Wykład 2
23.10.2009r
Dydaktyka
Systemy dydaktyczne
Całokształt zasad organizacyjnych oraz treści, metody i środki nauczania, uczenia się tworzące spójną wew. strukturę i podporządkowanie realizacji społecznie akceptowalnych celów kształcenia.
-proces nauczania> proces uczenia się (system tradycyjny- dydaktyka herartowska)
-proces nauczania< proces uczenia się (system związany z nurtem nowego wychowania- dydaktyka progresywna, progresywistyczna, deweyowska)
-proces nauczania= proces uczenia się (system współczesny)
Podsystemy
Tradycyjny( Strum, Komeński)
Komeński- dzieło „Wielka dydaktyka” zasada poglądowości- uczenie się za pomocą zmysłów
Rzeczy widzialne- przez wzrok
Rzeczy słyszalne- przez słuch
Zapachy przez węch
Rzeczy namacalne- przez dotyk
A jeśli coś jest uchwytne dla kilku zmysłów należy wszystkie je uruchomić.
Zasady Komeńskiego
-ścisła równoległość rzeczy i słów
Nauczanie zaczynać od rzeczy nie słów, uczenie słów w związku z rzeczami. Mowa i zrozumienie powinny posuwać się równolegle. Poznanie z przyrody, otoczenia a nie tylko z książki. Pedagog musi brać pod uwagę wiek wychowanków. Uczenie całej klasy tego samego a nie tylko zajmować się tylko jednym uczniem a jeśli już to reszta powinna słuchać tak aby wszyscy korzystali. Komeński przejawiał troskę o objęcie nauczaniem ogółu ludzi( biednych, kobiety, mężczyzn)
-odpowiednio ułożoną stopniowość
-postępowanie przyjemne, łatwe i wiodące do celu
Szczeble Komeńskiego
-szkoła macierzysta (do 6 r.ż.)
-szkoła języka ojczystego (6-12 r.ż)
Dwa pierwsze szczeble obowiązkowe
-szkoła języka łacińskiego (12- 18 r.ż)
-akademia
Zdolności ludzkie umożliwiające człowiekowi kontakt ze „światem rzeczywistym”
-umysł- zwierciadło rzeczy- kształtuje myślenie
-ręka- naśladowca rzeczy- kształtuje pracę
-język- jest ich tłumaczem- kształtuje mowę
Dydaktyka herbertowska jako teoretyczna podstawa tzn. szkoły tradycyjnej.
System Jana Herbarta jest nazywany systemem nauczania wychowującego- jak nauczamy to też wychowujemy. Opisał to w dwóch dziełach. Etyka była podstawą do sformułowania celów wychowania a psychologia jego środków.
Za główny cel Herbart uważał ukształtowanie moralnego charakteru-środki- kierowanie dziećmi i młodzieżą, karność oraz ścisłe z nią związane nauczanie.
Głównym zadaniem kierowania jest stałe zatrudnianie dzieci, organizowanie im zajęć, pielęgnacja ich fizycznego rozwoju oraz wdrażanie do porządku.
Karność- stanowi konieczny warunek wyrobienia u każdego wychowanka moralności opartej na silnym charakterze tzn. najwyższego celu wychowania.
Podstawowe znaczenie dla formowania silnych charakterów ma nauczanie wychowujące.
Wg Herbarta efektywność nauczania uzależniona jest od etapów, które uczniowie powinni przechodzić kolejno. Wyodrębnił 4 stopnie formalne nauczania wyznaczające tok nauczania wszelkich przedmiotów na wszystkich szczeblach nauki szkolnej :
Jasność
Kojarzenie
System
Metodę
-Jasność- rozkładanie przedmiotu na najmniejsze części, zatrzymanie się tak długo aż uczeń zrozumie szczegół.
-Kojarzenie-wiązanie materiału z przyswojonym dawniej
-System- to uwydatnianie gł myśli, uporządkowanie przyswojonych wiadomości
-metoda- znajduje zastosowanie w wykonywaniu zadań i prac.
Wg Herbarta |
Wg Reina |
1. jasność |
1, przygotowanie |
2. kojarzenie |
2. podanie |
3. system |
3. powiązanie |
4. metoda |
4 zebranie |
|
5. zastosowanie |
XIX/ XX w ostra krytyka tego systemu herbertowskiego.
Dydaktyka deweyowska jako teoretyczna podstawa tzw. szkoły progresywnej.
Domagano się szkoły:
-uwzględniającej zainteresowania uczniów
-rozwijającej umysły, uczniów i wolę
-uczącej myślenia i działania
-będącym miejscem swobodnej, twórczej pracy
-wdrażającej do współdziałania i zespołowych form wysiłku
- indywidualizującej tok nauczania
-będącej trenerem spontanicznej aktywności uczniów
-nie przedkładającej przekazywania wiedzy nad rozwój samodzielnego myślenia
-wdrażającej do rozwiązywania problemów teoretycznych i praktycznych
-przygotowując do życia społecznego
Dewey wyróżnił 5 stopni formalnych
-odczucie trudności
-jej określenie
-wyszukanie pomysłu możliwego rozwiązania (formułowania hipotez) zdefiniowanej trudności
-logiczna weryfikacja hipotez
-rozwiązanie problemów
Problemy powinny być tak formułowane, aby uczniowie myśleli, że rozwiązując dany problem, odkrywają rzeczy nowe, nikomu dotąd nieznane.
Szkoła progresywna mimo wprowadzania zmian nie odpowiadała współczesnym potrzebom edukacyjnym.
Przenosiła przesadnie
-zainteresowania ucznia nad jego planowy wysiłek
-swobodę nad karność
-potrzebę bezpośrednią nad dalekie cele wychowania
-doświadczenie indywidualne nad doświadczenie społeczne
-inicjatywę ucznia na inicjatywę nauczyciela
Stopnie formalne nauczania Reina i Deweya
Wg Reina
-przygotowania
-podanie
-powiązanie
-zebranie
-zastosowanie
Wg Deweya
-doprowadzenie do odczucia trudności
-sformułowanie problemu
-wysunięcie hipotezy
-weryfikacja logiczna hipotezy
- działanie zgodne z obroną hipotezy
Podstawowe cech nauczania szkoły tradycyjnej i progresywistycznej
Szkoła tradycyjna
-podział treści nauczania na przedmioty
-przekaz wiedzy przez nauczyciela
-uczniowie są pasywni
-uczniowie nie decydują o doborze treści nauczania
-dominuje uczenie pamięciowe
-zachęcać uczniów do nauki mają motywy zewnętrzne głównie stopnie
-częsta kontrola wyników nauczania
-współzawodnictwo
-szkoła jedyny teren nauczania, tylko prace domowe są poza nią
-słaby nacisk na samorzutną twórczość
Szkoła progresywistyczna
-podział treści nauczania na interdyscyplinarne bloki
-samodzielne zdobywanie wiedzy przez uczniów, nauczyciel pełni przeważnie rolę obserwatora pracy uczniów
-uczniowie są aktywni
-uczniowie mają pewien wpływ na dobór treści
-dominuje uczenie się oparte na rozwiązywaniu problemów
-pobudzać do nauki mają motywy wew., w tym potrzeby i zainteresowania
-niezbyt częsta kontrola, nacisk na samokontrolę
-współpraca szkoła głównym ale nie jedynym miejscem uczenia się.
Dydaktyka współczesna
-Zaleca, aby już od pierwszych dni pobytu dziecka w szkole rozwijać jego myślenie abstrakcyjne.
-Zabawa i uczenie się odgrywają zasadniczą rolę w rozwoju psychicznym dzieci i młodzieży- organizacja tych czynności nie może być tak rygorystycznie jak u herbartystów ani autonomiczna i spontaniczna jak u progresywistów.
-Zamiast stopni formalnych przyjmuje się koncepcję ogniw (momentów) nauczania- uczenia się.
-Przy doborze treści kształcenia respektuje się potrzeby społeczne i indywidualne. Podkreśla się, że potrzeby i zainteresowania dzieci i młodzieży należy kształtować.
-Podkreśla się celowość całościowego nauczania w klasach początkowych, a przedmiotowego powyżej tego szczebla.
-Podkreśla się potrzebę stosowania różnych form organizacyjnych nauczania /indywidualnego, grupowego i masowego/
-Wyznacza nauczycielowi kierowniczą rolę w procesie kształcenia bez ograniczenia samodzielności myślenia i działania uczniów.
Proces kształcenia
Wg Okonia, to uporządkowane w czasie ciąg zdarzeń który obejmuje takie czynności nauczycieli i uczniów, ukierunkowane przez odpowiedni dobór celów i treści oraz takie warunki i środki, jakie służą wywołaniu zmian w uczniach, stosownie do przyjętych celów kształcenia. (1995)
Może mieć różny przebieg w zależności od czynników (wieku, materiału nauczania). Bez względu na istniejące różnice wyróżniono w nim ogniwa, elementy wspólne dla wszystkich przedmiotów.
Proces kształcenia to celowe działanie nauczycieli i uczących się, prowadzące do wywołania zmian u uczących się.
Nowoczesny model kształcenia:
Proces kształcenia jest działaniem:
-zorganizowanym, zgodnych z ustalonym celem;
-składających się z określonych ogniw obejmującym czynności nauczających i uczących się, przy czym to aktywność samych uczących się ma zasadniczy wpływ na końcowe rezultaty, a nauczyciel pozostają organizatorem nauczania i doradcą uczącego się.
-ukierunkowanym przez dobór treści, warunków i środków zmierzającym do osiągnięcia określony h w celu kształcenia rezultatów rozumianych jako umiejętności intelektualne, praktyczne oraz umiejętności w sferze podstaw.
Cechy
-jedność uczenia się i nauczania (wzajemnie warunkujące i zazębiające występowanie obu tych procesów)
-jedność oddziaływań dydaktycznych i wychowawczych
-wszechstronność (samodzielne zdobywanie przez uczniów wiedzy i umiejętności, nabywanie przez uczniów wiedzy w drodze poznania bezpośr., częste a zarazem systematyczne wykorzystywanie……………..
-możliwość obejmowania działalnością dyd- wych. dzieci i młodzieży o zbliżonym wieku, ale o różnym zasobie wiedzy wyjściowej
-elastyczność metodyczna i organizacyjna
Proces kształcenia zawodowego
Jako logicznie zwarty układ czynności nauczycieli i uczących się, prowadzi do zniza w osobowości i postawach uczących się, głównie w zakresie ich widomości ogólnych i zawodowych oraz umiejętności stanowiących o istocie przygotowania zawodowego
Obejmuje:
-uczących się
-nauczających
-cele kształcenia ogólne i szczegółowe jako zamierzony rezultat kształcenia
-treści określone przez materiał nauczania, które mają doprowadzić u uczących się do zamierzonych zmian
-zasady nauczania rozumiane jako normy postępowania, umożliwiające osiąganie celów kształcenia
-metody kształcenia
-formy organizacyjne procesu kształcenia
-środki dydaktyczne
-warunki zew. I wew. Które obejmują określony system kształcenia np. kształcenie policealne,), a także bazy dydaktycznej.
Pierwszoplanową rolę w kształceniu zawodowym pełnią cele kształcenia. Celem kształcenia zawodowego (jako procesu) jest kształtowanie u uczących się podstawowych umiejętności zawodowych( intelektualnych, praktycznych i postaw), niezbędnych do wykonywania określonego zawodu, a także rozwinięcia zainteresowań zawodem i przygotowanie do ustawiczego doskonalenia.
Umiejętności zawodowe.
Wg T Nowackiego- umiejętności to celowe wykonanie działania z wyborem i zastosowaniem prawidłowych sposobów, z uwzględnieniem określonych warunków i otrzymaniem właściwych rezultatów. Natomiast umiejętności zawodowe to umiejętności, które gwarantują skuteczne wykonywanie zawodu.
Ogniwa procesu kształcenia
-niezależnie od przyjętego toku pracy dyd. (Okoń)
-ze względu na przyjęcie podającego lub poszukującego toku pracy
-odrębnie dla zajęć teoretycznych, laboratoryjnych i praktycznych.
Klasyczne ogniwa procesu nauczania wg Okonia
Jako propozycja dla nauczyciela, ogniwa mogą być rozerwalne
Uświadomienie uczniom celów i zadań dydaktycznych
Zaznajamianie uczniów z nowym materiałów
Kształtowanie pojęć (kierowanie procesami uogólniania)
Utrwalanie wiadomości
Przechodzenie od teorii do praktyki
Kształtowanie umiejętności
Kontrola i ocena wyników nauczania.
Uświadamianie uczniom celów i zadań dydaktycznych
Jest to ogniwo wstępne lecz bardzo istotne, gdyż jest odpowiedzialne za odpowiedni sposób myślenia uczniów oraz ukształtowanie w nich woli poprzez uświadamianie im czego i w jakim celu mają się uczyć.
Zadania nauczyciela
-poinformowanie uczniów jaką wiedzę posiądą
--II- co będą potrafili
-wskazanie użyteczności wiedzy i umiejętności
Błędy popełniane przez nauczycieli
-brak uświadamiania uczniom celów lekcji
-zbyt łatwe lub zbyt trudne cele wytyczane uczniom
-podawanie tematu lekcji bez celów szczegółowych
-brak ukazywania przydatności przerabianego materiału
Kształtowanie pojęć
Ze str. uczących się opanowanie pojęć i sądów ogólnych przez odpowiednie operacje myślowe, rozwiązywanie problemów.
Proces kształtowania się pojęć ogólnych ma następujący przebieg:
A skojarzenie nazwy z odpowiednim przedmiotem
B stworzenie przedpojęcia (dzięki znajomości zewnętrznych cech rzeczy lub zjawiska)
C nabywanie pojęcia naukowego
Błędy nauczycieli
-podawanie gotowych def. Nie powiązanych z ich analizą
-zbyt duża ilość pojęć
-źle dobrne przykłady pojęć
-uogólniania cech przedmiotów w oparciu o zbyt małą liczbę przykładów
-egzekfowanie definicji i pojęć od uczniów nie sprawdzając uprzednio rozumienia przez nich ich treści
Utrwalanie wiadomości
Zdobywanie przez uczniów rzetelnych wiad. W drodze dokładnej obserwacji i uogólniania faktów nie gwarantuje, że wiadomości będą trwałe. Zapewnienie im jest osobnym zad. Nauczyciela.
Wiadomości muszą być powtarzane.
-wzmacnianie słowne(pochwała, zachęta)
-wzmacnianie łączące w sobie słowo i rzeczywistość, czyli poglądowość i praktyk. Praktyka daje najlepsze efekty.
-powtarzanie wiadomości i umiejętności
-systematyzowanie i klasyfikowanie przerobionego materiału
-kształtowanie umiejętności i nawyków występujących postaci ćwiczeń.
-uczenie się na pamięć oraz samodzielne prace uczniów
Błędy nauczyciela
-utrwalanie wiadomości bez ich rozumienia
-brak postawy u uczniów nastawienia na trwałe zapamiętywanie
-niestosowanie kontroli uzyskiwanych wyników nauczania
-zapamiętanie błędnych skojarzeń
-utrwalanie treści niezrozumiałych
-pomijanie faktów i uogólnień
-utrwalanie wiadomości w sytuacji, gdy uczeń już nie pamięta poprzednio zapamiętanego materiału
-stosowanie tylko jednej metody utrwalania
Etapy procesu kształtowania się umiejętności i nawyków
-uświadomienie uczniom nazwy i znaczenia danej umiejętności
-sformułowanie przez uczniów w oparciu o przypominania wiadomości jednej lub kilku reguł działania
-pokazywanie uczniom wzoru danej czynności
-pierwsze wykonywanie czynności pod stałą kontrolą nauczyciela
-uczniowie wykonują systematyczne, samodzielne ćwiczenia przyswojonej umiejętności
Błędy
-pomijanie jednego lub więcej etapów kształcenia umiejętności oraz nawyków
-rezygncja z kształcenia umiejętności i nawyków
-pokazywanie czynności tylko raz
-niekontrolowanie pierwszych samodzielnych czynności uczniów
-niewłaściwe rozłożenie ćwiczeń w czasie
-zadawanie do domu zbyt trudnych ćwiczeń w stosunku do tych realizowanych podczas lekcji
-zbyt szybkie tempo realizacji ćwiczeń
-brak dostosowania ćwiczeń do wieku, zręczności oraz umiejętności uczniów
Przechodzenie od teorii do praktyki
Służące wytwarzaniu przedmiotów i zmian w otoczeniu
Łączenie teorii z praktyką polega na wiązaniu bezpośredniego poznania z pośrednim, oraz łączeniu wiadomości z posługiwaniu się nim w działaniu.
Praktyka
-rozszerza naszaą wiedzę
-staje się źródłem poznania
-sprawdza wartości teorii tzn. potwierdza ją
jest celem ostatecznym naszego poznania
Błędy
-oddzielanie teorii i praktyki
-samodzielne wykonywanie ćwiczeń przez nauczyciela
-nieodpowiednie przygotowanie do lekcji przez nauczyciela
Kontrola i ocena wyników kształcenia
Kontrola polega na sprawdzaniu osiągnięć uczniów, a więc czy opanowali oraz w jakim stopniu opanowali materiał .
Kontrola wyników w tracie nauczania pozwala zapobiegać niedociągnięciom
Samokontrola
Współczesny sposób oceniania
50% samoocena
30% ocena kolegów
20% ocena nauczyciela