się do niego), samodzielna praca ucznia sprawdzana przez nauczyciela po wykonaniu. Brak drugoroczności.
c) system (metoda) projektów - stosowany przez Gill Patric, zwraca się uwagę na projekty, które mają odpowiadać zainteresowaniom ucznia.
Projekty : produkcyjne(coś produkować), konsumpcyjne(doznania estetyczne), problemowe (pokonywanie trudności intelektualnych, wymyślanie, krytykowanie), sprawnościowe (osiąganie sprawności w jakimś działaniu).
Każda lekcja ma swój czas trwania, musi być dostosowany do wieku i możliwości uczniów.
Tok lekcji (budowa) :
nauczyciel powinien zrealizować cel, który postawił sobie przed lekcją (cele dydaktyczne, wychowawcze)
nauczyciel ustala treści lekcji, metody i zasady, przebieg pracy
panująca atmosfera w klasie i szkole
ogniwa lekcji (momenty, części) : poznanie faktów, uogólnienie nowego materiału, utrwalenie, ukształtowanie umiejętności nawyku nawiązania teorii z praktyka, kontrola i ocena
Zakładamy, że budowa lekcji uzależniona jest od cech i zagadnienia poruszanego na lekcji. Najmniej czasu poświęcamy na część organizacyjną (pogawędka, pogadanka wstępna 1-2 min.).Sprawdzenie pracy domowej(spr. ilościowe).Pogadanka wprowadzająca do tematu 5-6 min. Podanie nowego materiału 10-20 min. Utrwalenie wiadomości 5-10 min. Zadanie pracy domowej.
Lekcja obejmująca ćwiczenia - najwięcej zajmuje miejsca samodzielna praca ucznia.
Lekcja obejmująca ćwiczenia:
1. podanie tematu i ustalenie nazwy ich znaczenia, umiejętności i nawyku jakie mają być ukształtowane (poznanie faktów)
2. ustalenie zasad i reguł w stosowaniu (uogólnienie nowego materiału)
3. pokaz danej czynności wzorowo wykonanej (utrwalenie)
4. wykonanie 1 lub kilku zadań przez uczniów pod kontrolą nauczyciela(kształtowanie umiejętności i nawyków)
5. wykonanie kolejnych zadań w celu utrwalenia umiejętności (wiązanie teorii z praktyką)
6. (kontrola i ocena)
Lekcje powtórzeniowe :
- nauczyciel ustala plan powtarzania
- ustala treść, zakres powtarzanego materiału
- takie lekcje powinny być przeprowadzone
Ocena lekcji :
obiektywna
indywidualna
Lekcja problemowa
Początkowo istniały opory stosowania lekcji problemowej.
1. Problem wg Kozieleckiego - jest zadaniem, którego podmiot nie jest w stanie rozwiązać. Rozwiązanie jego wymaga myślenia produktywnego i prowadzi do poszerzenia wiedzy podmiotu.
2. Podstawowe cechy problemu :
- posiada złożoną strukturę, nie można na niego odpowiedzieć wprost
- wymaga postawy badawczej podmiotu
- jest trudniejszy od zwykłego zadania
3. W formie jakiego zdania może być przedstawiony problem ?
- w formie zdania pytającego, np. Jakie są czynniki rozwoju bakterii?
- w formie zdania oznajmującego - czynniki rozwoju bakterii
- w formie zdania rozkazującego, np. Uzasadnij jakie są czynniki rozwoju bakterii ?
4. Momenty lekcji problemowej :
przygotowanie uczniów do lekcji
sprawdzenie pracy domowej i nawiązanie do lekcji poprzedniej
stworzenie sytuacji problemowej i sformułowanie zadania głównego – sytuacja problemowa powinna ucznia zainteresować tematem i sprawić żeby uczniowie zredagowali ten temat.
ustalenie planu pracy
ustalenie pomysłów rozwiązania
sprawdzenie pomysłów rozwiązania
usystematyzowanie i utrwalanie nowych wiadomości
zastosowanie ich w nowych sytuacjach
Lekcja problemowa wymaga samodzielnej pracy ucznia.
Lekcja ekspozycyjna
Tok lekcji ekspozycyjnej (ekspresyjnej) :gdy coś się uczniom pokazuje i ocenia wytwór człowieka:
- przygotowanie uczniów do lekcji - odbywa się na każdej lekcji
- poznanie i zrozumienie wiadomości o eksponowanym dziele i jego autorze
- uczestnictwo w ekspozycji dzieła - całego lub jego części
- dyskusja na temat głównych wartości dzieła
- formułowanie wniosków dotyczących postępowania
Lekcja ekspozycyjna - oceniamy, analizujemy wytwór ucznia, wytwór pracy ludzkiej.
Lekcja ekspozycyjna rozwija :
a) stronę emocjonalną, zachęca do twórczości i właściwego postępowania
b) kształci umiejętności oceniania
Przygotowanie, rodzaje, ocena lekcji
Przygotowanie nauczyciela do lekcji - mamy tu na myśli twórczość nauczyciela, jego wyobraźnię, inspiracje.
2 rodzaje przygotowania do lekcji :
1) rzeczowe - to, co n-l w czasie 45 min. uczniom przekaże. Musi odpowiednio zredagować temat, przejrzeć wszystkie podręczniki związane z tematem. W jaki sposób będzie to utrwalał. Od jego wyobraźni będzie zależało jakie treści przygotuje, ile tych treści musi być.
2) metodyczne - n-l musi ustalić zadania dydaktyczne jakie sobie stawia i uczniom. Może być zapoznanie uczniów z nowym materiałem, może powtórzyć z uczniami przerobiony materiał.
Zadania nauczyciela:
- gromadzenie pomocy naukowych
- ustalenie zadań i celu na lekcji – kiedyś były to cele kształcący, poznawczy i wychowawczy. Obecnie zamieniono je na zdania: uczeń wie(przyswajanie wiedzy), uczeń umie(umiejętność wykonania), uczeń potrafi(zastosowanie w praktyce)
Przygotowanie lekcji :
Najlepszym przygotowaniem jest konspekt lekcji - to przedstawienie na piśmie przygotowanie nauczyciela do lekcji.
Nauczyciel powinien :
- zapoznać się z treścią lekcji - z programem nauczania, z podręcznikami, z dodatkowymi źródłami, z czasopismami dziecięcymi
- powinien ustalić zadania lekcji (co uczniowie na lekcji powinni osiągnąć)
- przygotować plan lekcji (n-l musi ustalić strukturę lekcji)
- przygotować się do przeprowadzenia lekcji (nap. konspekt)
Struktura konspektu :
temat lekcji
zadania lekcji - przyswojenie wiadomości, np. ukształtowanie jakiś pojęć
ustalamy metodę nauczania, np. opis, pogadanka, opowiadanie, praca z książką
trzeba ustalić pomoce naukowe
n-l powinien podać plan lekcji – struktura lekcji
zaplanowana praca domowa
Konspekt ma pomóc nauczycielowi w lekcji.
Plan lekcji - powinno się znaleźć wszystko to, co jest w konspekcie, czyli : temat, zadania, cele, wyszczególniona metoda, środki dydaktyczne, zaplanowana praca domowa.
Jest tak jak lekcja formą organizacyjną nauczania. Pod względem dydaktyczno – wychowawczym posiada bardzo duże znaczenie.
Cele wycieczki: uczniowie zdobywają dokładne wyobrażenia o życiu przyrody, ludzi i kultury(cel poznawczy), łatwo oddziaływać na uczucia(przeżycia).
Wycieczki powinny być organizowane przez nauczycieli wszystkich przedmiotów(lekcje poza murami szkoły), wycieczki z kilku przedmiotów mogą być powiązane.
Wycieczka jest trudną lekcją ze względu na utrzymanie dyscypliny.
Na wycieczce ważne jest podzielenie dzieci na grupy i przydzielenie każdej grupie zadań. Uczniowie powinni pracować. Mogą pracować indywidualnie lub grupowo(najmniej efektywna).
W zorganizowanie wycieczki można zaangażować rodziców(bezpieczeństwo i opieka).
Wycieczka i jej temat powinny być dostosowane do wieku dzieci.
Wycieczka powinna:
być dobrze zorganizowana
czegoś nauczyć(zwrócić uwagę na element wychowawczy)