GENEZA I ROZWÓJ DYDAKTYKI

Etymologia terminu dydaktyka

„Didacticos” – greckie „pouczający”

1. Amos Komeński (1592 – 1670) „dydaktyka praktyczna”

   • Uniwersalna sztuka nauczania wszystkich wszystkiego „Wielka dydaktyka”

2. Jan Herbart (1776 – 1841) „dydaktyczna teoria wychowania”

   • Przekazywanie wiedzy

3. John Dewey (1859 – 1952) „dydaktyka

   • Teoria nauki poprzez działanie

Tradycje dydaktyki polskiej

1. Kazimierz Twardowski (1866 – 1939) – zasadnicze pojęcie dydaktyki i logiki do użytku w seminariach nauczycielskich i nauce prywatnej

2. Bogdan Nawroczyński (1882 – 1974) – zasady nauczania

3. Kazimierz Sośnicki (1883 – 1976) – dydaktyka ogólna

Współczesne znaczenie dydaktyki

Nauka, której przedmiotem jest kształcenie, na które składa się proces nauczania i zintegrowany z nim proces uczenia się.

KSZTAŁCENIE = NAUCZANIE + UCZENIE SIĘ

Dydaktyka – subdyscyplina pedagogiki (nauki obejmującej teorię oraz praktykę wychowania i kształcenia). To nie tylko teoria, ale i praktyka, która udziela wskazówek w procesie kształcenia.

Dydaktyka ogólna – wiedza o nauczaniu i uczeniu się, obejmuje wszystkie przedmioty nauczania, szczeble systemu szkolnego.

Dydaktyki szczegółowe

• Dydaktyki przedmiotowe (chemia, matematyka)

• Dydaktyki określonego szczebla (szkoły średniej, szkoły wyższej)

• Dydaktyki specjalistyczne (dzieci niewidome)

• Dydaktyki środowiskowe (wojskowa, rolnicza

Powiązania dydaktyki z innymi dyscyplinami

• Psychologia

• Filozofia

• Socjologia

• Logika

• Teoria informacji

• Teoria zarządzania i inne

Funkcje dydaktyki jako nauki

1. Deskryptywna – opisywanie rzeczywistości dydaktycznej

2. Eksplanacyjna – wyjaśnienie związków i zależności

3. Predyktywna – przewidywanie przebiegu procesu kształcenia

METODY BADAŃ DYDAKTYCZNYCH

1. Eksperyment dydaktyczny

2. Sondaż diagnostyczny

3. Studium indywidualnego przypadku

4. Monografia pedagogiczna

Eksperyment dydaktyczny – metoda polegająca na wywołaniu lub zmienianiu procesu przebiegu, wprowadzenie nowego czynnika i obserwowanie zmian powstałych pod jego wpływem.

Sondaż diagnostyczny – pozyskiwanie opinii o stanie rzeczy, zachowaniu ludzi, rozwoju zjawisk z rzeczywistości wychowawczej; pozwala na uogólnienia i określenie występujących.

Studium indywidualnego przypadku – analiza jednostkowych losów ludzkich bądź sytuacji czy zjawisk natury wychowawczej, prowadzi do ustalenia diagnozy w celu podjęcia działań terapeutycznych.

Monografia pedagogiczna – rozpoznanie struktury instytucji wychowawczych lub zjawisk społecznych oraz opracowanie ich prognoz rozwojowych.

Kształcenie a wychowanie

Kształcenie będące przedmiotem dydaktyki poprzez oddziaływanie nie tylko na sferę intelektualną ucznia, ale też na sferę osobowościową jest nierozerwalnie połączone z wychowaniem

Pojęcia dydaktyki

1. Kształcenie (education) – ogół czynności i procesów nauczania i uczenia się, umożliwiających osiągnięcie określonego zasobu wiedzy, nawyków zmierzających do rozwoju zainteresowań, uzdolnień – zmiana ucznia.

2. Nauczanie (teaching) – planowa i systemowa praca nauczyciela z uczniami polegająca na utrwaleniu wiedzy i kształtowaniu osobowości ucznia.

3. Uczenie się (learning) – pozyskiwanie przez uczniów wiadomości, umiejętności, wywierający wpływ na jego poglądy, postawy; prowadzący do ich wielostronnego rozwoju.

Proces dydaktyczny/kształcenia – zorganizowany tok działań nauczyciela i uczniów skierowany na kształcenie tych ostatnich.

Elementy procesu kształcenia

1. Cele – planowane i oczekiwane zmiany w zakresie opanowanych wiadomości oraz ukształtowanych umiejętności i postaw uczniów.

2. Treści – uporządkowany zbiór informacji i czynności, których opanowanie ma umożliwić uczniom ukształtowanie ich postawy i relacji z otaczającym światem.

3. Metody – systematyczne stosowane sposoby postępowania w celu osiągnięcia zamierzonych rezultatów.

4. Środki – przedmioty materialne umożliwiające usprawnienie procesu dydaktycznego i uzyskanie optymalnych osiągnięć uczniów.

5. Formy – zobowiązania organizacyjne stosowane w procesie dydaktycznym.

6. Zasady – prawidłowości dotyczące procesu dydaktycznego, których przestrzeganie umożliwi osiągnięcie celu.

Nauczyciel – organizator i przewodnik w procesie uczenia się uczniów

Uczeń – przedmiot i partner nauczyciela w procesie kształcenia

1. Wykład konwencjonalny

2. Wykład problemowy

3. Wykład niekonwencjonalny

Wykład konwencjonalny (informacyjny)

• Wprowadzenie (plan wykładu)

• Rozwinięcie tematu

• Zakończenie (uogólnienia)

Odbiór wykładu

• Słuchanie ze skupieniem

• Rozumienie i notowanie

• Zapamiętywanie

WARTOŚCI I CELE KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO

Źródła celów kształcenia – kształcenie jest nierozerwalnie połączone z wychowaniem, jest to przyjęty system wartości wychowawczych określających pożądane postawy uczniów.

• Wartości moralne (godność, patriotyzm)

• Wartości poznawcze (prawo, krytycyzm)

• Wartości estetyczne (piękno)

• Wartości utylitarne (systematyczność)

• Wartości osobowe (uczenie się, dbanie o zdrowie)

Cele – to planowane zgodnie z ustalonym systemem wartości, zmiany w zakresie wiadomości, umiejętności działań i postaw uczniów, które mogą być osiągnięte w procesie dydaktycznym.

„Głównym celem kształcenie jest wielostronny rozwój osobowości uczniów”

(Wincenty Okoń)

Cele kształcenia ogólnego możemy rozpatrywać w 2 aspektach:

1. Rzeczowy

2. Podmiotowy

Cele kształcenia ogólnego w aspekcie rzeczowym:

• Zapoznanie uczniów z podstawami wiedzy naukowej o przyrodzie, technice i sztuce, społeczeństwie

• Przygotowanie uczniów do działalności praktycznej

• Kształtowanie uczniowskich przekonań oraz opartego na nich poglądu na świat

Cele kształcenia ogólnego w aspekcie podmiotowym:

• Rozwijanie sprawności umysłowej i zdolności poznawczych (myślenia, uwagi, obserwacji, wyobraźni, pamięci)

• Kształtowanie potrzeb motywacji, zainteresowań, zamiłowań uczniów

• Wdrażanie do samodzielności (opanowanie technik samokształcenia i przyzwyczajania do ustawicznego uczenia się)

„Głównym celem kształcenia ogólnego jest zapewnienie uczniom – odpowiednio do ich możliwości – optymalnego rozwoju intelektualnego”

(Czesław Kupisiewicz)

Cele podrzędne wobec celu głównego

1. Zapoznanie z podstawami usystematyzowanej wiedzy

2. Rozwijanie zdolności i zainteresowań poznawczych

3. Kształtowanie systemu wartości wyznaczających stosunek do świata

4. Wdrażanie do samokształcenia

5. Zapoznanie z ogólnymi podstawami produkcji i organizacji pracy

Rodzaje celów

1. Dydaktyczne

   • Poznawcze (określają co uczeń powinien wiedzieć)

   • Kształcące (określają co uczeń powinien umieć)

2. Wychowawcze

   • Określają jak uczeń powinien się zachowywać/postępować

3. Opisowe

   • Są adresowane do nauczyciela

   • Opisują zadania jakie on podejmuje w procesie kształcenia

4. Wynikowe

   • Są adresowane do uczniów

   • Podają jakie będą wyniki uczenia się

5. Ogólne

   • To do czego dąży nauczyciel w swoim procesie kształcenia

6. Szczegółowe

   • Konkretne zamierzenia do zrealizowania w procesie dydaktycznym wynikające z ogólnych celów

CELE OPERACYJNE

(elementy celu operacyjnego)

1. Opis zachowania ucznia w postaci wykonywanych przez niego operacji umysłowych bądź praktycznych

2. Warunki w jakich uczeń będzie demonstrował oczekiwane zachowanie

3. Standard lub poziom zachowania świadczący o osiągnięciu celu

Operacyjne formułowanie celów kształcenia

1. Przykładowe czasowniki operacyjne – jednoznaczne

   • Rozróżniać

   • Wybierać

   • Rozpoznawać

   • Uszeregować

   • Wskazać

   • Odczytać

   • Porównać

2. Przykładowe czasowniki wieloznaczne

   • Wiedzieć

   • Rozumieć

   • Określać

   • Doceniać

   • pojmować

Walory celów operacyjnych

• wyraźne ukierunkowanie działań ucznia i nauczyciela

• ułatwienie doboru treści i metod kształcenia

• precyzyjne sprawdzenie osiągnięć ucznia

Funkcje celów kształcenia

1. Cele wyznaczają pozostałe elementy systemu dydaktycznego takie jak: treści, metody, formy

2. Cele stanowią podstawę planowania i organizacji działań nauczyciela i uczniów

3. Cele pełnią rolę kryterium efektywności procesu dydaktycznego

TREŚCI KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO

„Treści kształcenia to dokładnie określony zakres i poziom usystematyzowanych wiadomości do opanowania przez uczniów”

(koncepcja informacyjna)

„Treści kształcenia to system czynności przewidziany do opanowania przez uczniów”

(koncepcja czynnościowa)

„Treści kształcenia to odpowiednio uporządkowany zespół informacji, czynności, które ma opanować uczeń”

(Wincenty Okoń)

Treści kształcenia wynikają z:

• Materiału kształcenia (zasoby informacji i czynności)

• Celów kształcenia (zamierzonych umiejętności uczniów)

• Wymagań programowych (niezbędnych osiągnięć uczniów na poszczególne oceny szkolne)

Dokumenty zawierające treści kształcenia

• Podstawa programowa – dokument zawierający obowiązkowe treści na danym etapie nauki szkolnej w całym kraju

• Program kształcenia – dokument zawierający treści obowiązkowe oraz jeszcze inne dodatkowe treści dobrane przez autora programu

  • Program jako wykaz treści kształcenia odpowiada na pytanie „czego uczyć”, przedstawia wykaz podstawowych treści nauczania

  • Program jako zestaw czynności pedagogicznych odpowiada na pytanie „jak uczyć”, przedstawia procedury obejmujące planowane czynności nauczyciela

  • Program jako zestaw zamierzonych efektów pedagogicznych odpowiada na pytanie „co trzeba osiągnąć”, przedstawia zamierzone wyniki kształcenia: wiadomości, umiejętności i postawy uczniów

Elementy programu kształcenia

1. Cele edukacyjne

2. Treści kształcenia

3. Procedury osiągnięcia celu

4. Opis założonych osiągnięć uczniów i propozycje ich pomiaru

Program kształcenia – dokument przedstawiający cele, treści, metody uczenia się i nauczania oraz wyniki, które powinny być osiągnięte przez ucznia.

Rodzaje programów

• Przedmiotowe

Ich treści bazują na jednej dyscyplinie wiedzy

• Zintegrowane

Ich treści są wynikiem połączenia wiedzy z różnych dyscyplin

• Całościowe

Przewidziane do opanowania w całości przez ucznia, zgodnie z koncepcją autora

• Modułowe

Dopuszcza opanowanie wybranej przez ucznia części programu – modułu – zintegrowane zestawy wiadomości i umiejętności

Układ treści w programie kształcenia

• Liniowy (linearny) – przewiduje zapoznanie ucznia z kolejnymi partiami wiadomości, z każdą następną po poprzedniej, np. matematyka

• Koncentryczny – przewiduje kilkukrotne (z przerwami) zapoznanie ucznia z porcjami wiadomości, za każdym razem wzbogacając ją

• Spiralny – przewiduje rozłożone w czasie (bez przerw) zapoznawanie ucznia z informacjami, za każdym razem wymagając od niego bardziej złożonych operacji zmysłowych

Zasady układu treści kształcenia

• Zasada programowania treści – wymaga, aby treść materiału do opanowania była podzielona na porcje/części.

• Zasada strukturyzacji treści – przedstawienie elementów wiedzy w sposób ukazujący powiązania zachodzące miedzy tymi elementami.

Dobór treści w procesie kształcenia – naczelnym kryterium doboru treści kształcenia są wyznaczone cele tego kształcenia, dotyczące wiadomości, umiejętności i postaw uczniów.

ZASADY KSZTAŁCENIA

Zasady kształcenia – ogólne normy postępowania dydaktycznego, skuteczne osiągnięcie założonych celów.

1. Zasada świadomej aktywności uczniów

   • Wymaga, aby uczniowie:

     • Byli świadomi celów uczenia się

     • Brali aktywny udział w zdobywaniu wiadomości i umiejętności

     • Dokonywali samooceny osiąganych efektów uczenia się

Świadoma aktywność uczniów jest możliwa tylko wtedy, gdy uczeń zna cel, wie jak do niego dążyć i jak go osiągnąć.

• Nauczyciel powinien:

  • Odwoływać się do doświadczeń, zainteresowań, potrzeb

  • Zachęcać ucznia do nauki i mobilizować do wysiłku

  • Umożliwiać uczniom samodzielne działanie

  • Uświadamiać uczniom ich postępy w nauce

1. Zasada poglądowości

   • Wymaga, aby uczniowie:

     • Mieli możliwość poznawania rzeczywistości poprzez wielorazowy kontakt z nią

       • poznanie bezpośrednie

       • poznanie pośrednie

       • działalność praktyczna

   • Nauczyciel powinien:

     • Przestrzegać poglądowości

       • Ilustratywnej – uczniowie obserwują

       • Operatywnej – uczniowie działają

2. Zasada systematyczności

   • Wymaga, aby uczniowie:

     • Ucząc się poznawali stopniowo wiadomości we właściwej kolejności

     • Łączyli nowe wiadomości z już opanowanymi

     • Rozróżniali zagadnienia główne i istotne od mniej ważnych

     • Widzieli powiązania między poznanymi wiadomościami

     • Mieli możliwość porządkowania i uogólniania poznawanych wiadomości

   • Nauczyciel powinien:

     • Porządkować treści, tworzyć określone struktury wiedzy i konsekwentnie – krok po kroku zapoznawać z nimi uczniów

3. Zasada łączenia teorii z praktyką

   • Wymaga, aby uczniowie:

     • Odwoływali się do doświadczeń praktycznych, aby lepiej zrozumieć teorię

     • Rozwiązywali problemy praktyczne odwołując się do wiedzy teoretycznej

   • Nauczyciel powinien:

     • Poprzedzać działania praktyczne uczniów odpowiednimi porcjami wiadomości

     • Umożliwić uczniom samodzielne tworzenie reguł i zasad działalności praktycznej

     • Organizować działania praktyczne uczniów prowadzące do rozszerzenia ich wiedzy

4. Zasada trwałości wiedzy i umiejętności

   • Wymaga, aby:

     • Pozyskiwane przez uczniów informacje były trwałe, tzn.:

       • Dokładne

       • Usystematyzowane

       • Użyteczne

Zasada opierania się na wielokrotnym powtarzaniu wiadomości i umiejętności; konieczne jest powtarzanie o charakterze porządkującym, uzupełniającym, syntetycznym i problemowym.

• Nauczyciel powinien:

  • Organizować ćwiczenia uczniowskie mające na celu utrwalenie materiału

  • Organizować powtórzenia, dostosowując ich częstotliwość do etapu kształcenia

  • Dokonywać systematycznego sprawdzania wyników kształcenia

1. Zasada przestępności

   • Wymaga, aby uczniowie:

     • Opanowali wiadomości i umiejętności przy wysiłku dostosowanym do ich możliwości

   • Nauczyciel powinien:

     • Zaczynać od wiadomości, które są znane uczniom do tych dalekich

     • Przechodzić od tego, co jest łatwiejsze do rzeczy trudniejszych

     • Umożliwić różne tempo pracy dla uczniów w różnym stopniu zaawansowania w nauce

2. Zasada indywidualizacji i zespołowości

   • Wymaga, aby:

     • Każdy uczeń opanowywał wiadomości i umiejętności zgodnie z jego możliwościami, przy uwzględnieniu współdziałania z innymi uczniami

   • Nauczyciel powinien:

     • Rozpoznawać swoich uczniów

     • Dostosowywać swoje postępowanie dydaktyczne potrzeb indywidualnych uczniów (różne tempo nauki, różnicować zasób treści, stopień trudności zadań)

     • Organizować uczenie się uczniów, wymagające ich współpracy w sprawnym wykonywaniu zleconych im zadań do wykonania

METODY KSZTALCENIA

„Metoda kształcenia – systematycznie stosowany i wypróbowany układ czynności nauczyciela i uczniów, realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian w osobowości uczniów”

(W.Okoń)

Podział metod kształcenia

• Oparte na słowie

• Oparte na obserwacji

• Oparte na działaniu

Oparte na słowie

• Wykład

  • Istota metody – przekaz informacji na dany temat

  • Zastosowanie – podanie dużej ilości informacji, dla szerokiego audytorium dla wyższych szczebli kształcenia

  • Rodzaje wykładów:

1. Informacyjny (konwencjonalny)

2. Konserwatoryjny

3. Problemowy

   • Tok wykładu:

1. Podanie tematu wykładu

2. Zapoznanie z planem wykładu

3. Przedstawienie treści

4. Dokonywanie syntez cząstkowych

5. Podsumowanie całości

   • Układ treści w wykładzie

1. Liniowy

2. Koncentryczny

3. Spiralny

• Opowiadanie

  • Musi przedstawiać jakąś akcję, dobrze gdy jest żywe, obrazowe i pobudza wyobraźnię

  • Istota metody – przedstawienie przebiegu zdarzeń i procesów

  • Zastosowanie – w warunkach lekcyjnych i pozalekcyjnych na niższych szczeblach kształcenia

• Opis

  • Dostarcza informacji o danym przedmiocie, dobrze gdy jest zwykły i wnikliwy: przedstawia budowę i istotne cechy tego przedmiotu

  • Istota metody – charakterystyka przedmiotów, osób, faktów

  • Zastosowanie – w przypadku gdy uczniowie nie mają dostępu do danego obiektu

• Objaśnienie = wyjaśnienie

  • Istota metody – przedstawienie czym jest dane zjawisko, jego przyczyny bądź sposób działania

  • Zastosowanie – przy rozpoczynaniu materiału, w którym występują nowe tematy/terminy bądź podejmowane są nowe czynności

Powinno być prowadzone w przystępny sposób, zrozumiały dla uczniów, o czym nauczyciel powinien się cały czas upewniać.

• Pogadanka

  • Istota metody – kierowana rozmowa nauczyciela z uczniami

  • Dla „łatwych” tematów, niższych szczebli kształcenia

  • Wstępna (aktualizuje doświadczenia uczniów związane z nowym tematem)

  • Zapoznająca z nowymi informacjami (włącza uczniów w zdobywanie wiadomości)

  • Utrwalająca (pomaga zintegrować i uogólnić poznane wiadomości)

• Dyskusja

  • Metoda kształcenia, która opiera się na zorganizowanej tentacji i konfrontacji poglądów (muszą być przynajmniej dwa stanowiska, sprzeczności)

  • Istota metody – wymiana poglądów, opinii

  • Zastosowanie – dla uczniów posiadających pełną wiedzę w temacie i wykazujących się samodzielnością

Selekcja w miarę zaangażowania uczniów

Oparte na obserwacji

• Przekaz dydaktyczny

  • Przedmiotów, zjawisk i procesów w ich naturalnym środowisku

  • Obrazów nieruchomych (plansze, tablice, schematy)

  • Modeli statycznych i dynamicznych

  • Eksperymentów laboratoryjnych

  • Przygotowanie ucznia do obserwacji – wymaga dokładnego określenia celu i podmiotu planowanej obserwacji

  • Kierowanie obserwacją ucznia – wymaga skupienia jego uwagi na demonstrowanym obiekcie i upewnienia się o dobrej widoczności

  • Podsumowanie obserwacji ucznia, wyłonienie istotnych cech, uogólnienia

Oparte na działaniu

• Metoda ćwiczeń – zaplanowane, wielokrotne powtarzanie danej czynności, prowadzące do doskonalenia umiejętności wykonywania tej czynności

• Metoda eksperymentu – samodzielne wykonanie doświadczenia przez uczniów w celu zbadania przyczyn, przebiegu i skutków danego zjawiska

• Metoda pomiaru – wymaga czynności, której wykonanie pozwala określić ilościową i liczbową stronę badanych rzeczy, zjawisk, procesów za pomocą odpowiednich jednostek miar.

Kryteria doboru metod

• Wyznaczone cele kształcenia

• Charakter przedmiotu nauczania

• Przygotowanie uczniów i ich wiek

• Warunki dydaktyczne

• Czas przeznaczony na kształcenie

• Doświadczenie nauczyciela

ŚRODKI DYDAKTYCZNE

Przedmioty dostarczające bodźców sensorycznych (zmysłowych) i urządzenia ułatwiające ich pozyskiwanie. Obejmują oryginalne okazy i ich zamienniki modelowe, obrazowe, słowne lub symboliczne.

Umożliwiają usprawnienie procesu kształcenia i uzyskanie optymalnych osiągnięć edukacyjnych.

Środki dydaktyczne:

1. Środki wzrokowe

   • Proste

(eksponujące rzeczywistość w bezpośredni sposób)

• Okazy naturalne w środowisku

• Naturalne okazy w sztucznym środowisku (próbki)

• Okazy spreparowane (szkielety, preparaty)

(eksponujące rzeczywistość w pośredni sposób)

• Modele (makiety, globusy)

• Przyrządy do demonstracji i obserwacji

• Obrazy statyczne (fotografie, rysunki)

(eksponujące rzeczywistość w postaci uogólnionej)

• Środki symboliczne (mapy, schematy)

• Złożone

Materiał dydaktyczny (software) = komunikat + nośnik

Urządzenia techniczne (hardware)

(software) foliogramy, fazogramy, przeźrocza, filmy nieme, mikrofilmy, obrazy mikroskopowe

(hardware) grafoskopy, diaskopy, projektory, czytniki

1. Środki słuchowe (audialne)

   • Nagrania magnetofonowe

   • Nagrania płytowe

   • Audycje i programy radiowe

2. Środki audiowizualne

   • Audiowizualne materiały dydaktyczne

     • Fonoprzeźrocza

     • Filmy dydaktyczne, dźwiękowe

     • Programy TV

     • Nagrania magnetowidowe, wideopłyty

   • Audiowizualne urządzenia techniczne

     • Projektory filmowe

     • Odbiorniki telewizyjne

     • Magnetowidy

3. Środki automatyzujące

   • Maszyny dydaktyczne (uczące, egzaminujące, ćwiczące)

   • Laboratoria językowe

   • Komputery

Multimedialne środki dydaktyczne – układ środków umożliwiających jednoczesną i interaktywną prezentację informacji o różnej postaci: tekstu, grafiki, animacji.

Funkcje dydaktyczne środków kształcenia:

1. Wprowadzająca i motywacyjna – przygotowująca uczniów do zdobywania wiadomości

2. Źródłowa i weryfikacyjna – źródło informacji dla uczniów i materiał do weryfikacji hipotez

3. Syntetyzująca i utrwalająca – pomoc w tworzeniu uogólnienia i syntezy wiedzy oraz jej utrwalenia

4. Zastosowawcza i wdrożeniowa – umożliwia pokazanie różnych zastosowań wiedzy w praktyce oraz wzorców wykonywania danych czynności

5. Sprawdzająco-oceniająca – umożliwia sprawdzenie i ocenę wiadomości i umiejętności przez samych uczniów

Kryteria doboru środków dydaktycznych

• Kryterium celów kształcenia

• Kryterium treści kształcenia

• Kryterium metody kształcenia

• Kryterium prawidłowości psychologiczno – pedagogicznych

Wymagania praktyczne wobec środków dydaktycznych

• Poprawność rzeczowa

• Poprawność naukowa

• Przystępność

• Wartość estetyczna

• Atrakcyjność

• Celowość

• Doskonałość techniczna

• Prostota

• Trwałość

• Bezpieczeństwo

Błędy w stosowaniu środków dydaktycznych

• Stosowanie środków bez potrzeby

• Stosowanie środków bez przygotowania uczniów

• Stosowanie środków wadliwie wykonanych

• Stosowanie środków w nieodpowiednich warunkach

• Stosowanie nadmiaru środków

Sześć głównych szlaków prowadzących do mózgu

Uczymy się poprzez to, co

• Widzimy

• Słyszymy

• Smakujemy

• Dotykamy

• Wąchamy

• Robimy

FORMY ORGANIZACYJNE KSZTAŁCENIA

1. Formy organizacyjne dotyczące działalności podejmowanej przez nauczyciela.

   • Szkolne

     • Lekcyjne

       • Zajęcia edukacyjne

       • Zajęcia klasyfikacyjne

       • Zajęcia w klasach, pracowniach

     • Pozalekcyjne

       • Wyrównawcze

       • Koła zainteresowań

       • Zajęcia świetlicowe

   • Pozaszkolne

     • Praca domowa

     • Wycieczka

     • Zajęcia w domach kultury, klubach

Lekcja – jedna z podstawowych form szkolnych, stanowi uporządkowaną, integralną całość kolejnych czynności nauczyciela i uczniów, które określone są jej celami i tematami oraz zamknięte w określonym czasie.

1. Rodzaje lekcji

   • Odmiany lekcji odpowiadające strategiom dydaktycznym

2. Typy lekcji

   • Odmiany lekcji zależne od funkcji dydaktycznych lekcji

   • Odmiany lekcji zależne od środków kształcenia i form organizacyjnych

Część wstępna – zorganizowanie uczniów i przygotowanie do wspólnej realizacji nowego tematu.

Część główna – nauczyciel powinien stale czuwać nad tym, czy jego działania wymagają zmian, uzupełnień bądź innych poprawek w odniesieniu do założonego planu.

Część końcowa – powtórzenie, utrwalenie i tworzenie możliwości do posługiwania się poznanymi wiadomościami w różnych sytuacjach

Nauczyciel powinien zamknąć się i podsumować lekcję oraz polecić kontynuowanie tematu w formie zadań domowych.

Typy lekcji związane z ich różnymi funkcjami dydaktycznymi

• Lekcja zapoznająca z nowym materiałem

• Lekcja powtórzeniowa

• Lekcja sprawdzająca wiadomości

Typy lekcji związane z ich organizacją i stosowanymi środkami dydaktycznymi

• Treść przedmiotu

• Poziom i wiek uczniów

• Strategia dydaktyczna

• Etap w procesie kształcenia

• Możliwości organizacyjne i dostępne środki dydaktyczne

1. Formy organizacyjne uczenia się uczniów

   • Praca indywidualna

   • Praca grupowa – jednolita – zróżnicowana (treściowo, organizacyjnie)

   • Praca zbiorowa

1. Praca grupowa uczniów

   • Podanie celów i wywołanie nastawienia do pracy – nauczyciel omawia cele lekcji wywołując pozytywne nastawienie uczniów do podjęcia pracy

   • Zorganizowanie grup uczniowskich – nauczyciel mówi jak tworzyć zespoły i jakie zastosować zasady współpracy

   • Ukierunkowanie do pracy grupowej – nauczyciel określa zadania, sposoby i czas wykonywania ich, dostarcza potrzebne źródła i materiały

   • Pomaganie w pracy grupowej – nauczyciel obserwuje pracę grupy i pomaga w sprawnym przebiegu pracy

   • Zebranie wyników pracy grup – nauczyciel zapoznaje się z wynikami pracy grup, które przedstawiają efekty swojej pracy

   • Podsumowanie całościowe – nauczyciel doprowadza do skorygowania wyników prac ich usystematyzowania i uogólnienia

   • Uznanie osiągnięć – nauczyciel wybiera sposób wyrażania uznania dla pracy i osiągnięć indywidualnych oraz grupowych

Zalety pracy grupowej dla nauczyciela

• Ułatwia aktywizację uczniów

• Umożliwia zróżnicowane podejście do uczniów

• Daje możliwość lepszego poznania uczniów

• Ułatwia integrację zespołu klasowego

Zalety pracy grupowej dla uczniów

• Sprzyja podejmowaniu nowych zadań

• Zapewnia większe poczucie bezpieczeństwa

• Daje możliwość dzielenia się pomysłami

• Umożliwia wzajemne uczenie się

• Kształci umiejętność współpracy i współdziałania

• Zwiększa odpowiedzialność za siebie i innych

• Uczy przestrzegania zasad

1. Praca indywidualna

Kształcenie programowe – samodzielne uczenie się przez ucznia, którym kieruje odpowiednio przygotowany program, składający się z:

• Dawek informacji

• Pytań sprawdzających

• Informacji zwrotnych

Kształcenie wielopoziomowe – umożliwia zróżnicowanie pracy uczniów, którzy wykonują zadania o różnych poziomach trudności i wymagających różnych rodzajów operacji umysłowych.

Indywidualizacja procesu kształcenia wymaga zróżnicowania

• Tempa nauki

• Zasobu wiedzy

• Stopnia trudności zadań

• Rodzaju operacji umysłowych

SPRAWDZENIE WYNIKÓW KSZTAŁCENIA

• Sprawdzenie wyników kształcenia

• Pomiar dydaktyczny

• Testy dydaktyczne

Sprawdzenie osiągnięć jest nieodłącznym i niezbędnym składnikiem, jest czynnikiem określającym postępowanie nauczyciela oraz ukierunkowującym pracę uczniów.

Rodzaje sprawdzania

• Sprawdzanie wstępne

• Sprawdzanie bieżące

• Sprawdzanie końcowe

Sposoby sprawdzania

• Sprawdzian ustny

• Sprawdzian pisemny

• Sprawdzian praktyczny

• Obserwacja pracy i zachowań ucznia

• Analiza dokumentów i wytworów pracy ucznia

Pomiar dydaktyczny – ilościowa metoda sprawdzania wyników kształcenia, sprawdzenie przebiegające z ustaloną procedurą, którego wyniki są przyporządkowywane stopniom szkolnym, tak aby relacje między nimi odpowiadały relacjom zachodzącym między osiągnięciami uczniów.

Test dydaktyczny – narzędzie pomiaru dydaktycznego. Stanowi go zestaw zadań przeznaczonych do rozwiązywania danych treści kształcenia w taki sposób, aby z uzyskanych wyników można by wnioskować o poziomie opanowani tej treści

Rodzaje testów dydaktycznych (układ odniesienia wyników)

• Sprawdzający – układem odniesienia wyników są wymagania programowe (na tyle ile uczeń umie)

• Różnicujący – układem odniesienia wyników są wyniki innych uczniów (na dobrych i na złych, selekcja)

Rodzaje testów dydaktycznych (miejsce w procesie kształcenia)

• Diagnozujący

• Kształtujący

• sumujący

Rodzaje testów dydaktycznych (powiązanie ze skalą ocen)

• Jednostopniowy – kieruje się normami ilościowymi

• Kilkustopniowy – wielostopniowy – kieruje się skalą ocen szkolnych

Rodzaje testów dydaktycznych (zaawansowanie konstrukcyjne)

• Nieformalny – nie poddany próbom

• Standaryzowany – przeszedł próby i poprawy

Etapy przygotowania testu

1. Określenie zakresu tematycznego

2. Ustalenie rodzaju testu

3. Opracowanie planu testu

4. Wybór rodzaju zadań

5. Konstrukcja zadań

6. Ustalenie zasad interpretacji wyników

7. Ustalenie warunków pisania testu

Plan testu – to zestawienie ukazujące:

• Liczbę wszystkich zadań

• Dobór zadań wynikający z uwzględnienia taksonomii celów kształcenia

• Dobór zadań uwzględniający poziomy wymagań programowych

Wymagania programowe

• Konieczne na ocenę „dopuszczający”

• Podstawowe na ocenę „dostateczny”

• Rozszerzające na ocenę „dobry”

• Dopełniające na ocenę „bardzo dobry”

• Wykraczające na ocenę „celujący”

Dobór zadań

Kategoria A – 10% (ogólnej liczby zadań)

B – 45%

C – 30%

D – 15%

Rodzaje zadań testowych

• Otwarte a) zadania rozszerzonej odpowiedzi

b) zadania krótkiej odpowiedzi

c) zadania z luką

• Zamknięte a) wielokrotnego wyboru

b) zadania na dobieranie

c) zadania prawda - fałsz

Interpretacja wyników testowania

• Podanie wyników testowania w punktach

• Ustalenie norm ilościowych na zaliczenie

• Transformacja liczby punktów na oceny

Warunki testowania

• Pomieszczenie

• Wyposażenie stanowisk

• Korzystanie ze źródeł wiedzy

• Organizacja źródeł wiedzy

• Organizacja testowania

• Instrukcja rozwiązania testu

OCENIANIE WYNIKÓW KSZTAŁCENIA

Ocenianie – ustalenie i kumulowanie

Ocena szkolna – informacja podająca wynik uczenia się wraz z komentarzem do niego

Stopień szkolny – symbol przedstawiający wynik uczenia się powstaje poprzez przypisanie temu wynikowi określonego miejsca w przyjętej skali stopni szkolnych

Rodzaje oceniania uczniów

1. Ocenianie dydaktyczne – uwzględniające wyłącznie kryterium wymagań programowych

2. Ocenianie społeczno – wychowawcze

Ocenianie wspierające → rozwój ucznia

Ocenianie sumujące → informacja i selekcja

Przedmiot oceny

• Wynik pracy ucznia (podejście wynikowe)

• Proces dochodzenia do wyniku (podejście procesowe)

Modele oceniania

1. Model technologiczny → wynik (stopień)

   • Ustalić wymagania programowe

   • Sprawdzić uzyskane wyniki

   • Porównać wyniki z wymaganiami

2. Model humanistyczny → uczeń (komentarz)

   • Ocena powinna informować ucznia o jego postępach, motywować do pracy, wywoływać i ukierunkować ucznia

   • „Uczniowi trzeba umożliwić współautorstwo komentarza do wyniku uczenia się, jako akceptacja sugestii nauczyciela oraz pewien wkład własny do treści komentarza”

(Niemierko)

W jakim celu prowadzi się ocenianie?

1. Poinformowanie ucznia o poziomie jego osiągnięć

2. Motywowanie ucznia do pracy

3. Ukierunkowanie ucznia do dalszej nauki

4. Rozpoznanie braków we wiadomościach ucznia i trudności w uczeniu się

5. Pozyskania informacji do doskonalenia procesu kształcenia

W jaki sposób nauczyciele oceniają uczniów?

1. Podejście intuicyjne – ocena bez kryteriów

2. Podejście analityczne – ocenianie odnoszące się do elementów wiedzy

3. Podejście holistyczne – odnoszące się do funkcjonowania całości wiedzy

Jakie błędy występują w ocenianiu?

1. Niski poziom obiektywizmu

2. Skoncentrowanie na błędach i brakach

3. Brak wskazania postępów ucznia

4. Arbitralna postawa

5. Słabe ukierunkowanie do dalszej nauki

1. Obiektywizm osobisty – oznacza niezależność oceny od uczuć nauczyciela

2. Obiektywizm punktowania – dokładność i jednoznaczność ustalania punktacji

3. Obiektywizm dydaktyczny – konsekwencja w stosowaniu jednolitych wymagań

Jaki wpływ na ucznia może mieć:

1. Uczeń

   • Staje się współodpowiedzialny za wyniki kształcenia, jeśli zna stawiane mu wymagania na poszczególne stopnie szkolne

   • Nie zniechęca się do nauki, jeśli nauczyciel uwzględnia jego wkład w pracę

   • Może podejmować wysiłki w celu likwidacji niedociągnięć, jeśli uzyskuje wskazówki do jego pracy

   • Chętnie podejmuje stawiane przed nim zadania, jeśli nauczyciel ocenia go za różne formy jego działalności

   • Może dokonywać postępów w swoim rozwoju, jeśli uzyskuje informacje o swoich sukcesach i brakach (mobilizacja)

   • Jest motywowany do nauki, jeśli nauczyciel wykorzystuje ocenę do wspierania go

   • Dąży do osiągnięcia dobrych wyników w nauce jeśli szkoła eksponuje jego osiągnięcia w środowisku

   • Może dokonywać samooceny swoich postępów w nauce, jeśli zna i akceptuje kryteria ocen